Kerngegevens Technische Installatiebranche 2011

Transcriptie

1

2 Kerngegevens Technische Installatiebranche 211 Harry van den Tillaart Hedwig Vermeulen John Warmerdam Wouter de Wit Sanne Elfering Carolien van Rens Evelien Sombekke ITS Nijmegen 211 1

3 ISBN NUR 959, OTIB Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfi lm or any other means without written permission from the publisher. 2

4 Voorwoord Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalifi ceerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen. Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaarlijks worden gegevens verzameld over onze branche, de bedrijven en de in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau. Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van beschikbare databestanden en zijn gegevens van het CBS en diverse andere instellingen bij elkaar gebracht. Daarnaast zijn gegevens uit de branche verkregen door middel van een enquête bij de bedrijven in de TI. In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen jaren in de TI-bedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar is ook een prognose opgenomen van de ontwikkelingen die de komende jaren op de TI-arbeidsmarkt verwacht worden. Hierbij is onder andere geanalyseerd welke ontwikkelingen zich bij de TI-opleidingen voordoen, waarbij zowel naar de aantallen leerlingen als naar de aantallen gediplomeerden is gekeken. Bij het TI vmbo is sprake van zorgelijke ontwikkelingen. Niet alleen is het aantal gediplomeerden in de afgelopen jaren duidelijk gedaald, maar bovendien blijkt dat ongeveer 6 procent van deze TI vmbo gediplomeerden doorgaan met vervolgopleidingen buiten de TI of in banen buiten de TI aan de slag gaan. Het TI vmbo is voor onze branche een belangrijke bron voor werving van nieuwe jonge leerling-. De instroom in de TI mbo opleidingen daalt al een aantal jaren, evenals het aantal gediplomeerden dat van deze opleidingen af komt. Tegen deze achtergrond vraagt het onze speciale aandacht dat het aantal aangeboden BPV-plaatsen in de TIbedrijven in de afgelopen jaren is afgenomen. Het is immers van groot belang dat onze branche een groter deel van de TI vmbo gediplomeerden opneemt en aan zich weet te binden dan nu het geval is. Te meer omdat vanaf 213 weer nieuwe kansen voor de branche verwacht worden. Om deze kansen te kunnen benutten moet voldoende gekwalifi ceerd personeel beschikbaar zijn. Een speerpunt is ook de zichtbaarheid van de TI branche in het onderwijs. Opleidingen in de techniek worden breder. De sectorbrede techniekopleidingen groeien. Leerlingen techniek hebben meer keuzemogelijkheden en kunnen ook in andere branches aan de slag. De TI zal alles op alles zetten om voldoende leerlingen voor zich te blijven winnen. In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw RBPI, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor onze branche. Elly Verburg Directeur OTIB 3

5 4

6 Inhoud Voorwoord... 3 Kerngegevens en actiepunten in de regio... 7 Bedrijven en... 1 Onderwijs Van opleiding naar werk in de TI... 2 Stromen en patronen op de TI-arbeidsmarkt De arbeidsmarkt in Prognoses voor de periode Literatuur Bijlage

7 6

8 Kerngegevens en actiepunten in de regio Medio 211 zijn er meer TI in de regio werkzaam dan op enig ander moment gedurende de afgelopen 1 jaar. In de periode 2-26 schommelt het aantal in loondienst van de TI bedrijven in de regio steeds tussen 14.1 en In 27 treedt een sterke stijging op, namelijk van eind 26 naar eind 27. In 28 stabiliseert de werkgelegenheid op dit niveau. Vanaf 29 neemt het aantal geleidelijk nog wat verder toe tot medio 211. Al met al blijkt de TI werkgelegenheid in deze regio zich in de jaren 29, 21 en de eerste helft van 211 positiever te ontwikkelen dan landelijk het geval is in de TI. De toename van werkgelegenheid doet zich evenwel alleen voor in de vakgebieden elektrotechniek en koeltechniek. De installatietechniek in deze regio laat vanaf eind 27 een voortdurende afname van het aantal zien. Het aantal TI bedrijven is na 27 gestegen. Ook die stijging komt volledig voor rekening van de elektrotechniek en de koeltechniek. Medio 211 zijn er in totaal 979 TI bedrijven in Midden Nederland actief. De economische recessie is in deze regio niet direct zichtbaar in de werkgelegenheidscijfers van de TI. Deze betreffen namelijk alleen het aantal bij Mn Services geregistreerde, en dat zijn met name vaste krachten. De recessie treft eerst en vooral de in de fl exibele schil. TI bedrijven in de regio zijn sinds 29 steeds minder beroep gaan doen op zzp ers en uitzendkrachten. In 21 zijn echter steeds meer TI bedrijven ook vaste krachten gaan ontslaan en contracturen van vaste gaan verminderen. Bij uitstroom gaat het vaak om ervaren krachten. Daarmee verdwijnt vakkennis uit de branche. Door de omslag in de economie zijn er minder vacatures. Het aantal TI bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures is vooral in de eerste helft van 29 fors gedaald, van 65 procent eind 28 naar 27 procent medio 29. Daarna doet zich een stijging voor naar 39 procent in december 21, maar medio 211 is het weer gedaald tot 23 procent. Daarmee ligt het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures iets boven het landelijk gemiddelde in de TI. De verandering op de arbeidsmarkt komt ook in de gegevens van het UWV tot uitdrukking. In 27 en 28 stonden bij het UWV nog veel meer vacatures voor monteurs geregistreerd dan direct plaatsbare, werkzoekende monteurs. In deze periode stonden tegenover elke direct plaatsbare, werkzoekende monteur meestal circa 2 vacatures voor monteur. In 29 keert deze situatie om: tegenover elke vacature voor monteur staan dan meestal (bijna) 2 werkzoekende monteurs die direct aan de slag willen of kunnen. Deze situatie blijft in 21 en in de eerste helft van 211 voortbestaan. Het aantal leerarbeidsplaatsen in loopt terug. Medio 29 is het aantal nieuwe BPV s gaan dalen. Die daling zet verder door. Het aantal nieuwe BPV s dat medio 21 is afgesloten blijft duidelijk achter bij voorgaande jaren. Het aantal TI bedrijven dat vanwege de recessie BPV plaatsen niet invult neemt in 21 duidelijk toe ten opzichte van 29. Ook het aantal bedrijven dat geen of minder stagairs meer aantrekt neemt toe. Landelijk is dat eveneens het geval in de TI. Sinds 26 daalt het aantal TI vmbo gediplomeerden in. In 21 ligt het 26 procent lager dan in 26. Die daling is overigens beperkter dan landelijk in de TI, waar dit aantal met 34 procent afneemt. Het aantal gediplomeerde TI mbo ers in de regio is in 29, na een jarenlange lichte stijging, eveneens gedaald, en wel wat sterker dan landelijk. Het aantal gediplomeerden in sectorbrede opleidingen blijft in deze regio op een vrijwel gelijk niveau. Landelijk stijgt dit iets (+6%). Het aantal TI hbo gediplomeerden in de regio is in 21 iets gedaald ten opzichte van 29. Landelijk is er eveneens sprake van een lichte daling. In Midden Nederland hebben veel hbo gediplomeerden een duale TI opleiding gevolgd, namelijk 3 procent. Over het hele land gezien is dat 12 procent. De TI verliest een deel van zijn potentieel bij de uitstroom uit het onderwijs en de overgang naar werk doordat TI-gediplomeerden vervolgopleidingen buiten de TI gaan doen of in banen buiten de TI aan het werk gaan. Bij gediplomeerde TI vmbo ers is dit ruim 6 procent, bij de TI mbo-bol ers bijna 5 procent, bij de TI mbo-bbl ers bijna 2 procent, bij de TI hbo ers meer dan 9 procent. Hier staat tegenover dat TI-bedrijven met name voor vacatures van (leerling-)monteurs ook nogal wat gediplomeerden van niet-ti opleidingen aantrekken. 7

