Netwerk RandstadRail. Plantoelichting voorontwerp NRR CS Rijnstraat

Transcriptie

1 Netwerk RandstadRail Plantoelichting voorontwerp NRR CS Rijnstraat Brede toegankelijke perrons, keervoorziening met opstelruimte, ruimte voor voetgangers en fietsers 28 november 2012

2 2 Inhoud 1. Inleiding Beschrijving project NRR CS Rijnstraat Doel van het project Projectgebied De scope Raakvlakken Maatregelen VO NRR CS Rijnstraat Ontwerpuitgangspunten Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons Realiseren van een keervoorziening voor trams Calamiteitenvoorzieningen Maatregelen aan kunstwerken / constructies Taxi, Kiss&Ride en Parkeren Overige openbare ruimte Materialisering Advies VOV, ACOR en HTM Reacties Vooroverleg voor Verkeerszaken (VOV) Reacties Adviescommissie Openbare Ruimte (ACOR) Reactie HTM Juridisch-planologische procedures Communicatie met belanghebbenden Overleg Reacties op het concept voorontwerp Overige aspecten Geluid Lucht Bodem Kabels en Leidingen Beheer Financiën Planning Risico s en beheersmaatregelen... 18

3 3 1. Inleiding Op 24 juni 2009 heeft het Algemeen Bestuur van het Stadsgewest Haaglanden besloten 40 nieuwe tramvoertuigen te bestellen om de huidige (afgeschreven) GTL8 trams te vervangen. De nieuwe Avenio trams van Siemens zijn inmiddels door HTM besteld. Vanaf medio 2014 gaan deze voertuigen op lijn 11, 15 en 17 rijden. In 2015 kunnen de trams ook op lijn 9 worden ingezet. De tracés van deze lijnen dienen aan de nieuwe voertuigen te worden aangepast. Onderdeel van deze lijnen is de halte CS Rijnstraat. Programmatisch is het project CS Rijnstraat ondergebracht in het Actieprogramma Regionaal Openbaar Vervoer (AROV) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M). Het project CS Rijnstraat is in het AROV onderdeel van lijn 9. Voor lijn 9 is in totaal 100 miljoen beschikbaar, waarvan het ministerie 46 miljoen bijdraagt. Aanvankelijk was deze bijdrage bedoeld voor een tunnel in de Koninginnegracht. In februari 2011 heeft de raad besloten om in de Koninginnegracht geen tunnel aan te leggen, maar om het bestaande maaiveld tracé aan te passen. Vanuit het ministerie I&M is in de zomer 2011 goedkeuring gekomen voor het omzetten van het project tunnel Koninginnegracht naar een kwaliteit- en capaciteitsverbetering voor geheel lijn 9. De gemeente Den Haag en het stadsgewest Haaglanden hebben voor dit deelproject het Ingenieursbureau Den Haag (IbDH) opdracht gegeven in samenwerking met de HTM een voorontwerp op te stellen voor inpassing van het nieuwe trammaterieel in de Rijnstraat en capaciteitsuitbreiding van de haltes. Een projectteam met vertegenwoordigers van de gemeente Den Haag, het stadsgewest Haaglanden en de HTM heeft het ontwerp begeleid. De RandstadRail voertuigen en de nieuwe tramvoertuigen zijn breder dan de huidige GTL8 tramstellen. Bovendien zijn de voertuigen zwaarder dan de huidige trams, waardoor andere eisen aan spoorconstructies worden gesteld. Het materieel is, net als het RandstadRailmaterieel, in twee richtingen bruikbaar, in- en uitstappen kan aan beide zijden van het voertuig. De laatste jaren zijn door de HTM bij onderhoudswerkzaamheden aan de sporen al maatregelen getroffen, waardoor nieuwe voertuigen elkaar kunnen passeren. Voor de maatregelen die nog moeten plaatsvinden is bijgaand voorontwerp opgesteld. Het gaat in de Rijnstraat om maatregelen om meer reizigers te kunnen verwerken door de halteperrons te verbreden, de toegankelijkheid te verbeteren en deze als Tophalte te kunnen inrichten. Verder gaat het er om een keervoorziening te realiseren om in de spitsuren extra trams te kunnen inzetten tussen CS en Madurodam. In deze plantoelichting wordt de scope van het deelproject NRR CS Rijnstraat toegelicht en worden op hoofdlijnen de belangrijkste te treffen maatregelen beschreven. Verder wordt in deze plantoelichting aangegeven welke juridisch planologische procedures doorlopen moeten worden, hoe belanghebbenden bij het proces zijn betrokken, hoe de investeringskosten worden gedekt en welke planning gehanteerd wordt voor de voorbereiding en de uitvoering. Een overzicht van alle maatregelen is ook aangegeven op de bijbehorende VO tekening ( , dd 18 oktober 2012, bijlage 1). 2. Beschrijving project NRR CS Rijnstraat 2.1. Doel van het project Het doel van het project is om de verwerkingscapaciteit van halte CS Rijnstraat te vergroten, zodat de verwachte toename van het aantal reizigers ten opzichte van 2005 van ca. 40% in 2020 en 50% in 2030 kan worden verwerkt. Een eerste stap in de uitbreiding van de capaciteit is de inzet van nieuw ruimer trammaterieel. Het nieuwe Avenio trammaterieel biedt ca. 25% meer capaciteit dan de huidige GTL8 trams. Voor de inpassing van deze nieuwe trams moet de infrastructuur op een aantal plaatsen worden aangepast. Bovendien wordt de perroncapaciteit uitgebreid.momenteel maken de tramlijnen 9, 10, 15, 16 en 17 gebruik van de halte Rijnstraat. In 2014 zullen op de lijnen 9, 11, 15 en 17 de nieuwe Avenio tramvoertuigen gebruikt gaan worden.

4 4 De andere lijnen maken voorlopig nog gebruik van het bestaande GTL8 trammaterieel. Lijn 9 is de lijn met de meeste reizigers van het tramnetwerk. De lijn gaat via station Hollands Spoor, het Centrum en station CS. Vooral bij de stations HS en CS is de uitvoering van de dienst onregelmatig. Dit wordt veroorzaakt door pieken in de toestroom van reizigers en door spreiding in de aankomst van trams en treinen. Daardoor is de spreiding van de reistijden op lijn 9 relatief groot. De ene tram moet relatief lang halteren, omdat er net bij de stations een intercity leegloopt, de andere tram rijdt - vanwege de vertraging van de voorganger - steeds dichter op z n voorganger en heeft een korte reistijd. Om de onregelmatigheden in de dienstregeling te verminderen, is gewenst om bij pieken in de vraag gericht extra voertuigen te kunnen inzetten. Om voertuigen te kunnen laten pendelen wordt zowel bij HS als bij CS een keermogelijkheid aangelegd, waar vandaan op het juiste moment extra trams ingezet kunnen worden. Deze kunnen dan los van de dienstregeling reizigers tussen HS/CS en Madurodam vervoeren, zodat de reguliere dienstregeling beter uitgevoerd kan worden. Netwerk RandstadRail is ook gericht op kwaliteitsverbetering van de haltes. Als visitekaartje gelden enkele tophaltes. Deze worden bijzonder vormgegeven. De tramhalte in de Rijnstraat zal in een aansluitend vervolgproject worden ingericht als tophalte. Bij het ontwerp van de sporen en perrons is hiermee rekening gehouden. De loopstromen moeten comfortabel en veilig worden vormgegeven. Dit deel van de Rijnstraat en het Koningin Julianaplein maakt deel uit van een sterroute fiets. De fietsroute en de ontsluiting van de fietsenstallingen moeten goed worden ingepast. De parkeerplaatsen en laad- en loslocaties van de aangrenzende panden, waaronder de twee ministeriegebouwen, moeten bereikbaar blijven, net als de taxistandplaats en de kiss&ride. Zicht op de bestaande tramperrons, voetgangersoversteek en oversteek voor auto s en fietsers in de Rijnstraat Projectgebied Het projectgebied beslaat de strook van het Koningin Julianaplein tussen de bebouwing aan de Centrumzijde tot en met de trambaan, de Rijnstraat en de Lekstraat tot en met het opstelspoor naast (het

5 5 Hogeveenspoor ). Ook wordt de noodhalte meegenomen op de Schedeldoekshaven tussen de Rijnstraat en de Oranjebuitensingel De scope De scope van het NRR project CS Rijnstraat bestaat in hoofdzaak uit het breder en beter toegankelijk maken van de halteperrons, rekening houdend met een latere inrichting als Tophalte. Verder moet een keermogelijkheid vanuit de richting Madurodam dicht bij de perrons worden gerealiseerd. Het profiel van vrije ruimte (PVR) beschrijft de doorsnede van de ruimte die beschikbaar moet zijn voor een tram om te kunnen passeren. De perrons en sporen moeten voldoen aan het PVR van de bestaande GTL8 tram, de nieuwe Avenio tram en de Citadis voertuigen die nu al rijden op de RandstadRail lijnen. Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons Naast het Centraal Station in de Rijnstraat liggen 4 perrons, 2 per richting. Aan elk perron kunnen twee trams achter elkaar staan. Deze perrons dienen te worden aangepast voor het nieuwe, bredere en iets langere trammaterieel. Op termijn moet het openbaar vervoer toegankelijk zijn voor minder validen. De halte moet meer reizigers kunnen verwerken dan nu het geval is. Aan de zijde van de Turfmarkt worden de wissels opgeschoven om op de perrons over voldoende lengte rolstoeltoegankelijkheid te kunnen realiseren. De wissels aan de zijde van het Koningin Julianaplein kunnen dan blijven liggen, totdat deze vanwege onderhoudswerkzaamheden moeten worden vervangen. Het aanpassen van de halteperrons met de benodigde spoorverlegging en de aanpassing van de aansluitende bestrating in de Rijnstraat is in het voorontwerp NRR CS Rijnstraat opgenomen. Dit wordt in 3.2, 3.6 en 3.7 beschreven. Verdere detaillering van de halte vindt plaats in het project Tophalte CS. Realiseren van een keervoorziening. Het komt in de ochtendspits structureel en daarbuiten incidenteel voor dat het aanbod van voertuigen niet aansluit op het toegestroomde aantal reizigers. Daardoor ontstaan soms lange wachttijden voor de reiziger, omdat reizigers niet kunnen instappen in de overvolle tram en op een volgend voertuig moeten wachten. Ook leidt dit tot vertragingen in de dienstregeling. Voor die piekmomenten is het gewenst om gericht een extra voertuig te kunnen inzetten. Dicht bij de halteperrons zijn reeds 2 opstelplaatsen beschikbaar om trams op te stellen zonder de dienstregeling te hinderen. Voor deze extra inzet is gewenst om te kunnen pendelen met een voertuig tussen Den Haag Centraal en Madurodam. Het bestaande opstelspoor moet daarvoor uit de richting Scheveningen bereikt kunnen worden. Hiervoor moeten extra wissels worden ingebouwd in de Lekstraat. Ook kunnen zo extra voertuigen worden ingezet, als dit bijvoorbeeld bij evenementen in Scheveningen gewenst is om extra reizigers te kunnen vervoeren. Om uit te voegen richting het bestaande opstelspoor in de Lekstraat ( Hogeveenspoor ) wordt een nieuw conventioneel wissel ingebouwd. Om vervolgens het tegemoetkomende spoor te kunnen kruisen en om het gekeerde voertuig weer te kunnen laten invoegen wordt een nieuw ruimte besparend wissel ( half Engels wissel ) ingebouwd. Door dit ruimtebesparende wissel toe te passen kan een groot deel van de bestaande sporen op de kruising blijven liggen. De inpassing van een half Engels wissel om het Hogeveenspoor als tailtrack voor tweerichtingenmaterieel te kunnen gebruiken is in het voorontwerp opgenomen,zie 3.3 en 3.4. Calamiteitenvoorzieningen Noodhalte Schedeldoekshaven In de Schedeldoekshaven bevindt zich een permanente noodhalte, welke gebruikt kan worden als trams door een calamiteit niet door de Rijnstraat kunnen rijden. Feitelijk valt deze halte niet in de scope van dit voorontwerp, maar in het ontwerpproces wordt deze toch meegenomen, omdat deze halte tijdens de werkzaamheden moet worden gebruikt. Omdat gedurende de werkzaamheden in de Rijnstraat deze halte druk zal worden gebruikt, moet deze halte worden verlengd, zodat er per richting twee GTL8 trams tegelijk kunnen halteren. Het (leegstaande) VROM

