SLAAPSTOORNISSEN HUISARTS- OPLEIDING. Versie augustus Docentendeel. M:\HO\Owp\1e jaar\slaapstoornissen\owp - Slaapstoornissen

Transcriptie

1 SLAAPSTOORNISSEN Versie augustus 2000 Docentendeel HUISARTS- OPLEIDING M:\HO\Owp\1e jaar\slaapstoornissen\owp - Slaapstoornissen doc 1

2 Algemene gegevens Dit onderwijsprogramma is ontwikkeld door de staf van de afdeling Huisartsopleiding van de Vrije Universiteit ten behoeve van de huisartsopleiding aan de VU. De stuurgroep HAIO-onderwijs van de afdeling heeft uiteindelijk de ontwerptekst vastgesteld. Nadere informatie kan verkregen worden bij de onderstaande personen die de ontwerptekst hebben samengesteld. De gegevens van dit programma worden aangeboden aan het Samenwerkings Verband Universitaire Huisartsopleidingen in Utrecht voor centrale archivering in de Centrale Onderwijs Bank. In geval anderen dan de Huisartsopleidingen van dit programma gebruik willen maken of, indien de uitgave voor andere doeleinden of in een ander verband wordt gebruikt, geldt het volgende: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het hoofd van de afdeling huisartsopleiding van de Vrije Universiteit. Programmamaker(s): Karol Habryka, Mieke Mannens, Willem Feijen Trefwoorden : ICPC : LHK : Datum en naam laatste wijzigingen: 8 augustus 2000, Willem Feijen Contactpersoon : Mieke Mannens, Willem Feijen Telefoon : Huisartsopleiding Afdeling HVSG Vrije Universiteit Overschiestraat XK Amsterdam 2000 Huisartsopleiding VUmc 2

3 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN Aanvangsniveau Doelstellingen METHODIEK ORGANISATIE Voorbereiding deelnemers Tijdschema LITERATUUR Verplichte literatuur Facultatieve literatuur DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT Inhoud HAIO-deel Voorbereiding docent Docentinstructie VOORBEREIDING SECRETARIAAT Kopiëren SAMENVATTING SLAAPSTOORNISSEN... 8 BIJLAGE 1 OBSERVATIE-FORMULIER HAIO/HAO... 9 BIJLAGE 2 OBSERVATIEFORMULIER PRAKTIJKASSISTENTE BIJLAGE 3 LITERATUUR REFERAAT NIET-MEDICAMENTEUZE THERAPIE BIJLAGE 4 LITERATUUR VOOR REFERAAT "RATIONEEL VOORSCHRIJFGEDRAG" BIJLAGE 5 STELLINGEN BIJLAGE 6 RICHTLIJNEN LEERGESPREK HAO/HAIO BIJLAGE 7 VERPLICHTE LITERATUUR BIJLAGE 8 CASUISTIEK Huisartsopleiding VUmc 3