9 De prognose is dat ondanks de recessie de TI arbeidsmarkt in de regio in 212 gespannen zal blijven. In 212 wordt een tekort verwacht van 55 vmbo ers en 25 mbo ers. Vanaf 213 gaat, bij een aantrekkende economie, het tekort aan vmbo en mbo schoolverlaters verder oplopen, ook als rekening wordt gehouden met instroom vanuit TI verwante opleidingen. In deze regio loopt het verwachte tekort op tot 145 vmbo ers en 65 mbo ers in 216. De instroom van schoolverlaters vormt jaarlijks slechts een beperkt deel van de totale instroom van nieuwe in de TI (zie fi guur). De meeste TI-bedrijven richten zich bij hun personeelsvoorziening vooral op de arbeidsmarkt van ervaren, uit de eigen branche en uit aanverwante branches. Deze orientatie op (werkende) zij-instromers uit andere branches, waarbij de focus ligt op autochtone mannen die fulltime willen werken, is eenzijdig. In de TI zijn nu naar verhouding bijvoorbeeld weinig vrouwen en allochtone werkzaam. De arbeidsmarkt voor de TI kan verder worden verruimd als de TI er in slaagt meer uit deze groepen aan te trekken. Stromen op de arbeidsmarkt van de technische installatiebranche in in de jaren 2-21* Instroom schoolverlaters 13-17% technische installatiebranche Uitstroom zzp-ers 1-2% uitkeringssituatie 3-8% TI-bedrijf zzp-ers 4-8% uitkeringssituatie 5-13% (andere branches) 5-58% 7-11% (andere branches) 44-6% uitzendbranche** 11-17% geen inkomstenbron 6-1% overig 2-5% TI-bedrijf uitzendbranche 9-14% geen inkomstenbron 7-9% overig 8-1% pensioen 4-8% Bron: Mn Services en CBS; bewerking ITS * De percentages in deze fi guur geven telkens aan tussen welke grenzen de stromen in deze jaren fl uctueren ** Het gaat hier niet om uitzendkrachten, maar om personen die overstappen van uitzendwerk naar een vaste of tijdelijke baan bij een TI-bedrijf en vice versa. In lijn met het voorafgaande kunnen 8 actiepunten worden benoemd: 1. Gevolgen recessie dempen via van-werk-naar-werk mobiliteit Sinds 29 zijn veel in de TI hun baan kwijt geraakt en is het aantal werkzoekende monteurs opgelopen. Tegelijkertijd zijn er nog de nodige bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures. Via van werk naar werk begeleiding kunnen vraag en aanbod beter bij elkaar worden gebracht. Ook de collegiale in- en uitleen en de praktijkopleidingcentra in de TI kunnen daarbij een rol spelen. 2. Inzetbaarheid flexibele schil op peil houden Door de recessie zijn bedrijven minder gebruik gaan maken van uitzendkrachten en zzp ers. Het risico is dat deze daardoor hun vaardigheden niet op het benodigde peil kunnen houden. Dat is een punt van aandacht voor de TI. Als de TI bij een aantrekkende economie weer meer zzp ers en uitzendkrachten gaat inschakelen moeten zij weer goed beslagen ten ijs komen. 3. TI-identiteit in vmbo vasthouden en zo mogelijk vergroten Het aantal TI vmbo-leerlingen daalt. Het risico bestaat dat er TI-opleidingen op vmbo-instellingen verdwijnen. Dit vermindert de herkenbaarheid en daarmee de aantrekkingskracht van de TI-branche voor leerlingen op basisscholen en vmbo scholen. Het is van belang dat alles op alles wordt gezet om de TI vmbo opleidingen op peil te houden en te waarborgen dat de nieuwe brede vmbo opleidingen voldoende TI specifi eke elementen bevatten. 8

