Informatiedocument Burgerparticipatie. Immers, samenwerking en participatie zorgen voor het benutten van elkaars deskundigheid en voor draagvlak.
|
|
- Benjamin de Croon
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Informatiedocument Burgerparticipatie Immers, samenwerking en participatie zorgen voor het benutten van elkaars deskundigheid en voor draagvlak. Gemeente Schinnen Werkgroep Burgerparticipatie December 2011
2 1. Inleiding 1.1. Achtergronden De belangrijkste 'klant' van de gemeente is de burger. In Nederland raakt de overheid er steeds meer van overtuigd dat samenwerking met en participatie van die burger ten goede komen aan de kwaliteit van het beleid en de uitvoering daarvan. Immers, samenwerking en participatie zorgen voor draagvlak. Echte betrokkenheid van burgers in het besluitvormingsproces zal dan ook kwaliteitsverbetering van gemeentelijk beleid opleveren. In 2002 is de landelijke overheid zich gaan bezinnen op welke manier de afstand tussen de burger en lokaal bestuur verkleind zou kunnen worden. Dit heeft ondermeer geresulteerd in de invoering van het dualisme. Doel van het dualisme is de volksvertegenwoordigende rol van de gemeenteraad te versterken. Burgerparticipatie gaat hand in hand met dualisme. Beide instrumenten zijn gericht op verkleining van de kloof tussen politiek en samenleving. Bijna iedere Nederlandse gemeente heeft participatie hoog in het vaandel staan en burgerparticipatie lijkt een steeds vanzelfsprekender onderdeel te worden van besluitvormingsprocessen. Volgens de VNG ledenpeiling in 2009 heeft 47,14% van de gemeenten burgerparticipatie formeel vastgesteld. Uit onderzoek van het Instituut voor Publiek en Politiek blijkt zelfs dat 45,5% van de gemeenten (uit een steekproef onder 145 gemeenten) een participatienota heeft. Er is dus in veel gemeenten niet alleen regelgeving, maar ook beleid rondom burgerparticipatie. Het hebben van een participatienota is echter geen garantie voor de goede werking van burgerparticipatie. De burger vraagt zelf ook steeds meer zeggenschap over gemeentelijke aangelegenheden die hem direct raken. De burger wil niet alleen goed op de hoogte gehouden worden van beslissingen die hem aangaan, of goede argumenten horen bij het ontwikkelen van plannen en beleid. De burger wil nadrukkelijker zijn stem laten gelden. Maatregelen van de overheid worden niet langer als vanzelfsprekend aangenomen. Men verlangt van de overheid een gedegen communicatie en betrokken te worden bij het beleid. Het betrekken van burgers bij de totstandkoming en de uitvoering van ons gemeentelijke beleid kan dan ook een positieve uitstraling op ons imago hebben. Op 22 juni 2011 is de startnotitie Burgerparticipatie besproken en toegelicht door Wethouder Hermans in de Beeldvormende commissie. De startnotitie vormt het uitgangspunt van de beleidsontwikkeling. De werkgroep Burgerparticipatie, bestaande uit wethouder Jan Hermans, Will Huisinga (griffier), Marieke Käller (plaatsvervangend griffier), Sylvia Mies (communicatieadviseur), mevr. Kroese (burger), dhr. Van Rie (burger) en dhr. Benders (burger) heeft zich vervolgens gebogen over de beleidsontwikkeling op het gebied van Burgerparticipatie De huidige situatie in Schinnen Binnen de gemeente Schinnen praten burgers op verschillende manieren en over diverse onderwerpen al mee. Denk hierbij aan ronde tafel gesprekken, inspraakmogelijkheden, Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
3 informatiebijeenkomsten, de werkgroep Toerisme, Kunstwerkgroep en de Sociaal Maatschappelijke Adviesraad. Het besef dat burgerparticipatie een bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van gemeentelijk beleid, vertaalt zich echter in onze organisatie nog te weinig in praktische initiatieven. Een knelpunt in de huidige inzet van het instrument burgerparticipatie is dat het grotendeels ad hoc gebeurt en met wisselend succes. Om die reden is het nodig beleid te ontwikkelen op dit gebied en de betrokkenheid van de burgers bij de voorbereiding en de uitvoering van het beleid te versterken. In het coalitieakkoord van de gemeente Schinnen is concreet de wens neergelegd om burgers, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties (inter)actief en tijdig te betrekken bij het ontwikkelen en uitvoeren van beleid. Burgerparticipatie is een instrument om dit gestalte te geven. Het coalitieakkoord zegt hier o.a. het volgende over: Burgerparticipatie en beeldvorming Burgerparticipatie is een vaak gehoord onderwerp in onze gemeente. Helaas zijn er (op enkele uitzonderingen na zoals de jeugdraad en de totstandkoming van de strategische visie) nog te weinig initiatieven getoond om de betrokkenheid van burgers bij de politieke besluitvormingsprocessen te vergroten. Verder is beeldvorming in het totale besluitvormingsproces te weinig ontwikkeld. Vaak worden volledig voorgedefinieerde stukken voorgelegd aan de raad, zonder dat de raad in het voortraject in stelling is gebracht. De vaak genoemde Beeldvorming, Opinie, Besluitvorming (BOB-lijn) dient verder vorm te krijgen. Op termijn dient er dan ook gestreefd te worden naar een aangepaste ondersteunende structuur en cultuur waarmee voldaan kan worden aan de volgende uitgangspunten: We streven naar een andere dynamiek en meer interactiviteit in onze vergaderstructuur. We streven naar meer betrokkenheid van burgers bij het politieke besluitvormingsproces. We streven hierin naar samenhang met instrumenten van burgerparticipatie van het college. We streven ernaar het onderwerp beeldvorming nadrukkelijker in het totale besluitvormingsproces aan de orde te laten komen. We streven naar het behoud van de politieke kweekvijver waar politiek talent gestimuleerd wordt deel te nemen aan het debat en zich te ontwikkelen naar een toekomstig raadslidmaatschap. We streven naar een raadsbrede gedragenheid voor dit proces en de uitkomst ervan. Ook in de in 2012 af te ronden kerntakendiscussie komt het belang van burgerparticipatie weer naar voren. Refererend aan de eerder vastgestelde strategische visie, stellen we ons in het programma Samenleving het volgende doel: Het via burgerparticipatie stimuleren van de maatschappelijke bewustwording van burgers om de zelfredzaamheid en de sociale cohesie op kernniveau te vergroten. Hieruit vloeit de opdracht tot het ontwikkelen van een actief burgerparticipatiebeleid voort. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
4 Na afronding van de kerntakendiscussie moet er helderheid zijn over de rol die we als gemeente Schinnen voor onszelf zien weggelegd. Met betrekking tot onze dienstverlening moet we ons uitspreken over de taken die we zelf uitvoeren en de taken die worden weggelegd in samenwerkingsverbanden en bij andere externe partijen. Hierbij moet duidelijk worden of onze rol meer op het gebied van regievoering ligt. Keuzes die we hierin maken hebben invloed op de inzet van burgerparticipatie in onze gemeente. Ook Dé communicatie als geheel zal aangepast moeten worden zodat er ook vanuit de gemeenschap interesse komt om te participeren. Communicatie moet helder, minder formeel, bruikbaar, relevant, begrijpelijk, uitnodigend, dienstverlenend, vraaggestuurd, vanuit het perspectief van de ontvanger zijn opgesteld Doel van een beleid Burgerparticipatie Het doel van beleid Burgerparticipatie is om handvatten voor het proces van burgerparticipatie aan te reiken aan de gemeenteraad, het college en het ambtelijk apparaat om meer bewust en volgens afgesproken kaders met het betrekken van de burger bij de totstandkoming van beleid om te gaan. Tot nu toe zijn er veel goede initiatieven en activiteiten ontplooid maar dit is steeds per activiteit, ad hoc gebeurd. Anders geformuleerd: Wat verstaan we precies onder burgerparticipatie? Het beleid omvat een definitie van het begrip burgerparticipatie met een inventarisatie van de diverse vormen. Wie zet wanneer het instrument burgerparticipatie in? We stellen criteria en randvoorwaarden op, die we kunnen gebruiken bij de bepaling wie wanneer welke vorm van burgerparticipatie inzet. Hoe moeten we het instrument burgerparticipatie inzetten? In de manier waarop we het instrument inzetten, willen we een kwaliteitsslag maken. Dit betekent dat we hiervoor richtlijnen en een instrumentarium gaan ontwikkelen, waaronder een stramien voor een structurele aanpak, een overzicht van mogelijk in te zetten participatiemiddelen en een stramien voor de organisatie van burgerparticipatietrajecten. Deze informatienota gaat niet in op de wettelijke procedures voor inspraak, die veelal moeten worden gevoerd in het geval van individuele belangen. Deze wettelijke kaders blijven naast burgerparticipatie bestaan, burgerparticipatie komt daarvoor niet in de plaats. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
