Afdeling Samenleving Februari Concept-nota burgerparticipatie gemeente Woudrichem

Transcriptie

1 Afdeling Samenleving Februari 2012 Concept-nota burgerparticipatie gemeente Woudrichem

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Wat is burgerparticipatie? 3 2. Doelen burgerparticipatie 3 3. Participatievormen 4 4. De huidige burgerparticipatie in de gemeente Woudrichem 4 5. Toekomstige burgerparticipatie in de gemeente Woudrichem 5 6. Financiële consequenties 6 7. Evaluatie 6 2

3 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De belangrijkste doelgroep van een gemeente is de burger. Eén keer in de 4 jaar gaan stemgerechtigde inwoners naar de stembus voor de gemeenteraadsverkiezingen. Dit democratische recht kan worden gezien als de ultieme vorm van burgerparticipatie, maar de moderne burger wil meer. Zo vraagt hij steeds meer om eigen zeggenschap over gemeentelijke aangelegenheden, vooral die aangelegenheden die hem rechtstreeks raken. Zo is in 2011 in Almkerk een dorpsraad opgericht en bestaat in Giessen- Rijswijk al enige jaren de dorpsraad Eén Giessen-Rijswijk. In Uitwijk-Waardhuizen zijn er plannen voor de oprichting van een dorpsraad. Ook de gemeente Woudrichem erkent de waarde van de inbreng van inwoners als ervaringsdeskundigen: betrokkenheid van burgers kan een kwaliteitsverbetering van beleid opleveren, het draagvlak verhogen en uiteindelijk het vertrouwen van de burger in de lokale overheid doen toenemen. De gemeente Woudrichem kiest dan ook voor de samenwerking met de bewoners, zoals blijkt uit het coalitieprogramma : Onze inwoners en ondernemers staan centraal. Een aantal officiële adviesorganen, waarvan wij de inbreng zeer waarderen, denkt en stuurt actief mee bij het tot stand komen van beleid. Wij willen burgerparticipatie ook via andere kanalen bevorderen en staan open voor initiatieven met een breed draagvlak vanuit de samenleving, om georganiseerd mee te denken met beleid. Uiteindelijke besluitvorming vindt in de gemeenteraad plaats. Wij staan open voor suggesties, voor ideeën en kritiek. Wij willen creatief en flexibel inspelen op thema s die leven in de samenleving, wij willen een stimulans zijn voor inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen die initiatieven ontplooien die onze gemeenschap levendig, dynamisch en leefbaar houden. 1.2 Wat is burgerparticipatie? Burgerparticipatie is een manier van werken waarbij de overheid burgers en belanghebbenden in de gelegenheid stelt om in een zo vroeg mogelijk stadium mee te denken, samen te werken en een daadwerkelijke inbreng te hebben in de beleids- en planvorming. Zij treedt daartoe met hen in direct contact om de inzichten, ervaringen en belangen van burgers te kennen en die te benutten. Doel is om de kwaliteit van het beleid, de besluiten en de uitvoering te verhogen. Onderscheid burgerparticipatie en inspraak Burgerparticipatie is niet hetzelfde als inspraak. Bij burgerparticipatie gaat het om een vrijwillige wisselwerking tussen partijen, terwijl inspraak een wettelijk recht is. Inspraak is het inbrengen van bedenkingen en bezwaren tegen concrete voorstellen. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om inspraak in een verordening te regelen (hierin kan overigens ook geregeld worden dat er geen inspraak plaatsvindt). Burgerparticipatieprocessen daarentegen zijn gericht op het vooraf meedenken, adviseren en zo mogelijk meebeslissen. 2. Doelen burgerparticipatie Burgerparticipatie dient in ieder geval de volgende doelen: - Initiatieven van burgers stimuleren - De afstand tussen burger en overheid verkleinen - Draagvlak voor beleid en plannen vergroten - De kwaliteit van beleid en plannen verhogen Burgerparticipatie is niet in alle gevallen wenselijk of mogelijk. Bewoners hebben niet altijd de behoefte om overal bij betrokken te worden en ook niet voor alle gemeentelijke activiteiten en processen is burgerparticipatie nodig. In algemene zin bieden de volgende situaties ruimte voor het toepassen van burgerparticipatie: - Met het onderwerp zijn grote belangen van burgers gemoeid - Het onderwerp ligt maatschappelijk gevoelig - Het onderwerp speelt zich in de directe leefomgeving van burgers af - Het onderwerp is niet (wettelijk) dichtgetimmerd, maar laat ruimte voor creativiteit van participanten 3