10 4. Vinden en binden van jongeren door meer en aantrekkelijke BPV-plaatsen De ontgroening leidt ertoe dat er minder jongeren op de arbeidsmarkt komen. Jongeren kiezen ook steeds meer voor nieuwe brede (v)mbo opleidingen. Deze jongeren kunnen in diverse branches terecht. Het is voor de TI-branche van belang om bij de jongeren goed in beeld te komen, aantrekkelijke BPV-plaatsen aan te bieden die jongeren aanspreken en dit bovendien in voldoende mate te doen. 5. Meer vacatures voor hbo ers vervullen met schoolverlaters Bedrijven in de TI en TI hbo ers weten elkaar niet of nauwelijks te vinden. Het overgrote deel van de TI hbo ers gaat na afstuderen buiten de TI aan het werk. De TI zoekt vooral hbo ers met ervaring. TI bedrijven die hbo ers willen aantrekken dienen zich ook op schoolverlaters te richten, beter in beeld te komen op scholen, beter te communiceren wat ze de hbo ers te bieden hebben en ook zelf te investeren in (aanvullende) opleiding en loopbaanmogelijkheden voor deze schoolverlaters. 6. Beperking van uitstroom door beter personeelbeleid Een derde deel van de nieuw instromende in de TI is binnen één jaar al weer uit de branche vertrokken. De redenen van uitstroom hebben vooral met het gevoerde personeelbeleid te maken: overlegmogelijkheden, opleiding- en loopbaanmogelijkheden, beoordeling en beloning, mogelijkheden om in deeltijd te werken. Beter personeelbeleid op deze punten kan uitstroom afremmen. 7. Ouderen langer aan het werk proberen te houden De helft van de TI- denkt niet in staat te zijn om hun werk tot hun 65e te doen. Wel geven veel aan dat lichter werk en minder fysieke ongemakken er aan kunnen bijdragen dat ze langer aan het werk blijven. Ook scholing kan helpen later beter passend werk te krijgen. 8. Verbreding doelgroepen wervingsbeleid Bij vrouwen, allochtonen, inactieven en uitvallers uit het onderwijs liggen meer mogelijkheden dan de TIbranche tot dusver benut. Scholing en training kunnen instroom vanuit deze groepen bevorderen, waar zij niet direct inzetbaar zijn. Ook combinaties van leren en werken kunnen daarbij soulaas bieden. 9

11 Bedrijven en 979 TI-bedrijven met In RBPI staan medio TI-bedrijven geregistreerd bij Mn Services met in totaal Van deze bedrijven zijn er 461 (47%) vooral actief op het vakgebied elektrotechniek, 478 (49%) vooral op het vakgebied installatietechniek en 4 (4%) vooral op het vakgebied koeltechniek. Aantal TI-bedrijven stijgt van 869 in 2 naar 979 medio 211 In de periode neemt het aantal TI-bedrijven in de regio met ruim 1 toe, namelijk van 869 naar 979. Deze stijging heeft zich vooral in de periode 27 - medio 211 voorgedaan. In de periode 2-26 schommelt het aantal TI-bedrijven in deze regio namelijk steeds tussen 86 en de 88. Toename aantal bedrijven in vakgebied elektrotechniek en in vakgebied koeltechniek Het aantal bedrijven in het vakgebied installatietechniek varieert in de periode steeds tussen de 455 en de 485, zonder dat er van een duidelijk toe- of afname sprake is. De toename van het aantal TI-bedrijven in deze regio heeft volledig betrekking op de vakgebieden elektrotechniek en koeltechniek en heeft zich vooral na 26 voorgedaan. Op het vakgebied elektrotechniek is het aantal bedrijven gestegen van 385 eind 26 naar 461 medio 211. Op het vakgebied koeltechniek is het aantal bedrijven in deze periode van 5 jaar gestegen van 3 naar 4. Medio 211 zijn er meer TI- in deze regio dan op enig ander moment gedurende de afgelopen 1 jaar In de periode 2-26 schommelt het aantal in loondienst van de TI-bedrijven in de regio Midden Nederland steeds tussen de 14.1 en 14.9 (zie fi guur 1). Eind 26 zijn er TI- in deze regio. In 27 treedt een sterke stijging op van het aantal TI in deze regio, namelijk van eind 26 naar eind 27. Vanaf 29 neemt het aantal TI geleidelijk nog wat verder toe tot medio 211. Wel verschillen naar vakgebied In de elektrotechniek neemt het aantal geleidelijk toe vanaf eind 27 naar medio 211. Ook de koeltechniek laat in deze regio in deze periode een voortdurende stijging van het aantal zien, namelijk van 266 eind 27 naar 499 medio 211. De instalaltietechniek in deze regio laat vanaf eind 27 echter een voortdurende afname zien, van eind 27 naar medio 211. In afgelopen periode van 1 jaar nauwelijks stijging van het gemiddeld aantal per TI-bedrijf In de regio is in de periode zowel het aantal TI-bedrijven als het aantal TI- toegenomen. Het gemiddeld aantal per TI-bedrijf is dan ook niet veel veranderd in deze periode, namelijk van 16,7 in 2 naar 16,9 medio 211. Landelijk gezien is het gemiddeld aantal per TI-bedrijf in deze periode iets meer toegenomen, namelijk van 15,8 in 2 naar 16,4 in 211. Al met al blijkt de TI-werkgelegenheid in deze regio zich in de jaren 29, 21 en de eerste helft van 211 positiever te ontwikkelen dan landelijk het geval is in de TI (zie fi guur 1). Het gaat bij de hierboven gepresenteerde cijfers echter alleen om met een vast of tijdelijk arbeidscontract met een TI-bedrijf. Uitzendkrachten en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) die door TI-bedrijven ingehuurd worden dergelijke ingehuurde krachten worden vaak aangeduid als de fl exibele schil worden niet in de registratie van Mn Services opgenomen. Een recessie heeft in eerste instantie vooral gevolgen voor de werkgelegenheid van uitzendkrachten en zzp ers. In een van Figuur 1 Ontwikkeling van het aantal TI- in de periode (2=1) medio aantal Nederland Totaal medio aantal Bron: Mn Services, bewerking ITS 1