5 2. Wat verstaan we precies onder burgerparticipatie? Burgerparticipatie is het proces waarbij gemeente, betrokken burgers en eventueel externe deskundigen via een open houding naar elkaar en een vooraf besproken aanpak samen vorm en inhoud geven aan (delen van) plannen of beleid. Het proces is gericht op het benutten van elkaars deskundigheid en het verhogen van draagvlak voor te nemen beslissingen Wat willen we bereiken met Burgerparticipatie? Burgerparticipatie is geen doel op zich, maar een middel om: Kwaliteit van beleid en plannen te vergroten: Inwoners hebben vaak specifieke kennis en ideeën over hun eigen, directe omgeving. Door samen te werken aan de ontwikkeling en uitvoering van plannen, kan beter worden aangesloten bij de lokale situatie en de wensen van de inwoners. Meer draagvlak te krijgen voor plannen en beleid: De betrokkenheid van inwoners bij het ontwikkelen en/of uitvoeren van plannen, leidt ertoe dat zij zich gehoord voelen. Een bijkomend effect kan zijn dat het aantal gevallen van bezwaar en beroep tegen besluiten vermindert, waardoor er tijdwinst ontstaat in de voorbereiding en uitvoering van gemeentelijke plannen. Zeggenschap en verantwoordelijkheid voor inwoners te vergroten: Inwoners worden uitgedaagd om zelf met oplossingen te komen voor zaken die in hun woonomgeving spelen. Positief beeld te creëren bij inwoners over de gemeente en haar bestuur: Burgerparticipatie leidt tot samenwerking. Inwoners kunnen hierdoor ervaren dat het met de gemeente goed samen te werken is. Daardoor neemt het vertrouwen in de gemeente en haar bestuur toe. Burgers betrekken bij de voorbereiding, ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van gemeentelijk beleid kost zoveel tijd. Tijd, die er - zo hoor je vaak - vanuit de gemeente geredeneerd eigenlijk niet is. Wettelijke procedures duren al zo lang, een vorm van burgerparticipatie zorgt alleen nog voor extra vertraging voor het nemen van een besluit. En: die burger, die weet toch helemaal niet wat voor het algemeen belang het beste is, hij redeneert hooguit vanuit zijn eigen belang, eigen vereniging of club. Natuurlijk, bij ieder nieuw initiatief zijn er genoeg contra s te verzinnen om iets niet te doen. Maar dan anders geredeneerd: waarom zouden we de burgers wél betrekken bij de totstandkoming van beleid? Welke voordelen zijn er te benoemen voor de gemeente, en voor de burger zelf? Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
6 Eigenlijk kunnen we constateren dat optimalisatie van betrokkenheid van burgers geen doel op zich is, maar meer een middel dat de gemeente kan inzetten om gewenste effecten te bereiken. De belangrijkste daarvan is dat de deelname van burgers in het publieke domein een uiting van democratische betrokkenheid is. Zo bezien heeft burgerparticipatie een intrinsieke waarde; iedere betrokkenheid van individuele en verenigde burgers bij het beleidsproces is van grote waarde voor het functioneren van de democratie, hoe groot of klein die participatie ook is Wanneer is een onderwerp geschikt voor Burgerparticipatie? Niet elk onderwerp leent zich voor burgerparticipatie. Wil een participatietraject kans van slagen hebben, dan moet aan de hierna genoemde voorwaarden worden voldaan. Te denken valt aan de volgende voorwaarden: Ruimte voor participatie en invloed: Er valt wat te kiezen, de inhoud van het beleid, aanpak en oplossing staan nog niet vast. Het bestuur is ook bereid om de gevolgen van het participatietraject te accepteren. Openheid: De deelnemende partijen zijn in staat en bereid om in openheid met elkaar te communiceren, informatie uit te wisselen, inzicht te geven in elkaars afwegingen en invloed te delen. Alleen goed en gelijk geïnformeerde partijen zijn goede gesprekspartners. Duidelijkheid over het proces, de rollen en inbreng van de deelnemers: Deelnemers zijn op de hoogte en zijn het met elkaar eens over de inrichting van het participatieproces en ieders rol/inbreng daarin. Kunnen deelnemende partijen bijvoorbeeld meepraten, meedenken of meebeslissen? Meerwaarde: Het participatietraject is geen wassen neus, maar heeft echt meerwaarde. Het is duidelijk wat de interactie moet opleveren (bijvoorbeeld kennis, steun voor beleid, verbetering verhoudingen). De verwachte meerwaarde is ook realistisch: deelnemers zijn in staat de verwachte bijdrage te leveren. Goede relatie tussen deelnemers: Betrokken partijen hebben belang bij een gezamenlijke aanpak en hebben voldoende vertrouwen in elkaar. Eventuele belangentegenstellingen zijn overbrugbaar. Geschikte problematiek: Het onderwerp is hanteerbaar, af te bakenen van ander beleid en niet te moeilijk, abstract of technisch. Het heeft betrekking op de leef- en woonomgeving van de deelnemers. Voldoende capaciteit en middelen: Er is voldoende geld, tijd en kwaliteit beschikbaar om het participatietraject uit te voeren. Dit laatste is toch iets om in het achterhoofd te houden. Uiteraard moet gekeken worden Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
7 wat de kosten zijn met betrekking tot tijd, arbeidsinspanning en middelen. Deze zelfde kosten zijn er ook voor de burger verbonden aan participeren, hetgeen vaak leidt tot de zogenaamde participatieparadox: velen participeren zeer weinig, weinigen participeren zeer veel. Mensen moeten keuzes maken over de indeling van hun (schaarse) vrije tijd en maar al te vaak zullen zij een lage prioriteit toekennen aan participeren. Onderstaand schema laat in één oogopslag zien welke afwegingen er gemaakt moeten worden bij het wel of niet gebruik maken van burgerparticipatie. 3. Hoe doen we het dan? Varianten van participatie De ruimte van participatie kan variëren, afhankelijk van onder meer het onderwerp en de voorwaarden. Belangrijk is om vooraf de mate van invloed van de deelnemers te bepalen en bekend te maken. De participatieladder is daarvoor een handig hulpmiddel. In deze ladder zijn de verschillende varianten van participatie gerangschikt naar mate van invloed. Per trede Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
8 verschilt de rol van inwoners, college en raad. De inhoudelijke openheid en de invloed van de deelnemers is het grootst op de eerstgenoemde trede. PARTICIPATIELADDER: Participatieniveau Omschrijving Voorbeelden Schinnen Meebeslissen Coproduceren Adviseren Raadplegen Politiek en bestuur laten de beleid- en besluitvorming over aan de belanghebbenden, waarbij het ambtelijke apparaat een adviserende rol vervult. De politiek neemt de resultaten over na toetsing aan vooraf gestelde randvoorwaarden. Rol participant: medebeslisser. Politiek, bestuur en belanghebbenden komen gezamenlijk een agenda overeen, waarna samen naar oplossingen gezocht wordt. De politiek verbindt zich in principe aan deze oplossingen met betrekking tot de uiteindelijke besluitvorming. Rol participant: samenwerkingspartner. Politiek en bestuur stellen in beginsel de agenda samen, maar geven belanghebbenden gelegenheid om problemen aan te dragen en oplossingen te formuleren, waarbij deze ideeën een volwaardige rol spelen in de ontwikkeling van beleid. De politiek verbindt zich in principe aan de resultaten, maar kan bij de uiteindelijke besluitvorming hiervan (beargumenteerd) afwijken. Rol participant: adviseur Politiek en bestuur bepalen in hoge mate zelf de agenda, maar zien Sociaal Maatschappelijke Adviesraad Monumentencommissie Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Sociaal Maatschappelijke Adviesraad Monumentencommissie Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Seniorenraad Kunstadviescommissie Vrijwilligersplatform Strategische Visie Strategische Visie Behoud voorzieningen in Sweikhuizen Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