4 INLEIDING Het slaapmiddelengebruik in Nederland is zeer aanzienlijk. Naar schatting 7-10% van de Nederlandse bevolking gebruikt een benzodiazepine waarvan tenminste 40% als hypnoticum is voorgeschreven. Bijna de helft van deze 7-10% is chronische gebruiker (v.asselt JW -Slaapverwekkend. Een onderzoek naar het gebruik van slaapmiddelen.1989). Volgens een NIPO-enquête uit 1977 heeft een derde van de volwassenen problemen met de slaap; 10-15% hiervan komt hiervoor bij de huisarts. 65% van de eerste consulten wegens slapeloosheid resulteren in slaapmedicatie. Bij vervolgconsulten 78%! Het merendeel van de recepten betreft iteraties via de praktijkassistente zonder consult van de huisarts (deze cijfers zijn afkomstig uit de NHG-standaard Slapeloosheid en slaapmiddelen). Als een patiënt eenmaal slaapmedicatie krijgt is hij er blijkbaar moeilijk meer van af te brengen. Dus is het zeer belangrijk om direct een duidelijk inzicht te krijgen in de slaapproblemen van de patiënt, de diagnostiek dus en voorlichting te geven over de fysiologie van de slaap en de niet-medicamenteuze therapie. Farmacotherapie is het sluitstuk waar zo spaarzaam mogelijk gebruik van gemaakt moet worden. Deze aspecten, en met name meningsvorming over eigen voorschrijfgedrag komen in dit programma aan bod. Het programma is mede gebaseerd op het deskundigheidsbevorderingspakket Slapeloosheid en slaapmiddelen van het NHG. 1 AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN 1.1 Aanvangsniveau De HAIO heeft al meerdere malen in consulten of via herhalingsrecepten kennis gemaakt met (medicamenteuze behandeling van) slaapproblemen. 1.2 Doelstellingen Kennis De HAIO: 1. heeft inzicht in de fysiologie van de slaap, de diagnostiek van slaapstoornissen en de incidentie/ prevalentie ervan. 2. kent de inhoud van de voorlichting over slaapstoornissen. 3. is bekend met de niet-medicamenteuze therapie bij slaapstoornissen. 4. kent de eigenschappen en het (bij)werkingsprofiel van de diverse medicamenten bij slaapstoornissen. Attitude: 1. De HAIO is zich bewust van zijn meningen en normen t.a.v. het voorschrijven van slaapmedicatie. Vaardigheid: 2. De HAIO is in staat een bewuste keuze te maken t.a.v. zijn/haar positie bij het voorschrijven van slaapmedicatie. 2 METHODIEK Programma-onderdeel 1: Nabespreking observatie-opdracht (30 min.) Door middel van het nabespreken van de observatie-opdracht verzamelt de HAIO kennis over de incidentie/prevalentie van slaapproblemen en de hoeveelheid recepten door hem/ haarzelf voorgeschreven c.q. hoeveelheid herhaalrecepten al of niet door de praktijkassistente afgehandeld (kennis 1, attitude 1) Programma-onderdeel 2: Stellingen (40 min.) Door middel van discussie over een aantal stellingen krijgt de HAIO inzicht in de rol die zijn/ haar meningen en normen spelen bij het omgaan met de vraag naar (chronische) slaapmedicatie, er wordt een keuze gemaakt uit de 10 stellingen. (attitude 1) 2000 Huisartsopleiding VUmc 4

5 Programma-onderdeel 3: Referaten (30 min.) Door middel van 2 referaten van minuten, elk door 1 HAIO, krijgen de HAIO's inzicht in de nietmedicamenteuze therapie-mogelijkheden en een rationeel voorschrijfgedrag (kennis 2 en 3). Programma-onderdeel 4: Casuïstiek (60 min) Middels rollenspelen wordt het geven van uitleg en voorlichting bij slaapproblemen geoefend. Programma-onderdeel 5: Evaluatie (5 min.) 3 ORGANISATIE 3.1 Voorbereiding deelnemers 1. Turf (zowel HAIO als HAO) gedurende een week de patiënten die op het spreekuur komen met slaapstoornissen: man/ vrouw, leeftijd, eerste maal of herhalingsconsult, medicatie ja/ neen, zo ja welk middel (bijlage 1). 2. Vraag de praktijkassistente in dezelfde periode de herhaalrecepten van de slaapmiddelen bij te houden (aantal, welk middel) (bijlage 2). 3. Bespreek deze twee observatie- opdrachten met de HAO na, met de nadruk op de herhaalrecepten (worden deze altijd klakkeloos ondertekend, wordt gecontroleerd of de patiënt eerder terugkomt, worden chronische gebruikers wel eens terugbesteld, wordt wel eens geprobeerd een chronische gebruiker te laten afkicken of is dit vergeefse moeite?) (bijlage 6). 4. Lees de NHG- standaard met verantwoording. 5. Eén HAIO bereidt d.m.v. de literatuur (bijlage 3) een kort referaat voor over de niet medicamenteuze therapie. 6. Eén HAIO bereidt d.m.v. de literatuur (bijlage 4) een kort referaat voor over een rationeel voorschrijfgedrag. 3.2 Tijdschema Tijdschema Programma Tijdsduur Nabespreking observatie-opdracht 30 min Stellingen 45 min Referaat niet-medicamenteuze therapie 15 min Pauze Referaat rationeel Voorschrijfgedrag 15 min Casuïstiek 55 min Evaluatie 05 min Huisartsopleiding VUmc 5

