Radiotherapie Jaarverslag 2015

Transcriptie

1 Radiotherapie Jaarverslag 2015

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 1. Patiëntenzorg Kwalitatief Nieuwe ontwikkelingen Kwantitatief 8 2. Kwaliteit Kwaliteit en Veiligheid Management Systeem Incidentmeldingen en -analyse volgens de PRISMA-methodiek Prospectieve Risico Inventarisatie / risicomanagement Convenant Veilig toepassen van medische technologie in het ziekenhuis Patiënttevredenheid Patiëntervaringsenquêtes Patiëntenparticipatie Doorstroomtijden Resultaten interval aanmelding en eerste bestraling Resultaten interval aanmelding en eerste consult Onderwijs en opleiding Onderwijs Opleiding Wetenschappelijke activiteiten Noordelijke Refereeravonden Radiotherapie Wetenschappelijke output Promovendi Lopende promoties Klinische studies Personeel & Organisatie Samenstelling Dagelijks Bestuur Samenstelling Management Team Apparatuur en software 40 Bijlage A 42 A.1 Publicaties in internationale tijdschriften 42 A.2 Abstracts en Posters 51 A.3 Voordrachten international congressen en symposia 55 A.4 Voordrachten overige bijeenkomsten 60 A.5 Honours and awards 61 A.6 Grants 63 Bijlage B 65 B.1 Overzicht apparatuur, inclusief de randapparatuur 65 2

3 Voorwoord Met veel genoegen bieden wij u het jaarverslag 2015 aan van de afdeling Radiotherapie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). De afdeling Radiotherapie wil de hoogst mogelijke kwaliteit van radiotherapeutische zorg leveren aan patiënten met oncologische aandoeningen waarbij het welzijn en welbevinden van de patiënt op korte en lange termijn centraal staat. Daarnaast willen we bijdragen aan de kwaliteit van de radiotherapie in de toekomst door middel van opleiding, onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. In 2015 is gestart met de bouw van het UMC Groningen Protonen Therapie Centrum (GPTC) met een maximale capaciteit van 600 patiënten per jaar. Vanaf eind 2017 zullen de eerste patiënten met protonen behandeld worden. Naast de standaard indicaties zal een groot deel van de indicatie van patiënten plaatsvinden op basis van de model-based selectiemethode welke in het UMCG is ontwikkeld. 3 Onze medewerkers werken dagelijks hard aan het verwezenlijken van onze ambities. Met enige trots willen wij de resultaten van deze inspanningen aan u presenteren in dit jaarverslag. Het bestuur wil dan ook een ieder bedanken die het afgelopen jaar heeft bijgedragen aan de zorg van de patiënten. Groningen, december 2016 Bestuur Radiotherapie, Prof. Dr. J.A. Langendijk Afdelingshoofd Radiotherapie Mevr. M.L. Hintzbergen Manager Radiotherapie

4 1. Patiëntenzorg 1.1 Kwalitatief De afdeling Radiotherapie streeft continu naar verbetering van kwaliteit van zorg, waaronder de invoering van nieuwe radiotherapietechnologie in de dagelijkse praktijk. Ook in 2015 werd een aantal nieuwe ontwikkelingen geïmplementeerd Nieuwe ontwikkelingen Partial-IMRT voor oesofagus carcinoompatiënten In 2015 is IMRT( Intensity Modulated Radiation Therapy klinisch geimplementeerd voor patienten met een slokdarmtumor. Met deze techniek, een combinatie van statische bundels en IMRT bundels, kan met name de hartdosis gereduceerd worden ten opzichte van de oude techniek. De verwachting is dat hierdoor het risico op complicaties aan het hart zal afnemen. Na implementatie van IMRT, zal in 2016 ook VMAT ( Volumetric Modulated Arc Therapy ) mogelijk zijn. Partial-IMRT voor mammacarcinoompatiënten Ook voor patiënten met een mammacarcinoom is in 2015 IMRT ( Intensity Modulated Radiation Therapy) klinisch geimplementeerd. Met deze techniek kan in een aantal gevallen de long- en ook met name de hartdosis gereduceerd worden ten opzichte van de oude techniek. De verwachting is dat hierdoor het risico op complicaties aan het hart zal afnemen Adaptieve Radiotherapie Adaptieve radiotherapie (ART) is een van de meest geavanceerde bestralingstechnieken van dit moment. Bij ART wordt op basis van herhaalde beeldvorming tijdens de bestraling de dosis herberekend en zo nodig gecorrigeerd (geadapteerd). Op deze wijze kan onderdosering in het tumorgebied en/ of overdosering in kritieke organen worden voorkomen. Onderdosering en 4

5 overdosering kunnen ontstaan als gevolg van (vorm) veranderingen in de patiënt als gevolg van bijvoorbeeld tumorregressie en gewichtsverlies. Schematische weergave adaptieve radiotherapie (ART). 1. Doelgebieden en risico-organen worden ingetekend op de plannings-ct en de dosis in het bestralingsplan berekend. Tijdens radiotherapie wordt herhaal-ct gemaakt en wordt gekeken naar de mate van vervorming De doelgebieden en risico-organen worden eveneens aangepast (gedeformeerd) aan de vervorming die heeft plaatsgevonden. 4. De oorspronkelijke dosisverdeling wordt herberekend op de herhaal-ct. Indien de dosisverdeling acceptabel is wordt verder behandeld met het oorspronkelijk plan 5. (5a). Als dit niet zo is wordt het plan aangepast (geadapteerd) 6. (5b). De vóór 2015 al gestarte voorbereidingen hebben na klinische vrijgave van RayStation in mei 2015 er toe geleid dat sinds juni 2015 alle ART hoofd-hals patiënten in RayStation gepland en geanalyseerd worden. 5 Protonentherapie In 2013 is door het Ministerie van VWS aan het UMCG een vergunning verleend voor

6 de bouw van een protonentherapie centrum met een maximale capaciteit van 600 patiënten per jaar. Het UMCG heeft hierbij ook een vergunning gekregen voor het behandelen van kinderen. Op 25 februari 2015 heeft de Raad van bestuur van het UMCG definitief besloten tot de bouw van het UMC Groningen Protonen Therapie Centrum (GPTC) De bouw is in mei 2015 begonnen. Het centrum wordt gebouwd op het terrein van het UMCG en is onderdeel van de afdeling Radiotherapie van het UMCG en het UMC Groningen Comprehensive Cancer Center. Op deze manier wordt voorzien in een optimale inbedding in de bestaande oncologische zorgstructuren: zoals de multidisciplinaire tumorwerkgroepen en zorgpaden. Door de plaatsing van het GPTC op het UMCG terrein wordt ook optimaal gebruik gemaakt van de overige, niet direct oncologische, zorginfrastructuren zoals radiologie, de anesthesie en wordt een goede opvang van patiënten bij calamiteiten gewaarborgd. Na installatie en acceptatie van de apparatuur zal de behandeling van de eerste patiënt naar verwachting eind 2017 starten. Het GPTC wordt uitgerust met de meest moderne protonentherapie apparatuur, geleverd door wereld marktleider Ion Beam Applications SA (IBA). Het GPTC is een two room faciliteit: uitgerust met twee behandelruimtes met twee 360 graden gantrys voorzien van pencil beam scanning (PBS). Dit betekent dat er vrijwel geen beperkingen zijn in het kiezen van een juiste behandelpositie en zijn vrijwel alle bestralingsrichtingen mogelijk. De PBS techniek maakt gebruik van een dunne protonenbundel die in 3-D de gehele tumor bestraald. Er is voor deze opzet gekozen om het potentiële voordeel van een protonenbundel boven een conventionele fotonenbundel maximaal te kunnen benutten. Binnen de afdeling wordt op dit moment hard gewerkt om eind 2017 om de eerste patiënt met protonentherapie te kunnen behandelen. In 2015 is hiervoor het project Clinical Implementation Proton Therapy (CLIP) opgezet. Dit CLIP- project bestaat uit een kernteam en 18 deelprojecten. Het kernteam bestaat uit drie vakinhoudelijke professionals, een projectondersteuner en een projectleider, die overzicht houden op en sturing geven aan de deelprojecten. Het kernteam valt direct onder het afdelingsbestuur, vraagt besluitvorming en geeft advies. Het kernteam informeert daarnaast regelmatig het managementteam. De deelprojecten richten zich op de inhoudelijke zaken zoals behandelprotocol 6

7 ontwikkeling, onderwijs&opleiding, quality assurance en acceptatie van de apparatuur, inrichting van het gebouw en de interne en externe communicatie. In het project is er een duidelijk rol voor de patiënt: zie hoofdstuk 2.6 Patiëntenparticipatie. De belangrijke samenwerking met omliggende radiotherapie instellingen in een zogenaamd Managed Clinical Network is onderdeel van het CLIP project. Welke patiënten behandeld gaan worden met protonentherapie is vastgesteld door het Zorginstituut Nederland. Naast de standaard indicaties, (kanker bij kinderen, schedelbasistumoren, spinale/paraspinale tumoren en oogmelanomen) waarbij de meerwaarde van protonentherapie geaccepteerd is, wordt bij een grote groep patiënten de indicatie gesteld. Op basis van de model-based selectiemethode. Deze methode is in het UMCG ontwikkeld, is door zowel de Gezondheidsraad als het Zorginstituut Nederland (ZiN) geaccepteerd als een evidence-based methode en wordt internationaal in toenemende mate overgenomen voor de selectie van patiënten voor protonentherapie. Deze model-based selectie houdt in dat voor iedere individuele patiënt twee bestralingsplannen worden gemaakt, één met de huidige fotonentechniek en één met een protonentechniek. Vervolgens word gekeken naar de verschillen in de bestralingsdosis in de gezonde weefsels. Met een voorspellend model wordt gekeken of dit verschil in dosis op de gezonde weefsels zich ook vertaalt in een mindere kans op een bepaalde complicatie. Inmiddels heeft de NVRO (Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie) een document vastgesteld waarin de criteria voor een concrete afname in de kans op een bepaalde bijwerking zijn gedefinieerd. Het bepalen van welke voorspellende modellen gebruikt gaan worden vindt landelijk plaats. Patiënten die op deze wijze worden geselecteerd voor protonentherapie komen in aanmerking voor vergoeding van de kosten door zorgverzekeraars. Verdere informatie met betrekking tot protonen staat op de website van het UMCG. 7

8 8 1.2 Kwantitatief Patiëntenzorg kwantitatief In 2015 bedroeg de DOT-productie teletherapie (in aantallen) Dit was 11% hoger dan de productie in De DOT-productie brachytherapie (in aantallen) was 62 en was 62% lager dan de productie in De registratie betrouwbaarheid was nagenoeg 100%.