9 Informeren belanghebbenden als gesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid. De politiek verbindt zich echter niet aan de resultaten die uit de gesprekken voortkomen. Rol participant: geconsulteerde. De politiek en het bestuur bepalen zelf de agenda voor besluitvorming en houden belanghebbenden hiervan op de hoogte. Zij maken geen gebruik van de mogelijkheid om belanghebbenden een inbreng te geven in de beleidsontwikkeling. Rol participant: toehoorder. Aanleggen nieuwe riolering Amstenrade (Bij de laagste twee participatievormen is er nog geen sprake van interactief werken. Vanaf trede 3 kunnen we spreken van de inzet van volwaardige interactieve instrumenten in de definitie van interactieve beleidsvorming ofwel participatie.) Kort samengevat: 1. Informeren Politiek en bestuur bepalen zelf de agenda voor besluitvorming en houden de burger op de hoogte. De burger krijgt geen inbreng in de beleidsontwikkeling noch wordt naar zijn mening gevraagd: de burger heeft de rol van toehoorder. 2. Raadplegen / consulteren Politiek en bestuur bepalen grotendeels zelf de agenda voor besluitvorming, maar de burger wordt wel gezien als gesprekspartner bij de ontwikkeling van beleid. Gespreksresultaten kunnen dienen als bouwstenen voor beleid, maar de politiek hoeft geen rekening te houden met de inbreng van de burger: de burger heeft de rol van de geraadpleegde. 3. Adviseren / meedenken Politiek en bestuur stellen in beginsel de agenda samen, maar geven de burger gelegenheid om problemen aan te dragen/oplossingen te formuleren waarbij hun ideeën een volwaardige rol spelen in de ontwikkeling van beleid. De politiek verbindt zich in principe aan het resultaat, maar kan beargumenteerd afwijken. De burger heeft hierbij de rol van adviseur. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
10 4. Coproduceren / mee uitvoeren Politiek, bestuur én burgers komen samen een agenda overeen, waarna ook samen naar een oplossing wordt gezocht. De politiek houdt zich aan de oplossingen met betrekking tot de besluitvorming. De burger krijgt hierdoor de rol van samenwerkingspartner. 5. (Mee) beslissen Politiek en bestuur laten de ontwikkeling van en besluitvorming over beleid over aan de burgers, waarbij het ambtelijk apparaat adviseert. Na toetsing aan eerder gestelde randvoorwaarden neemt de politiek de resultaten zonder meer over, aangezien de besluitvorming eigenlijk gedelegeerd is aan de burgers. De burger heeft de rol van meebeslisser. 6. Zelfbeheer Zonder betrokkenheid van politiek en bestuur nemen groepen burgers zelf het initiatief om in eigen beheer voorzieningen tot stand te brengen en te onderhouden. De burger krijgt de rol van bepaler. Bij dit laatste punt spreken we van een burgerinitiatief. Willen we als gemeente burgerinitiatieven mogelijk maken, dan is het noodzakelijk hiertoe een verordening vast te stellen. Burgerinitiatief kunnen we het beste als volgt omschrijven: Een burgerinitiatief bij een gemeente is een voorstel dat een burger, met ondersteuning van 30 handtekeningen, kan indienen om een bepaald onderwerp op de agenda van de raadsvergadering te laten plaatsen. Een burgerinitiatief moet betrekking hebben op het instellen, wijzigen of afschaffen van een wettelijke regeling of op ander regeringsbeleid. Het voorstel mag niet in strijd zijn met de Grondwet en de goede zeden. Begrotingen en belastingen zijn uitgesloten van het burgerinitiatief. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
11 4. Wie neemt initiatief? Wie neemt het initiatief (de gemeenteraad, het college of het ambtelijk apparaat) tot het inzetten van vormen van burgerparticipatie? Actoren, bevoegdheden: Om te bepalen welk orgaan (raad of college) aan zet is, moet worden bezien of vooraf een duidelijke taakverdeling kan worden gemaakt. Deze kan het beste worden afgeleid uit de rolverdeling tussen raad en college, zoals deze is bepaald met de invoering van het dualisme. De raad heeft hierbij de 3 hoofdtaken: de volksvertegenwoordigende, de kaderstellende en de controlerende rol. Hierbij moet worden onderkend dat er voor raadsleden als volksvertegenwoordigers een spanning bestaat tussen het zelf werken aan burgerparticipatie en het feit dat zij gekozen volksvertegenwoordigers zijn. De rol van het college is het voorbereiden van beleid, dit uitvoeren binnen de door de raad gestelde kaders, en het afleggen van verantwoording aan de raad zodat de raad het college kan controleren. Geconstateerd moet worden dat zowel de raad als het college een rol hebben bij burgerparticipatie: in verschillende fasen van het beleidsproces doen zij aan burgerparticipatie, vanwege hun eigen rollen binnen het gemeentelijk proces. Dit impliceert wel, dat wil hier succesvol gebruik van kunnen worden gemaakt, dat dan een goede samenwerking tussen beide organen nodig is én met respect voor elkaars rol in het proces. Afstemming tussen beide handelwijzen wordt dus ook zeer noodzakelijk. De in het voorgaande genoemde rollen zijn goed weer te geven aan de hand van de beleidscyclus (de cyclische weergave van de ontwikkeling en uitvoering van gemeentelijke beleid). Deze beleidscyclus kent in beginsel 5 fasen: 1. initiatieffase 2. analysefase 3. besluitvormingsfase 4. implementatiefase 5. evaluatiefase Wat betreft de rollen van de gemeenteraad levert dit het volgende plaatje op: Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
12 Initiatieffase Analysefase Besluitvormingsfase Implementatiefase Evaluatiefase Beleidsagendering Volksvertegenwoordigende rol Beleidsvoor bereiding Besluitvorming Beleidsuitvoering Beleidsevaluatie Kaderstellende Controlerende rol rol Middel: Bestuursopdracht Middel: Bestuursopdracht Middel: Bestuursopdracht Ter toelichting geredeneerd vanuit de optiek van de gemeenteraad: De raad kan, op basis van signalen die de raad oppikt uit de samenleving, (als volksvertegenwoordiger), middels een bestuursopdracht aangeven voor welke onderwerp het opstellen of aanpassen van beleid nodig is. Het college gaat hiermee aan de slag en legt aan de raad voor hoe dat onderwerp kan worden opgepakt. De raad stelt dan vervolgens (als kadersteller) voor dat onderwerp middels een bestuursopdracht vooraf de kaders en randvoorwaarden vast waarbinnen het beleid mag worden ontwikkeld. In deze bestuursopdracht worden dan tevens de kaders bepaald waarbinnen de burger mag meepraten, meebeslissen of meedoen. Deze kaders, waarbij ook is rekening gehouden met het algemeen belang, afspraken binnen de programmabegroting en landelijke wet- en regelgeving, blijven het gehele proces gehandhaafd. Het college voert vervolgens het gekozen burgerparticipatietraject uit (als onderdeel van het voorbereiden van de beleidsnota). Daarna legt het college in de beleidsnota verantwoording aan de raad af over het gevoerde proces en de uitkomsten. De raad kan dan tenslotte (als controleur) eventueel middels een laatste bestuursopdracht controleren of het college e.e.a goed heeft uitgevoerd. Het bovenstaande gecombineerd met de vastgestelde niveaus en vormen die worden ingezet levert onderstaande matrix op. Hierin wordt duidelijk op welke manier de verschillende bestuurorganen hun rol met betrekking tot burgerparticipatie gedurende het beleidsproces kunnen invullen. Beleidsfase 1. Initiatieffase: beleidsagendering Verantwoordelijkheid van Inzet burgerparticipatie door: Mogelijke niveaus en vormen van burgerparticipatie Raad Raad Raadplegen (peilen wat er leeft, bijvoorbeeld via bewonersbijeen- Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
13 komsten) Doel is de burgers De raad is Meebeslissen (over de de gelegenheid te verantwoordelijk agenda van de raad, geven om onder- voor de bijvoorbeeld via werpen die zij raadsagenda. Burgerinitiatief) belangrijk vinden, op de politieke agenda te krijgen. Beleidsfase Verantwoordelijkheid Inzet Mogelijke niveaus en van burgerparticipatie vormen van door burgerparticipatie 2. Analysefase: College College Raadplegen (vergaren Beleidsvoorbereiding van meningen, ideeën en kennis, bijvoorbeeld via een internetpanel of via werkbezoeken). Doel van de Het probleem wordt N.B.: Coproduceren (samen burgerparticipatie is geanalyseerd, Overwegingen om een plan opstellen, de (kennis, ervaring oplossingsrichtingen burgerparticipatie bijvoorbeeld via een en wensen van de) worden uitgewerkt al dan niet toe te overleggroep) burger te betrekken en beleid wordt passen worden bij de vormgeving geformuleerd aan de raad van beleid. voorgelegd (bijvoorbeeld via een startnotitie) 3. Besluitvormings- Raad of College Raad of College fase besluitvorming Doel is de burger een stem te geven in de besluitvorming, bijvoorbeeld via een bindend advies. De raad bijvoorbeeld bij een beleidsnotitie, het college bij een project of een uitvoeringstraject N.B.: Afhankelijk van het onderwerp is of de raad of het College verant- Woordelijk en dat orgaan is ook verantwoordelijk Raadplegen (meebeslissen via een advies aan het bestuur, bijvoorbeeld via een Referendum) voor het overwegen/ organiseren van burgerparticipatie. Juist in deze fase is goede afstemming nodig. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