6 6 gebouw moet toegankelijk blijven. Na afloop van de werkzaamheden moet de verlenging weer worden verwijderd. In het voorontwerp is een tijdelijke verlenging van de noodhalte in de Schedeldoekshaven opgenomen voor tijdens de werkzaamheden in de Rijnstraat. Keervoorziening De nieuwe keervoorziening Hogeveenspoor moet in geval van calamiteiten als keervoorziening dienst kunnen doen voor tweerichtingenmaterieel. Dit is om de robuustheid en flexibiliteit van het tramnet te vergroten. De nieuwe keervoorziening kan ook bij calamiteiten worden gebruikt voor het keren van tweerichtingen trammaterieel. Calamiteitenroute voor Citadis voertuigen RR2, 3 en 4. Citadis voertuigen van RandstadRail rijden momenteel op de lijnen 2, 3 en 4. Bij eventuele calamiteiten op het tramplatform of Ternoot zijn er uitwijkmogelijkheden gewenst, waarbij de voertuigen kunnen rijden en halteren in de Rijnstraat. Of ook voldaan kan worden aan eisen van scheluwte, kan nu nog niet worden onderzocht. Scheluwte heeft te maken met een hoogteverschil tussen linker en rechter spoor over een korte afstand. De tolerantie voor dit hoogteverschil verschilt per tramtype. De normen zijn in ontwikkeling. Daarom is nog niet nagegaan in hoeverre het bestaande spoor hieraan voldoet. Dit zal Stadsgewest Haaglanden later onderzoeken. De nieuwe sporen worden zo aangelegd dat ze zeker voldoen. De sporen en perrons in de Rijnstraat voldoen aan het PVR van de RandstadRail.Citadis voertuigen. De scheluwte zal later door Stadsgewest Haaglanden worden onderzocht Raakvlakken De volgende aspecten en maatregelen vallen buiten de scope van het project NRR CS Rijnstraat, maar hebben wel een directe relatie. Tophalte Om meer -potentiële- reizigers te verleiden van het openbaar vervoer gebruik te maken, moeten de voorzieningen functioneel zijn, maar ook een uitnodigende hoge kwaliteit hebben. De trams en de haltes zijn de meest zichtbare onderdelen. Uit een verkenningenstudie die Stadsgewest Haaglanden in 2010 heeft uitgevoerd, is een aantal haltes in het regionale netwerk geselecteerd die bij uitstek geschikt zijn om de hoge RandstadRailkwaliteit tot uiting te brengen. Op basis van reizigersaantallen en de kenmerken van de locatie is de halte Den Haag Centraal aangewezen als locatie voor een Tophalte. In dit voorontwerp is rekening gehouden met de inrichting van de perrons in de Rijnstraat als Tophalte, met name door de ruimte op de halteperrons en er rekening mee te houden dat de bestrating van hoge kwaliteit wordt. Een ontwerp voor de inrichting van de halte wordt uitgewerkt in het project Tophalte CS Rijnstraat, inclusief de uiteindelijke keuze van de verharding van de perrons. Permanente halte voor calamiteiten, tijdelijk gebruik tijdens de herinrichting Als tussen Schedeldoekshaven en Toernooiveld zich een calamiteit voordoet kunnen de trams niet langs het Centraal Station, maar moeten omrijden. Voor die situatie is gewenst toch in de omgeving van het Station een vervangende haltevoorziening te hebben. In de Schedeldoekshaven is een dergelijke halte aanwezig. Tijdens de werkzaamheden voor Netwerk RandstadRail aan de Bosbrug en in de Rijnstraat kan het tramtracé tussen de Schedeldoekshaven en de Bosbrug niet worden gebruikt. De tramlijnen 9, 15,16 en 17 zullen dan via de Schedeldoekshaven rijden in plaats van via de Rijnstraat. Dit betekent dat een tijdelijke haltevoorziening nodig is met voldoende capaciteit om tramreizigers in de omgeving van het Centraal Station te kunnen laten in- en uitstappen. Om de bestaande noodhalte in de Schedeldoekshaven voor de duur van de werkzaamheden te kunnen gebruiken wordt deze verhoogd en verlengd, zodat in- en uitstappen wordt vergemakkelijkt en per richting twee trams achter elkaar gebruik kunnen maken van de halte. Na de werkzaamheden wordt het verlengde

7 7 deel weer weggehaald. Bij de inpassing van deze verlengde halte is er rekening mee gehouden dat de parkeergarage van het ministeriegebouw toegankelijk blijft. Daarenboven is gewenst in deze omgeving de komende jaren de mogelijkheid te hebben bussen te laten halteren om bij werkzaamheden aan het tracé van tramlijn 9 tijdelijk vervangende bussen te kunnen inzetten. Reizigers met deze bussen komen vanaf het station of stappen over uit tramlijn 9. Het is praktisch als ook voor deze bussen hetzelfde halteperron gebruikt kan worden. De bestaande parkeerstrook en het fietspad naast het halteperron worden daarom voor de duur van de werkzaamheden ( ) omgezet in een haltekom voor bussen en een fietsstrook. Daarna wordt de beoogde eindsituatie met fietspad aangelegd. Scheluwte eis Citadis voertuigen Citadis voertuigen van RandstadRail stellen extra eisen aan het hoogteverschil tussen sporen over een beperkte lengte. Op termijn kan het gewenst zijn, dat ook Citadis voertuigen van de sporen en haltes in de Rijnstraat gebruik kunnen maken. De nieuwe sporen en haltes worden zo aangelegd dat ook de Citadis voertuigen er kunnen rijden en halteren. Een groot deel van de sporen is echter bestaand en blijft liggen. De scheluwte eisen voor bestaande sporen zijn nog niet vastgelegd. Dit wordt pas op termijn door Stadsgewest Haaglanden bij groot onderhoud opgelost als duidelijk is welke eisen moeten gelden. Dit aspect valt daarom buiten de scope van NRR CS Rijnstraat. Overige projecten NRR lijn 9 Het gehele traject van lijn 9 moet worden aangepast aan het nieuwe trammaterieel. Als tijdens de vernieuwing van de Bosbrug er geen tramexploitatie mogelijk is op het traject Rijnstraat, Koningskade, Bosbrug wordt de herinrichting van de Rijnstraat uitgevoerd. Aanpassing van de Bosbrug is voorzien van januari tot december Kosten van omrijden van trams wordt meegenomen in het project Bosbrug. Keervoorziening Madurodam Vanwege pieken in de vervoervraag is gewenst op kort traject tussen Den Haag Centraal en Madurodam een pendeldienst te kunnen inzetten. In het project NRR Koninginnegracht/Madurodam wordt de bestaande keervoorziening bij Madurodam aangepast en zo mogelijk uitgebreid met extra opstelgelegenheid. Bouw nieuwe stationshal Den Haag Centraal De stationshal wordt verbouwd. Met de projectorganisatie van de stationshal zijn afspraken gemaakt, zodat in 2013 de werkzaamheden in de Rijnstraat kunnen worden gestart. Sterroute fiets De fietsroute in de Rijnstraat maakt deel uit van het sterroute netwerk voor de fiets. De sterroutes vormen de belangrijke doorgaande verbindingen binnen het fietsnetwerk. Uitgangspunt zijn vrij liggende fietspaden in asfalt. In het ontwerp van de openbare ruimte is dit meegewogen. Uiteindelijk is er toch voor gekozen om de klinkerbestrating te handhaven. Uitbreiding fietsenstallingscapaciteit Den Haag Centraal Onder het Prins Bernhardviaduct wordt het aantal fietsenstallingsplekken uitgebreid door de bestaande fietsenrekken te vervangen door dubbellaags fietsenrekken. Dit wijzigt het ruimtegebruik niet. Bij de detaillering van het nieuwe (half) Engelse wissel wordt ook de oversteek voor fietsers naar deze locatie meegenomen. Verder wordt rond Den Haag Centraal gezocht naar locaties om de stallingscapaciteit uit te breiden. Herinrichting Koningin Julianaplein Er zijn nog geen ontwerpen bekend voor herinrichting van het Koningin Julianaplein. Uitgegaan wordt van de bestaande situatie. Onderhoudswerken (OIW) HTM In de werkzaamheden voor Netwerk RandstadRail worden de benodigde onderhoudswerken van HTM (OIW werken) meegenomen, als er raakvlakken zijn. Voor CS Rijnstraat geldt dat de sporen die blijven liggen de eerstkomende 10 jaar geen onderhoud nodig hebben. Daarom worden deze nu niet vernieuwd. Er zijn dus geen OIW werken in dit project opgenomen. Tractievoorzieningen Haaglanden onderzoekt de stroomvoorziening voor het gehele OV-net. Wanneer per 2014 zwaardere tramvoertuigen op het net komen te rijden, kan het zijn dat op sommigen plaatsen de huidige

8 8 stroomvoorziening te kort schiet. Voor lijn 2 is een tijdelijk extra onderstation geplaatst bij de Medemblikstraat. Een ander onderstation is gewenst in de omgeving van het Malieveld. Deze tractievoorzieningen vallen buiten de scope van dit project en worden door HTM uitgewerkt. 3. Maatregelen VO NRR CS Rijnstraat In dit hoofdstuk wordt het voorontwerp toegelicht. Het gaat dan om het aanpassen van de halteperrons, het inrichten van de openbare ruimte en het aanpassen van de sporen Ontwerpuitgangspunten Bij het opstellen van het voorontwerp is uitgegaan van het functioneel programma van eisen van RandstadRail. Daar passen voor zover nu bekend de specificaties van de nieuwe Avenio tramvoertuigen in. Het nieuwe Avenio trammaterieel zal iets breder, langer en zwaarder zijn dan het huidige GTL8. Het Profiel van Vrije Ruimte (PVR) wijkt af. Haltes worden daarop aangepast. Hierbij wordt de toegankelijkheid voor minder validen verbeterd. Ook is rekening gehouden met verdere uitwerking van de halte als Tophalte. Een extra keervoorziening wordt gerealiseerd door gebruik te maken van het reeds bestaande opstelspoor in de Lekstraat (Hogeveenspoor). Eerst volgt een opsomming van de ontwerpuitgangspunten op hoofdlijnen, daarna wordt kort toegelicht wat dit in het ontwerp betekent. Ontwerpuitgangspunten op hoofdlijnen Op hoofdlijnen zijn in het voorontwerp de volgende uitgangspunten gehanteerd: Tramvoorzieningen a. De halteperrons moeten als Tophalte kunnen worden ingericht; b. De lengte van een voertuig is 35 meter. Per perron moeten twee voertuigen kunnen staan. De afstand tussen de eerste en laatste deur is niet meer dan 30 meter. De perrons moeten hier minimaal over een lengte van 65 meter op de juiste hoogte (30cm) zijn; c. Op het perron moeten voorzieningen minimaal 1,50 m ruimte laten, om te kunnen manoeuvreren met een rolstoel. Ten behoeve van toegankelijkheid is de wensbreedte van een perron netto 2,10 m. Bij deze maat kunnen 2 rolstoelen elkaar passeren; d. Gelet op het grote aantal reizigers worden de middenperrons zo breed mogelijk gemaakt; e. De perronhoogte is 30 cm om een gelijkvloerse instap mogelijk te maken; Instap RandstadRail Instap GTL8 f. Ten behoeve van de toegankelijkheid voor rolstoelen is de spleetbreedte en het hoogteverschil tussen perron en voertuig niet groter dan 5 cm (het voertuig staat dan langs het halteperron op een recht stuk spoor); g. Ten behoeve van toegankelijkheid heeft een opgang naar het perron een helling 1:18; dat betekent voor een hoogte van 30 cm een hellingbaan van 5.50 meter lengte; h. Gelet op de grote hoeveelheid reizigers op deze halte worden beide opgangen aan elke zijde van de perrons aangepast voor gebruik door minder-validen; i. De aslasten van de nieuwe voertuigen blijven onder de 9,5 ton (95 KN);