9 Bouw van het GPTC: UMC Groningen Protonen Therapie Centrum 9

10 2. Kwaliteit 2.1 Kwaliteit en Veiligheid Management Systeem Resultaten externe audits Sinds 2013 is het gehele UMCG gecertificeerd voor NEN-EN-ISO 9001:2008 voor de scope Patiëntenzorg en heeft het sinds 2012 het certificaat voor VMS-NTA 8009:2011 voor haar veiligheidsmanagementsysteem. Radiotherapie heeft na de externe audit in november wederom een dochtercertificaat ontvangen voor de kerntaken: patiëntenzorg, wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding. Aangezien het UMCG na de externe audit in november 2015 UMCG-breed gecertificeerd is op alle kerntaken en voor haar veiligheidsmanagementsysteem, zal Radiotherapie vanaf 2016 steekproefsgewijs deelnemen aan de jaarlijkse externe audits van het UMCG. De focus tijdens de externe audit in november lag, naast de organisatie van Radiotherapie, op de kerntaken Opleiden van medisch specialisten en Klinisch onderzoek. Naast de ISO 9001:2008 audit, heeft Radiotherapie in juni nog een externe audit ondergaan voor informatiebeveiliging ISO en meegedaan aan de audit voor het zorgtraject Lymfomen in november. Uit deze beide audits kwamen geen verbeterpunten voor Radiotherapie. De aanpassingen naar aanleiding van de bevindingen uit de externe audit van 2014 zijn allen goedgekeurd. 10

11 Overzicht aantal geconstateerde non-conformities* tijdens externe audits 2015: Aard audit, norm, Type bevinding Totaal aantal organisatieonderdeel Externe audit, ISO Onderzoek: :2008, - categorie 2-punten 2 (waarvan 1 UMCG- Onderzoek, Opleiding - observatiepunten breed verbeterpunt) AIOS Radiotherapie 3 en Zorgtraject Opleiding AIOS: 2 (waarvan 1 UMCG- Lymfomen - categorie 2-punten breed verbeterpunt) 3 (UMCG-brede Onderwijs: verbeterpunten) - categorie 2-punten 1 0 Zorgtraject Lymfomen - geen bevindingen voor RT Externe audit, Informatiebeveiliging: 0 ISO geen bevindingen Informatiebeveiliging *) non-conformity of afwijking; of vergelijkbare termen vanuit ander normstelsel dan ISO

12 Resultaten interne audits Overzicht interne audits 2015 en daaruit volgende aantallen verbeterpunten in 2015: Type audit**, onderwerp Type bevinding Totaal aantal en organisatie-eenheid 1) PRISMA = Prevention and Recovery Information System for Monitoring and Analyses 2) Sinds 2007 is de afdeling lid van Prisma-RT, een landelijke samenwerking in verenigingsverband tussen 18 afdelingen Radiotherapie. Zie Thema audit: Medicatie- Advies 1 veiligheid, klaarmaken en toedienen High Risk Medicatie Kwaliteitsronde: Verbeterpunt 1 Medicatieveiligheid, Radiotherapie klaarmaken en toedienen High Risk Medicatie De verbeterpunten zijn opgenomen in de Verbeterpuntenlijst en daarmee wordt de opvolging geborgd. 2.2 Incidentmeldingen en -analyse volgens de PRISMA-methodiek Sinds februari 2007 maakt de afdeling gebruik van het systeem van incidentenregistratie en -analyse volgens de PRISMA 1 -methodiek. Er is een verbinding tussen de database van het UMCG en de database van PRISMA-RT 2. De afdeling hanteert de volgende definitie voor een incident dat gemeld moet worden: Een incident is alles wat (potentiële) schade oplevert (of kan opleveren) voor de patiënt of medewerker. In 2011 is gestart met digitaal incident melden in het ziekenhuisbreed IMS (Incident Melding Systeem) van het UMCG. Tot 2015 was dit Grecom. Sinds 2015 maakt 12

13 3) DIM = Decentrale Incidenten Melding- Commissie de afdeling gebruik van het nieuwe UMCG-incidentmeldingssysteem itask als onderdeel van de iprova suite van de firma Infoland. In het UMCG is hiermee gestart in oktober itask beschikt over vergelijkbare functionaliteit als Grecom, behalve dat contextvariabelen bij de basisoorzaken ontbreken, die voor PRISMA-RT van essentieel belang zijn. Tevens zijn de rapportagemogelijkheden veel beperkter dan in Grecom, waardoor de resultaten van de PRISMA-analyses nog niet optimaal benut kunnen worden. De verwachting is dat de rapportagemogelijkheden vanuit itask in 2016 verbeterd zullen worden. Alle PRISMA-analyses van de incidenten zijn sinds 2015 gedaan in itask. In 2015 zijn 351 incidentmeldingen ontvangen door de DIM 3 -commissie van de afdeling Radiotherapie. In vergelijking met de jaren (3131 meldingen in 95 maanden, gemiddeld 395 meldingen per jaar) is dit aantal lager dan gemiddeld, maar 6% hoger dan in 2014 (331). Na het uitvoeren van PRISMA-analyses van 340 incidentmeldingen zijn in totaal 680 basisoorzaken gevonden (gemiddeld 2 basisoorzaken per incident). In tegenstelling tot voorgaande jaarrapportages is het met itask op dit ogenblik niet mogelijk om een overzicht te krijgen van de classificatie van de basisoorzaken in de hoofdgroepen menselijk, organisatorisch, technisch of patiënt gerelateerd, waardoor het niet mogelijk is om mogelijke trends hierin te ontdekken. (Zorg)calamiteit De definitie van een zorgcalamiteit luidt als volgt: een niet-beoogde of onverwachte gebeurtenis, die betrekking heeft op de kwaliteit van de zorg en die tot de dood van of een ernstig schadelijk gevolg voor een patiënt of cliënt van de instelling heeft geleid. Er is in 2015 (net als in de periode ) geen (zorg)calamiteit geweest. 13

14 Risicoclassificatie In itask wordt voor iedere incidentmelding een score van het risico bepaald. Deze risicoscore is afhankelijk van de gevolgen voor de patiënt en de kans op herhaling van het incident. In het vorige IMS-systeem werd dit m.b.v. een risicomatrix in kaart gebracht. De classificaties van beide systemen zijn niet helemaal vergelijkbaar, maar in onderstaande tabel is zo goed als mogelijk de overeenkomst weergegeven om een vergelijking met voorgaande jaren mogelijk te maken. De classificatie volgens het vorige IMS-systeem staat tussen haakjes. Laag (klein): geen actie vereist Middelmatig (middel): verbetermaatregel wenselijk Hoog (ernstig): verbetermaatregel vrijwel zeker nodig Extreem (zeer ernstig): verbetermaatregel absoluut nodig (zorg)calamiteit: moet gemeld worden aan de direct leidinggevende / afdelingshoofd en sinds 2013 aan de Commissie Calamiteiten Patiëntenzorg (CCP) van het UMCG. 14 Tabel Risicoclassificatie 2015 t/m 2012 Ernst Aantal Aantal Aantal Aantal Laag 307 (87,5%) 268 (81,0%) 311 (84,5%) 306 (83,4%) Middelmatig 42 (11,9%) 61 (18,4%) 56 (15,2%) 60 (16,3%) Hoog 1 (0,3%) 2 (0.6%) 1 (0,3%) 1 (0,3%) Extreem 1 (0,3%) (Zorg)calamiteit

15 Incidenten en bijna-incidenten Als een incidentmelding heeft geleid tot een afwijkende patiëntbehandeling dan is het een incident. Als een incident géén gevolgen heeft voor de patiëntbehandeling (bijvoorbeeld doordat het tijdig hersteld is of omdat het geen betrekking heeft op de patiëntbehandeling) dan wordt het als een bijna-incident beschouwd. In 2015 was 80% van de incidentmeldingen type radiotherapie een bijna-incident (resp. 81, 71%, en 68% in 2014, 2013 en 2012). Van de incidenten (20%), heeft geen enkel incident een mogelijk verwachte (nadelige) consequentie op langere termijn tot gevolg. In de communicatie van de DIM-commissie naar de medewerkers van de afdeling draagt de DIM-commissie zorg voor een up-to-date pagina op het intranet en voor terugkoppeling over incidenten/incidentanalyses en eventuele noodzakelijke korte termijn verbetermaatregelen in werkbesprekingen. De DIM-commissie heeft onder andere de gemaakte fouten in nieuwe werkprocessen onder de aandacht van de medewerkers gebracht. Het blijkt dat er bij nieuwe werkprocessen of werkwijzen meer incidenten gemeld worden. De DIM-commissie is er daarom op gefocust om nauwlettend dergelijke veranderingen in werkprocessen en apparatuur te monitoren. Het voordeel van deze werkwijze is dat er zo nodig tussentijdse verbetermaatregelen worden voorgesteld via de werkoverleggen en in overleg met het Managementteam. De bevindingen worden beschreven in de DIM-rapportage van Scholing en onderwijs Een aantal DIM-commissieleden heeft in 2015 een nascholingsbijeenkomst van PRISMA-RT bijgewoond in Utrecht. Ook hebben de DIM-commissieleden deelgenomen aan een landelijk betrouwbaarheidsonderzoek waarin gekeken wordt hoe eenduidig men basisoorzaken classificeert. Introductie nieuwe medewerkers 15 Nieuwe medewerkers van de afdeling Radiotherapie krijgen standaard in hun inwerkprogramma een introductie in het kwaliteitssysteem van de afdeling.

16 Eén van de DIM-commissieleden geeft daarbij ook een toelichting op het incidentmeldingsysteem en veilig incidentmelden. 2.3 Prospectieve Risico Inventarisatie / risicomanagement Naast retrospectieve risicoanalyses uitgevoerd door de DIM-commissie worden er ook prospectieve risicoanalyses uitgevoerd. In het format van projectplannen voor de afdeling Radiotherapie is de vraag opgenomen of er voor de nieuw in te voeren werkwijze of apparaat een prospectieve risicoanalyse (PRI) uitgevoerd moet worden of niet. Op deze manier is het uitvoeren van een PRI standaard geworden. In 2015 is de afdeling begonnen met de laatste prospectieve risico-inventarisaties van de basisprocessen van de patiëntenzorg binnen de radiotherapie, zodat er meer bekendheid is bij de medewerkers wat de mogelijke risico s in hun werkzaamheden zijn en zij daar naar kunnen handelen. Op deze manier raken er ook steeds meer medewerkers bekend met het uitvoeren van een HFMEA (Healthcare Failure Mode and Effect Analysis). De door het UMCG ingevoerde prijs voor de beste risicoanalyse, is in 2015 gewonnen door de afdeling radiotherapie. De risicoanalyse Plan off the day van de blaas was de uitverkorene. In totaal is in 2015 gewerkt aan de volgende prospectieve risico-inventarisaties: Uitgevoerde PRI s Radiotherapie 2015 Aandachtsgebied Linac en Verificatie Aandachtsgebied Stereotaxie Proces Wetenschappelijk Onderzoek Proces Opleiden medisch specialisten RT Kinderoncologisch zorgpad RT Invoering RayStation bij gebruik ART bij HoofdHals-patiënten Infectiepreventie popup-melding in MOSAIQ Plan off the day van de blaas Status Afgerond In Uitvoering Afgerond In Uitvoering In Uitvoering Afgerond Afgerond Afgerond 16

17 2.4. Convenant Veilig toepassen van medische technologie in het ziekenhuis Het convenant Veilig toepassen van medische technologie in het ziekenhuis richt zich op de veilige toepassing van medische technologie in de ziekenhuizen. Dit betekent een veilig product, in handen van een getrainde gebruiker in een omgeving die veilig gebruik kan garanderen. Uitwerking van dit convenant op de afdeling Radiotherapie wordt uitgevoerd door de werkgroep KRAS (Klinische Radiotherapie Apparatuur en Software). In het document Beleid procedures voor invoer, gebruik en afvoer van klinische radiotherapieapparatuur en software is beschreven hoe de normen bij Radiotherapie zijn geïmplementeerd. Toetsingskader daarbij zijn het Convenant en de Normen en Waarden voor de Praktijkvoering van de NVRO en NVKF. Eind 2015 was het convenant in zijn geheel geïmplementeerd binnen de afdeling. Voor de belangrijkste pijlers zie onderstaand overzicht: 17

18 Indicator Norm Status Juist en volledig toepassen van DAD 1 Tot jan-16 75% 100% Vanaf jan % Risicoclassificatie apparatuur vastleggen² Vanaf nov % 100% Registratie bevoegd- en bekwaamheden Vanaf nov-15 75% medewerkers Vanaf jan % - Verpleegkundige discipline nvt % - Medische discipline 100 % - Overige disciplines 100 % Inwerkprogramma aangepast op controle Vanaf jan % 100% bevoegd- en bekwaamheden nieuwe medewerkers 1 Digitaal Aanschaf Dossier ² 100% van apparatuur uit Ultimo In het voorjaar van 2016 zal er een interne audit plaats vinden om te checken of het convenant goed/voldoende is geïmplementeerd. 2.5 Patiënttevredenheid Patiëntervaringsenquêtes Sinds 2010 worden alle patiënten na hun laatste bestraling gevraagd een patiëntervaringsenquête in te vullen met betrekking tot de eigen behandeling op de afdeling Radiotherapie. De respons hierop is goed en varieert in de afgelopen jaren van 31% tot en met 46%, met een dipje in 2012 van 18%. 18