14 4. Implementatiefase beleidsuitvoering Doel is dat burgers en overheid samenwerken om onderwerpen aan te pakken: het vastgestelde beleid treedt in werking of het project/ werkzaamheden worden uitgevoerd. 5. Evaluatiefase beleidsevaluatie College College Raadplegen (bijvoorbeeld via voorlichtingsavond) Coproduceren (de uitvoering gezamenlijk doen, via een Samenwerkingsbijeenkomst) Zelfbeheer (de uitvoering (deels) uitbesteden, bijvoorbeeld aan een Burgerteam) Raad of College Raad of College Doel is de kennis/ De raad bij de N.B.: Afhankelijk van Raadplegen (vergaren ervaringen van evaluatie van een wat wordt van meningen, ideeën de burger te betrek- raadsbesluit, het geëvalueerd en kennis, bijvoorbeeld ken bij de evaluatie college bij evaluatie is de raad of het via een wijkgesprek) van het beleid, een van uitvoerings- college het orgaan besluit of de kwesties dat burgerparticipatie uitvoering overweegt en organiseert Duidelijk moge zijn dat het gehele proces vraagt om vertrouwen van raad en college in elkaar: Aan de ene kant dient het college te vertrouwen op de uitgangspunten die de raad stelt en moet zij hiermee aan de slag; aan de andere kant dient de raad het college te vertrouwen dat er binnen de vastgestelde kaders op een goede manier wordt gewerkt. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
15 5. Waar hangt burgerparticipatie mee samen? Naast het feit dat burgers natuurlijk ook in het reguliere politieke besluitvormingsproces zijn betrokken, zijn er met name twee andere raakvlakken te benoemen, die integraal met elkaar en met burgerparticipatie samenhangen: a. Dienstverleningsconcept Het vastgestelde dienstverleningsconcept gaat uit van het belang van de burger. Het vraaggericht werken en het denken vanuit de inwoner staat hierbij centraal, waardoor er een duidelijk verband ligt tussen burgerparticipatie en (de visie op) dienstverlening. b. Communicatie Er bestaat een onlosmakelijke relatie tussen burgerparticipatie en communicatie. Immers, alle vormen van burgerparticipatie zijn tegelijkertijd ook uitingen van communicatie met de burgers. De scheiding tussen beide onderwerpen is daarmee niet gemakkelijk te maken. In het vorenstaande is gedefinieerd wat bij burgerparticipatie wordt verstaan onder de diverse vormen waarin met de burgers in contact wordt getreden/wordt gecommuniceerd. In een aparte beleidsnota communicatie die nog zal worden opgesteld zal meer specifiek worden ingegaan op de uitwerking van burgerparticipatie in dit opzicht. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
16 6. Borging van Burgerparticipatie in de organisatie Het bestuur vindt het belangrijk om burgers zoveel mogelijk te betrekken bij de plannen en het beleid van de gemeente. Om ervoor te zorgen dat dit ook daadwerkelijk gebeurt, moet burgerparticipatie als vast onderdeel worden opgenomen in het beleidsproces. Bij de start van elk nieuw project wordt de vraag gesteld of het onderwerp zich leent voor participatie. Net als bij andere communicatietrajecten, ligt de verantwoordelijkheid hiervoor bij de betrokken (beleids)medewerker en/of projectleider. Voor advies en ondersteuning kan natuurlijk altijd een beroep gedaan worden op de communicatieadviseur. Om medewerkers optimaal te equiperen in participatietrajecten kan, indien dit noodzakelijk is. een training/coaching traject ingezet worden. Bij grotere participatietrajecten kan ervoor gekozen worden een projectgroep te formeren, die het participatietraject voorbereidt en uitvoert. Elk participatietraject wordt afgerond met een evaluatie. Aan de hand van een checklist evalueren de betrokkenen samen met de communicatieadviseur hoe het participatietraject is verlopen, zodat we daar voor toekomstige trajecten ons voordeel mee kunnen doen. De ervaringen worden zoveel mogelijk gedeeld met de organisatie door deze bijvoorbeeld tijdens bijeenkomsten of via intranet ter beschikking te stellen. De evaluatie is nodig om na afloop van het traject inzicht te krijgen in het resultaat. In hoeverre zijn de doelstellingen gerealiseerd? Met name als er nog weinig ervaring is opgedaan met burgerparticipatietrajecten is een goede evaluatie erg nuttig. Hiervan kan immers een leereffect uitgaan, wat voor toekomstige trajecten van grote waarde is. Ook kan de evaluatie worden gebruikt voor verantwoording in de sectorplannen en in het burgerjaarverslag. Er hoeft niet te worden gewacht met evalueren totdat de uitvoerende fase is afgerond. Soms zit er jaren tussen het nemen van een besluit en de uitvoering ervan. In de praktijk zal het handig zijn één instrument te gebruiken voor de evaluatie. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
17 Bijlage 1, het CLEAR-model Het CLEAR-model De afgelopen jaren hebben verschillende onderzoeken bijgedragen aan de kennis over de bevorderende omstandigheden voor burgerparticipatie. Het zogenaamde CLEAR model, zoals dat is ontwikkeld door Stoker, Lowndes en Pratchett (2006; zie ook Lowndes, Pratchett 2006) combineert resultaten uit eerdere onderzoeken en biedt een recent en helder overzicht van bevorderende omstandigheden voor burgerparticipatie in de lokale context. Dit model gaat uit van vijf verschillende elementen van participatie: Can do kunnen burgers participeren, dat wil zeggen, zijn zij competent, hebben zij zelf genoeg capaciteiten om te participeren; spreken ze bijvoorbeeld de taal? Like to willen burgers participeren; dat wil zeggen: zien burgers voor zichzelf voldoende redenen of nut om zich in te spannen, zijn zij gemotiveerd? Enabled to worden burgers in staat gesteld om te participeren, dat wil zeggen wordt hun de mogelijkheid geboden om te participeren, krijgen zij de kans? Asked to worden burgers gevraagd om te participeren: is er een externe positieve stimulans tot participatie? Responded to wordt er naar burgers teruggekoppeld, over zowel de inhoud als het proces? Opvallend aan deze vijf elementen is dat het steeds gaat om werkwoorden, waarmee voorwaarden worden gesteld voor participatie. De onderdelen veronderstellen een zekere mate van (inter)actie. Naast de vijf onderscheiden elementen hebben de ontwikkelaars van dit model ook nog een andere boodschap. Het acroniem CLEAR impliceert dat de vijf onderdelen helderheid en duidelijkheid (moeten) geven over participatie. Het is daarnaast belangrijk te beseffen dat de vijf elementen samenhangen. Het model is dus niet zozeer een ideaaltype, maar veeleer een instrument om te controleren of de participatie passend is en aansluit bij de lokale context. Of zoals Lowndes and Pratchett zeggen: the [CLEAR] model recognizes that participation strategies need to be sensitive to local contexts and dynamics over time (Lowndes, Pratchett, 2006, cursivering toegevoegd). Voor praktische doeleinden kan het model zowel een instrument zijn dat vooraf gebruikt wordt om een participatietraject op te zetten, maar kan tevens dienen als evaluatie-instrument om participatie achteraf te beoordelen. In dit onderzoek gebruiken we het CLEAR model als beoordelingskader. We beoordelen bestaande participatienota s uit verschillende Nederlandse steden op basis van CLEAR. Voor die toepassing hebben we het CLEAR model verder geoperationaliseerd. Dat wil zeggen we hebben de focus die Lowndes en Pratchett (2006) aanhouden verbreed, zodat we ook aandacht hebben voor de mogelijke participatie van andere (maatschappelijke) actoren en niet alleen van individuele burgers. Deze operationalisering bouwt voort op eerdere Nederlandse toepassingen van het CLEAR model (Van Hulst et al. 2010). Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