9 9 j. Er worden bij tramoversteken geen tramwaarschuwingsinstallaties (TWI s) toegevoegd, tenzij vanuit het oogpunt van veiligheid er duidelijk redenen zijn om dat wel te doen; k. Er is buiten het exploitatiespoor opstelruimte nodig voor twee voertuigen, bij voorkeur met zicht op de haltes; l. Er is een keervoorziening nodig, bij voorkeur in de onmiddellijke nabijheid van de haltes; m. De keervoorziening moet beschikbaar zijn bij calamiteiten; De overige openbare ruimte a. De openbare ruimte moet zo worden ingericht dat voetgangers, fietsers, autoverkeer en trams er veilig gebruik van kunnen maken en elkaars routes veilig met zo min mogelijk oponthoud kunnen oversteken; b. De openbare ruimte moet handhaafbaar en beheerbaar zijn en voldoen aan de kwaliteitseisen van dit deel van het Centrum aansluitend bij De Kern Gezond. c. De voorzieningen voor taxi s en kiss&ride moeten goed bereikbaar zijn voor autoverkeer en voetgangers van en naar het station; d. (brom)fietsers moeten kunnen rijden tussen Bezuidenhoutseweg en Schedeldoekshaven; e. Autoverkeer moet de laad- en losvoorziening en parkeergelegenheid in de kantoren en ministeries kunnen bereiken; f. De fietsenstallingen moeten goed bereikbaar zijn voor fietsers. Profiel van Vrije Ruimte (PVR) Bij onderhoud aan de sporen in de Rijnstraat is reeds rekening gehouden met het gebruik van breder materieel. De sporen zijn daarom al geschikt om met het nieuwe materieel te rijden. Alleen de halteperrons conflicteren met het obstakelvrije gebied waarbinnen de tram zich moet kunnen bewegen (PVR). De huidige GTL8 trams zijn 2,35 meter breed. De nieuwe voertuigen zijn aan beide zijden breder dan de huidige tramvoertuigen. De nieuwe voertuigen zijn op de hoogte van het halteperron net zo breed net als de al gebruikte Citadis RandstadRailvoertuigen. Vanwege het rijgedrag is voor het tracé van de nieuwe trams rekening gehouden met een PVR, dat breder is dan van de huidige trams en op de hoogte van het halteperron gelijk is aan het PVR van de Citadis. Toegankelijkheid De nieuwe tramvoertuigen hebben een lage vloer. In combinatie met een aansluitend tramperron zijn de trams toegankelijk met een rolstoel. Van de buitenste perrons zullen overigens zowel het bestaande GTL8 trammaterieel (deuren alleen rechts) gebruikmaken als de nieuwe trams. Van het eilandperron zullen alleen de nieuwe trams gebruikmaken (deuren rechts en links). Keervoorziening In de spitsuren is het aanbod van reizigers in pieken regelmatig zo groot, dat dit niet goed verwerkt kan worden met de reguliere inzet van trams. Deze piekvraag leidt ook tot een onregelmatige uitvoering van de diensten. Om dit te verbeteren is er behoefte aan om bij pieken in de vervoervraag extra voertuigen in te kunnen zetten. Gewenst is hiervoor een pendeldienst te kunnen inzetten. Om een pendeldienst te kunnen rijden is een nieuwe keervoorziening nodig in de omgeving van Den Haag Centraal. Hiervoor zijn opstelplaatsen voor twee trams gewenst, die onafhankelijk van elkaar kunnen vertrekken Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons De huidige perrons liggen aan de zijkant van de stationshal. De perrons worden begrensd door de stationshal, de looproute van stationshal naar de Turfmarkt en het fietspad en de route voor laad- en losverkeer langs de bebouwing van de ministeries. De vierde zijde van het perron wordt vooral bepaald door de lengte die nodig is om 2 voertuigen achter elkaar te kunnen laten halteren. Van de halte zullen de bestaande GTL8 trams gebruikmaken en de nieuwe Avenio voertuigen. Gekozen is voor een configuratie met een breed middenperron rond de brede pijlers van het tramviaduct. Dit levert een perron met een breedte van 7,15 meter. Dit perron is bruikbaar voor het nieuwe trammaterieel dat ook deuren heeft aan de linkerzijde van het voertuig. Het perron kan zo worden vormgegeven dat de nieuwe voertuigen goed aansluiten, waarmee deze toegankelijk zijn voor minder validen met een rolstoel en ook voor alle andere reizigers het instappen een stuk eenvoudiger wordt. Om dit over een voldoende lengte voor twee voertuigen te realiseren worden de wissels aan de zijde van de Turfmarktroute vervangen. De

10 10 binnenste 2 sporen van de 4 worden vervangen en naar buiten verschoven tot direct naast de 2 buitenste sporen. Het uiteinde van het perron bij het KJ plein ligt enkele meters in een bocht. Dit kan op een deel van het perron leiden tot een grotere spleet tussen voertuig en perron dan gewenst is. In overleg met HTM wordt dit zo gedetailleerd dat de spleet zo klein mogelijk blijft, zodat het voertuig toch toegankelijk blijft voor minder validen. Aan deze zijde blijven de bestaande wissels liggen. De halte wordt verbreed, de keervoorziening voor autoverkeer en het parkeren op straat verdwijnen, de rijbaan blijft. De afstand tussen de sporen en de perrons worden verruimd, zodat ook de Avenio voertuigen er kunnen halteren. De afmeting van het perron aan de zijde van het station wijzigt verder niet. Het perron aan de zijde van de ministeries wordt verbreed ten koste van de bestaande keervoorziening voor auto s. Deze keervoorziening is indertijd aangelegd om een tijdelijke taxistandplaats te kunnen inrichten. In de Rijnstraat is al enige tijd een taxistandplaats beschikbaar. Het parkeren op straat kan en moet worden weggehaald nu deze keervoorziening niet meer beschikbaar is. De rijbaan kan dan alleen nog door autoverkeer worden gebruikt om de inpandige parkeerplaatsen van de aangrenzende kantoren aan de centrumzijde van het Koningin Julianaplein en de laad- en losvoorziening van de ministeries te bereiken en verlaten. Het laad- en losverkeer van de ministeries rijdt nu al weg via de Oranjebuitensingel. Het autoverkeer van en naar de parkeerplaatsen achter de bebouwing aan de centrumzijde keert op eigen terrein en kan ook weer wegrijden door de Rijnstraat, zoals dat nu ook het geval is. Nieuwe indeling van de perrons, nieuw eilandperron in het midden, verbreden buitenste perron, vervallen keerlusje.

11 11 De verdere inrichting van de halte (bestrating, beschutting, meubilair, reizigersinformatie etc.) wordt uitgewerkt in het project Tophalte CS Rijnstraat. De eventueel hogere kosten van de perronbestrating is wel meegenomen in dit voorontwerp, zodat dit in de verdere uitwerking van het ontwerp de komende maanden eenvoudig kan worden aangepast als de ideeën hierover verder zijn uitgekristalliseerd. Ook is rekening gehouden met de plaatsing van tijdelijk benodigd sober haltemeubilair. Tijdelijke situatie Naar verwachting zullen de perrons gedurende een periode van enkele maanden uitsluitend gebruikt worden door de huidige GTL8 trams, omdat dan nog geen nieuwe trams kunnen worden ingezet. Omdat de GTL8 trams alleen deuren rechts hebben, worden in die maanden alleen de zijperrons gebruikt. Dan kunnen per richting 2 trams tegelijk halteren. De kans dat drie trams tegelijk willen halteren is beperkt, maar mocht het toch vaker voorkomen, dan kunnen reizigers in één richting zo nodig ook uitstappen op de verhoogde bestrating naast de inrit van de Koningstunnel Realiseren van een keervoorziening voor trams Momenteel zijn 2 sporen beschikbaar om trams buiten de exploitatiesporen te kunnen opstellen voor de extra inzet tussen CS en Madurodam of Scheveningen in de spitsuren en bij evenementen. Het opstelspoor in de Lekstraat (Hogeveenspoor), dat nu alleen uit de richting van de Lekstraat bereikbaar is, kan door het inbouwen van extra wissels gebruikt worden als keervoorziening (tailtrack). Deze keervoorziening is dan alleen te gebruiken voor voertuigen, die twee bestuurderscabines hebben, zoals de Avenio en de Citadis. De keervoorziening wordt gerealiseerd door een zogenaamd half Engels wissel toe te passen. Een groot deel van de bestaande wissels elders op de kruising Schedeldoekshaven Rijnstraat kan daarmee worden gehandhaafd. Dit bespaart forse kosten ten opzichte van de situatie waarbij afzonderlijke wissels moeten worden ingebouwd. Een Engels wissel is niet eerder toegepast op het Haagse tramnet. HTM is akkoord met de toepassing van het half Engelse wissel. Punt van nadere uitwerking zijn nog de bedrijfszekerheid van het wissel en de daarmee verbandhoudende onderhoudskosten. Dit wordt in een separaat ontwerptraject verder uitgewerkt. Voor dit wisselcomplex zal de leverancier volgens een specifiek protocol moeten aantonen dat het voldoet aan de gestelde eisen (safety case). Dit heeft geen invloed op de inrichting van de Rijnstraat. De realisatie van een half Engels wissel is in de raming meegenomen. De beveiliging wordt verder uitgewerkt in het definitieve ontwerp van de keervoorziening. Locatie keervoorziening op bestaande Hogeveenspoor in de Lekstraat, tussen Koningstunnel en Prins Bernhardviaduct.

12 Calamiteitenvoorzieningen Citadis voertuigen van RandstadRail rijden momenteel op de lijnen 2, 3 en 4. Bij eventuele calamiteiten op het tramplatform of Ternoot zijn er uitwijkmogelijkheden gewenst. Het ontwerp voldoet aan het PVR van de Citadis voertuigen. Voor de bestaande sporen is nog niet duidelijk welke eisen aan scheluwte gesteld moeten worden. Dit is niet uitgezocht in dit voorontwerp, maar zal te zijner tijd moeten worden bepaald. De nieuwe keervoorziening kan, naast de functie voor een extra spitsdienst en bij evenementen, ook dienst doen als keervoorziening voor tweerichtingenmaterieel in geval van calamiteiten elders op het net. Voertuigen kunnen er keren vanuit de richting Madurodam en Scheveningen (Rijnstraat/Koningskade), maar ook vanuit de Schedeldoekshaven. De robuustheid en de flexibiliteit van het tramnet nemen door deze maatregelen toe Maatregelen aan kunstwerken / constructies De tramsporen liggen boven het dak van de Koningstunnel. De nieuwe voertuigen zijn zwaarder dan de huidige trams. Voor het gebruik van de verkeersruimte boven op de Koningstunnel is bij de aanleg al rekening gehouden met zware voertuigen (de hoogste verkeersklasse). Dit is ruimschoots voldoende om de nieuwe tramvoertuigen die een aslast hebben van maximaal 950 kn (9,5 ton) te kunnen dragen Taxi, Kiss&Ride en Parkeren De inrichting van de taxistandplaats en de kiss&ride voorziening wijzigt alleen bij de uitgang van de stationshal. Daar wordt het trottoir vergroot, zodat de wachtende reiziger meer ruimte heeft. Het rijbaantje vanaf de taxistandplaats en de kiss&ride langs de ingang van de fietsenflat naar de oversteek over de sporen wordt versmald, waardoor de oversteek voor voetgangers en fietsers overzichtelijker wordt. Deze ingreep vermindert de kans dat auto s geparkeerd worden pal voor de uitgang van het station en het zicht en de doorloop belemmeren. Het comfort en de veiligheid voor voetgangers verbetert. De route voor fietsers naar de ingang van de fietsenflat wordt overzichtelijker. Het aantal plaatsen voor taxi s en kiss&ride wijzigt niet. De doorsteek over de trambaan om van de Kiss&Ride en de taxistandplaats linksaf de Koningstunnel in of de Koningstunnel uit linksaf naar de Kiss&Rideplaatsen verdwijnt. Dit verkeer kan ook linksafslaan op de kruising met de Ammunitiehaven. Hiervoor wordt de opstelgelegenheid op de kruising aangepast. Deze maatregel leidt tot een betere doorstroming op de kruising Lekstraat/Schedeldoekshaven, omdat zo een veel efficiëntere verdeling van de groentijd mogelijk is. Per saldo blijft de tijd die nodig is om de taxi- en kiss&ride voorziening te bereiken of naar de Koningstunnel te rijden hetzelfde. Oversteek over de trambaan tussen Koningstunnel en Kiss&ride/taxistandplaats.