19 Figuur 2: overzicht tevredenheidpercentages (duidelijk tot zeer tevreden) van patiënten in 2015, locatie Groningen en Emmen % 89% 97% 93% 94% 91% 92% 88% 92% 91% 87% 79% Emmen Groningen ontvangst op polikliniek bejegening en behandeling door polikliniekmedewerkers bejegening en behandeling door de artsen Voor het opstellen van verbetermaatregelen wordt gebruik gemaakt van onderstaande vuistregels: - Voor ontevreden geldt dat het percentage niet meer dan 5% mag zijn. - Voor redelijk tevreden geldt dat het percentage niet meer dan 15% mag zijn. - Voor duidelijk tot zeer tevreden hoort het percentage rond de 80 % te liggen. In 2012 is een reeks verbetermaatregelen ingesteld voor het thema Nazorg. Dit resulteerde in 2013 tot een score van 88%. Helaas is de score weer gedaald naar bijna 80% in 2014 en 83% in Eind 2015 is als verbeteractie een nazorgbrief opgesteld om patiënten meer duidelijkheid te verschaffen over de periode na de laatste bestraling en nog meer bekendheid te bereiken dat men bij vragen of twijfel altijd de afdeling kan bellen. Daarnaast is een extra vraag ( Heeft u iets gemist vanuit de afdeling Radiotherapie in de periode tussen de laatste bestralingsbehandeling en (indien van toepassing) de eerste controleafspraak? ) opgenomen in de enquête om duidelijk te krijgen wat de patiënten nog missen in de nazorg. Met de eerste halfjaarlijkse rapportage van 2016 hoopt de afdeling dat het tevredenheidspercentage voor de nazorg is gestegen en dat ze meer inzicht heeft in de nazorgwensen van de patiënten. informatie zelfstandigheid en privacy nazorg 19

20 2.6 Patiëntenparticipatie Klankbordgroep Protonenfaciliteit Groningen Het UMCG heeft in 2013 een vergunning voor protonentherapie verkregen van het Ministerie van VWS. Om ook patiënten te betrekken bij de praktische uitwerking van een protonenfaciliteit in Groningen is de Klankbordgroep Protonenfaciliteit Groningen opgezet. De Klankbordgroep bestaat uit vertegenwoordigers van patiëntenorganisaties, wiens patiënten straks in aanmerking komen voor bestraling met protonen. Het jaar 2015 was een voorbereidend jaar voor het starten van de klinische implementatie van het protonencentrum. De Klankbordgroep heeft daarom geen actieve input geleverd aan de werkzaamheden met betrekking tot het opzetten van het protonencentrum. Door middel van mail zijn zij op de hoogte gehouden van de stand van zaken om in 2016 weer actief input te kunnen geven aan de vraagstukken die rijzen tijdens het opzetten van het protonencentrum. 20 Enquête ABC-brochure In 2015 is er een enquête uitgezet bij 75 patiënten. Het betreft patiënten met linkszijdige borstkanker, die behandeld worden met de Active Breath Coördinator van Elekta. Om hen voor te bereiden op de behandeling krijgen ze vooraf een training met betrekking tot hoe te ademen en te handelen tijdens de bestraling. Na de training krijgen ze een informatiebrochure uitgereikt, zodat ze thuis terug kunnen lezen wat er is besproken in de training. De enquête is uitgezet om input te krijgen van deze groep patiënten in hoeverre deze brochure voldoet. Naar aanleiding van de respons zullen er kleurenfoto s worden geplaatst in de brochure, waaronder ook een close-up en het diagram zal ook in kleur worden weergegeven. Zes respondenten hadden aangegeven geen brochure te hebben ontvangen. De laboranten zijn er op geattendeerd de brochure na de training niet vergeten mee te geven.

21 2.7 Doorstroomtijden Door de Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie (NVRO) zijn normen opgesteld voor doorstroomtijden. Een doorstroomtijd is de tijd tussen de aanmelding van de patiënt en de eerste bestraling. De volgende streefnormen worden gehanteerd door de NVRO voor doorstroomtijden: Acute indicaties (bijvoorbeeld dreigende dwarslaesie) 1 dag Subacute indicaties (bijvoorbeeld botmetastasen met pijnklachten) 7 dagen, maximaal 10 dagen Standaard indicaties 21 dagen, maximaal 28 dagen. 1) De afdeling Radiotherapie hanteert twee normen, de ongecorrigeerde norm betreft het percentage patiënten dat binnen de norm wordt behandeld ongeacht de oorzaak. En de gecorrigeerde norm, waarbij de oorzaken die buiten de afdeling Radiotherapie liggen niet worden meegerekend, bijvoorbeeld een patiënt die eerst op vakantie wil, of een complicatie heeft na chemotherapie waardoor radiotherapie wordt uitgesteld. De NVRO-norm schrijft voor dat in 80% van de gevallen aan de bovengenoemde streefnormen moet zijn voldaan. De afdeling Radiotherapie van het UMCG heeft als doelstelling om in 90% van de gevallen te voldoen aan de bovenstaande norm Resultaten interval aanmelding en eerste bestraling In 2015 was het gecorrigeerde 1 percentage gemiddeld 99% voor de acute indicaties, 90% voor de subacute indicaties en 95% voor de overige indicaties. De gemiddelde doorstroomtijd was voor acute indicaties 0,1 dagen, subacute indicaties 5,1 dagen en voor overige indicaties 14,2 dagen. Indicatie aantal dagen doorstroomtijd (StdDev) 1e kwartaal 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal Acute indicaties 0,0 (0,0) 0,2 (0,4) 0,1 (0,3) 0,1 ( 0,4) Subacute indicaties 5,1 (2,8) 5,9 (3,2) 4,5 (2,4) 5,1 (2,8) Standaard indicaties 13,7 (7,3) 14,9 (7,1) 13,9 (6,6) 14,3 (6,0) Tabel 1. Doorstroomtijden (in dagen) 21

22 Tabel 2. Overzicht percentage binnen de NVRO-norm interval aanmelding en eerste bestraling voor subacute en standaard indicaties Gecorrigeerd acute indicaties 100% 99% 100% 100% 96% 100% 100% Gecorrigeerd acute indicaties 2015-q q q q Subacute indicaties 79% 87% 90% 91% 81% 95% 94% Standaard indicaties q q q q4 92% 95% 96% 94% 94% 95% 97% Gecorrigeerd subacute indicaties Gecorrigeerd standaard indicaties q q q q

23 2.7.2 Resultaten interval aanmelding en eerste consult De norm voor het interval tussen aanmelding en het eerste consult is gesteld op 1 dag voor acute indicaties, 7 dagen voor subacute indicaties en 10 dagen voor standaard indicaties voor 90% van de gevallen. In tabel 5 worden de gecorrigeerde percentages patiënten binnen deze norm weergegeven en in tabel 6 de doorstroomtijden in dagen. Indicatie percentage binnen de norm 1e kwartaal 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal Acute indicaties 100% 100% 100% 100% Subacute indicaties 97% 91% 98% 98% Standaard indicaties 91% 86% 91% 92% Tabel 3. Overzicht gecorrigeerd percentage binnen de norm interval aanmelding en eerste consult. De norm is gesteld op één week. 23 Indicatie aantal dagen doorstroomtijd (Std Dev) 1e kwartaal 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal Acute indicaties 0,0 (0,0) 0,2 (0,3) 0,2 (0,5) 0,1 (0,6) Subacute indicaties 3,9 (4,0) 4,5 (3,0) 3,4 (5,5) 3,5 (2,7) Standaard indicaties 4,8 (3,8) 5,6 (4,3) 5,2 (3,0) 5,1 (2,6) Tabel 4. Doorstroomtijden (in dagen) In 2015 was het gecorrigeerde percentage gemiddeld 100% voor de acute indicaties, 96% voor de subacute indicaties en 90% voor de standaard indicaties. De gemiddelde doorstroomtijd was voor acute indicaties 0,1 dag, subacute indicaties 3,9 dagen en voor standaard indicaties 5,2 dagen.

24

25 3. Onderwijs en opleiding 3.1. Onderwijs Studenten geneeskunde curriculum G2020 In 2014 is het geneeskunde curriculum G2020 van start gegaan met een geheel nieuwe opzet van onderwijsmomenten. Een van de veranderingen is de opzet van 4 verschillende learning communities (LC s), waarover de studenten zijn verdeeld. In deze LC s wordt naast het basiscurriculum een verdieping van de leerstof aangeboden, afhankelijk van het thema van de LC. Het basiscurriculum bevat in de eerste 3 jaar wekelijks een patiënt met een klacht, gerangschikt in thema s. Op deze manier komen alle verplichte ziektebeelden aan bod. Per week is er een coördinator aangesteld die de basisvakken en leerstof samenstelt voor die week. In jaar 2 zijn er enkele weken waarin oncologische onderwerpen worden behandeld. In 2015 heeft de afdeling Radiotherapie met als doel een actieve inbreng in het geneeskunde curriculum op verschillende manieren geparticipeerd in G2020: In het basiscurriculum is actief contact gezocht en samengewerkt met coördinatoren in weken waarin oncologie werd behandeld, met onder andere inbreng van radiotherapeutische leerstof, toetsvragen en patiëntencasus; Er werd profileringonderwijs aangeboden en uitgevoerd, een verdiepend project in jaar 2 voor 8-10 studenten; Er is deelgenomen aan het experimentele voucher onderwijs, waarbij studenten vouchers kunnen inzetten om zo individueel onderwijs te ontvangen; Voor twee Learning Communities is een verdiepende taak met een duur van 4 weken ontwikkeld, zowel de opzet als uitvoering van (2x +/- 100 studenten), waarvan een als hoofd- en een als medecoördinator; Er is een actieve bijdrage geleverd als coach, mentor of tutor in verschillende LC s. Naast de bijdrage aan het geneeskunde curriculum werden ook colleges verzorgd in het curriculum van tandheelkunde. 25

26 Coassistenten geneeskunde curriculum G2010 In 2015 werden 14 co-assistenten in de M1 fase in het blok Heelkunde actief begeleid op de afdeling Radiotherapie, dit betrof 87,5% van de beschikbare capaciteit. De co-assistenten hebben op de afdeling een actieve rol in onder meer de patiëntenzorg en multidisciplinaire besprekingen. In 2015 werden meerdere aanpassingen gedaan om de stage nog verder te verbeteren, namelijk: Realisatie van een eigen ruimte met vaste werkplekken voor de co-assistenten; Een vast rooster met themaweken, doelstellingen, evaluaties en feedback; Er is een leerpad opgesteld, waarin co-assistenten een dag meelopen op de chirurgische oncologie en participeren bij meerdere operaties. De afdeling biedt de semi-arts stage aan van 6 of 14 weken. De inhoud wordt samen met de co-assistent vastgesteld., Ook wordt een wetenschapsstage aangeboden, doorgaans met een duur van 20 weken. 1 student heeft in 2015 een semi-arts stage doorlopen. Tevens heeft 1 student een wetenschappelijke stage doorlopen en afgerond. 26 Beta-studenten Er zijn colleges Medical Physics for Radiation Oncology verzorgd voor negen studenten Biomedische Technologie (BMT) aan de RUG. Daarnaast was er één BMT-student uit Portugal, die een afstudeeropdracht heeft uitgevoerd op de afdeling (klaar in juni 2015), een HBO-student natuurkunde voor een stage van 20 weken, een BMT-student van de RUG voor stage van 10 weken, een student Technische Geneeskunde aan de Universiteit Twente voor de laatste 1,5 maand van totaal 10 weken. Er is stagebegeleiding geweest voor een afstudeergroep van twee studenten MBRT voor 20 weken. Drie studenten/onderzoekers uit Japan (Tokyo en Osaka) zijn hier geweest voor verschillende onderzoekstages (2x11 en 1x3 weken)

27 Samenwerking met de HBO-MBRT In 2015 hebben 10 HBO MBRT-studenten de 20-weekse stage gelopen op de afdeling Radiotherapie. Tijdens deze stage hebben de studenten meegewerkt op de lineaire versnellers, CT en planning. Ook hebben ze meegekeken bij de Stereotaxie, mouldroom en orthovolt. Als eindproduct hebben de studenten een stage onderzoeksverslag geschreven, waarin antwoord wordt gegeven op een vraag uit de praktijk met betrekking tot een specifieke patiënt of patiëntengroep. Daarnaast is één student gestart met een 12 weekse reparatiestage, deze stage is na 4 weken afgebroken. Verdeeld over 4 weken in het jaar hebben 36 eerstejaars MBRT studenten een ééndaagse snuffelstage gelopen op de afdeling. Het doel van deze stage is kennismaken met het beroep en kijken of de werkzaamheden voldoen aan de verwachtingen van de student. In totaal waren er 3 afstudeergroepen met in totaal 6 studenten. De studenten zijn begeleid door een Radiotherapeut, klinisch fysicus en een onderzoeker. De onderwerpen van de verschillende onderzoeken waren; Het opzetten van een voorspellend model voor hyperthyreoïdie en radiotherapie The relation between lungdose and changes of lungfunction after (chemo) radiotherapy for lung cancer or pulmonary metastases Selectiecriteria bepalen voor gebruik ABC bij linkszijdige mammabestraling De uitkomsten van de onderzoeken zijn in de vorm van een mini symposium gepresenteerd tijdens een dinsdagochtend bespreking. In 2015 hebben twee laboranten praktijkassessments afgenomen op de MBRT bij eerste en tweedejaars MBRT-studenten en is er een gastcollege over Stereotaxie verzorgd aan tweedejaars MBRT- studenten. De senior laborant onderwijs heeft deelgenomen aan de werkveld adviescommissie van de HBO-MBRT en heeft in samenwerking met de MBRT geauditeerd op andere stage afdelingen. 27