12 Figuur 2 Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang, medio 211 % en meer % Nederland Totaal en meer % aandeel bedrijven % aandeel werkgelegenheid % aandeel bedrijven % aandeel werkgelegenheid Bron: Mn Services, bewerking ITS de volgende hoofdstukken zullen we laten zien dat veel TI-bedrijven, en dat geldt ook voor deze regio, vanaf 29 minder gebruik zijn gaan maken van deze krachten. Grote bedrijven hebben groot aandeel in de TI-werkgelegenheid Het aantal grote(re) TI-bedrijven met meer dan 5 is in deze regio in de periode vrij stabiel. Dit aantal varieert in deze periode van 5 tot 6 bedrijven. Daarmee is het aandeel van de grote bedrijven in deze regio steeds 6 à 7 procent. Landelijk varieert het aandeel grote TI-bedrijven in de afgelopen 1 jaar eveneens steeds tussen de 6 en de 7 procent. Het kleine aantal grote(re) TI-bedrijven heeft wel de helft van alle TI- in dienst. Dat gaat niet alleen op voor de regio, maar ook voor de andere regio s. Het aandeel van de kleine TI-bedrijven (1-5 ) in de TI-werkgelegenheid is in deze regio gedurende de periode vrijwel alle jaren 7 procent. Landelijk is het aandeel dat de kleine TI-bedrijven hebben in de TI-werkgelegenheid in deze periode gedaald van 8 naar 7 procent (zie fi guur 2). In de regio zijn er 5 LPI s. LPI Zenderstreek en LPI Amersfoort/Utrechtse Heuvelrug zijn het grootste, zowel wat betreft het aantal TI-bedrijven als wat betreft het aantal TI-. LPI Gooi en Vechtstreek is het kleinste, zeker wat betreft het aantal TI. Blijkbaar zijn er in dit LPI relatief veel kleine TI-bedrijven. Profiel van de werknemer: vooral autochtone fulltime werkende mannen Bij de in de TI in deze regio gaat het evenals elders in Nederland hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. In deze regio doen zich hierbij, evenals in de TI landelijk, in de periode vrij weinig veranderingen voor. Het aandeel niet-westers allochtonen is in de periode steeds 6 à 7 procent. Het aandeel westerse allochtonen is eveneens steeds 6-7 procent. Het aandeel vrouwen is in deze periode enigszins toegenomen, namelijk van 8,5 procent in Figuur 3 Verdeling van de bedrijven en de werkgelegenheid over de 5 LPI s, medio Gooi en Vechtstreek Zenderstreek 3 Bron: Mn Services, bewerking ITS 3 Amersfoort/ Utrechtse Heuvelrug Utrecht Stad % aandeel bedrijven % aandeel 1 Flevoland/ Noord Oost Polder 2 naar 9,7 procent medio 211. Het aantal parttimers is gestegen van 1 naar 15 procent. Bij de parttimers gaat het vooral om vrouwen. Bijna driekwart van de vrouwen (73%) werkt parttime. Het aantal parttimers onder de mannen is 8 procent. Overigens neemt het aantal parttimers zowel bij de mannen als bij de vrouwen toe. Bij de mannen is dit toegenomen van 5 procent in 2 naar 8 procent in 211. Bij de vrouwen is het aantal parttimers gestegen van 59 procent in 2 naar 73 procent medio 211. Vrouwen en parttimers zijn overwegend in administratieve functies werkzaam: van de administratieve functies wordt 8 procent vervuld door een vrouw en 63 procent van de administratieve krachten zijn parttimers. Wel toename van vrouwen in technische functies In de functie van monteur zijn - en blijven - vrijwel uitsluitend mannen werkzaam. Het aandeel vrouwen in deze functie is in deze regio gestegen van,8 procent in 2 naar 1,2 procent medio 211. Landelijk gaat in de TI op dat het aandeel vrouwen in de technische staffuncties van engineer en van planner/werkvoorbereider toegenomen is in de periode In de regio Midden Nederland gaat dit alleen op voor de functie van planner/ werkvoorbereider. Het aandeel vrouwen in deze functie is gestegen van 1,6 procent in 2 naar 4, procent medio 211. In de functie van engineer is het aandeel vrouwen afgenomen van 1,6 procent in 2 naar 1, procent me- 11

13 Figuur 4 Functiestructuur van kleine en grote TI-bedrijven, medio en meer Nederland Totaal en meer technische staffuncties administratieve ondersteuning overige functies monteren en installeren (project)leiding / management technische staffuncties administratieve (financiële) ondersteuning overige functies monteren en installeren (project)leiding / management Bron: Mn Services, bewerking ITS dio 211. Landelijk is het aandeel vrouwen in deze functie in deze periode juist toegenomen van 1, procent in 2 naar 2,2 procent medio 211. Van de vrouwen in technische functies werkt 43 procent fulltime. Dat is vaker dan bij de vrouwen in niet-technische functies (25% fulltime), maar minder vaak dan bij de mannen in technische functies (92% fulltime). Op deze punten is er nauwelijks verschil met de landelijke situatie in de TI. Vooral uitvoerende monteurs Van de TI- in de regio is, medio 211, 66 procent als monteur/installateur werkzaam. De overige vervullen de volgende functies: technische staffuncties (engineer, calculator, tekenaar, werkvoorbereider, etc.) 9% administratieve ondersteuning 9% verkoper 1% (project)leiding/management 7% overige functies 8% Deze functieverdeling van de TI- in Midden Nederland wijkt weinig af van die in Nederland als geheel. De functieverdeling van de hangt duidelijk samen met de bedrijfsomvang (zie fi guur 4). Dat is niet alleen zo in, maar ook in de andere RBPI s. Het aandeel van de monteurs in het personeelsbestand neemt af van 79 procent in de TI-bedrijven met 1-5 naar 6 procent in de TI-bedrijven met meer dan 1. Het aandeel ontwikkelaars, planners/werkvoorbereiders, tekenaars neemt toe van 2 procent in de kleinste TI-bedrijven naar 12 procent in de TI-bedrijven met meer dan 1. Ook het aandeel leidinggevenden neemt toe naarmate de TI-bedrijven meer hebben. Aantal engineers en aantal planners/werkvoorbereiders neemt duidelijk toe De functieverdeling van de TI- is in de periode enigszins veranderd. Landelijk is het aandeel monteurs in de periode afgenomen van 7 naar 66 procent. In deze regio is het aandeel monteurs gedaald van 68 naar 66 procent. Het aandeel in technische staffuncties (engineer, planner, werkvoorbereider, tekenaar) is - landelijk - geleidelijk gestegen van 6,2 procent in 2 naar 8,4 procent medio 211. Het aantal tekenaars is in deze periode gedaald. Ook in de regio is het aantal in technische staffuncties in de periode 2-21 toegenomen, namelijk van 6,4 naar 8,6 procent. De toename van het aantal in deze functies is in deze regio dus ongeveer gelijk aan de toename landelijk in de TI (zie ook fi guur 5). Figuur 5 Ontwikkeling van het aantal in technische staffuncties in de periode (2=1) 3 3 Nederland Totaal medio medio 211 tekenaars planners/werkvoorbereiders ontwikkelaars tekenaars planners/werkvoorbereiders ontwikkelaars Bron: Mn Services; bewerking ITS 12