13 Overige openbare ruimte De fietsroute door de Rijnstraat is onderdeel van het net van sterroutes voor de fiets. De sterroutes vormen de belangrijke doorgaande verbindingen binnen het fietsnetwerk. Gestreefd wordt naar vrijliggende fietspaden in asfalt. In het voorontwerp is rekening gehouden met de volgende aandachtspunten voor het fietsverkeer: - De route is zeer druk gebruikt voor doorgaand fietsverkeer en voor fietsers op weg naar het station. - De route kruist de zeer drukke voetgangersstroom naar het station vanaf de Turfmarkt. - De route moet aansluiten op de fietspaden in de Bezuidenhoutseweg en in de Schedeldoekshaven. - De fietsenstallingen bij het Centraal Station moeten goed bereikbaar zijn. - De bebouwing langs het Koningin Julianaplein moet bereikbaar zijn voor parkeerders op eigen terrein en laad- en los verkeer. Het heeft verkeerskundig de voorkeur om de fietsroute als fietspad vorm te geven. Ter hoogte van de Turfmarktroute is essentieel dat zowel voetgangers als fietsers alert zijn op elkaars aanwezigheid om aanrijdingen te voorkomen. Een heldere aanduiding van zowel de fietsroute als de looproute is hier noodzakelijk. Een deel van de route wordt echter ook door bestemmingsverkeer en laad- en losverkeer gebruikt. Hier moet dit deel van de route ook geschikt voor zijn. Tussen de Schedeldoekshaven en het tramviaduct wordt het bestaande fietspad gehandhaafd. Vanwege de dominantie van de voetgangers en de tevens forse aantallen fietsers vraagt de kruising van de voetgangersroute vanaf de Turfmarkt met de fietsroute extra aandacht. Het fietspad is bestraat met rode klinkers en heeft een klein hoogteverschil met de voetgangersruimte. Op de kruising met de drukke voetgangersstroom is op het fietspad een breed zebrapad aangegeven. Deze inrichtingselementen maken zowel de fietser als de voetganger er alert op dat beide verkeerssoorten elkaar daar kruisen. Er is voor gekozen om het fietspad op deze plaats niet in rood asfalt uit te voeren. De suggestie moet hier niet gewekt worden dat fietsers hier gemakkelijk kunnen doorfietsen. De grote stroom voetgangers maakt dit ongewenst. Tevens is noodzakelijk om de plek waar fietsers en voetgangers elkaar kruisen duidelijk te markeren. Dit gebeurt met de brede zebramarkering, waarmee enerzijds duidelijk is dat de voetganger hier prioriteit heeft, maar deze er tegelijk op attent gemaakt wordt een fietspad te kruisen en dus ook moet opletten. Deze inrichting sluit ook goed aan bij de Kern Gezond. Langs het Koningin Julianaplein tussen de Bezuidenhoutseweg en de inrit voor laad- en losverkeer van de ministeries (bij het tramviaduct) wordt de bestaande rijbaan gehandhaafd, maar deze wordt versmald en de parkeerstroken worden verwijderd. De parkeerstroken worden verwijderd, omdat de keervoorziening vervalt. Hiermee komt ruimte vrij om het aanliggende tramperron te verbreden. Er kan dan alleen nog autoverkeer inrijden, dat op weg is naar de inpandige laad- en losvoorziening of het parkeren achter de kantoren. Ander autoverkeer is niet gewenst. De situatie is dan vergelijkbaar met 2006 welke toen goed functioneerde. Verkeersveiligheid en handhaving zijn gediend met een dergelijke inrichting. Tevens sluit deze goed aan bij de Kern Gezond. Met HTM en politie is afgestemd dat noodzakelijke maatregelen voor beveiliging van de openbare ruimte, zoals de camera s aan de bovenleidingmasten, kunnen worden ingepast. Dit wordt verder uitgewerkt in het definitief ontwerp. Met de Rijksgebouwendienst is afgestemd dat eventueel noodzakelijke maatregelen om de ministeries te beveiligen kunnen worden ingepast. Hierover worden in een later stadium meer gedetailleerde afspraken gemaakt aansluitend bij de verbouwing van het ministerie van VROM Materialisering In het voorontwerp wordt de bestrating vernieuwd tussen de Bezuidenhoutseweg en de Schedeldoekshaven, voor zover dit nodig is vanwege de vernieuwing van sporen of omdat er anders onlogische of lelijke overgangen in de bestrating ontstaan. De openbare ruimte wordt grotendeels in klinkers uitgevoerd. Dit sluit aan bij de materialen die in de binnenstad worden gebruikt. De tramsporen worden ingebed in een bestrating vergelijkbaar met de trambaan op het Spui. Deze bestrating is donkerder dan de klinkers er omheen, zodat het PVR duidelijk

14 14 zichtbaar is voor voetgangers. Alleen daar waar veel voetgangers de sporen oversteken, bij de opgangen op de koppen van de haltes, wordt de trambaan in mangaanklinkers uitgevoerd, om de looproute te accentueren. Ook de perrons worden uitgevoerd in mangaanklinkers. Voor de raming is echter rekening gehouden met de toepassing van een hoogwaardiger (duurder) bestrating. Hiervoor zijn 2 redenen. Ten eerste is er de wens om de halte als tophalte in te richten. Dit ontwerp wordt nog uitgewerkt. Mogelijk dat hieruit naar voren komt dat een andere kwaliteit perronbestrating gewenst is. Ten tweede zijn er gedachten om de bestrating van de looproute van het Spui via de Turfmarkt en de Rijnstraat naar het Anna van Buerenplein op elkaar af te stemmen. Mogelijk dat hieruit nog een aanpassing volgt voor de bestrating van de perrons. Als de keuze voor de bestrating van de halteperrons verder is uitgekristalliseerd dan kan dit de komende maanden nog worden meegenomen in het Definitief Ontwerp, zonder dat daarvoor een nieuw besluit nodig is. In de raming is hiervoor ca ,- voor meerkosten opgenomen. Zicht op het bestaande opstelspoor, links, naast de inrit van de Koningstunnel, asfalt wordt klinkerbestrating. 4. Advies VOV, ACOR en HTM Het voorontwerp is besproken in het Vooroverleg Verkeerszaken (VOV) en de Advies Commissie Openbare Ruimte (ACOR). Het VOV toetst de plannen op verkeerskundige aspecten, zoals verkeersveiligheid. De ACOR toetst de plannen op ruimtelijke kwaliteit. De HTM heeft een review gedaan op het voorontwerp Reacties Vooroverleg voor Verkeerszaken (VOV) Het VOV heeft positief geadviseerd over de voorstellen. Aandachtspunten waren de kruising van de looproute met de fietsroute en met de trambaan. Een ander aandachtspunt was de inpassing van de fietsroute ter hoogte van het Koningin Julianaplein vanwege de aanwezigheid van autoverkeer op weg naar inpandige voorzieningen voor laden en lossen en parkeren. Tevens is gevraagd de met verkeerslichten geregelde doorsteek voor autoverkeer over de trambaan weg te halen, om de doorstroming op de kruising Lekstraat/Schedeldoekshaven te kunnen verbeteren.

15 15 De opmerkingen hierover zijn in het ontwerp verwerkt. Het VOV merkt op dat het in principe de voorkeur heeft om fietspaden in rood asfalt aan te leggen. In het ontwerp wordt het bestaande fietspad echter niet gewijzigd en blijft in rode klinkers Reacties Adviescommissie Openbare Ruimte (ACOR) De ACOR heeft positief geadviseerd over de voorstellen. Aandachtspunt was de wens om vormgeving over de gehele lengte van het ontwerp op elkaar te laten aansluiten. Hierin is meegegaan door voor de inrichting hoofdzakelijk klinkerbestrating toe te passen, voor de voetgangersruimte, de trambaan, de rijbaan en het fietspad Reactie HTM HTM heeft een review gedaan op het voorontwerp. De opmerkingen van HTM hebben hoofdzakelijk betrekking op het spoorontwerp. In het voorontwerp zijn de opmerkingen van HTM zoveel mogelijk verwerkt. Een aantal zaken wordt beargumenteerd afgewezen of zal worden uitgewerkt in de DO fase. Voor de toepassing van het half Engels wissel heeft HTM vier aanvullende voorwaarden gesteld. Hiermee zal rekening worden gehouden bij de verdere uitwerking in de DO fase. HTM heeft aangegeven akkoord te zijn met deze werkwijze. 5. Juridisch-planologische procedures In de Rijnstraat geldt het bestemmingsplan Den Haag Nieuw Centraal. De verkeersruimte in de Rijnstraat valt geheel binnen de functie verkeersdoeleinden I en Verkeerdoeleinden II. Verkeersdoeleinden I Binnen deze bestemming zijn alle vormen van verkeer toegestaan zoals wijkontsluitingswegen, openbaar vervoerbanen (3-5 banen), spoorwegvoorzieningen, tunnels viaducten e.d. Verkeersdoeleinden II Dit is het gebied dat alleen bestemd is voor bestemmingsverkeer en openbaar vervoerbanen (2-4 banen) Autoverkeer is mogelijk vanaf de Bezuidenhoutseweg tot aan de expeditiegang van de ministeries. Binnen beide bestemmingen zijn voet-, fietspaden/stroken, groenvoorzieningen en abri s toegestaan. Verkeersdoeleinden I Verkeersdoeleinden II Het ontwerp past geheel binnen deze functies. De functies veranderen niet, het groen wordt gehandhaafd en de indeling voor het overige verkeer verandert niet noemenswaardig. Om de diverse benodigde vergunningen en besluiten te bundelen zoals opbreekvergunningen, aanlegvergunningen en verkeersbesluiten, wordt zo nodig een omgevingsvergunning aangevraagd. Uitsnede uit de plankaart van het bestemmingsplan Den Haag Nieuw Centraal met legenda.

16 16 6. Communicatie met belanghebbenden 6.1. Overleg Overleg heeft plaatsgevonden met de Rijksgebouwendienst (RGD) als eigenaar van de gebouwen langs de Rijnstraat. Tevens heeft overleg plaatsgevonden met de NS-bouwmeester. Tot slot is het plan ook gepresenteerd in het overleg met de buren van Den Haag Centraal Reacties op het concept voorontwerp De reacties van de RGD hebben betrekking op de mogelijkheid om in de toekomst eventueel het gebouw van het voormalige ministerie van VROM te beveiligen. Het voorontwerp biedt hiertoe voldoende mogelijkheden. Dit wordt in een later stadium in samenhang met deze verbouwing verder uitgewerkt. Tevens is gesproken over het gebruik van de laad- en losvoorziening van beide ministeriegebouwen. Overeengekomen is dat laad- en losverkeer inrijdt via de Rijnstraat en uitrijdt via de Oranjebuitensingel. Parkeerverkeer in de overige bebouwing rijdt in en uit via de Rijnstraat/Koningin Julianaplein en keert in het gebouw. Dit betekent dat de keervoorziening op straat kan vervallen. Besproken is dat de VIP ingang van het niet bewoonde VROM gebouw aan de Schedeldoekshaven tijdens de werkzaamheden toegankelijk moet blijven. In het ontwerp van de tijdelijke verlenging van de noodhalte in de Schedeldoekshaven is hiermee rekening gehouden. Het overleg met de buren heeft niet geleid tot een wijziging van het ontwerp. 7. Overige aspecten 7.1. Geluid In de Rijnstraat zal het snelheidsregime vergelijkbaar zijn met de huidige situatie. De wettelijke geluidsgrenswaarden zijn dan niet van toepassing. Overigens verschuift de as van de rijbaan van de bebouwing af. Een onderzoek of de herinrichting van de Rijnstraat tot een reconstructie in de zin van de Wet geluidhinder leidt is dan niet nodig Lucht Een inpassingsplan (3.26 Wro) of omgevingsvergunning (2.12, 1e lid, onder a, onder 3e Wabo) moet getoetst worden aan de Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen). Het ontwerp van de Rijnstraat heeft geen verkeersaantrekkende werking voor motorvoertuigen. Trams leveren zelf géén bijdrage aan de concentraties van stoffen waarvoor grenswaarden gelden. De concentraties stoffen in de lucht blijven door de uitvoering van de maatregelen volgens dit ontwerp gelijk. De luchtkwaliteit vormt dus geen belemmering voor de uitvoering Bodem Voor de voorgenomen wijzigingen van de halteperrons is grondverzet nodig. Bij halteperrons die verhoogd worden is een goedkeuring grondverzet/historisch onderzoek niet nodig. Halteperrons die verplaatst worden, dienen wel onderzocht te worden. Dit onderzoek zal in de fase van het definitieve ontwerp worden uitgevoerd. Al het vrijkomende asfalt dient conform CROW 210. "Richtlijn omgaan met vrijkomend asfalt onderzocht te worden. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in de fase van het definitieve ontwerp.