28 Buitenlandse fellow In 2015 heeft één buitenlandse fellow uit Portugal gedurende een half jaar onderzoek gedaan op de afdeling. 3.2 Opleiding Opleiding tot radiotherapeut-oncoloog In 2015 zijn 4 AIOS uit de opleiding uitgestroomd en zijn ook 4 nieuwe AIOS gestart met de opleiding. Een AIOS heeft op eigen verzoek de opleiding beëindigd na enige maanden opleidingsduur en deze is vervangen door een nieuwe AIOS. Bij de uitwerking van de regeling individuele verkorting van de opleidingsduur werd bij de 4 uitstromende AIOS een gemiddelde opleidingsverkorting gerealiseerd van 4,75 maanden. Verspreid over het jaar waren 12 AIOS op de afdeling en 3 gedetacheerd in het RIF. In 2015 heeft de opleiding deelgenomen aan het ISO certificeringsproces met de invoering van de prospectieve risico inventarisatie van het opleidingsproces en de deelname aan de audit. De ISO certificering is toegekend. Als uitwerking van deze audit is het kwaliteitszorg proces opleiding en de sturing daarvan opgenomen in het KMS van de afdeling radiotherapie met een verbeterpuntenlijst en een kwaliteitskalender. In 2015 is begonnen met de voorbereiding van de komende opleidingsvisitatie in 2016 middels een uitgevoerde proefvisitatie door de centrale opleidingscommissie. De uitkomsten van deze proefvisitatie zijn opgenomen in de verbeterpuntenlijst. Verder is het opleidingsplan geactualiseerd met de vernieuwingen in het kwaliteitszorgproces en de EPA structuur. (ontwikkeling van zelfstandigheid van de AIOS vastgelegd in bekwaamheidsniveaus) 28

29 Opleiding tot klinisch fysicus In 2015 heeft één KLIFIO (Klinisch Fysicus In Opleiding) een eindgesprek gehad met de toetsingscommissie van de Stichting OKF (Opleiding Klinische Fysica). Naar aanleiding van dit gesprek is de opleiding met succes voltooid met een registratie. Voor 2015 was er geen nieuwe opleidingsplek KLIFIO voor het subspecialisatie radiotherapie toegekend aan de afdeling. Eind 2015 waren er twee KLIFIO s in opleiding op de afdeling Radiotherapie. Beiden zijn in 2015 grotendeels gedetacheerd geweest: één in het Radiotherapeutische Instituut Leeuwarden en één in de Isala Klinieken te Zwolle. De vorderingen in de opleiding worden met regelmaat besproken, individueel samen met de (plaatsvervangend) opleider en eventueel in bijzijn van een klinisch fysicus, met wie de KLIFIO in de afgelopen periode veel heeft samengewerkt. Daarnaast ook plenair, tweewekelijks met alle KLIFIO s samen. De KLIFIO maakt elk half jaar een voortgangsverslag voor de Toetsingscommissie van de Stichting OKF (Opleiding Klinische Fysica). Dit voortgangsverslag is het portfolio van de KLIFIO en vormt samen met een eindverslag de basis voor het eindgesprek. In de voortgangsverslagen wordt veel meer dan voorheen aandacht geschonken aan de ontwikkeling van de diverse competenties. Er is een lokaal leerplan voor de opleiding tot klinisch fysicus met subspecialisatie radiotherapie Opleiding tot Physician Assistant De twee Physician Assistants die in 2012 begonnen zijn met hun opleiding, hebben deze met succes afgerond in Ze werken nu in het mammacluster. 29

30

31 4. Wetenschappelijke activiteiten 4.1 Noordelijke Refereeravond Radiotherapie De afdeling Radiotherapie van het UMCG heeft in 2015 één minisymposium georganiseerd op vrijdagmiddag 02 april. De volgende presentaties stonden op het programma: Role of regenerative therapies in radiation oncology Prof. dr. R.P. Coppes, UMCG Human liver organoids- Anovel tool for research and regenerative medicine Dr. H. Gerhart, Hubrecht Institute, Utrecht Beta-cell therapie to cure diabetes: present and future Prof.dr.E de Koning, LUMC Salivary gland stem cell therapy to reduce radiation-induced xerostomia Dr. S. Pringle, UMCG Stem cell sparing radiotherapy and future clinical trials Dr. R.J.H.M. Steenbakkers, UMCG Keynote Molecular Medicine Lecture: Regenerative Medicine by Somatic Stem Cells: the Paradigm of Epithelial Stem Cells Prof. dr. M. da Luca, Centre for Regenerative Medicine Stefano Ferrari, University of Modena and Reggio Emilia, Modena, Italy 31

32 4.2 Wetenschappelijke output De 3 hoofdthema s van het wetenschappelijk onderzoek van de afdeling Radiotherapie zijn: Nomal tissue damage; Applied imaging; Proton therapy. Deze drie hoofdthema s zijn sterk aan elkaar gerelateerd. De klinische introductie van nieuwe technieken, bijvoorbeeld protonentherapie, vereist nauwkeurige beeldvorming van de tumor. De meeste nieuwe radiotherapietechnieken, zoals IMRT/VMAT, worden toegepast ter preventie van schade aan de normale weefsels en complicaties op korte en lange termijn. Vanuit de Research Commissie wordt het onderzoek binnen deze drie thema s gestimuleerd en gefaciliteerd. Het aantal publicaties in peer-reviewed tijdschriften bedroeg in , waarvan 79% als toppublicatie kan worden gerekend (bovenste 25% van het veld). De gemiddelde impactfactor in 2015 was 6,24 In totaal werden 43 orale presentaties gehouden op internationale wetenschappelijke bijeenkomsten. Een gedetailleerd overzicht van publicaties in internationale tijdschriften, boekbijdragen, abstracts en posters, voordrachten op internationale bijeenkomsten en overige bijeenkomsten is opgenomen in bijlage A van dit jaarverslag. 32

33 4.3 Promovendi V. Rao Bollineni Groningen, 14 januari 2015 Titel: Pet-Based Analysis of Tumor glucose metabolism and tumor hypoxia before and during anti-neoplastic treatment. 1st promotor: Prof. dr. J.A. Langendijk 2nd promotor: Prof. dr. J. Pruim Co-promotor: Dr. R.J.H.M. Steenbakkers G.A. Sattler Groningen, 27 mei 2015 Titel: The long-term side effects of postoperative radiation therapy in pituitary adenoma patients. 1st promotor: Prof. dr. J.A. Langendijk 2nd promotor: Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel Co-promotores: Dr. A.C.M. van den Bergh Dr. A.P. van Beek E.J. Bantema-Joppe Groningen, 12 oktober 2015 Titel: Local treatment in young breast cancer patients: recurrence, toxicity and quality of life. 1st promotor: Prof. dr. J.A. Langendijk 2nd promotor: Prof. dr. G.H. de Bock Co-promotor: Dr. J.H. Maduro M.E.M.C Christianen Groningen, 18 november 2015 Titel: Prediction and prevention of radiation-induced swallowing dysfunction. 1st promotor: Prof. dr. J.A. Langendijk Co-promotor: Dr. H.P. Bijl 33

34 4.3.1 Lopende promoties Promendus Functie Onderwerp Aandachts- Promotor Co-promotor Geplande gebied einddatum Drs. W.F. Pattje AIO Molecular and genetic predictors of Hoofdhals prof.dr. J.A. Langendijk, 2016 radiosensitity in head and neck cancer. prof. dr. E. Schuuring en prof.dr. J. van der Wal Drs. M.R. Vergeer Radiotherapeut- Head and neck cancer optimization of Hoofdhals Prof.dr. B.J. Slotman en 2016 oncoloog (VUMC) radiotherapy of the neck. prof.dr. J.A. Langendijk Drs. S. van der Veen Arts Mechanisms in radiation-induced Radio-bio- prof.dr. R.P. Coppes en dr. P. van Luijk 2016 pulmonary damage. logie - Long prof.dr. J.A. Langendijk Drs. C. Brouwer Klinisch Fysicus Tracking of Anatomical Changes and Hoofdhals prof.dr. J.A. Langendijk dr. R.H. Steenbakkers 2016 their Consequences of Head & Neck dr. N.M. Sijtsema Organs at Risk in Radiotherapy. M. Maimets MSc Potential of salivary gland stem cells Radiobiologie prof.dr. R.P. Coppes Prof. G.de Haan, 2016 in regenerative medicine Dr. R.P. van Os Drs. R Visser PhD student Quality assurance of advanced radiation Fysica prof.dr. J.A. Langendijk Dr. A.A. van t Veld, 2017 delivery techniques by reconstruction Dr. E. Korevaar of actual given dose using transmission detectors. Drs. W. Schaake PhD student Radiation treatment optimisation Urologie prof.dr. J.A. Langendijk Dr. A.C. van den Bergh 2017 in prostate cancer. Y. Nanduri Msc Stem cell transplantation to rescue Radiobiologie prof.dr. R.P. Coppes 2014 salivary glands from radiation damage Drs. K. Wopken AIOS Advanced prognostic models for acute Hoofdhals prof.dr. J.A. Langendijk dr. H.P. Bijl 2017 and late tube feeding dependency after curative (chemo)radiation for head and neck cancer. P. Nagle, MSc PhD student DNO damage repair in normal tissue Radiobiologie Prof. Dr. Coppes and Dr. R.P. Chiu 2017 stem cell prof.dr. J.A. Langendijk 34

35 Promendus Functie Onderwerp Aandachts- Promotor Co-promotor Geplande gebied einddatum Drs. D. Wang MD/PhD Predictive factors of response to Radiobiologie Prof.dr. J.T. Plukker en 2017 chemoradiation in esophageal cancer + slokdarm Prof.dr R.P. Coppes C. Rocchi, MSc PhD student Transplantation of adult salivary gland Radiobiologie Prof.dr. R.P. Coppes, 2017 stem cells to restore salivary gland + hoofdhals prof.dr. G. de Haan Dr. R. van Os gland function after radiotherapy Drs. A. Groen MD/PhD Towards a more individualized Radiobiologie Prof.dr. J.T. Plukker 2018 approach in the treatment of + hoofdhals en Prof.dr R.P. Coppes differentiated thyroid cancer Drs. ir. Kierkels Klinisch Fysicus Adaptive radiotherapy of head and Hoofdhals Prof.dr. J.A. Langendijk Dr. ir. N.N. Sijtsema 2018 neck cancer patients P. Serrano Martinez PhD student Identification of putative salivary Radiobiologie Prof.dr. R.P. Coppes gland stem cells + hoofdhals en prof.dr. G. de Haan 2018 J. Xiaohong Peng PhD student Expansion of Salivary Gland Stem Radiobiologie Prof.dr R.P. Coppes 2018 Cells for Radiation-Induced + hoofdhals Xerostomia Therapy Drs. A.G.H. Niezink AIOS Normal Tissue Complication Long prof.dr. J.A. Langendijk dr. J. Widder 2019 Probability Profiles after radiotherapy for lung cancer Drs. A. Garwryszuk AIOS Objective radiation-induced changes Hoofdhals prof.dr. J.A. Langendijk dr. H.P. Bijl 2019 in swalowing function. Drs. V.E.M. Mul Radiotherapeut- The additional value of MRI in Slokdarm prof.dr. J.A. Langendijk dr. C.T. Muijs 2020 oncoloog treatment planning of esophageal and prof. dr. J.T. Plukker cancer Drs. J.C. Beukema Radiotherapeut- Radiation-induced cardiotoxicity Slokdarm prof.dr. J.A. Langendijk dr. C.T. Muijs 2020 oncoloog after radiotherapy for esophageal cancer 35