6 4 LITERATUUR 4.1 Verplichte literatuur - NHG- standaard; Slapeloosheid en slaapmiddelen (M-23) en de Wetenschappelijke verantwoording (reeds in bezit). 4.2 Facultatieve literatuur - Zitman FG: Slaapstoornissen. Pharmaceutisch weekblad. Jaargang 132 Nr Bemmel AL v en Berkhout J. Slaapklachten en slaapproblemen. Practicum Huisartsgeneeskunde (Bunge 1982) Huisartsopleiding VUmc 6

7 5 DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT 5.1 Inhoud HAIO-deel Inleiding, hoofdstuk 1 tot en met 4, bijlage 1, 2, 6 en Voorbereiding docent (zie voorbereiding deelnemers): Tijdens evaluatie/ planning: vraag 2 HAIO s een referaat te houden en geef de HAIO s de opdracht om gedurende een week aan de hand van bijlage 1 consulten waarin slaapstoornissen ter sprake komen te turven. Laat de HAIO s de praktijkassistente vragen gedurende diezelfde periode de herhaalrecepten bij te houden aan de hand van bijlage 2. Laat de HAIO s deze twee observatieopdrachten nabespreken met de HAO aan de hand van bijlage 6. Lees het programma + bijlagen en de standaard "Slapeloosheid en slaapmiddelen" door. Maak een selectie uit de stellingen. 5.3 Docentinstructie Nabespreking observatie- opdracht: Bespreek de observatie- opdracht na met de nadruk op de herhaalrecepten en eventuele verschillen in voorschrijfgedrag HAO/HAIO. Licht toe dat de grootste winst te halen is uit het voorkomen van de overgang van tijdelijk naar chronisch gebruik. (Niet naar de assistente voor de eerste herhaling!) Stellingen: Maak een keuze uit de aanwezige stellingen (bijlage 5) en laat de HAIO's discussiëren met voorstanders en tegenstanders (al of niet gefingeerd) van betreffende stelling om door het uitwisselen van argumenten tot explicitering te komen van de normen en waarden t.a.v. slaapmiddelen. Vraag bij elke stelling vooraf naar uitgesproken voor- en tegenstanders, en/of speel desnoods zelf een van de rollen om de discussie scherp en levendig te krijgen Referaten: 2 HAIO's houden elk een kort referaat met mogelijkheid tot enige discussie. Bij de evaluatie/ planning voorafgaand aan dit programma wordt afgesproken welke HAIO's de referaten houden. Deze krijgen van de docent de benodigde literatuur (bijlage 3 en 4) Casuïstiek: Middels 2 rollenspelen wordt het geven van uitleg en advies bij slaapproblemen geoefend. Instrueer de HAIO's die de patiëntrol spelen dat ze een duidelijke wens hebben om medicatie te gebruiken Evaluatie: Wat is er geleerd? Ga je iets veranderen in de praktijk (of later in je eigen praktijk)? 2000 Huisartsopleiding VUmc 7