14 Figuur 6 Opleiding van de TI-, in 29* 21% Opleidingsrichting Opleidingsniveau 4% 1% 25% 17% 62% 37% 24% TI-opleiding andere technische opleiding geen technische opleiding basisonderwijs/vmbo/avo onderbouw/mbo 1 mbo mbo 4 hbo/wo overig Bron: CBS, enquête EBB (Enquête Beroepsbevolking, 29) * De gegevens in fi guur 6 hebben betrekking op de situatie voor heel Nederland. Deze cijfers kunnen niet uitgesplitst worden per RBPI, aangezien de aantallen door het CBS geënquêteerde TI- per RBPI te klein zijn. Werknemers hebben overwegend een technische opleiding op mbo-niveau Van de TI- in Nederland heeft ruim de helft een mbo-opleiding niveau 2 of hoger (fi guur 6); 25 procent heeft een lagere opleiding en 1 procent heeft een hogere opleiding. Bij de 1 procent met een hogere opleiding gaat het vooral om een hbo-opleiding (9%) en maar weinig om een wo-opleiding (1%). Bijna tweederde deel (62%) van de TI- heeft een opleiding voor de TI gevolgd of is daar nog mee bezig. Nog eens 17 procent heeft een andere technische opleiding. Ruim één op de vijf TI- heeft geen technische opleiding en bij deze TI- gaat het vaak om administratieve krachten en verkopers. Ontwikkelaars hebben vrijwel allemaal een TI-opleiding op hbo- of op mbo niveau 4. Planners en tekenaars hebben eveneens meestal een TI-opleiding gevolgd, maar dan vooral op mbo niveau 4. Ook de monteurs hebben meestal een TI-opleiding gevolgd of zijn daar nog mee bezig. Het niveau van deze opleiding varieert van vmbo tot mbo niveau 4. Aandeel hoger opgeleiden (mbo niveau 4 en hbo) stijgt Voor de hele periode 2-29 gaat op dat 75-8 procent van de TI- een technische opleiding heeft en dat is meestal een TI-opleiding. In de periode 2-29 tekent zich een geleidelijke stijging van het opleidingsniveau van de TI- af. Dit komt vooral naar voren bij de TI- met een mbo niveau 4 opleiding. Deze categorie neemt toe van 26 procent in de eerste jaren van deze eeuw naar 37 procent in de jaren 27, 28 en 29. Ook het aandeel TI- met een hbo/wo opleiding stijgt, namelijk van 7-8 procent in de jaren 2-23 naar 1 procent in de afgelopen jaren. Het gaat hierbij overigens overwegend om hbo ers. Het aandeel TI- met een wo-opleiding is in de hele periode 2-29 één procent. De stijging van 4 naar 7 procent van het aantal planners/werkvoorbereiders en ontwikkelaars in de TI in Nederland in deze periode biedt slechts een gedeeltelijke verklaring voor de stijging van het opleidingsniveau. Waarschijnlijk speelt ook upgrading binnen (een deel van) de monteursfuncties een rol. Aandeel jongeren daalt en aandeel ouderen stijgt In de leeftijdsopbouw van het bestand doen zich duidelijke veranderingen voor. Er is sprake van vergrijzing en van ontgroening. Figuur 7 Ontwikkeling aandeel jongeren in de periode medio 211 % < 25 jaar % 25 jaar - 35 jaar Nederland Totaal medio 211 % < 25 jaar % jaar Bron: Mn Services; bewerking ITS 13