4 Als een van de bovenstaande situaties zich voordoet, moet worden overwogen een participatie te voeren. Bij die afweging moet een aantal randvoorwaarden uitdrukkelijk in ogenschouw worden genomen. Randvoorwaarden burgerparticipatie - Beïnvloedingsruimte Is er inderdaad ruimte voor veranderingen en nieuwe ideeën? Kan er iets gedaan worden met de resultaten van de interactie? Dit hangt van allerlei zaken af, zoals beleidsruimte, politieke wil, afhankelijkheid van andere projecten en de beschikbare middelen om ingebrachte ideeën en wijzigingen ook te honoreren. - Managen van verwachtingen Vooraf moeten de afspraken over rollen, inbreng en belangen van de verschillende participanten (college, raad, ambtenaren, belanghebbenden) duidelijk zijn. Dat geldt ook voor de juridische kaders, het gespreksonderwerp en zaken die invloed kunnen hebben op het eindresultaat. - Bereidheid deelnemers Zonder bereidheid geen participatie. Het opdringen van participatie heeft een averechts effect. De bereidheid hangt af van interesse van bewoners in het onderwerp; gaat er veel veranderen, is het abstract, is het een onderwerp voor nu of voor later en hoe staat het met eerdere ervaringen? En tot slot, de deelnemers moeten er tijd in willen steken. - Meerwaarde Burgerparticipatie vraagt tijd en inzet, zowel van de gemeente als de bewoner. Er moet dan ook worden bekeken of toepassing van burgerparticipatie het meest geschikte middel is. Wat is meerwaarde,is er noodzaak voor interactie? Is input en medewerking van de doelgroepen belangrijk? Als bijvoorbeeld draagvlak de motivatie is, dan kan een campagne of lobby effectiever zijn dan een participatietraject. - Organisatorische randvoorwaarden (tijd, geld, capaciteit) Voor participatie is tijd, geld en capaciteit nodig. Burgers en organisaties betrekken bij beleid en planvorming hoeft niet altijd ingewikkeld te zijn, maar kan ook dan veel tijd en inzet vergen. Er zijn simpele vormen van interactie denkbaar: soms is een telefoontje naar de juiste persoon al voldoende. Daarentegen kan een simpele vraag of actie om burgers en organisaties bij beleid te betrekken ook in een tijdrovend traject uitmonden. Het betekent voor het management, maar ook voor het college en de raad, wel dat er vooruit gekeken moet worden naar de projecten die interactief kunnen worden aangepakt. Zo ontstaat er een gezamenlijke en voor iedereen inzichtelijke agenda. - Geen participatie is ook een keuze Het kan zijn dat aan de randvoorwaarden voor toepassing van burgerparticipatie is voldaan, maar dat er toch wordt besloten geen participatie toe te passen. Onvoorziene omstandigheden kunnen tot dat besluit leiden. Het is van belang de (potentiële) participanten te informeren en open en transparant te communiceren over de redenen op grond waarvan is besloten geen participatietraject te volgen. 3. Participatievormen Als duidelijk is wat het vraagstuk is, wie er mee te maken hebben, hoe complex het is en wat het doel is om burgerparticipatie in te zetten kan bepaald worden welke vorm van burgerparticipatie kan het best worden toegepast en wat de rol en de invloed is van de verschillende partijen. Er kunnen vijf vormen van burgerparticipatie onderscheiden worden: 1. Informeren Het bestuur zelf bepaalt de agenda voor besluitvorming en informeert hierover eenzijdig de burgers. De rol van de participant is die van ontvanger. 2. Raadplegen Het bestuur bepaalt zelf de (politieke) agenda voor besluitvorming. De betrokken burgers en organisaties worden gezien als gesprekspartners bij de ontwikkeling van beleid. De gespreksresultaten vormen bouwstenen voor beleid. Bestuurders verbinden zich niet aan de resultaten die uit de gesprekken naar voren komen. De rol van de participant is geconsulteerde, de gemeente houdt rekening met de wensen van de deelnemers. 3. Adviseren Het bestuur stelt de politieke agenda samen. De betrokken burgers en organisaties hebben de gelegenheid om problemen aan te dragen en oplossingen te formuleren. Bestuurders verbinden zich aan de resultaten van het participatietraject, maar kunnen er eventueel van 4