17 17 Ter plaatse ligt de Koningstunnel. Vooruitlopend op het onderzoek lijkt er weinig kans op historische vondsten of verontreinigingen van voor die datum. De onderzoekslocatie maakt geen deel uit van een archeologisch belangrijke plaats of van een archeologisch waardevol gebied. Ook geniet de bodem op deze locatie op basis van de Monumentenverordening geen speciale bescherming Kabels en Leidingen In de kostenraming is met de noodzakelijke verlegging van de kabels en leidingen rekening gehouden. De gevolgen van aanleg van het half-engelse wissel voor aanwezige kabels en leidingen is in deze fase globaal geschat. Zo ligt onder het nieuwe spoor de stadsverwarming met een haakse hoek in de leiding. Dit wordt nader onderzocht bij verdere uitwerking van het half Engelse wissel. In de raming is meegenomen dat de stadsverwarming verlegd dient te worden Beheer Het areaal aan te beheren openbare ruimte en groen wijzigt niet. Hiervoor zijn dan ook geen extra kosten opgenomen. 8. Financiën Kosten De totale investering voor de herinrichting met het aanpassen van het tramtracé inclusief opstellen van het voorontwerp is 8,35 mln incl. voorbereidingskosten, VAT en onvoorzien, prijspeil Financiering De investeringkosten van 8,35 mln worden gefinancierd uit het Investeringsprogramma Verkeer en Vervoer, Netwerk RandstadRail, Actieprogramma Regionaal Openbaar Vervoer (AROV) van het Stadsgewest Haaglanden. 9. Planning De werkzaamheden aan de Bosbrug bepalen de periode waarin de herinrichting van de Rijnstraat kan plaatsvinden, omdat er dan geen trams rijden over de Bosbrug en dus ook niet in de Rijnstraat. De werkzaamheden aan de Bosbrug vinden plaats tussen 6 januari 2013 en 8 december De herinrichting zal worden uitgevoerd in 4 maanden binnen deze periode. De tramlijnen worden gedurende de werkzaamheden aan de halte CS Rijnstraat en aan de Bosbrug omgeleid via de Schedeldoekshaven, waar de beschikbare noodhalte tijdelijk wordt verlengd. Deze verlengde tramhalte zal op 6 januari 2013 in gebruik genomen worden. De besluitvorming is als volgt voorzien: november 2012 december 2012 januari 2012 juli 2013 december 2013 : College B&W : Gemeenteraad : Formele overdracht van DSO aan DSB/Opdrachtgeving : Definitief Ontwerp, bestek, aanbesteding : Oplevering Wanneer het mogelijk is om werk met werk te maken wordt dit opgepakt. De halte wordt tijdelijk met sober haltemeubilair ingericht, in afwachting van de inrichting als Tophalte. In de kostenraming is rekening gehouden met een standaard inrichting. Om de omgeving bereikbaar te houden worden de werkzaamheden, zoals gebruikelijk, afgestemd met de overige werken in de stad en de planning van de werkzaamheden aan de stationshal.

18 Risico s en beheersmaatregelen Uitvoeringsfasering De vele op stapel staande werkzaamheden voor Netwerk RandstadRail zijn in een uitvoeringsplanning opgenomen. Door gelijktijdige uitvoering kan overlast, bijvoorbeeld bij eventuele noodzakelijke buitendienststellingen, worden beperkt. Daarom worden de werkzaamheden uitgevoerd in het tijdvak dat geen tramverkeer rijdt in de Rijnstraat om werkzaamheden aan de Bosbrug mogelijk te maken. Wijziging lijnvoering tram De tijdelijke wijziging van de lijnvoering van de tramlijnen is een essentieel onderdeel van de uitvoeringsplanning van Netwerk RandstadRail. Het dagelijks bestuur van het Stadsgewest Haaglanden heeft besloten om in samenhang met de werkzaamheden de dienstregeling voor 2013 te starten bij de start van de werkzaamheden op de Bosbrug op 6 januari Om de gewijzigde lijnvoering te kunnen rijden en reizigers toch zo dicht mogelijk bij het Centraal Station te kunnen laten in- en uitstappen wordt de noodhalte in de Schedeldoekshaven tijdelijk verlengd. Realiseren van een goede looproute tussen deze halte en het Centraal Station en bewegwijzering voor de reizigers is een belangrijk aandachtspunt in de uitvoering van het werk.

19 19 Bijlage 1 Tekening voorontwerp

20 Netwerk RandstadRail Plantoelichting voorontwerp NRR CS Rijnstraat Brede toegankelijke perrons, keervoorziening met opstelruimte, ruimte voor voetgangers en fietsers 28 november 2012

21 2 Inhoud 1. Inleiding Beschrijving project NRR CS Rijnstraat Doel van het project Projectgebied De scope Raakvlakken Maatregelen VO NRR CS Rijnstraat Ontwerpuitgangspunten Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons Realiseren van een keervoorziening voor trams Calamiteitenvoorzieningen Maatregelen aan kunstwerken / constructies Taxi, Kiss&Ride en Parkeren Overige openbare ruimte Materialisering Advies VOV, ACOR en HTM Reacties Vooroverleg voor Verkeerszaken (VOV) Reacties Adviescommissie Openbare Ruimte (ACOR) Reactie HTM Juridisch-planologische procedures Communicatie met belanghebbenden Overleg Reacties op het concept voorontwerp Overige aspecten Geluid Lucht Bodem Kabels en Leidingen Beheer Financiën Planning Risico s en beheersmaatregelen... 18

22 3 1. Inleiding Op 24 juni 2009 heeft het Algemeen Bestuur van het Stadsgewest Haaglanden besloten 40 nieuwe tramvoertuigen te bestellen om de huidige (afgeschreven) GTL8 trams te vervangen. De nieuwe Avenio trams van Siemens zijn inmiddels door HTM besteld. Vanaf medio 2014 gaan deze voertuigen op lijn 11, 15 en 17 rijden. In 2015 kunnen de trams ook op lijn 9 worden ingezet. De tracés van deze lijnen dienen aan de nieuwe voertuigen te worden aangepast. Onderdeel van deze lijnen is de halte CS Rijnstraat. Programmatisch is het project CS Rijnstraat ondergebracht in het Actieprogramma Regionaal Openbaar Vervoer (AROV) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M). Het project CS Rijnstraat is in het AROV onderdeel van lijn 9. Voor lijn 9 is in totaal 100 miljoen beschikbaar, waarvan het ministerie 46 miljoen bijdraagt. Aanvankelijk was deze bijdrage bedoeld voor een tunnel in de Koninginnegracht. In februari 2011 heeft de raad besloten om in de Koninginnegracht geen tunnel aan te leggen, maar om het bestaande maaiveld tracé aan te passen. Vanuit het ministerie I&M is in de zomer 2011 goedkeuring gekomen voor het omzetten van het project tunnel Koninginnegracht naar een kwaliteit- en capaciteitsverbetering voor geheel lijn 9. De gemeente Den Haag en het stadsgewest Haaglanden hebben voor dit deelproject het Ingenieursbureau Den Haag (IbDH) opdracht gegeven in samenwerking met de HTM een voorontwerp op te stellen voor inpassing van het nieuwe trammaterieel in de Rijnstraat en capaciteitsuitbreiding van de haltes. Een projectteam met vertegenwoordigers van de gemeente Den Haag, het stadsgewest Haaglanden en de HTM heeft het ontwerp begeleid. De RandstadRail voertuigen en de nieuwe tramvoertuigen zijn breder dan de huidige GTL8 tramstellen. Bovendien zijn de voertuigen zwaarder dan de huidige trams, waardoor andere eisen aan spoorconstructies worden gesteld. Het materieel is, net als het RandstadRailmaterieel, in twee richtingen bruikbaar, in- en uitstappen kan aan beide zijden van het voertuig. De laatste jaren zijn door de HTM bij onderhoudswerkzaamheden aan de sporen al maatregelen getroffen, waardoor nieuwe voertuigen elkaar kunnen passeren. Voor de maatregelen die nog moeten plaatsvinden is bijgaand voorontwerp opgesteld. Het gaat in de Rijnstraat om maatregelen om meer reizigers te kunnen verwerken door de halteperrons te verbreden, de toegankelijkheid te verbeteren en deze als Tophalte te kunnen inrichten. Verder gaat het er om een keervoorziening te realiseren om in de spitsuren extra trams te kunnen inzetten tussen CS en Madurodam. In deze plantoelichting wordt de scope van het deelproject NRR CS Rijnstraat toegelicht en worden op hoofdlijnen de belangrijkste te treffen maatregelen beschreven. Verder wordt in deze plantoelichting aangegeven welke juridisch planologische procedures doorlopen moeten worden, hoe belanghebbenden bij het proces zijn betrokken, hoe de investeringskosten worden gedekt en welke planning gehanteerd wordt voor de voorbereiding en de uitvoering. Een overzicht van alle maatregelen is ook aangegeven op de bijbehorende VO tekening ( , dd 18 oktober 2012, bijlage 1). 2. Beschrijving project NRR CS Rijnstraat 2.1. Doel van het project Het doel van het project is om de verwerkingscapaciteit van halte CS Rijnstraat te vergroten, zodat de verwachte toename van het aantal reizigers ten opzichte van 2005 van ca. 40% in 2020 en 50% in 2030 kan worden verwerkt. Een eerste stap in de uitbreiding van de capaciteit is de inzet van nieuw ruimer trammaterieel. Het nieuwe Avenio trammaterieel biedt ca. 25% meer capaciteit dan de huidige GTL8 trams. Voor de inpassing van deze nieuwe trams moet de infrastructuur op een aantal plaatsen worden aangepast. Bovendien wordt de perroncapaciteit uitgebreid.momenteel maken de tramlijnen 9, 10, 15, 16 en 17 gebruik van de halte Rijnstraat. In 2014 zullen op de lijnen 9, 11, 15 en 17 de nieuwe Avenio tramvoertuigen gebruikt gaan worden.