18 Bijlage 2 Voorbeelden van instrumenten voor Burgerparticipatie (per participatieniveau) INFORMEREN voorlichtingsavond (bekende doelgroep) Een informatieavond is een eenmalige gelegenheid waarbij burgers worden geïnformeerd over plannen van de gemeente. Informatieverstrekking gebeurt via een centrale inleiding of presentatie. Burgers kunnen vragen stellen en opmerkingen maken, maar er zijn geen directe beïnvloedingsmogelijkheden. bewonersbrief (bekende doelgroep) Bewoners worden per brief geïnformeerd over bepaalde activiteiten in hun wijk of kern. De bewonersbrief kan ook worden gebruikt om informatie te verstrekken over gemaakt of te maken beleid en de gevolgen van dat beleid voor de bewoners. inloopmarkt (onbekende doelgroep) Een inloopavond is een eenmalige gelegenheid waarbij burgers zich kunnen informeren over van de gemeente. Er is een ruimte ingericht waarin deze plannen via bijvoorbeeld maquettes of tekeningen te bezichtigen zijn. Er zijn ambtenaren aanwezig die desgevraagd uitleg kunnen geven over de plannen. Er is geen directe beïnvloedingsmogelijkheid. open dag (brede doelgroep en meerdere onderwerpen) Open huis: er wordt een aantrekkelijke ruimte ingericht waar burgers naar binnen kunnen gaan om, zonder uitnodiging, te komen kijken. In de ruimte hangen tekeningen, stellingen, staan maquettes en worden enquêtes afgenomen. De ruimte is bijvoorbeeld enkele weken toegankelijk. Open dag: het gemeentehuis is deze dag open voor publiek. De gemeente laat zien wat ze allemaal doet en nog wil gaan doen. Er zijn voldoende mensen om vragen te beantwoorden. Niet gericht op 1 thema, maar op organisatie als geheel. Kan worden gecombineerd met een open huis. internet algemeen(o.a. mailgroepen Digi-D) De informatie over gemeentelijke plannen is op gemakkelijke wijze en in altijd actuele vorm beschikbaar via internet. Burgers die geïnteresseerd zijn in specifieke plannen, kunnen zich aanmelden voor de bijbehorende mailgroep via welke zij op gezette tijden infomails ontvangen. Publicatie Goed Nieuws RAADPLEGEN bewonersbijeenkomst (in ruimte) Een bijeenkomst om zoveel mogelijk ideeën uit de bevolking te krijgen over een bepaald onderwerp. Aan de ene kant bevatten de uitkomsten voor elk wat wils en is niet iedereen het over alles eens. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
19 Aan de andere kant geven de uitkomsten wel scherp aan waar de echte keuzemomenten voor het bestuur liggen. dorps-/wijkgesprek (ter plekke) Het doel is om via een rondgang door het ter plekke problemen, knelpunten en klachten te inventariseren en samen met bewoners te bespreken. Daarnaast kan het doel ook zijn om te (laten) zien hoe problemen (planologisch, verkeerskundig, bouwtechnisch) juist zijn opgelost. werkbezoek (instellingen) Bezoek aan bedrijven en instellingen met als doel problemen in algemene of bijzondere zin te inventariseren of meningen over bepaalde onderwerpen op te halen. Internetpanel (ideeënbus) Een representatieve groep burgers die regelmatig achter de computer gaan zitten om vragen over een bepaald onderwerp te beantwoorden. Publicatie Goed Nieuws ADVISEREN klankbordgroep (themagebonden) Een vaste groep deskundigen/deelnemers geeft over een bepaald onderwerp, elk vanuit hun eigen deskundigheid en/of betrokkenheid hun mening en advies. De (leden van de) werk-/klankbordgroep kan (kunnen) zelf voorstellen doen. regulier overleg lokale groep (gebiedsgebonden) Groep van burgers die namens hun dorp of wijk worden gevraagd hun mening en advies over plannen voor hun dorp of wijk te geven. De groep(sleden) kan (kunnen) zelf ook voorstellen doen. internet COPRODUCEREN overleggroep / projectgroep samenwerkingsbijeenkomst Een groep waarin ambtenaren en buurtbewoners op basis van gelijkheid samenwerken om te komen tot concrete uitwerking van beleid in een bepaalde buurt of op een bepaalde locatie. De randvoorwaarden zijn duidelijk en in de uitvoering is ruimte voor inbreng. MEEBESLISSEN referendum Een raadgevende of besluitvormende inwonersraadpleging waarbij de inwoners via een stembusgang een keuze over een specifiek onderwerp wordt voorgelegd. burgerinitiatief De mogelijkheid voor burgers om eigen voorstellen of onderwerpen op de agenda van de raad te plaatsen, Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
20 mits aan procedurele en inhoudelijke vereisten is voldaan. De raad verplicht zich om het onderwerp op de raadsagenda te plaatsen. Het is voor de politiek niet mogelijk een voorstel zonder toestemming van de initiatiefnemers aan te passen of (onherkenbaar) te veranderen. ZELFBEHEER burgerteam/uitvoering in eigen beheer Een groep bewoners krijgt de lusten, een budget, en ook de lasten, een grote mate van zelfwerkzaamheid om ideeën en wensen te realiseren. Informatiedocument burgerparticipatie gemeente Schinnen december
Burgerparticipatie in Alkmaar. Gemeente Alkmaar
Burgerparticipatie in Alkmaar Gemeente Alkmaar 1 Burgerparticipatie in Alkmaar Aanleiding en ambitie In het kader van het programma Harmonisatie is ook het burgerparticipatiebeleid opnieuw bekeken. Voor
Nadere informatieDe Utrechtse Participatiestandaard
De Utrechtse Participatiestandaard Participatie leidt tot betere projecten, betere afwegingen en besluitvorming en tot meer draagvlak. Bij ieder project is de vraag aan de orde wanneer en in welke mate
Nadere informatieDe Utrechtse Participatiestandaard
De Utrechtse Participatiestandaard Participatie leidt tot betere projecten, betere afwegingen en besluitvorming en tot meer draagvlak. Bij ieder project is de vraag aan de orde wanneer en in welke mate
Nadere informatieAfdeling Samenleving November Concept-nota burgerparticipatie gemeente Woudrichem
Afdeling Samenleving November 2011 Concept-nota burgerparticipatie gemeente Woudrichem Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Wat is burgerparticipatie? 3 2. Doelen burgerparticipatie 3 3. Participatievormen
Nadere informatieVRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol]
VRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol] Inleiding De vragenboom is een hulpmiddel om weloverwogen te bepalen of en in welke vorm interactief wordt gewerkt. Bij het aanbieden van de ingevulde vragenboom
Nadere informatieBewonersparticipatie: de rode draad in ons werk!
NOTA BEWONERSPARTICIPATIE GEMEENTE BEST Bewonersparticipatie: de rode draad in ons werk! Refnummer: INT12-0110 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Waarom bewonersparticipatie? 3 3. Maatwerk 4 4. Kaders Best
Nadere informatieAfdeling Samenleving Februari Concept-nota burgerparticipatie gemeente Woudrichem
Afdeling Samenleving Februari 2012 Concept-nota burgerparticipatie gemeente Woudrichem Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Wat is burgerparticipatie? 3 2. Doelen burgerparticipatie 3 3. Participatievormen
Nadere informatiegfedcb Besluitenlijst d.d. d.d.
Nota voor burgemeester en wethouders Onderwerp Eenheid/Cluster/Team ST/PU/CO Participatieladder 1- Notagegevens Notanummer 2007.40363 Datum 21-11-2007 Portefeuillehouder Burgemeester 2- Bestuursorgaan
Nadere informatieBurgerparticipatie en de rol van de gemeenteraad
Burgerparticipatie en de rol van de gemeenteraad 5 juli 2018 Raadswerkgroep Burgerparticipatie In november 2017 heeft een aantal raadsleden zich opgegeven om de Raadswerkgroep Burgerparticipatie te vormen
Nadere informatieSamenvatting : In deze startnotitie worden de uitgangspunten en het proces om tot een Basisdocument Burgerparticipatie te komen beschreven.
Voorstel aan : Gemeenteraad van februari 2011 Nummer : 9 Onderwerp : Burgerparticipatie Bijlage(n) : 1. Overzicht participanten 2. Manieren van participeren 3. Concept raadsbesluit Samenvatting : In deze
Nadere informatieNotitie Werkgroep Burgerparticipatie
Notitie Werkgroep Burgerparticipatie Aanleiding Op 11 mei 2010 is aan de burgemeester van de gemeente Montferland, het burgerinitiatiefvoorstel van de heren Van Elk en Reumer, inzake burgerparticipatie,
Nadere informatieWerkstijl Oog voor kwaliteit, zorgvuldigheid en timing (vorm en inhoud)vanuit eigen expertise ingezet
2011/33242 Bijlage Uitwerking van treden van de participatieladder Trede 1: Informeren De gemeente bepaalt in grote mate zelf de agenda voor besluitvorming en houdt betrokkenen hiervan op de hoogte. Het
Nadere informatieMONITOR BURGERPARTICIPATIE 2013 ENQUÊTE
MONITOR BURGERPARTICIPATIE 2013 ENQUÊTE De Monitor Burgerparticipatie wordt tweejaarlijks uitgevoerd om het gemeentelijk beleid en activiteiten op het gebied van burgerparticipatie landelijk in kaart te
Nadere informatieBurger- en overheidsparticipatie Theoretisch kader
Burger- en overheidsparticipatie Theoretisch kader Inleiding Deze notitie beschrijft het theoretisch kader van de begrippen burger- en overheidsparticipatie. Het is tegelijkertijd bedoeld als agenda voor
Nadere informatieWijkraad Lent - Rekenkamer Nijmegen
Wijkraad Lent - Rekenkamer Nijmegen Hieronder een eerste en tweede reactie van de Rekenkamer. 1 Bijlage: Ambitiedocument Burgerparticipatie met bijbehorende Verordening te downloaden via deze link. Eerste
Nadere informatieSamen werken aan Roerdalen. Praktische handleiding voor burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming
Samen werken aan Roerdalen Praktische handleiding voor burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming Gemeente Roerdalen Oktober 2012 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding.. 3 2. Definitie Burgerparticipatie..