5 afwijken als dat beargumenteerd gebeurt. De rol van de participant is (gevraagd of ongevraagd) adviseur, de gemeente vraagt om advies. 4. Coproduceren Het bestuur en de betrokken burgers en organisaties komen gezamenlijk een agenda overeen, waarna ook gezamenlijk naar oplossingen wordt gezocht. Het gemeentebestuur verbindt zich aan de oplossingen. De rol van de participant en de gemeente is samenwerkingspartner. 5. (Mee)beslissen Het bestuur delegeert de besluitvorming aan betrokkenen en neemt de genomen besluiten over. De rol van de participant is medebeslisser, de gemeente stelt de randvoorwaarden op. 4. De huidige burgerparticipatie in de gemeente Woudrichem Op dit moment maakt de gemeente Woudrichem gebruik van de volgende instrumenten die tot burgerparticipatie gerekend kunnen worden: - Burgers kunnen inspreken bij de opiniërende raadsvergaderingen. - Burgers kunnen een initiatiefvoorstel indienen bij de raad op basis van de Verordening Burgerinitiatief gemeente Woudrichem. - De gemeente Woudrichem heeft verschillende adviesraden ingesteld: de cultuurraad, de jongerenraad, de seniorenraad, de sportraad, de cliëntenraad sociale voorzieningen en de WMO-raad. Deze raden kunnen het college gevraagd en ongevraagd adviseren op de voor de betreffende raad relevante beleidsterreinen. - Wijkavonden college. In 2007 zijn deze voor de laatste keer georganiseerd. - Voorafgaand aan het opstellen van beleidsnotities worden belanghebbenden uitgenodigd om input te leveren, bijvoorbeeld door middel van workshops, enquêtes, discussieavonden en/of inspraak. Dit is onder meer het geval geweest bij de planvorming rond Almkerk-West, het opstellen van het gemeentelijke speelplaatsenplan, de Sportnota en de Woonvisie. 5. Toekomstige burgerparticipatie in de gemeente Woudrichem Om burgerparticipatie structureel in te bedden in het gemeentelijk beleid wordt het volgende voorgesteld: Voorstel 1. Een portefeuillehouder burgerparticipatie benoemen. Maak de burgemeester portefeuillehouder burgerparticipatie en daarmee verantwoordelijk voor burgerparticipatie en de communicatie daarover in de gehele gemeente. De gerealiseerde activiteiten in het kader van burgerparticipatie zullen worden vermeld in het burgerjaarverslag. Voorstel 2. De werkeenheid communicatie coördineert de burgerparticipatie. Burgerparticipatie is afdelingoverstijgend en heeft in grote mate te maken met communicatie. Het ligt daarom voor de hand de ambtelijke coördinatie weg te leggen bij de werkeenheid communicatie. De werkeenheid communicatie bekijkt met de vakafdeling per geval welke vorm van burgerparticipatie wordt toegepast. De werkeenheid communicatie is hierbij ondersteunend. Voorstel 3. De afweging wel of geen burgerparticipatie inbedden in beleidsprocedures. Bij onderwerpen waarbij grote belangen van burgers zijn gemoeid, die maatschappelijk gevoelig zijn of zich in de directe leefomgeving van burgers afspelen zal de betreffende portefeuillehouder (na overleg met het MT) aangeven of er een participatietraject moet worden gelopen en zo ja, welk burgerparticipatie traject. Een en ander zal worden opgenomen in een startnotitie of projectvoorstel. Het is noodzakelijk om medewerkers te informeren over burgerparticipatie, de hierin gewenste werkwijze en de verschillende vormen van burgerparticipatie en hen te trainen in houding en gedrag ten aanzien van burgerparticipatie. Voorstel 4. In de gemeente Woudrichem voorlopig alleen de participatievormen informeren, raadplegen en adviseren toepassen. Voor de participatievormen coproduceren en (mee)beslissen wordt vooralsnog niet gekozen. In de toekomst is het mogelijk dat hierin verandering komt. Overigens kunnen burgers op grond van de Verordening Burgerinitiatief gemeente Woudrichem de raad wel vragen een onderwerp op de raadsagenda te zetten, De gemeente dient altijd op een verzoek, initiatief, idee of vraag van een inwoner mee te denken en daarin zo vraaggericht als mogelijk proberen mee te werken. Voorstel 5. Geen referendumverordening vaststellen. De gemeente Woudrichem kent geen referendumverordening. Ook hier geldt, net als bij het 5