36 4.4 Klinische studies In 2015 werden in totaal 692 patiënten in door de METC getoetste klinische studies ingesloten, dit is 16,3% van het totaal aantal patiëntbehandelingen. Tabel 8 Overzicht klinische studies Studie acroniem Titel Tumorsoort Aantal patiënten Status ingesloten in 2015 HANS Predictive models for radiation-induced side effects in Head and Neck cancer based on single Hoofdhals 162 Open nucleotide polymorphisms (SNP) SCS-IMRT Prevention of radiation-induced parotid glanddysfunction by parotid gland stem-cell sparing Hoofdhals 29 Open intensity-modulated radiotherapy NET-QUBIC_HNC Netherlands Quality of Life and Biomedical Cohort Studies_Head and Neck Cancer Hoofdhals 69 Open PCI vs. HA-PCI Prophylactic Cranial Irradiation (PCI) with or without hippocampal avoidance in SCLC: Longen 3 Open a randomized phase III study IRMA Breast cancer with low risk of local recurrence: partial and accelerated radiation with Mamma 26 Open three-dimensional conformal radiotherapy (3DCRT) vs. standard radiotherapy after conserving surgery (phase III study) ThORACES TOxicity after Radiotherapy in breast CancEr Survivors (ThORACES). Mamma 339 Gesloten A retrospective cohort study (compleet) RAPIDO Randomized multicentre phase III study of short course radiation therapy followed by Rectum 14 Open prolonged pre-operative chemotherapy and surgery in patients with high risk primary rectal cancer compared to standard preoperative chemoradiotherapy, surgery and optional adjuvant chemotherapy PET-MRI PET-CT and DWI-MRI in evaluating and predicting response to neo-adjuvant Slokdarm 10 Open chemoradiotherapy (ncrt) in esophageal cancer patients. (PET/MRI-OES-1 study). TRAP Feasibility study of chemoradiation, Trastuzumab and Pertuzumab in resectable HER2+ Slokdarm 2 Open esophageal carcinoma. The TRAP study. PEEP Pain education for patients with painful bone metastases undergoing palliatieve radiotherapy: Botmetastasen 24 Open reducing pain by increasing patients knowledge and self-management 36

37 Studie acroniem Titel Tumorsoort Aantal patiënten Status ingesloten in 2015 CARD Monitoring radiation induces cardiac damage by blood markers Overig (long + 13 Open slokdarm) SABR SCAN Immediate versus delayed stereotactic ablative radiotherapy (SABR) for patients with Overig 1 Open pulmonary oligometastases from colorectal cancer: SABR SCAN Trial A randomised clinical trial TOTAAL 692 De afdeling Radiotherapie van het UMCG besteedt veel aandacht aan de prospectieve dataverzameling middels de zogenaamde Standard Follow Up Programs (SFP s). Hierin worden demografische gegevens, patiëntgegevens, tumorgerelateerde gegevens en gegevens met betrekking tot de behandeling prospectief verzameld. In een database worden deze gekoppeld met follow-up gegevens waarin zijn opgenomen: tumorstatus, acute en late toxiciteit en kwaliteit van leven. In totaal werden nieuwe patiënten geïncludeerd in verschillende prospectieve dataregistratie programma s (standaard follow-up programma s -SFP). Patiënten in SFP s Tumorsoort Aantal patiënten Totaal ingesloten ingesloten in 2015 Hoofdhals Longen Mamma Ge Urologie

38

39 5. Personeel & Organisatie 5.1 Samenstelling Dagelijks Bestuur Afdelingshoofd: Prof. dr. J.A. Langendijk Manager Radiotherapie: Drs. F. Pit (tot ) M.L. Hintzbergen (vanaf ) 5.2 Samenstelling Management Team Hoofd Klinische Fysica & Instrumentatie: Dr. A.A. van t Veld Medisch Teamleider: Drs. H.A.M. Vanhauten Paramedisch Teamleider: S. Groen (tot ) A. Dekker (vanaf ) Teamleider Patiënten Logistiek: P. Verschuur 39

40 6. Apparatuur en software CT2 Siemens AS Open De nieuwe Siemens CT AS open (CT2) is aangeschaft ter vervanging van de oude Siemens CT Sensation Open (CT1) die 10 jaar oud is. De komende paar jaar zal de oude CT1 nog naast de nieuwe CT2 in bedrijf blijven. De functionaliteiten van de nieuwe CT2 zijn minimaal gelijk zijn aan de huidige CT1, dus inclusief 4D-CT en contrast, maar heeft enkele nieuwe opties als IMAR, Dual energy en de mogelijkheid tot het maken van een Average scan. IMAR (Iterative Metal Artifact Reduction) is een tool om artefacten die zijn ontstaan door aanwezigheid van metaal in de patiënt te reduceren. Dual Energy is een mogelijkheid die kan helpen bij het verbeteren van de Proton Stopping Power accuracy. De Average scan (uitgesmeerde 4Dscan) maakt het mogelijk om te plannen zonder dichtheidscorrecties achteraf, wat de kans op fouten verkleint 40

41

42 Bijlage A Wetenschappelijke output 2015 A.1 Publicaties in internationale tijdschriften Toppublicaties (Q1-Top 5%) 1. Chang JY, Senan S, Paul MA, Mehran RJ, Louie AV, Balter P, Groen HJ, McRae SE, Widder J, Feng L, van den Borne BE, Munsell MF, Hurkmans C, Berry DA, van Werkhoven E, Kresl JJ, Dingemans AM, Dawood O, Haasbeek CJ, Carpenter LS, De Jaeger K, Komaki R, Slotman BJ, Smit EF, Roth JA. Stereotactic ablative radiotherapy versus lobectomy for operable stage I non-small-cell lung cancer: a pooled analysis of two randomised trials. Lancet Oncol Jun;16(6):630-7 (IF: , Q1-Top 5%). 2. Grégoire V, Langendijk JA, Nuyts S. Advances in Radiotherapy for Head and Neck Cancer. J Clin Oncol Oct 10;33(29): (IF: , Q1-Top 5%) Schaapveld M, Aleman BM, van Eggermond AM, Janus CP, Krol AD, van der Maazen RW, Roesink J, Raemaekers JM, de Boer JP, Zijlstra JM, van Imhoff GW, Petersen EJ, Poortmans PM, Beijert M, Lybeert ML, Mulder I, Visser O, Louwman MW, Krul IM, Lugtenburg PJ, van Leeuwen FE. Second Cancer Risk Up to 40 Years after Treatment for Hodgkin s Lymphoma. N Engl J Med Dec 24;373(26): (IF: , Q1- Top 5%). 4. Shapiro J, van Lanschot JJ, Hulshof MC, van Hagen P, van Berge Henegouwen MI, Wijnhoven BP, van Laarhoven HW, Nieuwenhuijzen GA, Hospers GA, Bonenkamp JJ, Cuesta MA, Blaisse RJ, Busch OR, Ten Kate FJ, Creemers GJ, Punt CJ, Plukker JT, Verheul HM, Bilgen EJ, van Dekken H, van der Sangen MJ, Rozema T, Biermann K, Beukema JC, Piet AH, van Rij CM, Reinders JG, Tilanus HW, Steyerberg EW, van der Gaast A; CROSS study group. Neoadjuvant chemoradiotherapy plus surgery versus surgery alone for oesophageal or junctional cancer (CROSS): long-term results of a randomised controlled trial. Lancet Oncol Sep;16(9): (IF: , Q1-Top 5%).

43 5. van Luijk P, Pringle S, Deasy JO, Moiseenko VV, Faber H, Hovan A, Baanstra M, van der Laan HP, Kierkels RG, van der Schaaf A, Witjes MJ, Schippers JM, Brandenburg S, Langendijk JA, Wu J, Coppes RP. Sparing the region of the salivary gland containing stem cells preserves saliva production after radiotherapy for head and neck cancer. Science Transl Med Sep 16;7(305):305ra147 (IF Top 5%). Publicaties 6. Bantema-Joppe EJ, de Bock GH, Woltman-van Iersel M, Busz DM, Ranchor AV, Langendijk JA, Maduro JH, van den Heuvel ER. The impact of age on changes in quality of life among breast cancer survivors treated with breast-conserving surgery and radiotherapy. Br J Cancer Feb 17;112(4): (IF: 5.569, Q1). 7. Beukema JC, Langendijk JA, Muijs CT. Cardiac toxicity in the radiation treatment of esophageal cancer: an emerging concern. Future Cardiol Jul;11(4):367-9 (no IF). 8. Beukema JC, Widder J, van Luijk P, Langendijk JA, Muijs CT. Is cardiac toxicity a relevant issue in radiation treatment of esophageal cancer. Radiother Oncol Jan;114(1): Review (IF: 4.817, Q1). 9. Biegun AK, Visser J, Klaver T, Ghazanfari N, van Goethem MJ, Koffeman E, van Beuzekom M, Brandenburg S. Proton Radiography with Timepix based Time Projection Chambers. IEEE Trans Med Imaging Dec 17 (IF: 3,756, Q1). [Epub ahead of print]. 10. Bisschop C, Tjalma JJ, Hospers GA, Van Geldere D, de Groot JW, Wiegman EM, Van t Veer-Ten Kate M, Havenith MG, Vecht J, Beukema JC, Kats-Ugurlu G, Mahesh SV, van Etten B, Havenga K, Burgerhof JG, de Groot DJ, de Vos Tot Nederveen Cappel WH. Consequence of restaging after neoadjuvant treatment for locally advanced rectal cancer. Ann Surg Oncol Feb;22(2):552-6 (IF: 3.655, Q1). 11. Brouwer CL, Steenbakkers RJ, Bourhis J, Budach W, Grau C, Grégoire V, van Herk M, Lee A, Maingon P, Nutting C, O Sullivan B, Porceddu SV, Rosenthal DI, Sijtsema NM, Langendijk JA. CT-based delineation of organs at risk in the head and neck region: DAHANCA, EORTC, GORTEC, HKNPCSG, NCIC CTG, NCRI, NRG Oncology and TROG consensus guidelines. Radiother Oncol Oct;117(1):83-90 (IF: 4.817, Q1). 43

44 12. Brouwer CL, Steenbakkers RJ, Langendijk JA, Sijtsema NM. Identifying patients who may benefit from adaptive radiotherapy: Does the literature on anatomic and dosimetric changes in head and neck organs at risk during radiotherapy provide information to help? Radiother Oncol Jun;115(3): (IF: 4.817, Q1). 13. Bruine de Bruin L, Bollineni VR, Wachters JE, Schuuring E, van Hemel BM, van der Wal JE, Slagter-Menkema L, de Bock GH, Steenbakkers RJ, Langendijk JA, Pruim J, van der Laan BF, Halmos GB. Assessment of hypoxic subvolumes in laryngeal cancer with (18)F-fluoroazomycinarabinoside ((18)F-FAZA)-PET/CT scanning and immunohistochemistry. Radiother Oncol Oct;117(1): (IF: 4.817, Q1). 14. Brummelman P, Sattler MG, Meiners LC, van den Berg G, van der Klauw MM, Elderson MF, Dullaart RP, Koerts J, Werumeus Buning J, Tucha O, Wolffenbuttel BH, van den Bergh AC, van Beek AP. Cognition and brain abnormalities on MRI in pituitary patients. Eur J Radiol Feb;84(2): (IF: 2.593, Q2). 15. Christianen ME, van der Schaaf A, van der Laan HP, Verdonck-de Leeuw IM, Doornaert P, Chouvalova O, Steenbakkers RJ, Leemans CR, Oosting SF, van der Laan BF, Roodenburg JL, Slotman BJ, Bijl HP, Langendijk JA. Swallowing sparing intensity modulated radiotherapy (SW-IMRT) in head and neck cancer: Clinical validation according to the model-based approach. Radiother Oncol Dec 14. (IF: 4.363, Q1). [Epub ahead of print] PubMed PMID: Radiother Oncol Feb;118(2): (IF: 4.817, Q1). 16. Christianen ME, Verdonck-de Leeuw IM, Doornaert P, Chouvalova O, Steenbakkers RJ, Koken PW, Leemans CR, Oosting SF, Roodenburg JL, van der Laan BF, Slotman BJ, Bijl HP, Langendijk JA. Patterns of long-term swallowing dysfunction after definitive radiotherapy or chemoradiation. Radiother Oncol Oct;117(1): (IF: 4.817, Q1). 17. den Hollander MW, Bensch F, Glaudemans AW, Oude Munnink TH, Enting RH, den Dunnen WF, Heesters MA, Kruyt FA, Lub-de Hooge MN, Cees de Groot J, Pearlberg J, Gietema JA, de Vries EG, Walenkamp AM. TGF-β Antibody Uptake in Recurrent High- Grade Glioma Imaged with 89Zr-Fresolimumab PET. J Nucl Med Sep;56(9): (IF: 5.849, Q1-Top 5%). 44