Nadere informatieParticipatieladder. Vorm van participatie
Statenvoorstel nr. PS/2014/1080 Participatiecode Overijssel Datum GS-kenmerk Inlichtingen bij 09-12-2014 2014/0332094 dhr F. v. Damme, telefoon 038 4999268 e-mail F.v.Damme@overijssel.nl Aan Provinciale
Nadere informatieBurgerparticipatie. 22 mei 2008
Burgerparticipatie mei 008 Inleiding De gemeente Terneuzen laat meer en meer zien, dat de burger de belangrijkste 'klant' van de gemeente is. De overtuiging wint veld, dat samenwerking met en participatie
Nadere informatieNaam project. Participatie- en communicatieplan. Versie concept dd-mm-jjjj
Kerngegevens Hier kan je een uitspraak of overkoepelende tekst over je onderwerp plaatsen, met evt. de naam van degene die de uitspraak heeft gedaan. Maar dat hoeft niet; je kunt deze tekst ook gewoon
Nadere informatieStartdocument participatieproces LAB071
Startdocument participatieproces LAB071 Dit startdocument beschrijft het participatieproces in het kader van de Verkenning Leidse Agglomeratie Bereikbaar (LAB071). Het bevat de nadere uitwerking van hoofdstuk
Nadere informatiePROCESPLAN INTERACTIEF WERKEN LANGEDIJK ONTWIKKELT MET WATER Vastgesteld door college van B&W d.d. 26 april 2016
PROCESPLAN INTERACTIEF WERKEN LANGEDIJK ONTWIKKELT MET WATER Vastgesteld door college van B&W d.d. 26 april 2016 Conform: De Langedijker werkwijze, Notitie interactief werken gemeente Langedijk op basis
Nadere informatieHandreiking bewonersparticipatie in de wijkplancyclus
Handreiking bewonersparticipatie in de wijkplancyclus Inleiding Het wijkgericht werken heeft in de afgelopen twee decennia een vogelvlucht genomen in Nederland. Veel gemeenten zien in wijkgericht werken
Nadere informatieRaadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie
BLANCO gemeente Eindhoven Raadsnummer 15R6463 Inboeknummer 15bst01200 Beslisdatum B&W 8 september 2015 Dossiernummer 15.37.551 Raadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie 2015-2018 Inleiding
Nadere informatieVergaderen in West Betuwe. Eerste gemeenschappelijke gedachtevorming binnen de raadswerkgroep Bestuur & Organisatie
Vergaderen in West Betuwe Eerste gemeenschappelijke gedachtevorming binnen de raadswerkgroep Bestuur & Organisatie Herindelingsadvies Par.4.3.: Samen met de samenleving West Betuwe Voert haar wettelijke
Nadere informatieVragenlijst Delft Internet Panel Delftse Participatie Aanpak 2016
Vragenlijst Delft Internet Panel Delftse Participatie Aanpak 2016 Introductie In de uitnodigingsmail komt: In 2019 wordt de Omgevingswet landelijk ingevoerd. Die wet vervangt alle wet- en regelgeving voor
Nadere informatieKadernota Burgerparticipatie 2013 Investeren in betrokkenheid. Gemeente Reusel-De Mierden
Kadernota Burgerparticipatie 2013 Investeren in betrokkenheid Gemeente Reusel-De Mierden 1 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 1. Inleiding... 4 1.1 Aanleiding... 4 1.2 Probleemstelling... 4 1.3 Doelstelling...
Nadere informatie(Burger) participatie. De raad aan zet!? ZomerRaad Dinsdag 14 juli 2015 Tessa van den Berg
(Burger) participatie De raad aan zet!? ZomerRaad Dinsdag 14 juli Tessa van den Berg AGENDA - Welke soorten en vormen van (burger)participatie zijn er? - Een korte theoretische introductie - Wat is en
Nadere informatieZo kijkt VVJ naar participatie 1
Zo kijkt VVJ naar participatie Groeien naar meer participatief besturen Groeien naar, want kun je niet snel snel, en niet in je eentje Participatief besturen : is voor VVJ een voorwaarde voor goed beleid
Nadere informatieParticipatiewijzer gemeente De Bilt
Participatiewijzer gemeente De Bilt Stap 1: Inventarisatie Je staat aan de start van een project/ beleidstraject, maar vraagt je af of en hoe je inwoners en/of ondernemers moet betrekken bij je project.
Nadere informatieAanpassingen vergaderstructuur. Voorstel. Inleiding. Toelichting vergaderstructuur
Aanpassingen vergaderstructuur Voorstel 1. kennis nemen van de concept jaaragenda 2. vaststellen thematische indeling commissies 3. toevoegen beeldvormend deel, voorafgaand aan de reguliere commissievergadering
Nadere informatieVerordening op de Burgeragendering en het Burgerinitiatief gemeente Utrecht 2018
Initiatiefvoorstel Opgesteld door Kenmerk Vergaderdatum Portefeuille Geheim Has Bakker (raadslid D66) 0000 27 september (aanbieding) Wijkgericht werken en participatie Nee Verordening op de Burgeragendering
Nadere informatieEr zijn (grote) belangen van burgers gemoeid met het onderwerp: neen stop ja ga door. Er is voldoende beïnvloedingsruimte voor inbreng van betrokkenen
Stroomschema Burgerparticipatie Stap 1 situatieschets Omschrijf de beleidssituatie: Wat is het probleem? Breng de complexiteit in beeld. Wie zijn de spelers en wat zijn hun belangen? Maak een krachtenveldanalyse
Nadere informatieGemeente Leusden. Bomenplan 2012-2021. Module E: Bomen en burgers
Gemeente Leusden Bomenplan 2012-2021 Module E: Bomen en burgers Colofon Gemeente Leusden 't Erf 1 3831 NA LEUSDEN september 2011 Samenvatting Goede communicatie is een van de peilers van goed bomenbeleid.
Nadere informatieRKC Medemblik Opmeer. Notitie onderzoeksopzet
Notitie onderzoeksopzet Rekenkamerrapport: Burgerparticipatie en de rol van de raad 25 mei 2016 Rekenkamercommissie Medemblik - Opmeer 1 Inhoudsopgave 1 Aanleiding onderzoek 3 2 Inleiding, doelstelling
Nadere informatieRaadsvoorstel. Wij stellen voor: Transformatieagenda Wmo en haar omgeving. besluitvormend de raad van de gemeente Teylingen
Raadsvoorste l Raadsvoorstel Transformatieagenda 2017-2018 Wmo en haar omgeving doel: aan: besluitvormend de raad van de gemeente Teylingen zaaknummer: 161900 datum voorstel: 23 november 2016 datum collegevergadering:
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE. Bijlagen
INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding en aanleiding...4 2. Doel van deze startnotitie...5 3. Integrale gemeentelijke visie op burgerparticipatie...5 4. Het belang van burgerparticipatie...6 5. Afwegingskader...7
Nadere informatieIn het onderstaande overzicht is een stand van zaken aangegeven per juni De indeling is gebaseerd op het actieplan Bestuurlijke
TUSSENSTAND PROJECT BESTUURLIJKE VERNIEUWING (juni 2007) In december 2006 is door de raad het actieplan Bestuurlijke Vernieuwing vastgesteld. Daarmee werd groen licht gegeven om met verschillende acties
Nadere informatieRidderkerk dragen we samen!
Ridderkerk dragen we samen! Inleiding In mei 2015 heeft de gemeenteraad de startnotitie vastgesteld met de titel Ridderkerk dragen we samen! De subtitel luidt: van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie.
Nadere informatieInleiding. De Utrechtse participatiestandaard. DE UTRECHTSE PARTICIPATIEAANPAK IN HET KORT - stand van zaken 2016
DE UTRECHTSE PARTICIPATIEAANPAK IN HET KORT - stand van zaken 2016 Inleiding In deze notitie is de bestaande participatieaanpak, die we hanteren in 2016, op de rij gezet. Deze vormt het startpunt voor
Nadere informatieRoerdalen luistert! Wat vindt u? Praktische handleiding voor burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming. www.roerdalen.nl.
Roerdalen luistert! Wat vindt u? Praktische handleiding voor burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming oktober 2012 www.roerdalen.nl Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Definitie Burgerparticipatie 9
Nadere informatieBurgerbetrokkenheid in Beweging. Wat vraagt succesvolle participatie van en met burgers van uw gemeente?
Burgerbetrokkenheid in Beweging Wat vraagt succesvolle participatie van en met burgers van uw gemeente? 12/19/2017 Wie ben ik en wat doe ik? Burgerbetrokkenheid in beweging Waar hebben we het eigenlijk
Nadere informatieCollege van Burgemeester en wethouders en werkgroep Oosteind Datum juni 2008
Plan van Aanpak Autonome groei+ Oosteind Aan van Burgemeester en wethouders en werkgroep Oosteind Datum juni 2008 Inleiding Het kerkdorp Oosteind krijgt de mogelijkheid uit te breiden ten behoeve van de
Nadere informatieUitwerking en criteria aanjaagfonds Burgerparticipatie en uitwerking vijfde indicator burgerparticipatie Collegebesluit
Uitwerking en criteria aanjaagfonds Burgerparticipatie en uitwerking vijfde indicator burgerparticipatie Collegebesluit 140311 22 Aanleiding De raad heeft bij de programmabegroting 2014 besloten om een
Nadere informatieVERORDENING ADVIESRAAD SOCIAAL DOMEIN
VERORDENING ADVIESRAAD SOCIAAL DOMEIN De raad van de gemeente... overwegende dat er een verordening adviesraad sociaal domein moet komen, gelet op artikel 47 van de Participatiewet, artikel 2.1.3 derde
Nadere informatieParticipatie in Nederlandse cases. Publieksparticipatie. The Bridge. Toren. De Overspanning. Toren
Participatie in Nederlandse cases Rolf Müller Regio regiodirecteur DLG Gelderland Berthe Jongejan Landschapsarchitect DLG Utrecht Centraal The Bridge ISSUES De Overspanning PROCESSEN EN FASERING MENSEN
Nadere informatieEen Lokaal Referendum of niet?
Een Lokaal Referendum of niet? Een eerste discussie over een lokaal in Krimpen aan den IJssel als onderdeel van burgerparticipatie. Inleiding In ons land zijn de afgelopen periode op het gebied van de
Nadere informatieOnderzoek naar de evalueerbaarheid van gemeentelijk beleid
Onderzoek naar de evalueerbaarheid van gemeentelijk beleid Plan van aanpak Rekenkamer Maastricht februari 2007 1 1. Achtergrond en aanleiding 1 De gemeente Maastricht wil maatschappelijke doelen bereiken.