8 6 VOORBEREIDING SECRETARIAAT 6.1 Kopiëren Voor de Evaluatie en Planning voorafgaande aan het onderwijsprogramma: - 1x extra kopie van bijlage voor de docenten om uit te delen aan de twee HAIO' S voor beide referaten. Voor de TKD - bijlage 5 voor elke HAIO (12x). - bijlage 8 (casus) voor elke HAIO (12x). 7 SAMENVATTING SLAAPSTOORNISSEN Het programma slaapstoornissen is een kort (90 min.) programma dat aan het einde van blok 1 gegeven kan worden. Enerzijds wordt inzicht gekregen in incidentie/ prevalentie van slaapstoornissen d.m.v. observatie- opdrachten en de nabespreking daarvan op de terugkomdag, anderzijds wordt gepoogd d.m.v. een discussie over stellingen de waarden en normen bloot te leggen met betrekking tot de slaap medicatieverstrekking. Twee referaten over de niet-medicamenteuze therapie en het rationeel voorschrijven van slaapmedicatie completeren het programma. Tenslotte wordt m.b.v. 2 casus het geven van uitleg en voorlichting bij slaapproblemen geoefend Huisartsopleiding VUmc 8

9 BIJLAGE 1 OBSERVATIE-FORMULIER HAIO/HAO Patiënt M/ V Leeftijd 1e maal of herhaling Medicatie ja/ nee Welk middel/ hoeveel M:\HO\Owp\1e jaar\slaapstoornissen\owp - Slaapstoornissen doc 9 9

10 BIJLAGE 2 OBSERVATIEFORMULIER PRAKTIJKASSISTENTE Herhaalrecepten Patiënt Aantal Welk middel Weigering ja/ nee M:\HO\Owp\1e jaar\slaapstoornissen\owp - Slaapstoornissen doc 10

11 BIJLAGE 3 LITERATUUR REFERAAT NIET-MEDICAMENTEUZE THERAPIE - Zitman FG: Slaapstoornissen. Pharmaceutisch weekblad. Jaargang 132 Nr Huisartsopleiding VUmc 11

12 BIJLAGE 4 LITERATUUR VOOR REFERAAT "RATIONEEL VOORSCHRIJFGEDRAG" - Zitman FG: Slaapstoornissen. Pharmaceutisch weekblad. Jaargang 132 Nr Farmacotherapeutisch Kompas CZS pag 51 t/m 58 (in bezit) Huisartsopleiding VUmc 12

13 BIJLAGE 5 STELLINGEN 1) Wat slaapmiddelen betreft is de patiënt bij mij koning. 2) Aangezien de meeste patiënten die mij consulteren i.v.m. slapeloosheid slaapmiddelen willen, zie ik het nut niet in van het verhelderen van de hulpvraag en een systematische anamnese. 3) Het voorschrijven van slaapmiddelen vind ik vervelend, omdat ik het gevoel heb dat het de patiënt slechts om het recept gaat. 4) Vrije verkrijgbaarheid van slaapmiddelen zou ik van harte toejuichen. 5) Bij conflicten rond slaapmiddelen geef ik nooit toe. 6) Als het chronische slaapmiddelengebruik voor mijn oudere patiënten geen probleem is maak ik daar ook geen probleem van. 7) Bij jongere patiënten schrijf ik zelden slaapmiddelen voor. 8) Als een andere arts (specialist, collega) met slaapmiddelen is begonnen, continueer ik de medicatie. 9) Slaapproblemen zijn luxe problemen. 10) Ik vind het mijn taak als huisarts uitermate zorgvuldig met slaapmiddelen om te gaan Huisartsopleiding VUmc 13

14 BIJLAGE 6 RICHTLIJNEN LEERGESPREK HAO/HAIO Bespreek de observatie-opdrachten na aan de hand van de volgende vragen: 1) Worden de herhalingsrecepten altijd zonder meer getekend? 2) Wordt gecontroleerd of de patiënt eerder terugkomt voor een herhaling? 3) Worden chronische gebruikers wel eens terugbesteld? 4) Worden wel eens pogingen ondernomen chronische gebruikers te laten afkicken? 2000 Huisartsopleiding VUmc 14