23 4 De andere lijnen maken voorlopig nog gebruik van het bestaande GTL8 trammaterieel. Lijn 9 is de lijn met de meeste reizigers van het tramnetwerk. De lijn gaat via station Hollands Spoor, het Centrum en station CS. Vooral bij de stations HS en CS is de uitvoering van de dienst onregelmatig. Dit wordt veroorzaakt door pieken in de toestroom van reizigers en door spreiding in de aankomst van trams en treinen. Daardoor is de spreiding van de reistijden op lijn 9 relatief groot. De ene tram moet relatief lang halteren, omdat er net bij de stations een intercity leegloopt, de andere tram rijdt - vanwege de vertraging van de voorganger - steeds dichter op z n voorganger en heeft een korte reistijd. Om de onregelmatigheden in de dienstregeling te verminderen, is gewenst om bij pieken in de vraag gericht extra voertuigen te kunnen inzetten. Om voertuigen te kunnen laten pendelen wordt zowel bij HS als bij CS een keermogelijkheid aangelegd, waar vandaan op het juiste moment extra trams ingezet kunnen worden. Deze kunnen dan los van de dienstregeling reizigers tussen HS/CS en Madurodam vervoeren, zodat de reguliere dienstregeling beter uitgevoerd kan worden. Netwerk RandstadRail is ook gericht op kwaliteitsverbetering van de haltes. Als visitekaartje gelden enkele tophaltes. Deze worden bijzonder vormgegeven. De tramhalte in de Rijnstraat zal in een aansluitend vervolgproject worden ingericht als tophalte. Bij het ontwerp van de sporen en perrons is hiermee rekening gehouden. De loopstromen moeten comfortabel en veilig worden vormgegeven. Dit deel van de Rijnstraat en het Koningin Julianaplein maakt deel uit van een sterroute fiets. De fietsroute en de ontsluiting van de fietsenstallingen moeten goed worden ingepast. De parkeerplaatsen en laad- en loslocaties van de aangrenzende panden, waaronder de twee ministeriegebouwen, moeten bereikbaar blijven, net als de taxistandplaats en de kiss&ride. Zicht op de bestaande tramperrons, voetgangersoversteek en oversteek voor auto s en fietsers in de Rijnstraat Projectgebied Het projectgebied beslaat de strook van het Koningin Julianaplein tussen de bebouwing aan de Centrumzijde tot en met de trambaan, de Rijnstraat en de Lekstraat tot en met het opstelspoor naast (het

24 5 Hogeveenspoor ). Ook wordt de noodhalte meegenomen op de Schedeldoekshaven tussen de Rijnstraat en de Oranjebuitensingel De scope De scope van het NRR project CS Rijnstraat bestaat in hoofdzaak uit het breder en beter toegankelijk maken van de halteperrons, rekening houdend met een latere inrichting als Tophalte. Verder moet een keermogelijkheid vanuit de richting Madurodam dicht bij de perrons worden gerealiseerd. Het profiel van vrije ruimte (PVR) beschrijft de doorsnede van de ruimte die beschikbaar moet zijn voor een tram om te kunnen passeren. De perrons en sporen moeten voldoen aan het PVR van de bestaande GTL8 tram, de nieuwe Avenio tram en de Citadis voertuigen die nu al rijden op de RandstadRail lijnen. Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons Naast het Centraal Station in de Rijnstraat liggen 4 perrons, 2 per richting. Aan elk perron kunnen twee trams achter elkaar staan. Deze perrons dienen te worden aangepast voor het nieuwe, bredere en iets langere trammaterieel. Op termijn moet het openbaar vervoer toegankelijk zijn voor minder validen. De halte moet meer reizigers kunnen verwerken dan nu het geval is. Aan de zijde van de Turfmarkt worden de wissels opgeschoven om op de perrons over voldoende lengte rolstoeltoegankelijkheid te kunnen realiseren. De wissels aan de zijde van het Koningin Julianaplein kunnen dan blijven liggen, totdat deze vanwege onderhoudswerkzaamheden moeten worden vervangen. Het aanpassen van de halteperrons met de benodigde spoorverlegging en de aanpassing van de aansluitende bestrating in de Rijnstraat is in het voorontwerp NRR CS Rijnstraat opgenomen. Dit wordt in 3.2, 3.6 en 3.7 beschreven. Verdere detaillering van de halte vindt plaats in het project Tophalte CS. Realiseren van een keervoorziening. Het komt in de ochtendspits structureel en daarbuiten incidenteel voor dat het aanbod van voertuigen niet aansluit op het toegestroomde aantal reizigers. Daardoor ontstaan soms lange wachttijden voor de reiziger, omdat reizigers niet kunnen instappen in de overvolle tram en op een volgend voertuig moeten wachten. Ook leidt dit tot vertragingen in de dienstregeling. Voor die piekmomenten is het gewenst om gericht een extra voertuig te kunnen inzetten. Dicht bij de halteperrons zijn reeds 2 opstelplaatsen beschikbaar om trams op te stellen zonder de dienstregeling te hinderen. Voor deze extra inzet is gewenst om te kunnen pendelen met een voertuig tussen Den Haag Centraal en Madurodam. Het bestaande opstelspoor moet daarvoor uit de richting Scheveningen bereikt kunnen worden. Hiervoor moeten extra wissels worden ingebouwd in de Lekstraat. Ook kunnen zo extra voertuigen worden ingezet, als dit bijvoorbeeld bij evenementen in Scheveningen gewenst is om extra reizigers te kunnen vervoeren. Om uit te voegen richting het bestaande opstelspoor in de Lekstraat ( Hogeveenspoor ) wordt een nieuw conventioneel wissel ingebouwd. Om vervolgens het tegemoetkomende spoor te kunnen kruisen en om het gekeerde voertuig weer te kunnen laten invoegen wordt een nieuw ruimte besparend wissel ( half Engels wissel ) ingebouwd. Door dit ruimtebesparende wissel toe te passen kan een groot deel van de bestaande sporen op de kruising blijven liggen. De inpassing van een half Engels wissel om het Hogeveenspoor als tailtrack voor tweerichtingenmaterieel te kunnen gebruiken is in het voorontwerp opgenomen,zie 3.3 en 3.4. Calamiteitenvoorzieningen Noodhalte Schedeldoekshaven In de Schedeldoekshaven bevindt zich een permanente noodhalte, welke gebruikt kan worden als trams door een calamiteit niet door de Rijnstraat kunnen rijden. Feitelijk valt deze halte niet in de scope van dit voorontwerp, maar in het ontwerpproces wordt deze toch meegenomen, omdat deze halte tijdens de werkzaamheden moet worden gebruikt. Omdat gedurende de werkzaamheden in de Rijnstraat deze halte druk zal worden gebruikt, moet deze halte worden verlengd, zodat er per richting twee GTL8 trams tegelijk kunnen halteren. Het (leegstaande) VROM

25 6 gebouw moet toegankelijk blijven. Na afloop van de werkzaamheden moet de verlenging weer worden verwijderd. In het voorontwerp is een tijdelijke verlenging van de noodhalte in de Schedeldoekshaven opgenomen voor tijdens de werkzaamheden in de Rijnstraat. Keervoorziening De nieuwe keervoorziening Hogeveenspoor moet in geval van calamiteiten als keervoorziening dienst kunnen doen voor tweerichtingenmaterieel. Dit is om de robuustheid en flexibiliteit van het tramnet te vergroten. De nieuwe keervoorziening kan ook bij calamiteiten worden gebruikt voor het keren van tweerichtingen trammaterieel. Calamiteitenroute voor Citadis voertuigen RR2, 3 en 4. Citadis voertuigen van RandstadRail rijden momenteel op de lijnen 2, 3 en 4. Bij eventuele calamiteiten op het tramplatform of Ternoot zijn er uitwijkmogelijkheden gewenst, waarbij de voertuigen kunnen rijden en halteren in de Rijnstraat. Of ook voldaan kan worden aan eisen van scheluwte, kan nu nog niet worden onderzocht. Scheluwte heeft te maken met een hoogteverschil tussen linker en rechter spoor over een korte afstand. De tolerantie voor dit hoogteverschil verschilt per tramtype. De normen zijn in ontwikkeling. Daarom is nog niet nagegaan in hoeverre het bestaande spoor hieraan voldoet. Dit zal Stadsgewest Haaglanden later onderzoeken. De nieuwe sporen worden zo aangelegd dat ze zeker voldoen. De sporen en perrons in de Rijnstraat voldoen aan het PVR van de RandstadRail.Citadis voertuigen. De scheluwte zal later door Stadsgewest Haaglanden worden onderzocht Raakvlakken De volgende aspecten en maatregelen vallen buiten de scope van het project NRR CS Rijnstraat, maar hebben wel een directe relatie. Tophalte Om meer -potentiële- reizigers te verleiden van het openbaar vervoer gebruik te maken, moeten de voorzieningen functioneel zijn, maar ook een uitnodigende hoge kwaliteit hebben. De trams en de haltes zijn de meest zichtbare onderdelen. Uit een verkenningenstudie die Stadsgewest Haaglanden in 2010 heeft uitgevoerd, is een aantal haltes in het regionale netwerk geselecteerd die bij uitstek geschikt zijn om de hoge RandstadRailkwaliteit tot uiting te brengen. Op basis van reizigersaantallen en de kenmerken van de locatie is de halte Den Haag Centraal aangewezen als locatie voor een Tophalte. In dit voorontwerp is rekening gehouden met de inrichting van de perrons in de Rijnstraat als Tophalte, met name door de ruimte op de halteperrons en er rekening mee te houden dat de bestrating van hoge kwaliteit wordt. Een ontwerp voor de inrichting van de halte wordt uitgewerkt in het project Tophalte CS Rijnstraat, inclusief de uiteindelijke keuze van de verharding van de perrons. Permanente halte voor calamiteiten, tijdelijk gebruik tijdens de herinrichting Als tussen Schedeldoekshaven en Toernooiveld zich een calamiteit voordoet kunnen de trams niet langs het Centraal Station, maar moeten omrijden. Voor die situatie is gewenst toch in de omgeving van het Station een vervangende haltevoorziening te hebben. In de Schedeldoekshaven is een dergelijke halte aanwezig. Tijdens de werkzaamheden voor Netwerk RandstadRail aan de Bosbrug en in de Rijnstraat kan het tramtracé tussen de Schedeldoekshaven en de Bosbrug niet worden gebruikt. De tramlijnen 9, 15,16 en 17 zullen dan via de Schedeldoekshaven rijden in plaats van via de Rijnstraat. Dit betekent dat een tijdelijke haltevoorziening nodig is met voldoende capaciteit om tramreizigers in de omgeving van het Centraal Station te kunnen laten in- en uitstappen. Om de bestaande noodhalte in de Schedeldoekshaven voor de duur van de werkzaamheden te kunnen gebruiken wordt deze verhoogd en verlengd, zodat in- en uitstappen wordt vergemakkelijkt en per richting twee trams achter elkaar gebruik kunnen maken van de halte. Na de werkzaamheden wordt het verlengde

26 7 deel weer weggehaald. Bij de inpassing van deze verlengde halte is er rekening mee gehouden dat de parkeergarage van het ministeriegebouw toegankelijk blijft. Daarenboven is gewenst in deze omgeving de komende jaren de mogelijkheid te hebben bussen te laten halteren om bij werkzaamheden aan het tracé van tramlijn 9 tijdelijk vervangende bussen te kunnen inzetten. Reizigers met deze bussen komen vanaf het station of stappen over uit tramlijn 9. Het is praktisch als ook voor deze bussen hetzelfde halteperron gebruikt kan worden. De bestaande parkeerstrook en het fietspad naast het halteperron worden daarom voor de duur van de werkzaamheden ( ) omgezet in een haltekom voor bussen en een fietsstrook. Daarna wordt de beoogde eindsituatie met fietspad aangelegd. Scheluwte eis Citadis voertuigen Citadis voertuigen van RandstadRail stellen extra eisen aan het hoogteverschil tussen sporen over een beperkte lengte. Op termijn kan het gewenst zijn, dat ook Citadis voertuigen van de sporen en haltes in de Rijnstraat gebruik kunnen maken. De nieuwe sporen en haltes worden zo aangelegd dat ook de Citadis voertuigen er kunnen rijden en halteren. Een groot deel van de sporen is echter bestaand en blijft liggen. De scheluwte eisen voor bestaande sporen zijn nog niet vastgelegd. Dit wordt pas op termijn door Stadsgewest Haaglanden bij groot onderhoud opgelost als duidelijk is welke eisen moeten gelden. Dit aspect valt daarom buiten de scope van NRR CS Rijnstraat. Overige projecten NRR lijn 9 Het gehele traject van lijn 9 moet worden aangepast aan het nieuwe trammaterieel. Als tijdens de vernieuwing van de Bosbrug er geen tramexploitatie mogelijk is op het traject Rijnstraat, Koningskade, Bosbrug wordt de herinrichting van de Rijnstraat uitgevoerd. Aanpassing van de Bosbrug is voorzien van januari tot december Kosten van omrijden van trams wordt meegenomen in het project Bosbrug. Keervoorziening Madurodam Vanwege pieken in de vervoervraag is gewenst op kort traject tussen Den Haag Centraal en Madurodam een pendeldienst te kunnen inzetten. In het project NRR Koninginnegracht/Madurodam wordt de bestaande keervoorziening bij Madurodam aangepast en zo mogelijk uitgebreid met extra opstelgelegenheid. Bouw nieuwe stationshal Den Haag Centraal De stationshal wordt verbouwd. Met de projectorganisatie van de stationshal zijn afspraken gemaakt, zodat in 2013 de werkzaamheden in de Rijnstraat kunnen worden gestart. Sterroute fiets De fietsroute in de Rijnstraat maakt deel uit van het sterroute netwerk voor de fiets. De sterroutes vormen de belangrijke doorgaande verbindingen binnen het fietsnetwerk. Uitgangspunt zijn vrij liggende fietspaden in asfalt. In het ontwerp van de openbare ruimte is dit meegewogen. Uiteindelijk is er toch voor gekozen om de klinkerbestrating te handhaven. Uitbreiding fietsenstallingscapaciteit Den Haag Centraal Onder het Prins Bernhardviaduct wordt het aantal fietsenstallingsplekken uitgebreid door de bestaande fietsenrekken te vervangen door dubbellaags fietsenrekken. Dit wijzigt het ruimtegebruik niet. Bij de detaillering van het nieuwe (half) Engelse wissel wordt ook de oversteek voor fietsers naar deze locatie meegenomen. Verder wordt rond Den Haag Centraal gezocht naar locaties om de stallingscapaciteit uit te breiden. Herinrichting Koningin Julianaplein Er zijn nog geen ontwerpen bekend voor herinrichting van het Koningin Julianaplein. Uitgegaan wordt van de bestaande situatie. Onderhoudswerken (OIW) HTM In de werkzaamheden voor Netwerk RandstadRail worden de benodigde onderhoudswerken van HTM (OIW werken) meegenomen, als er raakvlakken zijn. Voor CS Rijnstraat geldt dat de sporen die blijven liggen de eerstkomende 10 jaar geen onderhoud nodig hebben. Daarom worden deze nu niet vernieuwd. Er zijn dus geen OIW werken in dit project opgenomen. Tractievoorzieningen Haaglanden onderzoekt de stroomvoorziening voor het gehele OV-net. Wanneer per 2014 zwaardere tramvoertuigen op het net komen te rijden, kan het zijn dat op sommigen plaatsen de huidige