Nadere informatieGewijzigd. Rolverdeling bij planvorming. Toelichting en praktische handvatten
Gewijzigd Rolverdeling bij planvorming Toelichting en praktische handvatten Afdeling Bestuurszaken en Veiligheid, gemeente Sliedrecht Sliedrecht, 19 maart 2009 Inhoud 1 Inleiding 1 2 Burgerparticipatie
Nadere informatieEvaluatie college participatie Evenementenkader Ouderkerkerplas
Evaluatie college participatie Evenementenkader Ouderkerkerplas Van: Ron Keesom, projectleider Ouderkerkerplas en Judith Riemersma, projectleider participatie Datum: 3 mei 2017 In opdracht van: college
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE. Voorwoord 2. Samenvatting Doelstellingen van burgerparticipatie Definitie Onderscheid inspraak en participatie 6
INHOUDSOPGAVE Voorwoord 2 Samenvatting 3 1. Inleiding 4 2. De kaders voor burgerparticipatie 6 2.1 Doelstellingen van burgerparticipatie 6 2.2 Definitie 6 2.3 Onderscheid inspraak en participatie 6 2.4
Nadere informatieBURGERPARTICIPATIE April 2013 (2 e versie)
BURGERPARTICIPATIE April 2013 (2 e versie) Inleiding: De gemeente Zederik wil haar burgers betrekken bij het beleid met als motto: De burger centraal. Deze nota gaat over de rol van de gemeente in relatie
Nadere informatieAdviesraad Sociaal Domein ADVIESRAAD GILZE EN RIJEN
Adviesraad Sociaal Domein ADVIESRAAD GILZE EN RIJEN Inleiding De Adviesraad Sociaal Domein is in de huidige opzet gestart sinds eind 2013. De wijze waarop voorheen de WMO raad was ingericht voldeed voor
Nadere informatieRekenkamercommissie. Onderzoeksvoorstel Communicatiebeleid Rekenkamercommissie Midden-Delfland
Onderzoeksvoorstel Communicatiebeleid Rekenkamercommissie Midden-Delfland 2 september 2009 1 Inhoudsopgave 1. Aanleiding en achtergronden onderzoeksvraag... 3 2. Centrale vraagstelling... 3 3. Omschrijving
Nadere informatieLokale democratie onder / december 2017
Lokale democratie onder druk @Ostaaijen / december 2017 Spoorboekje Wat is er aan de hand met de lokale democratie? - afhakende inwoners - aanhakende inwoners Rol gemeenteraad in de lokale democratie -
Nadere informatieDoel: In samenwerking met maatschappelijke partners organiseren van een proces dat leidt tot een herijkte visie op Borne in 2030
Projectvoorstel Projectopdracht / -voorstel Datum: 8 juli 2010 Versie: definitief t.b.v. definitiefase en ontwerpfase Pagina: 1 / 9 Soort project Extern/Lijn Projectnaam MijnBorne2030 (Herijking Toekomstvisie)
Nadere informatieInteractief werken gemeente Zeist:
Interactief werken gemeente Zeist: 'Samen doen door interactie' 1. Inleiding Eén van de projecten van Op Weg Naar De Kern ging om het vormgeven van interactieve planvorming. In dat kader hebben we het
Nadere informatieOp weg naar een inclusief Tynaarlo
Op weg naar een inclusief Tynaarlo visienotitie Tynaarlo is een inclusieve samenleving waarin iedereen mee kan doen, waarin iedereen telt en wordt gerespecteerd. Een samenleving waarin ook mensen met een
Nadere informatieWe houden contact. Burgerparticipatie in Velsen. Beleidskader voor Inspraak en Samenspraak 10 december 2009
We houden contact Burgerparticipatie in Velsen Beleidskader voor Inspraak en Samenspraak 10 december 2009 College van Burgemeester en wethouders van Velsen Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1. Inleiding...
Nadere informatieconcept-algemene inspraak- en participatieverordening gouda
Bijlage 3. regeling nummer 1.4.1 concept-algemene inspraak- en participatieverordening gouda nr. 1.4.1 g. indien het belang van inspraak of participatie niet opweegt tegen het belang van handhaving van
Nadere informatieDe betrokken burger INITIATIEFVOORSTEL BURGERPARTICIPATIE THEO KERSTEN EN HOLGER RODOE
De betrokken burger INITIATIEFVOORSTEL BURGERPARTICIPATIE THEO KERSTEN EN HOLGER RODOE VOORWOORD De gemeente Gennep ondergaat op dit moment veel veranderingen die te maken hebben met het zwaar weer waarin
Nadere informatieRaadsvoorstel en besluitnota
2016/197661 Raadsvoorstel en besluitnota Onderwerp Visie op de opvang en integratie van vluchtelingen in Zaanstad Gevraagd besluit 1. De visie inzake de opvang en integratie van vluchtelingen in Zaanstad
Nadere informatieHANDLEIDING INTERACTIEF WERKEN GEMEENTE HULST
HANDLEIDING INTERACTIEF WERKEN GEMEENTE HULST 1. INLEIDING / CONCLUSIES OP HOOFDLIJNEN 1.1 Inleiding Interactief werken is één van de manieren om burgers meer bij het gemeentebestuur te betrekken en zo
Nadere informatieBeleidsnotitie burgerparticipatie
Beleidsnotitie burgerparticipatie Inleiding Gemeenteraad en college hebben besloten om het onderwerp burgerparticipatie opnieuw op de agenda te zetten. Bij burgerparticipatie gaat het over de manier waarop
Nadere informatieRAADSBIJEENKOMST BESPREKING RESULTATEN FOTO GEMEENTE VOORST LOKALE DEMOCRATIE. 20 november 2017 Erik Koopman Vincent van Stipdonk
RAADSBIJEENKOMST BESPREKING RESULTATEN FOTO LOKALE DEMOCRATIE GEMEENTE VOORST 20 november 2017 Erik Koopman Vincent van Stipdonk Agenda 19.30 uur Opening door burgemeester 19.35 uur Presentatie foto lokale
Nadere informatieDelfts Doen! Delftenaren maken de stad
Inhoud A Delfts Doen! Delftenaren maken de stad 1 Delfts Doen! Delftenaren maken de stad P lannen maken in de stad doe je niet alleen. Een goed initiatief vraagt samenwerking en afstemming met bewoners,
Nadere informatieDe facilitator begeleidt het horizontale beraad conform vastgestelde stappen:
Dialoog met externe belanghebbenden Stichting Zuidwester is een maatschappelijke organisatie die de dialoog met belanghebbenden een zodanige invulling geeft dat deze het mogelijk maakt om de ondersteuningsbehoefte
Nadere informatieKaders voor burgerparticipatie
voor burgerparticipatie 1 Inhoud Pagina Hoofdstuk 3 1. Inleiding 1.1 Doel van deze notitie 1.2 Opbouw van deze notitie 4 2. Algemeen 2.1 Twee niveaus: uitvoering en meedenken over beleid 2.2 Tweerichtingsverkeer
Nadere informatieDecentrale regelgeving
Decentrale regelgeving Overheidsorganisatie Gemeente Lansingerland Organisatie die de regeling Gemeente Lansingerland vaststelt Vastgesteld door Gemeenteraad Titel regelgeving Verordening Interactieve
Nadere informatieDe raad van de gemeente Heemskerk; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van 19 december 2017;
Bekendmaking vaststelling beleid De raad van Heemskerk maakt bekend de Verordening participatie sociaal domein gemeente Heemskerk 2018 op 22 februari 2018 te hebben vastgesteld. De Verordening participatie
Nadere informatieDe parels benutten! Meedoen, meepraten en meedenken! Samenspraak! Medezeggenschap en participatie van vrijwilligers in de besluitvorming!
Drie workshops over medezeggenschap en participatie van vrijwilligers in de besluitvorming 1. De parels benutten - voor leidinggevenden en medewerkers van organisaties 2. Meedoen, meepraten en meedenken
Nadere informatieBestuursopdracht. Centrumvisie
Bestuursopdracht Centrumvisie Bestuursopdracht Centrumvisie Opdrachtgever: Auteur: gemeente Scherpenzeel afdeling Ruimte en Groen W. Hilbink/W.Algra Datum: 2 december 2014 Centrumvisie Scherpenzeel -1-
Nadere informatieSpoorboekje. Beeldvorming. Oriëntatie op de bestuurlijke toekomst van de gemeente Landsmeer. Oordeelsvorming Besluitvorming
Spoorboekje Oriëntatie op de bestuurlijke toekomst van de gemeente Landsmeer Beeldvorming Oordeelsvorming Besluitvorming maart 2014 november 2014 Inleiding De gemeenteraad heeft op 29 oktober 2013 het
Nadere informatieonder intrekking van de inspraakverordening 2004, de Algemene inspraak- en participatieverordening Waalwijk 2012 vast te stellen.