15 BIJLAGE 7 VERPLICHTE LITERATUUR - NHG-standaard "Slapeloosheid en slaapmiddelen" (M-23) en de Wetenschappelijke verantwoording Huisartsopleiding VUmc 15

16 BIJLAGE 8 CASUISTIEK 2000 Huisartsopleiding VUmc 16

17 ROLLENSPEL SLAAPSTOORNISSEN Rollenspel 1 Tijdens het tekenen van de recepten krijg je een recept onder ogen van mw.pieters. Het blijkt om een herhaal-recept te gaan voor Temazepan 10 mg. 30 stuks. Je ziet in de gegevens dat mw. Pieters maandelijks om dit recept vraagt. Je kunt nergens in de oude gegevens vinden waarom mw Pieters deze medicatie gebruikt. Je hebt binnenkort een onderwijsprogramma over slaapstoornissen en hebt de standaard al doorgenomen. Je besluit haar eens uit te nodigen op het spreekuur om de reden van het gebruik van deze medicatie met haar te bespreken. Eigenlijk vind je dart je opleider nogal gemakkelijk omgaat met het tekenen van de herhaalreceptuur en het voorschrijven van Bezodiazepinen in het bijzonder. Het lijkt je een goed idee om als het mogelijk is een paar mensen van dit chronisch gebruik af te helpen. Je besluit om eens een start te maken bij mw Pieters. Mw Pieters is 36 jaar. Ze heeft twee dochters van 16 jaar en van 14 jaar. Twee jaar geleden is ze gescheiden. Ze is toen verhuisd en bij je opleider in de praktijk gekomen. Ze werkt part-time als secretaresse. In haar vorige relatie is ze door haar man behoorlijk gekleineerd. Zij en haar kinderen hebben geen contact meer met hem. In de jaren voorafgaande aan de scheiding is ze begonnen met de slaapmedicatie. Ze sliep toen slecht, had veel angsten en nachtmerries. Ze vindt dat het goed gaat met haar, maar ze is bang dat het slechte slapen en de nachtmerries weer gaan beginnen zodra ze stopt met de medicatie. Mw Pieters wil eigenlijk wel van haar slaapmedicatie af, maar is dus bang voor een terugval, voor het opnieuw beginnen van de angst en voor de nachtmerries. De dokter wil haar proberen te helpen bij het afbouwen van / stoppen met het slikken van slaapmedicatie. Probeer in dit rollenspel aandacht te geven aan inzicht geven en voorlichting aan de patiënt. Welke hulp bied je daarnaast aan patiënt aan? Rollenspel 2 Je volgende patiënt op je spreekuur is mw Jansma met haar dochtertje, Truusje, van 3 jaar. Truusje is een vrolijk en druk kind, dat inmiddels je kamer gaat onderzoeken en intussen overal aanzit. Moeder doet vergeefse pogingen haar te corrigeren. Het probleem is dat Truusje s nachts niet naar bed wil en als ze er uiteindelijk in ligt, voortdurend naar beneden komt. Mw Jansen heeft al van alles geprobeerd: voorlezen, liedjes zingen, bij haar gaan liggen, boos worden, de deur op slot doen enz. Geen van de maatregelen heeft geholpen. Bovendien wordt Truusje s nachts altijd wakker en gaat dan bij haar ouders in bed liggen. Dit gedrag heeft ze sinds ze een half jaar geleden een longontsteking heeft gehad en erg ziek is geweest. Mw Jansen komt zo niet aan slapen toe. Haar man slaapt er rustig doorheen. Een zus van mw Jansma heeft een zoontje dat een tijd dezelfde problemen heeft gehad. Ze heeft toen van haar huisarts een tijdje druppels gekregen. Zou dit bij Truusje ook kunnen helpen en zou je die aan haar willen voorschrijven? 2000 Huisartsopleiding VUmc 17