6 burgerinitiatief, dat houding en gedrag van vraaggericht werken van de politiek en de medewerkers het meest belangrijk is. Als er door de gemeente goed geluisterd wordt naar inwoners is een referendumverordening niet nodig. Ook in het kader van de deregulering wordt een referendumverordening afgeraden. Voorstel 6. Handhaven formele adviesraden De cultuurraad, de jongerenraad, de seniorenraad, de sportraad en de WMO-raad zijn door het college of raad ingesteld en kunnen het college gevraagd en ongevraagd adviseren op de voor de betreffende raad relevante beleidsterreinen. Voorstel 7. Dorpsraden of andere vormen van burgerparticipatie financieel ondersteunen Binnen de gemeente Woudrichem zijn -voorzover bekend- op dit moment twee dorpsraden actief in drie kernen. Het is belangrijk aan te geven welke rol een dorpsraad of andere vormen van burgerparticipatie (zoals bijvoorbeeld het politiek café in Andel) heeft. Hier zijn een aantal opties voor. Geadviseerd wordt de dorpsraad en andere vormen van burgerparticipatie een klankbordfunctie te geven, onder de volgende voorwaarden: - Er wordt een heel dorp vertegenwoordigd (niet alleen een paar straten). - Er is maximaal 1 dorpsraad of andere vorm van burgerparticipatie per kern (Almkerk, Andel, Giessen-Rijswijk, Oudendijk, Uitwijk-Waardhuizen, Woudrichem). - Er wordt gezorgd voor een breed maatschappelijk draagvlak binnen het dorp. - De dorpsraad of de andere vorm van burgerparticipatie is democratisch gevormd. - Een dorpsraad of andere vorm van burgerparticipatie fungeert als klankbord van het college (gevraagd en ongevraagd) over onderwerpen die de leefbaarheid van het dorp betreffen. - Een door het college erkende dorpsraad of andere vorm van burgerparticipatie kan jaarlijks subsidie ontvangen: ,10 per inwoner van het betreffende dorp. - De werkeenheid communicatie onderhoudt de contacten met de dorpsraden c.q. de andere vormen van burgerparticipatie. Een en ander zal worden uitgewerkt in een nadere regel, behorende bij de Algemene subsidieverordening gemeente Woudrichem. Voorstel 8. Onderzoeken mogelijkheden internet/social media Als gemeente kunnen we niet meer om internet/social media heen. Het wordt steeds belangrijker. Social media bieden kansen in het contact met burgers. Mensen die niet via de traditionele methoden van burgerparticipatie betrokken worden, zijn mogelijk wel via social media te bereiken. Veel inwoners van de gemeente Woudrichem, vooral jongeren, maken gebruik van sociale media. Het biedt een toegankelijk en drempelvrij podium om op ieder gewenst moment van de dag ideeën te opperen of met elkaar te discussiëren. Zo wordt op een innovatieve manier brede participatie mogelijk gemaakt. De gemeente zal hiervoor bereikbaar moeten zijn, ook op de momenten dat dit relevant is voor de burger (dat wil zeggen ook buiten kantoortijden). Daarom moet de gemeente ook alle informatie geven die nodig is voor een waardevolle inbreng van de burger. Dat betekent dat de gemeente transparant moet zijn. Er is een relatie te leggen tussen de mate van transparantie en betrokkenheid: Hoe transparanter de gemeente, hoe meer betrokken de burgers. Voordelen van het gebruik van social media ten opzichte van de traditionele vormen van burgerparticipatie zijn snelheid, lagere kosten en efficiency. Een nadeel kan zijn de kans op verminderde zorgvuldigheid. We gaan onderzoeken hoe we internet/social media zo optimaal mogelijk kunnen inzetten voor burgerparticipatie. Voorstel 9. Wijkbezoeken Op verzoek van de dorpsraden of naar aanleiding van andere initiatieven zal het college actief participeren bij wijkbezoeken. 6. Financiële consequenties Het invoeren van burgerparticipatie op de wijze zoals in deze nota is aangegeven, met name het instellen van de dorpsraden, kost tijd en geld. Dit zal deels incidenteel zijn en deels structureel. De incidentele kosten hebben te maken met de implementatie van de burgerparticipatie in het gemeentelijk beleid en de ambtelijke organisatie. Hoewel er bij het opstellen van beleid al veel gebruik wordt gemaakt van burgerparticipatie, zal er toch en een bewustmaking- en opleidingstraject worden ingezet voor zowel de ambtelijke organisatie als voor het college en de raad. 6

7 Daarnaast zal het invoeren van burgerparticipatie meer personele capaciteit vragen, met name bij de werkeenheid communicatie. Vooral voor het onderhouden van de contacten met de dorpsraden zal een uitbreiding van het aantal uren moeten plaatsvinden. Geschat wordt zo n 10 uur per dorpsraad op jaarbasis. Daarnaast zullen er voor elk project uren moeten worden geraamd voor het participatietraject. Op de vakafdelingen zitten deze uren al in de jaarplanning, bij de werkeenheid communicatie nog niet. 7. Evaluatie Het invoeren van burgerparticipatie in de gemeente gaat niet van de ene op de andere dag. Daarom wordt voorgesteld in 2012 te starten en een evaluatie uit te voeren in Hier zullen de burgers van de gemeente Woudrichem, adviesraden en dorpsraden etc. ook bij betrokken worden. De volgende stap is om op basis van de opgedane ervaring over te gaan tot het vaststellen van een definitieve werkwijze bij burgerparticipatie voor de hele organisatie. 7