45 18. Dendooven P, Buitenhuis HJ, Diblen F, Heeres PN, Biegun AK, Fiedler F, van Goethem MJ, van der Graaf ER, Brandenburg S. Short-lived positron emitters in beam-on PET imaging during proton therapy. Phys Med Biol Dec 7;60(23): (IF: 2.761, Q2). 19. Duisterwinkel HA, van Abbema JK, van Goethem MJ, Kawachimaru R, Paganini L, van der Graaf ER, Brandenburg S. Spectra of clinical CT scanners using a portable Compton spectrometer. Med Phys Apr;42(4): doi: / (IF: 2.496, Q2). 20. Elad S, Raber-Durlacher JE, Brennan MT, Saunders DP, Mank AP, Zadik Y, Quinn B, Epstein JB, Blijlevens NM, Waltimo T, Passweg JR, Correa ME, Dahllöf G, Garming- Legert KU, Logan RM, Potting CM, Shapira MY, Soga Y, Stringer J, Stokman MA, Vokurka S, Wallhult E, Yarom N, Jensen SB. Basic oral care for hematology-oncology patients and hematopoietic stem cell transplantation recipients: a position paper from the joint task force of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer/ International Society of Oral Oncology (MASCC/ISOO) and the European Society for Blood and Marrow Transplantation (EBMT). Support Care Cancer. (IF: 2.535, Q1) 2015 Jan;23(1): Ghobadi G, Wiegman EM, Langendijk JA, Widder J, Coppes RP, van Luijk P. A new CT-based method to quantify radiation-induced lung damage in patients. Radiother Oncol Oct;117(1):4-8 (IF: 4.817, Q1). 22. Honing J, Pavlov KV, Mul VE, Karrenbeld A, Meijer C, Faiz Z, Smit JK, Hospers GA, Burgerhof JG, Kruyt FA, Kleibeuker JH, Plukker JT. CD44, SHH and SOX2 as novel biomarkers in esophageal cancer patients treated with neoadjuvant chemoradiotherapy. Radiother Oncol Oct;117(1):152-8 (IF: 4.817, Q1). 23. Huijskens SC, van Dijk IW, de Jong R, Visser J, Fajardo RD, Ronckers CM, Janssens GO, Maduro JH, Rasch CR, Alderliesten T, Bel A. Quantification of renal and diaphragmatic interfractional motion in pediatric image-guided radiation therapy: A multicenter study. Radiother Oncol Dec;117(3): (IF: 4.817, Q1). 24. Jeltema HR, Bakker NA, Bijl HP, Wagemakers M, Metzemaekers JD, van Dijk JM. Near total extirpation of vestibular schwannoma with salvage radiosurgery. Laryngoscope Jul;125(7): (IF: 2.272, Q1).

46 25. Jeltema HR, Bakker NA, Bijl HP, Wagemakers M, Metzemaekers JD, van Dijk JM. Near total extirpation of vestibular schwannoma with salvage radiosurgery. Laryngoscope Jul;125(7): (IF: 2.272, Q1). 26. Kamstra JI, Dijkstra PU, van Leeuwen M, Roodenburg JL, Langendijk JA. Mouth opening in patients irradiated for head and neck cancer: a prospective repeated measures study. Oral Oncol May;51(5): (IF: 4.286, Q1). 27. Katik S, Gort M, Jobsen JJ, Maduro JH, Struikmans H, Siesling S. Factors influencing time between surgery and radiotherapy: A population based study of breast cancer patients. Breast 2015 Aug;24(4): (IF: 2.740, Q1). 28. Kierkels RG, Visser R, Bijl HP, Langendijk JA, van t Veld AA, Steenbakkers RJ, Korevaar EW. Multicriteria optimization enables less experienced planners to efficiently produce high quality treatment plans in head and neck cancer radiotherapy. Radiat Oncol Apr 12;10(1):87 (IF: 2.546, Q2). 29. Kobayashi S, Kasaishi Y, Nakada S, Takagi T, Era S, Motegi A, Chiu RK, Takeda S, Hirota K. Rad18 and Rnf8 facilitate homologous recombination by two distinct mechanisms, promoting Rad51 focus formation and suppressing the toxic effect of nonhomologous end joining. Oncogene Aug 13;34(33): (IF: 7.932, Q1). 30. Kraeima J, Schepers RH, van Ooijen PM, Steenbakkers RJ, Roodenburg JL, Witjes MJ. Integration of oncologic margins in three-dimensional virtual planning for head and neck surgery, including a validation of the software pathway. J Craniomaxillofac Surg Oct;43(8): (IF: 1.592, Q2). 31. Louie AV, van Werkhoven E, Chen H, Smit EF, Paul MA, Widder J, Groen HJ, van den Borne BE, De Jaeger K, Slotman BJ, Senan S. Patient reported outcomes following stereotactic ablative radiotherapy or surgery for stage IA non-small-cell lung cancer: Results from the ROSEL multicenter randomized trial. Radiother Oncol Oct;117(1):44-8 (IF: 4.817, Q1) Maimets M, Bron R, de Haan G, van Os R, Coppes RP. Similar ex vivo expansión and post-irradiation regenerative potential of juvenile and aged salivary gland stem cells. Radiother Oncol Sep;116(3):443-8 (IF: 4.817, Q1).

47 33. Maimets M, Rocchi C, Bron R, Pringle S, Kuipers J, Giepmans BN, Vries RG, Clevers H, de Haan G, van Os R, Coppes RP. Long-Term In Vitro Expansion of Salivary Gland Stem Cells Driven by Wnt Signals. Stem Cell Reports Jan 12;6(1): (IF: 7.023, Q1). 34. Niezink AG, Dollekamp NJ, Elzinga HJ, Borger D, Boer EJ, Ubbels JF, Woltmanvan Iersel M, van der Leest AH, Beijert M, Groen HJ, Kraan J, Hiltermann TJ, van der Wekken AJ, van Putten JW, Rutgers SR, Pieterman RM, de Hosson SM, Roenhorst AW, Langendijk JA, Widder J. An instrument dedicated for modelling of pulmonary radiotherapy. Radiother Oncol Apr;115(1):3-8 (IF: 4.817, Q1). 35. Pluimers DJ, van Vliet EJ, Niezink AG, van Mourik MS, Eddes EH, Wouters MW, Tollenaar RA, van Harten WH. Development of an instrument to analyze organizational characteristics in multidisciplinary care pathways; the case of colorectal cancer. BMC Res Notes Apr 9;8:134 (no IF). 36. Rademakers SE, Hoogsteen IJ, Rijken PF, Terhaard CH, Doornaert PA, Langendijk JA, van den Ende P, van der Kogel AJ, Bussink J, Kaanders JH. Prognostic value of the proliferation marker Ki-67 in laryngeal carcinoma: results of the accelerated radiotherapy with carbogen breathing and nicotinamide phase III randomized trial. Head Neck Feb;37(2):171-6 (IF: 2.760, Q1). 37. Rinkel RN, Verdonck-de Leeuw IM, Doornaert P, Buter J, de Bree R, Langendijk JA, Aaronson NK, Leemans CR. Prevalence of swallowing and speech problems in daily life after chemoradiation for head and neck cancer based on cut-off scores of the patientreported outcome measures SWAL-QOL and SHI. Eur Arch Otorhinolaryngol Jun 14. (IF: 1.545, Q2). [Epub ahead of print]. 38. Russi EG, Moretto F, Rampino M, Benasso M, Bacigalupo A, De Sanctis V, Numico G, Bossi P, Buglione M, Lombardo A, Airoldi M, Merlano MC, Licitra L, Denaro N, Pergolizzi S, Pinto C, Bensadoun RJ, Girolomoni G, Langendijk JA. Acute skin toxicity management in head and neck cancer patients treated with radiotherapy and chemotherapy or EGFR inhibitors: Literature review and consensus. Crit Rev Oncol Hematol Oct;96(1): (IF: 5.039, Q1). Review. 47

48 39. Sattler MGA, Meiners LC, Sluiter WJ, van den Berg G, Langendijk JA, Wolffenbuttel BHR, van den Bergh ACM, van Beek AP. Brain abnormalities on MRI in non-functioning pituitary adenoma patients treated with or without postoperative radiation therapy. Radiother Oncol Feb;114(2): (IF: 4.817, Q1). 40. Schindler A, Denaro N, Russi EG, Pizzorni N, Bossi P, Merlotti A, Spadola Bissetti M, Numico G, Gava A, Orlandi E, Caspiani O, Buglione M, Alterio D, Bacigalupo A, De Sanctis V, Pavanato G, Ripamonti C, Merlano MC, Licitra L, Sanguineti G, Langendijk JA, Murphy B. Dysphagia in head and neck cancer patients treated with radiotherapy and systemic therapies: Literature review and consensus. Crit Rev Oncol Hematol Nov;96(2): (IF: 5.039, Q1). Review. 41. Schuurhuis JM, Stokman MA, Witjes MJ, Dijkstra PU, Vissink A, Spijkervet FK. Evidence supporting pre-radiation elimination of oral foci of infection in head and neck cancer patients to prevent oral sequelae. A systematic review. Oral Oncol Dec 15 (IF: 4.286, Q1). pii: S (14)00356-X. doi: /j.oraloncology [Epub ahead of print] Review. 42. Strojan P, Vermorken JB, Beitler JJ, Saba NF, Haigentz M Jr, Bossi P, Worden FP, Langendijk JA, Eisbruch A, Mendenhall WM, Lee AW, Harrison LB, Bradford CR, Smee R, Silver CE, Rinaldo A, Ferlito A. Cumulative cisplatin dose in concurrent chemoradiotherapy for head and neck cancer: A systematic review. Head Neck. [Epub ahead of print]. (IF: 2.760, Q1). 43. Tamas K, Domanska UM, van Dijk TH, Timmer-Bosscha H, Havenga K, Karrenbeld A, Sluiter WJ, Beukema JC, van Vugt MA, de Vries EG, Hospers GA, Walenkamp AM. CXCR4 and CXCL12 Expression in Rectal Tumors of Stage IV Patients Before and After Local Radiotherapy and Systemic Neoadjuvant Treatment. Curr Pharm Des. 2015;21(17): (IF: 3.052, Q2) 44. van Abbema JK, van Goethem MJ, Greuter MJ, van der Schaaf A, Brandenburg S, van der Graaf ER. Relative electron density determination using a physics based parameterization of photon interactions in medical DECT. Phys Med Biol May 7;60(9): (IF: 2.811, Q1). 48

49 45. van den Berg LL, Klinkenberg TJ, Groen HJ, Widder J. Patterns of Recurrence and Survival after Surgery or Stereotactic Radiotherapy for Early Stage NSCLC. J Thorac Oncol May;10(5): (IF: 5.040, Q1). 46. van den Bogaard VAB, Euser SM, van der Ploeg T, de Korte N, Sanders DG, de Winter D, Vergroesen D, van Groningen K, de Winter P. Diagnosing perforated appendicitis in pediatric patients: a new model. J Pediatr Surg Oct 30. [Epub ahead of print]. (IF: 1.387, Q3). 47. van der Laan HP, Bijl HP, Steenbakkers RJ, van der Schaaf A, Chouvalova O, Vemer-van den Hoek JG, Gawryszuk A, van der Laan BF, Oosting SF, Roodenburg JL, Wopken K, Langendijk JA. Acute symptoms during the course of head and neck radiotherapy or chemoradiation are strong predictors of late dysphagia. Radiother Oncol Apr;115(1):56-62 (IF: 4.817, Q1). 48. van der Schaaf A, Langendijk JA, Fiorino C, Rancati T. Embracing phenomenological approaches to normal tissue complication probability modeling: a question of method. Int J Radiat Oncol Biol Phys Mar 1;91(3): Erratum in: Int J Radiat Oncol Biol Phys Jul 1;92(3):702. van der Schaaf, Arjien [corrected to van der Schaaf, Arjen]. PubMed PMID: (IF: 4.258, Q1) van der Veen SJ, Faber H, Ghobadi G, Brandenburg S, Langendijk JA, Coppes RP, van Luijk P. Decreasing Irradiated Rat Lung Volume Changes Dose-Limiting Toxicity From Early to Late Effects. Int J Radiat Oncol Biol Phys Jan;114(1): (IF: 4.495, Q1). 50. van der Veen SJ, Ghobadi G, de Boer RA, Faber H, Cannon MV, Nagle PW, Brandenburg S, Langendijk JA, van Luijk P, Coppes RP. ACE inhibition attenuates radiation-induced cardiopulmonary damage. Radiother Oncol Jan;114(1): (IF: 4.817, Q1). 51. van Nes JG, Beex LV, Seynaeve C, Putter H, Sramek A, Lardenoije S, Duijm-de Carpentier M, Rongen IV, Nortier JW, Zonderland HM, van de Velde CJ. Minimal impact of adjuvant exemestane or tamoxifen treatment on mammographic breast density in postmenopausal breast cancer patients: A Dutch TEAM trial analysis. Acta Oncol Nov 10:1-12. (IF: 3.730, Q2).

