Introductie en formuleren van leerdoelen

Transcriptie

1 EVALUATIE EN PLANNING Introductie en formuleren van leerdoelen Versie januari 1999 Docentendeel HUISARTS- OPLEIDING

2 Algemene gegevens Dit onderwijsprogramma is ontwikkeld door de staf van de afdeling Huisartsopleiding van de Vrije Universiteit ten behoeve van de huisartsopleiding aan de VU. De stuurgroep HAIO-onderwijs van de afdeling heeft uiteindelijk de ontwerptekst vastgesteld. Nadere informatie kan verkregen worden bij de onderstaande personen die de ontwerptekst hebben samengesteld. De gegevens van dit programma worden aangeboden aan het Samenwerkings Verband Universitaire Huisartsopleidingen in Utrecht voor centrale archivering in de Centrale Onderwijs Bank. In geval anderen dan de Huisartsopleidingen van dit programma gebruik willen maken of, indien de uitgave voor andere doeleinden of in een ander verband wordt gebruikt, geldt het volgende: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het hoofd van de afdeling huisartsopleiding van de Vrije Universiteit. Programmamaker(s): Lili van Rhijn Trefwoorden : ICPC : LHK : Datum en naam laatste wijzigingen:18 februari 1999, Frieda de Haas Contactpersoon : Lili van Rhijn Telefoon : Huisartsopleiding Afdeling HVSG Vrije Universiteit Overschiestraat XK Amsterdam 1999 Huisartsopleiding VUmc 2

3 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN Aanvangsniveau Doelstellingen METHODIEK ORGANISATIE Voorbereiding deelnemers Tijdschema LITERATUUR Verplichte literatuur Facultatieve literatuur Literatuur t.b.v. referaat DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT Inhoud HAIO-deel Voorbereiding docent Docentinstructie VOORBEREIDING SECRETARIAAT Materiaal Kopiëren SAMENVATTING OWP INTRODUCTIE EVALUATIE PLANNING BIJLAGE 1 VERPLICHTE LITERATUUR BIJLAGE 2 VOORBEELDEN VOOR FORMULEREN LEERDOELEN Huisartsopleiding VUmc 3

4 INLEIDING Leerprocesbegeleiding In het Leerplan Deel 2 De inhoud van de huisartsopleiding staan de keuzes beschreven die het uitgangspunt vormen voor de uitvoering van het onderwijs en het leren tijdens de opleiding. Een belangrijk aandachtspunt vormt daarbij het proces van leren, het leerproces. De huisartsopleiding van de VU wil de huisarts in opleiding de kennis en vaardigheden bijbrengen, die nodig zijn om het Basistakenpakket van de LHV op wetenschappelijk verantwoorde en kritische wijze te kunnen uitvoeren. Ten aanzien van de visie op onderwijs geldt dat we bijzondere nadruk leggen op het proces van leren en onderwijzen. De inhoud van de huisartsgeneeskunde is sterk in ontwikkeling en daarom staat de leerstof niet voor altijd vast. Belangrijk is dat de HAIO gedrag aanleert om steeds te blijven (bij)scholen. Het leren binnen de huisartsopleiding is een continu proces. Er bestaat daarbij een wisselwerking tussen het werken in de praktijk, het leren van theoretische kennis en oefenen van vaardigheden voor het toepassen van deze theorie. Dit "ervaringsleren" is een proces, waarbij elke keer bepaalde elementen weer terugkeren. Om dit leren zo efficiënt mogelijk te laten verlopen, is het zinvol hierbij een stappenplan aan te houden en zo het proces meer richting en inhoud te geven. Dit stappenplan vormt een cirkel en bestaat uit een aantal elementen: * Vaststellen van leerdoelen op grond van geconstateerde lacunes en leerwensen * Bepalen op welke wijze deze leerdoelen ingevuld kunnen worden * Uitvoeren van gemaakte plannen * Evalueren en bepalen welke resultaten behaald zijn en welke lacunes er nog zijn Het doet er niet toe welk beginpunt er gekozen wordt. Het gaat er met name om, dat alle stappen van de cirkel iedere keer weer doorlopen worden. De keuze welke stap het eerst genomen wordt, zal afhangen van het moment waarop de HAIO gaat plannen en van de leerstijl van de HAIO. Voor de HAIO betekent dit, dat er verwacht wordt dat hij zijn eigen leerplan opstelt en dit regelmatig bijstelt op grond van feedback, evaluaties en toetsen van zijn functioneren als huisarts(in opleiding). De HOVU heeft er voor gekozen de HAIO voor dit leren tijdens Blok 1 een structuur aan te bieden. De opleiding biedt de HAIO daartoe een aantal mogelijkheden. 1. De HAIO krijgt inzicht in leerdoelen per fase van de opleiding (In Leerplan en Opleidingswerkplan). 2. De HAIO leert tijdens het terugkomdagonderwijs in de oriëntatieperiode van Blok 1 vaardigheden die noodzakelijk zijn om een dergelijk leerplan op te kunnen stellen, namelijk het formuleren van leerdoelen en het vaststellen van methoden waarmee de leerdoelen behaald kunnen worden. Bovendien krijgt de HAIO meer inzicht in diens eigen leerstijl. 3. Het is de bedoeling dat de HAIO in de praktijk met de HAO hiervoor tijd uittrekt tijdens de leergespekken, naast er zelf thuis aan te werken. Er is ook regelmatig tijd op de terugkomdag tijdens het programma-onderdeel Evaluatie/planning om hierbij stil te staan. 4. De HAIO krijgt regelmatig van de HAO en van de groepsbegeleiders feedback op diens functioneren. Deze feedback wordt deels gegeven op grond van toetsen en deels op grond van datgene wat de HAO en groepsbegeleiders zien wanneer de HAIO aan het werk is in de praktijk en tijdens de terugkomdag. 5. De HAIO ontvangt een dossier, waarin het leerplan gemaakt kan worden en een leeragenda, waarin hij desgewenst de planning kan inroosteren. Evaluatie/planningsbijeenkomsten In dit kader worden er tijdens de hele opleiding in het terugkomdagonderwijs Evaluatie/planningsbijeenkomsten gehouden. Het is het moment waarop de HAIO met mede-haio's en groepsbegeleiders kan evalueren hoe het gaat in deze fase van de opleiding, kan analyseren waar knelpunten en lacunes liggen om op grond daarvan nieuwe plannen te kunnen vaststellen. In dit programma "Evaluatie en planning, introductie en formuleren van leerdoelen" komt aan de orde hoe de Evaluatie/planningsbijeenkomsten vorm gegeven worden in Blok 1, hoe de HAIO een individueel leerplan kan maken (in grote lijnen) en hoe hij bruikbare leerdoelen kan opstellen. Dit programma sluit 1999 Huisartsopleiding VUmc 4