27 8 stroomvoorziening te kort schiet. Voor lijn 2 is een tijdelijk extra onderstation geplaatst bij de Medemblikstraat. Een ander onderstation is gewenst in de omgeving van het Malieveld. Deze tractievoorzieningen vallen buiten de scope van dit project en worden door HTM uitgewerkt. 3. Maatregelen VO NRR CS Rijnstraat In dit hoofdstuk wordt het voorontwerp toegelicht. Het gaat dan om het aanpassen van de halteperrons, het inrichten van de openbare ruimte en het aanpassen van de sporen Ontwerpuitgangspunten Bij het opstellen van het voorontwerp is uitgegaan van het functioneel programma van eisen van RandstadRail. Daar passen voor zover nu bekend de specificaties van de nieuwe Avenio tramvoertuigen in. Het nieuwe Avenio trammaterieel zal iets breder, langer en zwaarder zijn dan het huidige GTL8. Het Profiel van Vrije Ruimte (PVR) wijkt af. Haltes worden daarop aangepast. Hierbij wordt de toegankelijkheid voor minder validen verbeterd. Ook is rekening gehouden met verdere uitwerking van de halte als Tophalte. Een extra keervoorziening wordt gerealiseerd door gebruik te maken van het reeds bestaande opstelspoor in de Lekstraat (Hogeveenspoor). Eerst volgt een opsomming van de ontwerpuitgangspunten op hoofdlijnen, daarna wordt kort toegelicht wat dit in het ontwerp betekent. Ontwerpuitgangspunten op hoofdlijnen Op hoofdlijnen zijn in het voorontwerp de volgende uitgangspunten gehanteerd: Tramvoorzieningen a. De halteperrons moeten als Tophalte kunnen worden ingericht; b. De lengte van een voertuig is 35 meter. Per perron moeten twee voertuigen kunnen staan. De afstand tussen de eerste en laatste deur is niet meer dan 30 meter. De perrons moeten hier minimaal over een lengte van 65 meter op de juiste hoogte (30cm) zijn; c. Op het perron moeten voorzieningen minimaal 1,50 m ruimte laten, om te kunnen manoeuvreren met een rolstoel. Ten behoeve van toegankelijkheid is de wensbreedte van een perron netto 2,10 m. Bij deze maat kunnen 2 rolstoelen elkaar passeren; d. Gelet op het grote aantal reizigers worden de middenperrons zo breed mogelijk gemaakt; e. De perronhoogte is 30 cm om een gelijkvloerse instap mogelijk te maken; Instap RandstadRail Instap GTL8 f. Ten behoeve van de toegankelijkheid voor rolstoelen is de spleetbreedte en het hoogteverschil tussen perron en voertuig niet groter dan 5 cm (het voertuig staat dan langs het halteperron op een recht stuk spoor); g. Ten behoeve van toegankelijkheid heeft een opgang naar het perron een helling 1:18; dat betekent voor een hoogte van 30 cm een hellingbaan van 5.50 meter lengte; h. Gelet op de grote hoeveelheid reizigers op deze halte worden beide opgangen aan elke zijde van de perrons aangepast voor gebruik door minder-validen; i. De aslasten van de nieuwe voertuigen blijven onder de 9,5 ton (95 KN);

28 9 j. Er worden bij tramoversteken geen tramwaarschuwingsinstallaties (TWI s) toegevoegd, tenzij vanuit het oogpunt van veiligheid er duidelijk redenen zijn om dat wel te doen; k. Er is buiten het exploitatiespoor opstelruimte nodig voor twee voertuigen, bij voorkeur met zicht op de haltes; l. Er is een keervoorziening nodig, bij voorkeur in de onmiddellijke nabijheid van de haltes; m. De keervoorziening moet beschikbaar zijn bij calamiteiten; De overige openbare ruimte a. De openbare ruimte moet zo worden ingericht dat voetgangers, fietsers, autoverkeer en trams er veilig gebruik van kunnen maken en elkaars routes veilig met zo min mogelijk oponthoud kunnen oversteken; b. De openbare ruimte moet handhaafbaar en beheerbaar zijn en voldoen aan de kwaliteitseisen van dit deel van het Centrum aansluitend bij De Kern Gezond. c. De voorzieningen voor taxi s en kiss&ride moeten goed bereikbaar zijn voor autoverkeer en voetgangers van en naar het station; d. (brom)fietsers moeten kunnen rijden tussen Bezuidenhoutseweg en Schedeldoekshaven; e. Autoverkeer moet de laad- en losvoorziening en parkeergelegenheid in de kantoren en ministeries kunnen bereiken; f. De fietsenstallingen moeten goed bereikbaar zijn voor fietsers. Profiel van Vrije Ruimte (PVR) Bij onderhoud aan de sporen in de Rijnstraat is reeds rekening gehouden met het gebruik van breder materieel. De sporen zijn daarom al geschikt om met het nieuwe materieel te rijden. Alleen de halteperrons conflicteren met het obstakelvrije gebied waarbinnen de tram zich moet kunnen bewegen (PVR). De huidige GTL8 trams zijn 2,35 meter breed. De nieuwe voertuigen zijn aan beide zijden breder dan de huidige tramvoertuigen. De nieuwe voertuigen zijn op de hoogte van het halteperron net zo breed net als de al gebruikte Citadis RandstadRailvoertuigen. Vanwege het rijgedrag is voor het tracé van de nieuwe trams rekening gehouden met een PVR, dat breder is dan van de huidige trams en op de hoogte van het halteperron gelijk is aan het PVR van de Citadis. Toegankelijkheid De nieuwe tramvoertuigen hebben een lage vloer. In combinatie met een aansluitend tramperron zijn de trams toegankelijk met een rolstoel. Van de buitenste perrons zullen overigens zowel het bestaande GTL8 trammaterieel (deuren alleen rechts) gebruikmaken als de nieuwe trams. Van het eilandperron zullen alleen de nieuwe trams gebruikmaken (deuren rechts en links). Keervoorziening In de spitsuren is het aanbod van reizigers in pieken regelmatig zo groot, dat dit niet goed verwerkt kan worden met de reguliere inzet van trams. Deze piekvraag leidt ook tot een onregelmatige uitvoering van de diensten. Om dit te verbeteren is er behoefte aan om bij pieken in de vervoervraag extra voertuigen in te kunnen zetten. Gewenst is hiervoor een pendeldienst te kunnen inzetten. Om een pendeldienst te kunnen rijden is een nieuwe keervoorziening nodig in de omgeving van Den Haag Centraal. Hiervoor zijn opstelplaatsen voor twee trams gewenst, die onafhankelijk van elkaar kunnen vertrekken Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons Verbreden en beter toegankelijk maken van de tramperrons De huidige perrons liggen aan de zijkant van de stationshal. De perrons worden begrensd door de stationshal, de looproute van stationshal naar de Turfmarkt en het fietspad en de route voor laad- en losverkeer langs de bebouwing van de ministeries. De vierde zijde van het perron wordt vooral bepaald door de lengte die nodig is om 2 voertuigen achter elkaar te kunnen laten halteren. Van de halte zullen de bestaande GTL8 trams gebruikmaken en de nieuwe Avenio voertuigen. Gekozen is voor een configuratie met een breed middenperron rond de brede pijlers van het tramviaduct. Dit levert een perron met een breedte van 7,15 meter. Dit perron is bruikbaar voor het nieuwe trammaterieel dat ook deuren heeft aan de linkerzijde van het voertuig. Het perron kan zo worden vormgegeven dat de nieuwe voertuigen goed aansluiten, waarmee deze toegankelijk zijn voor minder validen met een rolstoel en ook voor alle andere reizigers het instappen een stuk eenvoudiger wordt. Om dit over een voldoende lengte voor twee voertuigen te realiseren worden de wissels aan de zijde van de Turfmarktroute vervangen. De

29 10 binnenste 2 sporen van de 4 worden vervangen en naar buiten verschoven tot direct naast de 2 buitenste sporen. Het uiteinde van het perron bij het KJ plein ligt enkele meters in een bocht. Dit kan op een deel van het perron leiden tot een grotere spleet tussen voertuig en perron dan gewenst is. In overleg met HTM wordt dit zo gedetailleerd dat de spleet zo klein mogelijk blijft, zodat het voertuig toch toegankelijk blijft voor minder validen. Aan deze zijde blijven de bestaande wissels liggen. De halte wordt verbreed, de keervoorziening voor autoverkeer en het parkeren op straat verdwijnen, de rijbaan blijft. De afstand tussen de sporen en de perrons worden verruimd, zodat ook de Avenio voertuigen er kunnen halteren. De afmeting van het perron aan de zijde van het station wijzigt verder niet. Het perron aan de zijde van de ministeries wordt verbreed ten koste van de bestaande keervoorziening voor auto s. Deze keervoorziening is indertijd aangelegd om een tijdelijke taxistandplaats te kunnen inrichten. In de Rijnstraat is al enige tijd een taxistandplaats beschikbaar. Het parkeren op straat kan en moet worden weggehaald nu deze keervoorziening niet meer beschikbaar is. De rijbaan kan dan alleen nog door autoverkeer worden gebruikt om de inpandige parkeerplaatsen van de aangrenzende kantoren aan de centrumzijde van het Koningin Julianaplein en de laad- en losvoorziening van de ministeries te bereiken en verlaten. Het laad- en losverkeer van de ministeries rijdt nu al weg via de Oranjebuitensingel. Het autoverkeer van en naar de parkeerplaatsen achter de bebouwing aan de centrumzijde keert op eigen terrein en kan ook weer wegrijden door de Rijnstraat, zoals dat nu ook het geval is. Nieuwe indeling van de perrons, nieuw eilandperron in het midden, verbreden buitenste perron, vervallen keerlusje.