15 Het percentage jongeren (onder de 25 jaar) is in de regio van 2 procent in 2 gedaald naar 15 procent in 211 (zie fi guur 7). Figuur 7 laat zien dat niet alleen het aandeel jongeren onder 25 jaar in deze regio afneemt, maar dat dit ook opgaat voor categorie tussen de 25 en 35 jaar. Het aandeel van deze categorie daalt van 34 procent in 2 naar 24 procent in 211. In totaal daalt het aandeel jongeren onder de 35 jaar van 54 procent in 2 naar 39 procent in 211. Figuur 8 laat zien dat het aandeel ouderen (boven de 35 jaar) in deze periode stijgt van 46 procent naar 59 procent. Met name het aandeel ouderen van 55 jaar en ouder neemt snel toe. Dit aandeel verdubbelt in de periode 2-211, namelijk van 6 procent in 2 naar 12 procent in 211. Het proces van ontgroening en vergrijzing doet zich binnen alle 3 de vakgebieden in ongeveer gelijke mate voor. De gemiddelde leeftijd van de is in deze periode in deze regio van (ruim) 1 jaar gestegen van 35,3 naar 39,2 jaar. Overigens varieert de gemiddelde leeftijd van de met de bedrijfsomvang: bedrijven met ,6 jaar bedrijven met ,7 jaar bedrijven met ,3 jaar bedrijven met ,7 jaar bedrijven met meer dan 1 4,7 jaar De stijging van de gemiddelde leeftijd van alle TI- in Nederland volgt dezelfde trend. Ook landelijk is er in de TI sprake van een stijging van de gemiddelde leeftijd, namelijk van 35,5 jaar in 2 naar 39,3 jaar medio 211. En ook landelijk gaat in de TI op dat de gemiddelde leeftijd van de in de grotere bedrijven hoger is dan in de kleinere. Niet alle TI-bedrijven en TI- bij Mn Services geregistreerd In zijn ook nog eens circa 7 TIbedrijven actief waaronder veel bedrijven van zzp ers: zelfstandigen zonder personeel die niet staan geregistreerd bij Mn Services (niet alle TI-bedrijven volgen de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf). In totaal zijn in deze bedrijven nog eens circa 1.75 werkzaam. Het totaal aantal TI- in RBPI Midden Nederland bedraagt medio 211 dus bijna Er is niet veel verschil tussen de TI- die bij Mn Services geregistreerd staan en de 1.75 TI die elders geregistreerd staan. Wel zitten in de laatste categorie van 1.75 TI- wat meer vrouwen en wat meer 55-plussers. In de rest van de rapportage is rekening gehouden met de niet bij Mn Services geregistreerde. Figuur 8 Ontwikkeling aandeel ouderen in de periode medio Nederland Totaal medio 211 % jaar % jaar % > 54 jaar % jaar % jaar % > 54 jaar Bron: Mn Services; bewerking ITS 14

16 Onderwijs Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in regio Midden Nederland brengen we het aantal leerlingen/studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld. Van alle onderwijsinstellingen is bekend hoeveel leerlingen/studenten een TI-opleiding volgen en hoeveel gediplomeerden ze afl everen. Voor het vmbo en mbo is het gebied goed af te bakenen. Voor het hbo is dit niet (exact) mogelijk. De aantallen studenten en gediplomeerden per opleiding zijn alleen bekend op hoofdinstellingsniveau. Wel is bekend van iedere opleiding in welke nevenvestiging deze wordt aangeboden. Dit maakt het mogelijk om per opleiding de studenten middels een verdeelsleutel toe te wijzen aan een nevenvestiging en daarmee aan een regio. Hierdoor moeten we de aantallen op regioniveau wel met enige behoedzaamheid interpreteren. Bovendien hoeft de plaats waar een hbo-student een opleiding volgt niet veel te zeggen over de regio waar de student na het behalen van het diploma een baan gaat zoeken. In de bijlage staat per LPI het aantal vmbo-leerlingen en gediplomeerden en voor mbo en hbo per onderwijsinstelling het aantal mbo-leerlingen en hbo-studenten en het aantal gediplomeerden. Hieronder bespreken we het aantal leerlingen, studenten en gediplomeerden per onderwijssector. Achtereenvolgens komt het aantal leerlingen en gediplomeerden op het vmbo, het mbo en het aantal studenten en gediplomeerden op het hbo aan bod. Daarna kijken we naar de ontwikkelingen van het aantal BPV-plaatsen in de TI. Aantal vmbo-leerlingen in TI in daalt minder sterk dan landelijk In de regio volgen in het vmbo in 21/ leerlingen een TI-opleiding elektrotechniek, installatietechniek of instalektro. Dat is 39 procent minder dan vijf jaar terug. Landelijk is sprake van een nog sterkere daling van 5 procent over de afgelopen vijf jaar. Het aantal leerlingen instalektro en elektrotechniek is, landelijk gezien, in de afgelopen vijf jaar met respectievelijk 41 procent en 54 procent gedaald. De totale landelijke afname van leerlingen in de afgelopen vijf jaar komt grotendeels voor rekening van het dalende aantal leerlingen elektrotechniek. Dit geldt ook voor de regio Midden Nederland. Trends in het vmbo zetten door Binnen het vmbo bestaan twee tegengestelde richtingen die allebei proberen aan te sluiten bij de behoefte van de leerlingen. De ene zoekt het in specialisering van het programma, en probeert, zoals het Vakcollege Techniek, de leerlingen zo vroeg mogelijk met de praktijk te confronteren en op te leiden tot technisch vakman of vrouw. Voor de TI betekent dit een uitgelezen kans om vmbo ers te vinden en te binden. In zijn vijf vmbo-locaties verbonden aan Het Vakcollege: Christelijk College Zeist, College de Brink, ISG Arcus, Emelwerda College en Medidiaan College. De andere richting zoekt het in verbreding, enerzijds door brede opleidingen die lesmateriaal uit verschillende vmbosectoren combineren (vmbo intersectoraal) en anderzijds door brede opleidingen binnen de sector techniek aan te bieden (sectorbreed). De sectorbrede techniekopleiding combineert verschillende techniekrichtingen in één opleiding. In 21/11 volgen in de regio in totaal 583 leerlingen een sectorbrede opleiding (leerjaar 3: 37 en leerjaar 4: 276). Ten opzichte van het jaar ervoor is dit een daling van tien procent (landelijk: -3%). In totaal zijn er zes intersectorale opleidingen, waarvan vier met een technische oriëntatie (technologie in de gemengde leerweg, ict-route, technologie en dienstverlening en technologie en commercie). In volgen 697 leerlingen een technische intersectorale opleiding (leerjaar 3: 492 en leerjaar 4: 25). Dit is een stijging van 16 procent ten opzichte van vorig jaar (landelijk: +11%). Aantal vmbo-gediplomeerden TI wederom gedaald In 29/1 behaalden in de regio 233 vmbo-leerlingen een diploma voor een TI-opleiding. De piek van TI-gediplomeerden ligt in 26/7, maar ten opzichte van 25/6 is de afname 26 procent. Landelijk zien we in de periode 25/6 29/1 een afname van 34 procent van vmbo-gediplomeerden in de TI. De af- Figuur 9a Ontwikkeling aantal TI-leerlingen in het vmbo, regio en landelijk landelijk /7 27/8 28/9 29/1 21/11 instalektro installatietechniek elektrotechniek /7 27/8 28/9 29/1 21/11 instalektro installatietechniek elektrotechniek Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS 15