50 52. Versluis MA, de Jong RA, Plat A, Bosse T, Smit VT, Mackay H, Powell M, Leary A, Mileshkin L, Kitchener HC, Crosbie EJ, Edmondson RJ, Creutzberg CL, Hollema H, Daemen T, de Bock GH, Nijman HW. Prediction model for regional or distant recurrence in endometrial cancer based on classical pathological and immunological parameters. Br J Cancer Sep 1;113(5): (IF: 5.569, Q1). 53. Vissink A, van Luijk P, Langendijk JA, Coppes RP. Current ideas to reduce or salvage radiation damage to salivary glands. Oral Dis Jan;21(1):e1-10 (IF: 2.000, Q1). 54. Vlayen J, Belderbos J, Widder J. Meta-analysis comparing higher and lower dose radiotherapy for palliation in locally advanced lung cancer. Cancer Sci Jun;106(6):782 (IF: 3.896, Q2). 55. Wagenaar D, van der Graaf ER, van der Schaaf A, Greuter MJ. Quantitative comparison of commercial and non-commercial metal artifact reduction techniques in computed tomography. PLoS One Jun 1;10(6) (IF: 3.057, Q1). 56. Weber D, Langendijk JH, Combescure C. How useful and valid are cost effectiviness studies for the treatment of cancer with proton beam therapy? Facts in the era of evidence-based medicine. Radiother Oncol 2014 Jun;111(3):393-9 (IF: 4.817, Q1) Widder J, van der Schaaf A, Lambin P, Marijnen CA, Pignol JP, Rasch CR, Slotman BJ, Verheij M, Langendijk JA. The Quest for Evidence for Proton Therapy: Model-Based Approach and Precision Medicine. Int J Radiat Oncol Biol Phys Oct 9 [Epub ahead of print] PubMed PMID: (IF: 4.495, Q1). Overige publicaties Published 1. Halmos GB, Bras L, Langendijk JA, Peters TTA. Hoofd-halskanker in de oudere patiëntenpopulatie: een steeds vaker voorkomend probleem met veel vraagtekens over behandelkeuze. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2015 (7):

51 2. Halmos GB, Bras L, Langendijk JA, Peters TTE. Op zoek naar behandelingsgerelateerde uitkomsten voor voor oudere hoofdhalskankerpatiënten. Kanker Breed 2015 (2); A.2. Abstracts en posters 1. Anetai Y, Takegawa H, Inoue T, Mizuno H, Sumida I, Koizumi M, Ogawa K, van t Veld A, Korevaar E. Is CTV-Based robust optimized IMPT in non-small-cell lung cancer robust against respiratory motion? Med. Phys. 42, 3456 (2015); Accepted for AAPM 2015 (poster)/ 2. Belderbos J, Troost E, ten Berge M, Walraven I, Tissing-Tan C, Widder J, Koppe F, Vonk E, Coremans I, Bussink J, de Jaeger K, van der Voort van Zyp N, Elsharouni S, Knol H, Woutersen D, van de Wel A. Dutch Radiotherapy Lung Audit: Results of th WLCC, (Denver, CO, 6-9 September 2015). J Thorac Oncol 2015;10:S Bossi P, Russi E, Numico G, Vermorken JB, Murphy B, Raber-Durlacher J, Langendijk JA, Rognoni C, Quaglini S, Licitra L. Best practices for supportive care during chemoradiotherapy in head and neck cancer patients. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 12-14, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 26, OC-045. Oral presentation. 4. Christianen M, Verdonck-de Leeuw IM, Doornaert P, Chouvalova C, Steenbakkers RJHM, Leemans CR, Oosting SF, Slotman BJ, Bijl HP, Langendijk JA. Patterns of long-term swallowing dysfunction after definitive radiotherapy or chemoradiation. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 13, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 24, PD Coppes RP. Stem cell therapy for xerostomia. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 14, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 28, SP-049. Invited lecture. 51

52 6. De Groot C, Steenbakkers RJHM, Dorgelo B, Japing WJ, Langendijk JA, Bijl HP. The clinical relevance of standardised optic pathway delineation in radiotherapy treatment planning. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 12-14, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 19, PD Hammer C, Bantema-Joppe EJ, van der Schaaf A, van der Laan HP, Langendijk JA, Maduro JH. Prognostic factors for fibrosis after radiotherapy with an integrated boost for the treatment of breast carcinoma. 3rd ESTRO FORUM (Barcelona, April 2015), Oral presentation. Radiother Oncol 2015;115 Supplement 1: Pages S187- S Hammer C, Bantema-Joppe EJ, van der Schaaf A, van der Laan HP, Langendijk JA, Maduro JH. Prognostic factors for fibrosis after radiotherapy with an integrated boost for the treatment of breast carcinoma. 3rd ESTRO Forum (Barcelona, 27 April 2015). Oral presentation. 9. Inoue T, van Dijk LV, Widder J, Takegawa H, Koizumi M, Takashina M, Saito AI, Sasai K, van t Veld AA, Langendijk JA, Korevaar EW. Limited impact of breathing motion, interplay effect and set-up/range uncertainties in IMPT for advanced stage NSCLC. PTCOG54, (San Diego, May 2015). 10. Langendijk JA, Kaanders JH, Doornaert P, Burlage FR, Van den Ende PLA, Oei SB, Keus RB, Nuyts S, Leemans CR, Van Tinteren H, Terhaard CH. POPART vs CPORT in squamous cell head and neck cancer: Results of a multicenter randomised study of the Dutch head and neck study group. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 14, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 9, OC-008. Oral presentation. 11. Langendijk JA. Model based approach for testing new radiation technologies, including particle therapies. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 14, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 16, SP-025. Invited lecture. 52

53 12. Maduro JH, Stiekema GJ, Huizenga MK, van der Schaaf A, Eltahir Y, Langendijk JA,Vos JR, Jansen L, Crijns APG. Larger tumor bed delineation volumes in irradiated breast cancer patients after oncoplastic surgery. 3rd ESTRO Forum (Barcelona, 27 April 2015). Poster. 13. Schaake W, van der Schaaf A, van Dijk LV, Bongaerts AHH, van den Bergh ACM, Langendijk JA. Normal tissue complication probability (NTCP) models for late rectal bleeding, stool frequency and fecal incontinence after radiotherapy in prostate cancer patients. 3th Annual PhD MeetingCancer Research Center Groningen (CRCG).Poster. 14. Schuurhuis JM, Span LFR, Stokman MA, Wilting K, Vissink A, Spijkervet FKL. Morbidity of hematological patients receiving intensive chemotherapy or autologous hematopoietic stem-cell transplanatation is not increased when chronic oral foci are not treated. A prospective study. Support Care Cancer. 2015; 23 (Suppl 1):S Stokman MA, Pringle SA, Maimets M, Rocchi C, Os RP van, Coppes RP. Adult stem cell transplantation to rescue radiation-damaged salivary glands. Support Care Cancer. 2015; 23 (Suppl 1):S van Abbema JK, van Goethem M, Greuter MJW, van der Schaaf A, Brandenburg S, van der Graaf ER. Relative electron density determination for radiotherapy and proton therapy treatment planning. 3rd ESTRO Forum (Barcelona, 27 April 2015). Poster. 17. van der Schaaf A, Schaake W, van den Bergh ACM, Langendijk JA. Using Simulation to Guard Against Spurious Data Driven Model Selection: A Case Study for Rectal Toxicity Data With High Collinearity and Few Events. ASTRO Annual Meeting (San Antonio, 18 October 2015). eposter discussion. 18. Van Dijk LV, Brouwer CL, Beukinga RJ, van de Schaaf A, van der Laan HP, Burgerhof HGM, Langendijk JA, Steenbakkers RJHM, Sijtsema NM. Early CT image biomarker changes during radiotherapy predict late xerostomia. 3th Annual PhD MeetingCancer Research Center Groningen (CRCG). Oral presentation. 19. Van Dijk LV, Steenbakkers RJHM, Ten Haken B, van der Laan HP, van t Veld AA, Sijtsema NM, Langendijk JA, Korevaar EW. Does the clinical benefit of IMPT persist if plans are made robust against setup and range errors? Accepted for PTCOG 2015.

54 20. Van Dijk LV, Steenbakkers RJHM, Ten Haken B, van der Laan HP, van t Veld AA, Sijtsema NM, Langendijk JA, Korevaar EW. Does the clinical benefit of IMPT persist if plans are made robust against setup and range errors? 3rd ESTRO FORUM (Barcelona, April 2015), Oral presentation. Radiother Oncol 2015;115 Supplement 1: Page S Van Dijk LV, Steenbakkers RJHM, Ten Haken B, van der Laan HP, van t Veld AA, Sijtsema NM, Langendijk JA, Korevaar EW. Robust IMPT increases estimated clinical benefit in head and neck cancer patients. 5de Jaarlijkse Nederlandse Vereniging voor Technische Geneeskunde Congress (Amsterdam, 23 January 2015). Pitch/Poster 22. Venema CM, van der Veen SJ, Glaudemans AWJM, Schroder CP, de Vries EFJ, Hospers GAP. Radiotherapy may induce enhanced uptake on F-18-fluoroestradiol PET scans. Accepted for 38th annual CTRC-AACR San Antonio Breast Cancer Symposium, 8-12 December, Wagenaar D, van der Schaaf A, Sijtsema NM, van Dijk LV, Langendijk JA, Steenbakkers RJHM, Brouwer CL. CT image features associated with patient-rated xerostomia after radiotherapy for head and neck cancer. 3rd ESTRO Forum (Barcelona, April 2015). Radiother Oncol 2015;115 Supplement 1: Pages S256-S257, PD Poster Discussion. 24. Wagenaar D, van der Schaaf A, Sijtsema NM, van Dijk LV, Langendijk JA, Steenbakkers RJHM, Brouwer CL. CT image features associated with patient-rated xerostomia after radiotherapy for head and neck cancer. 3rd ESTRO Forum (Barcelona, 27 April 2015). Poster discussion. 25. Walraven I, Ten Berge M, Damhuis R, Tissing-Tan C, Troost E, Reymen B, Widder J, Koppe F, Van Der Wel A, Vonk E, Coremans I, Bussink J, De Jaeger K, Van Der Voort Van Zyp N, El Sharouni S, Knol H, Woutersen D, Belderbos J. Determinants of Sequential versus Concurrent Chemoradiotherapy in Stage III Non-Small Cell Lung Cancer Patients. 16th WLCC, (Denver, CO, 6-9 September 2015). J Thorac Oncol 2015;10:S

55 26. Wopken K, Bijl HP, Van der Schaaf A, Doornaert P, Oosting SF, Van der Laan BFAM, Roodenburg JLN, Leemans CR, Verdonck-de Leeuw IM, Langendijk JA. Development of a multivariable Normal Tissue Complication Probability (NTCP) model for tube feeding dependence. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 12-14, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 15, OC-021. Oral presentation. 27. Wopken K, Kierkels RGJ, Bijl HP, Langendijk JA. Normal tissue complication probability based multicriteria optimised IMRT in head and neck cancer radiotherapy. 5th International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (Nice, February 14, 2015). Radiother Oncol 2015;114 Supplement 1: Page 45, PO-090. Poster. A.3. Voordrachten internationale congressen en symposia Internationale congressen (award lectures) Coppes RP. Stem cells in radiation response and regeneration of normal tissue. 5th International Congress of Radiation Research (ICRR 2015, Kyoto, May 2015). ERRS Bacq and Alexander Award Lecture. Internationale congressen (invited lectures) 2. Coppes RP. A Stem Cell Therapy for Xerostomia. 5th ICHNO Conference. (Nice, February 2015). Invited lecture. 3. Coppes RP. Novel radiation responses in normal tissue stem cells Andante project, 3rd ESTRO Forum. (Barcelona, April ). Invited lecture. 4. Coppes RP. Regenerative medicine meets radiotherapy. The LH Gray Jack Fowler Symposium. (London, 19 June 2015). Invited lecture. 5. Coppes RP. Stem cell therapy for radiation-induced xerostomia. Cellular Therapies for Treatment of Radiation Injuries. Workshop. (Paris, July ). Invited lecture.