30 11 De verdere inrichting van de halte (bestrating, beschutting, meubilair, reizigersinformatie etc.) wordt uitgewerkt in het project Tophalte CS Rijnstraat. De eventueel hogere kosten van de perronbestrating is wel meegenomen in dit voorontwerp, zodat dit in de verdere uitwerking van het ontwerp de komende maanden eenvoudig kan worden aangepast als de ideeën hierover verder zijn uitgekristalliseerd. Ook is rekening gehouden met de plaatsing van tijdelijk benodigd sober haltemeubilair. Tijdelijke situatie Naar verwachting zullen de perrons gedurende een periode van enkele maanden uitsluitend gebruikt worden door de huidige GTL8 trams, omdat dan nog geen nieuwe trams kunnen worden ingezet. Omdat de GTL8 trams alleen deuren rechts hebben, worden in die maanden alleen de zijperrons gebruikt. Dan kunnen per richting 2 trams tegelijk halteren. De kans dat drie trams tegelijk willen halteren is beperkt, maar mocht het toch vaker voorkomen, dan kunnen reizigers in één richting zo nodig ook uitstappen op de verhoogde bestrating naast de inrit van de Koningstunnel Realiseren van een keervoorziening voor trams Momenteel zijn 2 sporen beschikbaar om trams buiten de exploitatiesporen te kunnen opstellen voor de extra inzet tussen CS en Madurodam of Scheveningen in de spitsuren en bij evenementen. Het opstelspoor in de Lekstraat (Hogeveenspoor), dat nu alleen uit de richting van de Lekstraat bereikbaar is, kan door het inbouwen van extra wissels gebruikt worden als keervoorziening (tailtrack). Deze keervoorziening is dan alleen te gebruiken voor voertuigen, die twee bestuurderscabines hebben, zoals de Avenio en de Citadis. De keervoorziening wordt gerealiseerd door een zogenaamd half Engels wissel toe te passen. Een groot deel van de bestaande wissels elders op de kruising Schedeldoekshaven Rijnstraat kan daarmee worden gehandhaafd. Dit bespaart forse kosten ten opzichte van de situatie waarbij afzonderlijke wissels moeten worden ingebouwd. Een Engels wissel is niet eerder toegepast op het Haagse tramnet. HTM is akkoord met de toepassing van het half Engelse wissel. Punt van nadere uitwerking zijn nog de bedrijfszekerheid van het wissel en de daarmee verbandhoudende onderhoudskosten. Dit wordt in een separaat ontwerptraject verder uitgewerkt. Voor dit wisselcomplex zal de leverancier volgens een specifiek protocol moeten aantonen dat het voldoet aan de gestelde eisen (safety case). Dit heeft geen invloed op de inrichting van de Rijnstraat. De realisatie van een half Engels wissel is in de raming meegenomen. De beveiliging wordt verder uitgewerkt in het definitieve ontwerp van de keervoorziening. Locatie keervoorziening op bestaande Hogeveenspoor in de Lekstraat, tussen Koningstunnel en Prins Bernhardviaduct.

31 Calamiteitenvoorzieningen Citadis voertuigen van RandstadRail rijden momenteel op de lijnen 2, 3 en 4. Bij eventuele calamiteiten op het tramplatform of Ternoot zijn er uitwijkmogelijkheden gewenst. Het ontwerp voldoet aan het PVR van de Citadis voertuigen. Voor de bestaande sporen is nog niet duidelijk welke eisen aan scheluwte gesteld moeten worden. Dit is niet uitgezocht in dit voorontwerp, maar zal te zijner tijd moeten worden bepaald. De nieuwe keervoorziening kan, naast de functie voor een extra spitsdienst en bij evenementen, ook dienst doen als keervoorziening voor tweerichtingenmaterieel in geval van calamiteiten elders op het net. Voertuigen kunnen er keren vanuit de richting Madurodam en Scheveningen (Rijnstraat/Koningskade), maar ook vanuit de Schedeldoekshaven. De robuustheid en de flexibiliteit van het tramnet nemen door deze maatregelen toe Maatregelen aan kunstwerken / constructies De tramsporen liggen boven het dak van de Koningstunnel. De nieuwe voertuigen zijn zwaarder dan de huidige trams. Voor het gebruik van de verkeersruimte boven op de Koningstunnel is bij de aanleg al rekening gehouden met zware voertuigen (de hoogste verkeersklasse). Dit is ruimschoots voldoende om de nieuwe tramvoertuigen die een aslast hebben van maximaal 950 kn (9,5 ton) te kunnen dragen Taxi, Kiss&Ride en Parkeren De inrichting van de taxistandplaats en de kiss&ride voorziening wijzigt alleen bij de uitgang van de stationshal. Daar wordt het trottoir vergroot, zodat de wachtende reiziger meer ruimte heeft. Het rijbaantje vanaf de taxistandplaats en de kiss&ride langs de ingang van de fietsenflat naar de oversteek over de sporen wordt versmald, waardoor de oversteek voor voetgangers en fietsers overzichtelijker wordt. Deze ingreep vermindert de kans dat auto s geparkeerd worden pal voor de uitgang van het station en het zicht en de doorloop belemmeren. Het comfort en de veiligheid voor voetgangers verbetert. De route voor fietsers naar de ingang van de fietsenflat wordt overzichtelijker. Het aantal plaatsen voor taxi s en kiss&ride wijzigt niet. De doorsteek over de trambaan om van de Kiss&Ride en de taxistandplaats linksaf de Koningstunnel in of de Koningstunnel uit linksaf naar de Kiss&Rideplaatsen verdwijnt. Dit verkeer kan ook linksafslaan op de kruising met de Ammunitiehaven. Hiervoor wordt de opstelgelegenheid op de kruising aangepast. Deze maatregel leidt tot een betere doorstroming op de kruising Lekstraat/Schedeldoekshaven, omdat zo een veel efficiëntere verdeling van de groentijd mogelijk is. Per saldo blijft de tijd die nodig is om de taxi- en kiss&ride voorziening te bereiken of naar de Koningstunnel te rijden hetzelfde. Oversteek over de trambaan tussen Koningstunnel en Kiss&ride/taxistandplaats.

32 Overige openbare ruimte De fietsroute door de Rijnstraat is onderdeel van het net van sterroutes voor de fiets. De sterroutes vormen de belangrijke doorgaande verbindingen binnen het fietsnetwerk. Gestreefd wordt naar vrijliggende fietspaden in asfalt. In het voorontwerp is rekening gehouden met de volgende aandachtspunten voor het fietsverkeer: - De route is zeer druk gebruikt voor doorgaand fietsverkeer en voor fietsers op weg naar het station. - De route kruist de zeer drukke voetgangersstroom naar het station vanaf de Turfmarkt. - De route moet aansluiten op de fietspaden in de Bezuidenhoutseweg en in de Schedeldoekshaven. - De fietsenstallingen bij het Centraal Station moeten goed bereikbaar zijn. - De bebouwing langs het Koningin Julianaplein moet bereikbaar zijn voor parkeerders op eigen terrein en laad- en los verkeer. Het heeft verkeerskundig de voorkeur om de fietsroute als fietspad vorm te geven. Ter hoogte van de Turfmarktroute is essentieel dat zowel voetgangers als fietsers alert zijn op elkaars aanwezigheid om aanrijdingen te voorkomen. Een heldere aanduiding van zowel de fietsroute als de looproute is hier noodzakelijk. Een deel van de route wordt echter ook door bestemmingsverkeer en laad- en losverkeer gebruikt. Hier moet dit deel van de route ook geschikt voor zijn. Tussen de Schedeldoekshaven en het tramviaduct wordt het bestaande fietspad gehandhaafd. Vanwege de dominantie van de voetgangers en de tevens forse aantallen fietsers vraagt de kruising van de voetgangersroute vanaf de Turfmarkt met de fietsroute extra aandacht. Het fietspad is bestraat met rode klinkers en heeft een klein hoogteverschil met de voetgangersruimte. Op de kruising met de drukke voetgangersstroom is op het fietspad een breed zebrapad aangegeven. Deze inrichtingselementen maken zowel de fietser als de voetganger er alert op dat beide verkeerssoorten elkaar daar kruisen. Er is voor gekozen om het fietspad op deze plaats niet in rood asfalt uit te voeren. De suggestie moet hier niet gewekt worden dat fietsers hier gemakkelijk kunnen doorfietsen. De grote stroom voetgangers maakt dit ongewenst. Tevens is noodzakelijk om de plek waar fietsers en voetgangers elkaar kruisen duidelijk te markeren. Dit gebeurt met de brede zebramarkering, waarmee enerzijds duidelijk is dat de voetganger hier prioriteit heeft, maar deze er tegelijk op attent gemaakt wordt een fietspad te kruisen en dus ook moet opletten. Deze inrichting sluit ook goed aan bij de Kern Gezond. Langs het Koningin Julianaplein tussen de Bezuidenhoutseweg en de inrit voor laad- en losverkeer van de ministeries (bij het tramviaduct) wordt de bestaande rijbaan gehandhaafd, maar deze wordt versmald en de parkeerstroken worden verwijderd. De parkeerstroken worden verwijderd, omdat de keervoorziening vervalt. Hiermee komt ruimte vrij om het aanliggende tramperron te verbreden. Er kan dan alleen nog autoverkeer inrijden, dat op weg is naar de inpandige laad- en losvoorziening of het parkeren achter de kantoren. Ander autoverkeer is niet gewenst. De situatie is dan vergelijkbaar met 2006 welke toen goed functioneerde. Verkeersveiligheid en handhaving zijn gediend met een dergelijke inrichting. Tevens sluit deze goed aan bij de Kern Gezond. Met HTM en politie is afgestemd dat noodzakelijke maatregelen voor beveiliging van de openbare ruimte, zoals de camera s aan de bovenleidingmasten, kunnen worden ingepast. Dit wordt verder uitgewerkt in het definitief ontwerp. Met de Rijksgebouwendienst is afgestemd dat eventueel noodzakelijke maatregelen om de ministeries te beveiligen kunnen worden ingepast. Hierover worden in een later stadium meer gedetailleerde afspraken gemaakt aansluitend bij de verbouwing van het ministerie van VROM Materialisering In het voorontwerp wordt de bestrating vernieuwd tussen de Bezuidenhoutseweg en de Schedeldoekshaven, voor zover dit nodig is vanwege de vernieuwing van sporen of omdat er anders onlogische of lelijke overgangen in de bestrating ontstaan. De openbare ruimte wordt grotendeels in klinkers uitgevoerd. Dit sluit aan bij de materialen die in de binnenstad worden gebruikt. De tramsporen worden ingebed in een bestrating vergelijkbaar met de trambaan op het Spui. Deze bestrating is donkerder dan de klinkers er omheen, zodat het PVR duidelijk

33 14 zichtbaar is voor voetgangers. Alleen daar waar veel voetgangers de sporen oversteken, bij de opgangen op de koppen van de haltes, wordt de trambaan in mangaanklinkers uitgevoerd, om de looproute te accentueren. Ook de perrons worden uitgevoerd in mangaanklinkers. Voor de raming is echter rekening gehouden met de toepassing van een hoogwaardiger (duurder) bestrating. Hiervoor zijn 2 redenen. Ten eerste is er de wens om de halte als tophalte in te richten. Dit ontwerp wordt nog uitgewerkt. Mogelijk dat hieruit naar voren komt dat een andere kwaliteit perronbestrating gewenst is. Ten tweede zijn er gedachten om de bestrating van de looproute van het Spui via de Turfmarkt en de Rijnstraat naar het Anna van Buerenplein op elkaar af te stemmen. Mogelijk dat hieruit nog een aanpassing volgt voor de bestrating van de perrons. Als de keuze voor de bestrating van de halteperrons verder is uitgekristalliseerd dan kan dit de komende maanden nog worden meegenomen in het Definitief Ontwerp, zonder dat daarvoor een nieuw besluit nodig is. In de raming is hiervoor ca ,- voor meerkosten opgenomen. Zicht op het bestaande opstelspoor, links, naast de inrit van de Koningstunnel, asfalt wordt klinkerbestrating. 4. Advies VOV, ACOR en HTM Het voorontwerp is besproken in het Vooroverleg Verkeerszaken (VOV) en de Advies Commissie Openbare Ruimte (ACOR). Het VOV toetst de plannen op verkeerskundige aspecten, zoals verkeersveiligheid. De ACOR toetst de plannen op ruimtelijke kwaliteit. De HTM heeft een review gedaan op het voorontwerp Reacties Vooroverleg voor Verkeerszaken (VOV) Het VOV heeft positief geadviseerd over de voorstellen. Aandachtspunten waren de kruising van de looproute met de fietsroute en met de trambaan. Een ander aandachtspunt was de inpassing van de fietsroute ter hoogte van het Koningin Julianaplein vanwege de aanwezigheid van autoverkeer op weg naar inpandige voorzieningen voor laden en lossen en parkeren. Tevens is gevraagd de met verkeerslichten geregelde doorsteek voor autoverkeer over de trambaan weg te halen, om de doorstroming op de kruising Lekstraat/Schedeldoekshaven te kunnen verbeteren.