17 Figuur 9b Ontwikkeling aantal TI-gediplomeerden in het vmbo, regio en landelijk landelijk /6 26/7 27/8 28/9 29/1 instalektro installatietechniek elektrotechniek /6 26/7 27/8 28/9 29/1 instalektro installatietechniek elektrotechniek Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS name in het aantal vmbo-gediplomeerden wordt, landelijk en regionaal, vooral veroorzaakt door de afname in het aantal gediplomeerden van de opleiding elektrotechniek. Gezien de daling van het aantal leerlingen elektrotechniek valt te verwachten dat het aantal gediplomeerden in de toekomst nog verder daalt. Het aantal gediplomeerden instalektro is in 29/21 gestegen ten opzichte van het jaar ervoor, maar komt daarmee nog niet op het niveau van 27/8. In zijn er in 29/1 net als in 28/9, 251 gediplomeerden in sectorbrede techniekopleidingen. Landelijk steeg het aantal gediplomeerden met zes procent. Het aantal gediplomeerden in de technische intersectorale opleidingen is in het afgelopen jaar toegenomen van 124 naar 147 (+19%; landelijk: +14%). Aantal mbo-deelnemers in de regio iets sterker gedaald dan landelijk In de regio volgen in 21/11 totaal mbo ers een TI-opleiding elektrotechniek, installatietechniek of koude techniek. Dit is ten opzichte van 26/7 een daling van 25 procent. Landelijk is de daling iets lager (-22%). De daling in TI-deelnemers is zowel regionaal als landelijk voornamelijk het gevolg van een daling van het aantal deelnemers elektrotechniek. Landelijk is het aantal deelnemers in de installatietechniek gestegen in het afgelopen jaar. Deze trend is niet zichtbaar in de regio; daar nam het aantal mbo-deelnemers juist af. In de regio zien we tussen 28/9 en 21/11 een afname van naar BBL ers in de TI (-19%; landelijk -17%). In dezelfde periode daalt ook het aantal BOL-deelnemers met 38 procent (landelijk -26%). Het is hierdoor niet aannemelijk dat er veel BBL ers door een gebrek aan een leerwerkplaats de afgelopen jaren zijn overgestapt naar een TI-BOL-opleiding. In volgen in verhouding meer TI-mbo-deelnemers een BBL-opleiding dan landelijk (regio: 87% versus landelijk: 79%). Aantal mbo-gediplomeerden TI in 29/1 in de regio gedaald na jarenlange lichte stijging De licht stijgende trend van het aantal mbo-gediplomeerden sinds 26/7 in de regio, is in 29/1 doorbroken. In dit jaar is het aantal mbo-ti-gediplomeerden met 13 procent gedaald tot 51 gediplomeerden. Ook landelijk zien we na een aantal stabiele jaren een daling in 29/1 (-6% ten opzichte van 28/9). Van de TI-gediplomeerden in de regio heeft 79 procent een BBL-opleiding gevolgd (landelijk 79%). De meeste TI-gediplomeerden in de regio hebben een opleiding gevolgd voor assistent monteur (46%), eerste monteur (3%), technicus (8%) en leidinggevend technicus (7%). Landelijk bestaat de top vier uit dezelfde opleidingen en ook de verdeling is min of meer gelijk: assistent monteur (47%), eerste monteur (28%), technicus (8%) en leidinggevend technicus (7%). Figuur 1a Ontwikkeling TI-deelnemers in het mbo, regio en landelijk landelijk /7 27/8 28/9 29/1 21/11 koude techniek installatietechniek elektrotechniek /7 27/8 28/9 29/1 21/11 koude techniek installatietechniek elektrotechniek Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS 16

18 Figuur 1b Ontwikkeling TI-gediplomeerden in het mbo, regio en landelijk landelijk /6 26/7 27/8 28/9 29/1 koude techniek installatietechniek elektrotechniek /6 26/7 27/8 28/9 29/1 koude techniek installatietechniek elektrotechniek Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS Aantal hbo-studenten TI licht gedaald in het laatste jaar Het aantal hbo-studenten TI in 21/11 is in licht gedaald opzichte van 29/1 (-2%). Over de afgelopen vijf jaar bezien is in deze regio het aantal hbostudenten juist licht gestegen (+ 2%). Landelijk gezien is in deze periode het aantal hbo-studenten gestegen met 4 procent. Het aantal studenten aot en technische bedrijfskunde is in de laatste vijf jaar met maar liefst 17 procent gestegen (landelijk respectievelijk +5% en +1%). Maar ook bij deze opleidingen constateren we een lichte daling in het laatste jaar. De Associate degree-opleidingen (Ad) zijn een nieuw begrip in de onderwijswereld, tussen mbo en hbo-niveau. De Ad is vooral bedoeld voor werkenden die weer een studie willen oppakken en voor degenen die na hun mbo- 4-opleiding wel willen doorstuderen, maar niet voor een vierjarige hbo-bacheloropleiding willen kiezen. Landelijk zijn in 21/ studenten ingeschreven in één van deze TI-Associate degree-opleidingen. In is in 28/9 (nog) geen aanbod van Ad-opleidingen in de TI. In regio Midden-Nederland relatief meer gediplomeerden met een duale TI-opleiding dan landelijk In 29/1 zijn er 16 procent minder hbo-gediplomeerden dan vijf jaar geleden. Het aantal gediplomeerden was in de regio in 27/8 op zijn laagste punt. In 28/9 is het aantal gediplomeerden weer iets toegenomen, maar deze stijging heeft zich in 29/1 niet doorgezet. De landelijke daling in de afgelopen vijf jaar is iets lager (-13%). De regionale daling van het laatste jaar in het aantal TIhbo-gediplomeerden komt voor rekening van de opleiding werktuigbouwkunde, waar het aantal gediplomeerden afnam van 86 in 28/9 naar 68 in 29/1 (-21%). In hebben in verhouding veel gediplomeerden een duale TI-opleiding gevolgd (regio: 3% versus landelijk: 12%). Deze studenten werken vier dagen per week en gaan één dag naar school. Vereiste is dat de student al een baan heeft binnen het vakgebied van de TI-opleiding. Ook volgde in een aanzienlijk deel van de gediplomeerden een deeltijdopleiding (regio: 28% versus landelijk: 29%). Ook voor deze groep gediplomeerden geldt dat zij vaak al een baan hebben tijdens de studie, zij het niet zoals bij de duale opleiding per sé binnen het vakgebied van de opleiding. De overige 42 procent volgde in de regio een voltijdopleiding (landelijk: 59%). Met name deze groep hbo ers zal na het behalen van het diploma nieuw instromen op de arbeidsmarkt. Figuur 11a Ontwikkeling TI-studenten in het hbo, regio en landelijk /7 27/8 28/9 29/1 21/11 aot elektrotechniek technische bedrijfskunde werktuigbouwkunde landelijk /7 27/8 28/9 29/1 21/11 aot elektrotechniek technische bedrijfskunde werktuigbouwkunde Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS 17