De raad van de gemeente Waalwijk; gelet op artikel 150 Gemeentewet van de Gemeentewet; BESLUIT: onder intrekking van de inspraakverordening 2004, de Algemene inspraak- en participatieverordening Waalwijk
Nadere informatieStartnotitie Interactieve Beleidsvorming
Startnotitie Interactieve Beleidsvorming Status: concept Bestuurlijk opdrachtgever: Drs J.F.N. Cornelisse Ambtelijk opdrachtgever: Drs H.J. Beumer Ambtelijk opdrachtnemer: Drs M.M.H. de Boer Datum 17-03-2010
Nadere informatieportefeuillehouder ak e i e \* Secretaris akkoord
Gemeente Zandvoort B&W-ADVIES Verordening Nadere regels Beleidsnota Overig Na besluit (B&W/Raad): Uitgaande brief verzenden Stukken retour Publicatie Afdeling / werkeenheid: MD/BA Auteur : P. Haker Datum
Nadere informatieProtocol Interactieve Beleidsontwikkeling (IBO)
Protocol Interactieve Beleidsontwikkeling (IBO) 1 Inleiding interactief werken Binnen de gemeente wordt reeds op vele terreinen op interactieve wijze het beleid ontwikkeld. Bijvoorbeeld het IVVP en de
Nadere informatiealgemene inspraak- en participatieverordening gouda
Bijlage 3. regeling nummer 1.4.1 algemene inspraak- en participatieverordening gouda vastgesteld bekendgemaakt inwerkingtreding laatste wijziging - pagina 2 nr. 1.4.1 de raad van de gemeente gouda Gelezen
Nadere informatie18 nov Postreg.nr. Directeur: Tel.nr K. Burger
Voorstel voor de gemeenteraad Voorstelnummer V.2008-114 Datum: Behandelend F.A. Linthorst ambtenaar 18 nov. 2008 Postreg.nr. Directeur: Tel.nr 0345-636292 K. Burger ONDERWERP: Adviesraad Wet maatschappelijke
Nadere informatiePARTICIPATIE- EN INSPRAAKVERORDENING GEMEENTE HOUTEN
(Gewijzigd n.a.v. de raadsvergadering van 23 januari 2018) De raad van de gemeente Houten; gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders van 12 december 2017; overwegende dat het
Nadere informatieCommunicatie Decentralisaties Sociaal Domein
Communicatie Decentralisaties Sociaal Domein We gaan doen wat nodig is. Niet meer, en niet minder. Geschreven door: Communicatie Decentralisaties Sociaal Domein Bianca Groenewegen Karen Sonneveld Marjolein
Nadere informatieEdith van Dijk 3427
Agendapunt commissie: steller telefoonnummer email Edith van Dijk 3427 edith.van.dijk@valkenswaard.nl agendapunt kenmerk 29-5-2019 987621/1006276 portefeuillehouder Wethouder Kees Marchal onderwerp Startnotitie
Nadere informatieStartnotitie Toeristische visie gemeente Bergen 2015-2025
Startnotitie Toeristische visie gemeente Bergen 2015-2025 1 1. Inleiding Gemeente Bergen beschikt niet over een toeristische visie. Voor een gemeente waarvan het toerisme een grote economische peiler vormt,
Nadere informatieVoorstel voor een Maatschappelijke Verkenning naar de beleving van het begrip Veiligheid door de inwoners van Maassluis
Voorstel voor een Maatschappelijke Verkenning naar de beleving van het begrip Veiligheid door de inwoners van Maassluis Het instrument Een Maatschappelijke Verkenning is een instrument voor de gemeenteraad
Nadere informatieBESTURINGSFILOSOFIE GEMEENTE GOOISE MEREN
BESTURINGSFILOSOFIE GEMEENTE GOOISE MEREN Projectleider Afdeling Iris van Gils Kerngroep Visie/Missie Datum 28 november 2014 Planstatus Vastgesteld in de Fusieraad 24 november 2014 Opdrachtgever Stuurgroep
Nadere informatieImplementatieplan interactief beleid
Implementatieplan interactief beleid (juni 2010 t/m mei 2011) Gemeente Weert, 15 juli 2010 Portefeuillehouder interactief beleid: wethouder H. Litjens Regisseur wijkgericht werken: Marianne Schreuders
Nadere informatieI Inleiding. Startnotitie Burgerparticipatie binnen de gemeente Cuijk. Vastgesteld in de rekenkamercommissie van 23 februari 2010.
Startnotitie Burgerparticipatie binnen de gemeente Cuijk Vastgesteld in de rekenkamercommissie van 23 februari 2010 I Inleiding De Rekenkamercommissie doet onafhankelijk onderzoek naar het gevoerde beleid
Nadere informatieBesluit van de communicatieadviseur van de gemeente Oirschot houdende regels omtrent Burgerparticipatie in Oirschot
GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van de gemeente Oirschot Nr. 151799 16 juli 2018 Besluit van de communicatieadviseur van de gemeente Oirschot houdende regels omtrent Burgerparticipatie in Oirschot Inleiding
Nadere informatieInitiatiefvoorstel klankbordgroepen
Initiatiefvoorstel klankbordgroepen Inleiding In Langedijk lopen momenteel een aantal grote, ingrijpende projecten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van door de gemeente ingestelde klankbordgroepen. Daarnaast
Nadere informatieVERTREKPUNT AAN DE SLAG PLANNING OVER 2 JAAR
Mee DENK WERK SCHRIJF LEEF MEE MET DOE SPEEL KIJK CHAT PRAAT LEIDEN met Leiden Plan van aanpak publieksparticipatie 2013-2015 AANLEIDING VISIE UITGANGSPUNTEN PLAN VAN AANPAK AANLEIDING De gemeente Leiden
Nadere informatieOnderzoeksopzet Communicatie
Onderzoeksopzet Communicatie Rekenkamercommissie Heerenveen Februari 2009 Rekenkamercommissie Heerenveen: onderzoeksopzet communicatie 1 Inhoudsopgave A. Wat willen we bereiken 1. Aanleiding en achtergronden
Nadere informatiePraat met de Gemeenteraad
Praat met de Gemeenteraad Griffie, januari 2016 Zakboekje voor inwoners en instellingen Inhoudsopgave Voorwoord...3 De gemeenteraad...4 De werkwijze...4 Het Beeld - rondetafelgesprekken...5 Het Debat debatraad...5
Nadere informatieBijlage 4. Procesvoorstel samenspraak Voorweg-Noord
Bijlage 4 Procesvoorstel samenspraak Voorweg-Noord B&W-voorstel Onderwerp Procesvoorstel Samenspraak lokatieontwikkeling Voorweg- Noord Zaaknummer -2016-000173 Documentnummer DOC-2016-001530 Versie Auteur
Nadere informatieDeelnemers: denktank uit de samenleving, gemeenteraad, college en ambtelijk managementteam
Samen bouwen aan het huis van de democratie in Bloemendaal Verslag werkatelier over participatie en samenspel tussen samenleving en gemeentebestuur op 4 juni 2015 van 20:00 tot 23:00 uur in het Dorpshuis
Nadere informatieStrategisch Communicatieplan Meedoen in Alblasserdam Augustus 2013
Strategisch Communicatieplan Meedoen in Alblasserdam Augustus 2013 Wendy Hermans Monique Speelman Karin Stevens Inhoudsopgave 1 Meedoen in Alblasserdam... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Ontwikkelingen... 3 1.3
Nadere informatieDe gemeenteraad, helder in woord en daad!
De gemeenteraad, helder in woord en daad! Communicatieplan 2006-2010 gemeenteraad Haaren 1. Inleiding Sinds de invoering van het duale stelsel is de kaderstellende, controlerende en volksvertegenwoordigende
Nadere informatieCOMMUNICATIEPLAN INTEGRAAL ACCOMODATIEPLAN WOENSDRECHT
COMMUNICATIEPLAN INTEGRAAL ACCOMODATIEPLAN WOENSDRECHT 1. Algemeen Inleiding De gemeente Woensdrecht heeft ICS adviseurs opdracht gegeven om een integraal accommodatieplan te ontwikkelen in twee fasen.
Nadere informatieRaadsvoorstel agendapunt
Raadsvoorstel agendapunt Aan de raad van de gemeente IJsselstein Zaaknummer : 193184 Datum : 17 november 2015 Programma : Woon en leefomgeving Blad : 1 van 5 Cluster : Ruimte Portefeuillehouder: dhr. H.C.V.
Nadere informatiePlan van aanpak voor een tussentijdse evaluatie beleidsplan Sociaal Domein
Plan van aanpak voor een tussentijdse evaluatie beleidsplan Sociaal Domein Gemeente Bronckhorst, 23 augustus 2016 1. Aanleiding We willen het beleidsplan Sociaal Domein 2015-2018 gemeente Bronckhorst tussentijds
Nadere informatieOnderwerp: Democratisch toetsingskader Sint-Michielsgestel geeft ruimte aan bewonersinitiatieven! ter vaststelling
Raadsvergadering 14 september 2017 Punt Bijlage Onderwerp: Democratisch toetsingskader Sint-Michielsgestel geeft ruimte aan bewonersinitiatieven! ter vaststelling Samenvatting: Inwoners ontplooien steeds
Nadere informatieGRIFFIEPLAN GEMEENTE MIDDEN-DRENTHE
GRIFFIEPLAN 2011-2014 GEMEENTE MIDDEN-DRENTHE Inhoud 1. Inleiding 2. Doelstelling en kerntaken Griffie 3. Taakopvatting 4. Ambities van de gemeenteraad 5. Bedrijfsvoering Griffie Januari 2011, Cor Onderwater,
Nadere informatie