56 6. Coppes RP. Stem cells in radiation response and regeneration (CERRO 31, Les Menuires January 18-24, 2015). Invited lecture. 7. Coppes RP. Tissue specific stem cells: Radiation response, regeneration and therapy. Princess Margaret Cancer Centre. (Toronto November 27th, 2015). Seminar presentation. 8. Langendijk JA. Advances and future prospects in radiation oncology. European Head and Neck Course (Birmingham, 30 September 2015). Keynote lecture. 9. Langendijk JA. An infrastructure for clinical radiation research. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels, 8 December 2015). Teaching lecture. 10. Langendijk JA. Comparing technologies. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels, 8 December 2015). Teaching lecture. 11. Langendijk JA. Endpoints for treatment outcome. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels, 9 December 2015). Teaching lecture Langendijk JA. Clinical applications of proton therapy: Indications and state of the art technology. European Nuclear Physics Conference (Groningen, 1 September 2015). Invited lecture. 13. Langendijk JA. Emerging radiation technologies to prevent side effects. 5th World Congress of the International Academy of Oral Oncology (Sao Paulo, 10 July 2015). Keynote lecture. 14. Langendijk JA. Evidence-based proton therapy: The concept of model-based selection. IBA Satellite Symposium during ASTRO (San Antonio, 18 October 2015). Invited lecture. 15. Langendijk JA. General side effect: Skin, vasculature and soft tissue side effects. ES- TRO Course Cancer Survivorship (Brussels, 15 May 2015). Teaching lecture.

57 16. Langendijk JA. Head and neck cancer: Xerostomia and dysphagia. ESTRO Course Cancer Survivorship (Brussels, 14 May 2015). Teaching lecture. 17. Langendijk JA. Indications for proton therapy: The model-based approach. PSI Winterschool (Villigen, 28 January 2015). Invited lecture. 18. Langendijk JA. Nasopharyngeal cancer. European Head and Neck Course (Birmingham, 30 September 2015). Keynote lecture. 19. Langendijk JA. Postoperative radiotherapy and chemoradiation. Chemoradiotherapy in Head and Neck Oncology. European Head and Neck Course (Birmingham, 29 September 2015). Invited lecture. 20. Langendijk JA. Prevention of side effect by new radiation technologies.. ESTRO Course Cancer Survivorship (Brussels, 14 May 2015). Teaching lecture. 21. Langendijk JA. Clinical trials in radiation oncology. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels, 8 December 2015). Teaching lecture Langendijk JA. Proton therapy: Randomized trials are obligatory: NO. 3rd ESTRO Forum (Barcelona, 26 April 2015). Debate. 23. Langendijk JA. Radiation planning and IMRT. Chemoradiotherapy in Head and Neck Oncology. European Head and Neck Course (Birmingham, 29 September 2015). Invited lecture. 24. Langendijk JA. Side effects in lung and esophagus. ESTRO Course Cancer Survivorship (Brussels, 15 May 2015). Teaching lecture. 25. Langendijk JA. Target volumes for radiotherapy. Chemoradiotherapy in Head and Neck Oncology. European Head and Neck Course (Birmingham, 29 September 2015). Invited lecture. 26. Langendijk JA. The model-based approach for testing new radiation technologies. International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (IC- NHO 2015, Nice, 12 February 2015). Invited lecture.

58 27. Langendijk JA. Treatment with re-irradiation. European Head and Neck Course (Birmingham, 2 October 2015). Keynote lecture. 28. Steenbakkers RJHM. Reducing Morbidity in Radiotherapy. Congress International Society Maxillofacial Rehabilitation (ISMR, Groningen, 18 June 2015). Invited lecture. 29. Steenbakkers RJHM. Stem cell sparing radiotherapy & Future clinical trials. Symposium: Applications of adult stem cells in regenerative medicine (Groningen, 2 April 2015). Invited lecture. 30. van der Laan HP. How can we predict side effects after head and neck radiotherapy? EORTC meeting, RTT symposium (Las Palmas, 9 October 2015). Invited lecture. 31. van der Schaaf A, Langendijk JA. Variable selection in multi-variable models of toxicity based on logistic regression. Symposium on Integrating clinical and genetic factors in dose-volume models of side effects, 3rd ESTRO Forum (Barcelona, 27 April 2015). Invited lecture 32. Van Dijk, LV. CT image biomarkers to improve prediction of late xerostomia. Annual Radiomics meeting 2015 (Clearwater Beach, October 2015). Invited lecture Van Luijk P. Imaging endpoints. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels,7 December 2015). Teaching lecture. 34. van Luijk P. Interaction of heart and lung after thoracic irradiation. 3rd ESTRO Forum (Barcelona, 27 April 2015).). Invited lecture. 35. Van Luijk P. Interactive data analysis: NTCP. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels, 7 December 2015). Teaching lecture. 36. Van Luijk P. Models in clinical practice. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels, 8 December 2015). Teaching lecture. 37. Van Luijk P. NTCP. ESTRO Course Quantitative Research in Radiation Oncology (Brussels, 7 December 2015). Teaching lecture.

59 38. van Luijk P. Stem cell sparing radiotherapy to preserve parotid gland function. Joint workshop of NIH, NIAID & IRSN on Cellular Therapies for Treatment of Radiation Injuries. (Paris, France, July 28-29, 2015.) Invited lecture. 39. Widder J, Model-based approach to gaining evidence for proton therapy. Soc Francaise de Radiotherapie Oncologique, (Paris, 8 October 2015). Invited lecture. Internationale congressen (oral presentation) 40. Coppes RP. Canonical Wnt/β-catenin pathway in salivary gland irradiation and regeneration, 5th International Congress of Radiation Research (ICRR 2015, Kyoto May 2015). Oral presentation. 41. Coppes RP. Role of Wnt in salivary gland irradiation and regeneration. 14th International Wolfsberg Meeting on Molecular Radiation Biology/Oncology. (Ermatungen, June 20-22, 2015). Oral presentation Langendijk JA. Postoperative accelerated radiotherapy versus conventional postoperative radiotherapy (POPART trial). International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology: Final long-term results of a multicenter prospective randomized study (3rd ESTRO Forum (Barcelona, 27 April 2015).). Oral presentation. 43. Langendijk JA. Postoperative accelerated radiotherapy versus conventional postoperative radiotherapy (POPART trial). International Conference on Innovative Approaches in Head and Neck Oncology (ICNHO 2015, Nice, 14 February 2015). Oral presentation.

60 A.4. Voordrachten overige bijeenkomsten 1. Langendijk JA. Prevention of side effects by emerging radiation technologies. Site visit at the Northwestern Medicine Chicago Proton Center (Chicago, 23 March 2015). Invited lecture. 2. Langendijk JA. The future will be proton therapy. Symposium Image Guided Radiotherapy for head and neck cancer (Utrecht, 23 March2015). Invited lecture. 3. Kierkels RGJ. Treatment planning and delivery. Onderwijsdag NVRO (Utrecht, 24 June 2015). Teaching lecture 4. Kierkels RGJ. Adaptive proton therapy. CMI-nen Event 2015 Imaging Technologies in Proton Therapy (Groningen, 13 November 2015) 5. Van t Veld AA. Introduction of physical aspects. CMI-nen Event 2015 Imaging Technologies in Proton Therapy (Groningen, 13 November 2015) 6. Van t Veld AA. Introductie Convenant in afdeling Radiotherapie UMCG, Noordelijke refereeravond klinische fysica (Groningen, 25 June 2015) Korevaar EW. Robust treatment planning. CMI-nen Event 2015 Imaging Technologies in Proton Therapy (Groningen, 13 November 2015) 8. Korevaar EW. Robust proton treatment of lung cancer. Landelijk platform protonentherapie (Utrecht, 22 September 2015) 9. Niezink AGH. De rol van radiotherapie bij de behandeling van oligometastasen. Oncologie Symposium van het Noorden (Drachten, 29 October 2015). 10. Niezink AGH. Op weg naar protonentherapie: implementatie en eerste resultaten proped LUNG. Longkanker avond Noord-Nederland (Groningen, 3 March 2015). 11. Widder J, Which patients benefit from ablative treatment of metastases? (in German). 16th Alpbacher Seminar für Radio-Onkologie. Alpbach, (Austria, January 2015). Invited lecture.

61 12. Widder J, Proton therapy. 29th Annual meeting Dutch clinical physicists, (Woudschoten, March 2015). Invited lecture. 13. Widder J, Protonen: Klinische toepassing (in Dutch). Annual meeting NVKFM, Groningen, 27 May Widder J, Proton Therapy for Lung Cancer. Noordelijke refereeravond radiotherapie: protonentherapie. Groningen, 30 May Widder J, Selectie van patiënten voor protonentherapie en de model-based approach. Refereeravond radiotherapie: introductie protonen in NL. Enschede, 3 November Coppes RP. Stamceltherapie voor straling geïnduceerde hyposalivatie. 59e Najaarsvergadering NVMAK. Utrecht, 5 November 2015). Keynote lecture. A.5. Honours and awards Langendijk JA. Member of Steering Committee EURAMED (European Alliance for Medical Radiation Protection Research) as representative of ESTRO. 2. Langendijk JA. Conference Chair of the International Conference of Head and Neck Oncology (ICHNO, Barcelona 2017). 3. Langendijk JA. Faculty member ESTRO Course Quantative Methods in Radiation Oncology (Brussel, 2015). 4. Langendijk JA. Co-chair of ESTRO Course Cancer Survivorship after Radiation Treatment (Brussel, 2015). 5. Langendijk JA. Member of the Scientific Advisory Committee ICHNO (Nice, 2015). 6. Langendijk JA. Chair Advisory Committee Radiation Oncology ICHNO (Nice, 2015).

62 7. Langendijk JA. Track Chair for Head and Neck Cancer for the 18th ECCO 40th ESMO European Cancer Congress (Vienna, 2015). 8. Langendijk JA. Member of the Advisory Committee on Head and Neck Cancer to the main UICC TNM Committee ( ). 9. Van Luijk P. Faculty member ESTRO Course Quantative Methods in Radiation Oncology (Brussel, 2015). 10. Coppes RP The Bacq-and-Alexander Award of the European Radiation Research Society to an outstanding European researcher to recognise achievements in the field of radiation research. Received at the 5th International Congress of Radiation Research (ICRR 2015), Kyoto May Coppes RP. Editor Biology of Radiotherapy and Oncology Biology, Journal of ESTRO. 12. Coppes RP. Chair of the Radiobiology Committee of ESTRO. 13. Coppes RP. Board member of International Association for Radiation Research (IARR). Councillor for Biology Coppes RP. Member of the Scientific Committee of the 14th International Wolfsberg Meeting on Molecular Radiation Biology/Oncology (2015). 15. Coppes RP. Associate editor of the International Journal of Radiation Oncology Biology and Physics. 16. Coppes RP. Programme leader of Cancer Research Center Groningen (CRCG) research programme: Damage and Repair in Cancer Development and Cancer Treatment (DARE).

63 A.6. Grants Titel: Identification of putative salivary gland stem cells. Aanvragers: Prof.dr. R.P. Coppes Verstrekker: Graduate Medical School of Science UMCG Bedrag: Totaal: Datum: Titel: Reducing radiotherapy side effects in head and neck cancer patients using a Comprehensive Individual Toxicity Risk Profile: The CITOR project. Aanvragers: Prof. dr. J.A. Langendijk Dr. A. van der Schaaf Dr. F. Hoebers (MAASTRO) Verstrekker: KWF Bedrag: Totaal: Datum: Titel: Development of a 3D matrix for the culturing of adult tissue stem cells for therapeutic purposes Aanvragers: Prof. dr. R.P. Coppes Prof. dr. H. Clevers (Hubrecht Institute, Nano-FM and Polyvation) Verstrekker: ZonMw Grant (nr ) Bedrag: Totaal: Datum:

64