19 Figuur 11b Ontwikkeling TI-gediplomeerden in het hbo, regio en landelijk landelijk /6 26/7 27/8 28/9 29/1 aot elektrotechniek technische bedrijfskunde werktuigbouwkunde /6 26/7 27/8 28/9 29/1 aot elektrotechniek technische bedrijfskunde werktuigbouwkunde Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS Het aantal startende BPV s in 21/11 is duidelijk minder dan in voorgaande schooljaren In regio zijn in schooljaar 21/11 totaal 682 TI-bedrijven 1 door Kenteq erkend als leerbedrijf. Dit is ongeveer 69 procent van het totaal aantal TIbedrijven in de regio. Niet alle erkende bedrijven sluiten daadwerkelijk BPV-overeenkomsten af. In regio Midden Nederland hebben 263 bedrijven BPV-plaatsen en zijn daardoor een actief leerbedrijf. In totaal is dus 27 procent van alle TI-bedrijven in deze regio actief en dit is iets meer dan in heel Nederland (25%). Bedrijven kunnen door Kenteq erkend worden voor meerdere opleidingen. In schooljaar 21/11 hebben de actieve leerbedrijven in regio gemiddeld elf BPV-plaatsen vervuld. In de regio zijn twee praktijkopleidingscentra (poc s) gevestigd, die actief BPV-plaatsen verzorgen. Deze poc s verzorgen ongeveer 28 procent van de BPV-plaatsen in de regio. Dat ligt lager dan landelijk (31%). De ontwikkeling van het totaal aantal startende en lopende BPV s 2 in de regio is te zien in fi guur 12. Net als op landelijk niveau begint het grootste deel van het aantal BPV s ieder jaar in de maanden augustus en september. Dit is te zien aan het aantal startende BPV s in die maanden. Het grootste aantal BPV s eindigt ieder jaar in de maand juli. Dit is te zien aan de ontwikkeling van het aantal lopende BPV s. De daling die ingezet is in 29/21 zet door. Het aantal nieuwe BPV s in augustus en september 21 blijft duidelijk achter bij het aantal in dezelfde maanden in voorgaande jaren. Het aantal lopende BPV-plaatsen in het vakgebied elektrotechniek (53%) is iets groter als het aantal BPV-plaatsen in installatietechniek (45%). Dit is wijkt af van de verhouding op landelijk niveau (beide ongeveer 49%). In regio leidt iets meer dan 82 procent van de BPV s op tot monteur (landelijk 854) (zie tabel 13). Het gaat vooral om assistent monteurs en eerste monteurs. De regio heeft verhoudingsgewijs meer (leidinggevende) technici dan Nederland (11,3% versus 1,4%) en minder assistent monteurs (38,6% versus 43,3%).. Figuur 12 Het aantal startende en lopende BPV s* in de regio, periode augustus 5 augustus aug-5 dec-5 apr-6 aug-6 dec-6 apr-7 aug-7 dec-7 apr-8 aug-8 dec-8 apr-9 aug-9 dec-9 apr-1 aug-1 dec-1 apr-11 aug-11 startende BPV's lopende BPV's * Alleen BPV s van BBL-opleidingen 1 Dit zijn alleen bedrijven die zijn aangesloten bij Mn Services. 2 Het totaal aantal BPV s is met name voor de laatste maanden nog niet volledig. Bedrijven hebben namelijk tot een jaar na aanvang van een BPV de tijd om subsidie aan te vragen bij OTIB. Pas dan wordt de BPV geregistreerd in de administratie. Het aantal BPV s is administratief bijgewerkt tot 5 oktober

20 Tabel 13 Het aantal BPV s* naar functie in het regio en Nederland totaal (in %), schooljaar 21/11 Regio Nederland monteur - servicemonteur 7,1% 6,3% monteur - assistent monteur 38,6% 43,3% monteur - eerste monteur 35,7% 33,% monteur - leidinggevend monteur,8% 1,4% technicus 1,5% 9,7% technicus - leidinggevend technicus,8%,7% project- en afdelingsleiding,4%,3% werkvoorbereider 2,7% 2,7% arbeidsmarktgekwalifi ceerde assistent,4%,3% dakdekker,3%,3% ontwikkelen, engineering,4%,8% tekenaar,%,% administratie,%,% ICT-beheerder,%,% overig 2% 1% totaal (= 1%) * Het betreft een optelling van alle BPV s die gedurende het schooljaar 21/11 lopen. Een deel van deze BPV s heeft een lange looptijd van maximaal vier jaar en hoeft dus niet te eindigen in 21/11. Maar ook kortlopende BPV s die gedurende het schooljaar starten en weer eindigen zijn hierin meegenomen. 19