5 aan op het OWP Leerstijlen en wordt bij voorkeur er direct achteraan gegeven. Dit ook in verband met de tijdsindeling. Onderwijsprogramma s in kader van leerprocesbegeleiding In het kader van het leerproces worden ook nog de volgende onderwijsprogramma s gegeven op terugkomdagen tijdens Blok 1: - Leerstijlen (inzicht in eigen leerstijl), tijdens Introductieweek - Methodiek Individueel leerplan (vaststellen van manier van invullen hiervan), in Oriëntatieperiode - Maken van Individueel leerplan tijdens de Koppelbijeenkomst halverwege oriëntatieperiode - Evaluatie/planningsbijeenkomsten 1999 Huisartsopleiding VUmc 5

6 1 AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN 1.1 Aanvangsniveau Over het algemeen zal een HAIO tot nu toe niet geleerd hebben gestructureerde aandacht te besteden aan het leren. Wel zullen sommigen al gewend zijn dit uit zichzelf te doen, maar veel anderen zullen dat juist vermeden hebben, afhankelijk van hun leerstijl. Vooral diegenen, die moeite hebben met eerst denken en dan pas doen, zullen mogelijk ook moeite hebben met deze wijze van werken. Vrijwel geen HAIO heeft geleerd concrete leerdoelen te formuleren. De HAIO kreeg hiervoor het OWP Leerstijlen en heeft dus enig idee van zijn eigen leerstijl. 1.2 Doelstellingen Algemene doelstellingen De HAIO weet na afloop van dit programma op welke wijze de Evaluatie/planningsbijeenkomsten gebruikt worden voor het stil staan bij het individuele leren en het plannen van het onderwijs van de komende periode. Bovendien heeft hij het individueel leerplan dossier gekregen. Hij weet aan welke voorwaarden een goed omschreven leerdoel moet voldoen en is gemotiveerd op een gestructureerde wijze aandacht te gaan besteden aan het leren. Concrete doelstellingen Specifiek Deel 1, Introduceren Individueel leerplan dossier De HAIO is na afloop van dit programma: 1. in staat te beschrijven wat de bedoeling van het individueel leerplan dossier is. 2. in staat te beschrijven welke voordelen en problemen de eigen leerstijl mogelijk geeft bij het gestructureerd leren. Deel 2, Evaluatie/planning in het algemeen en planning komende periode De HAIO is na afloop van dit programma: 3. in staat te beschrijven wat de bedoeling is van de Evaluatie/planningsbijeenkomsten. 4. in staat zich op de hoogte te stellen van wat er te leren valt tijdens de Oriëntatieperiode van Blok 1 en waar hij dat kan vinden. 5. in staat zich op de hoogte te stellen van hoe hij zich goed kan voorbereiden op datgene wat er te leren valt tijdens de oriëntatieperiode, zowel in de praktijk, als op de terugkomdag, als tijdens zelfstudie. Deel 3, Formuleren concrete leerdoelen De HAIO is na afloop van dit programma: 6. in staat concrete leerdoelen voor zichzelf te formuleren voor het leren tijdens de oriëntatieperiode Huisartsopleiding VUmc 6

7 2 METHODIEK Deel 1 Doelstelling 2: - In groepjes van 3 HAIO s bespreken hoe iemand gestructureerd kan leren, hoe zij dit tot nu toe aanpakten en wat het betekent om het leren (meer) gestructureerder aan te pakken. - Plenair terug vragen hoe ze het doen tot nu toe, in grote lijnen, en dit op flap of bord zetten, gerangschikt naar leerstijlen. Bespreken van de voordelen en de problemen met gestructureerd leren voor HAIO s met diverse leerstijlen. Doelstelling 1: - Leerplan laten doorkijken - Bespreken van vragen. Bedoeling van dit dossier bespreken en reacties vragen. Met name doorvragen naar moeite met deze wijze van werken. Deel 2 Doelstelling 4: - Plenair bespreken van komende periode, wat is de bedoeling van Oriëntatieperiode in praktijk, waar kan de HAIO wat vinden, introductie Opleidingswerkplan voor de praktijk, TOP-11 en vaardighedenlijst. Doelstelling 3 en 5: - Plenair plannen van terugkomdagonderwijs: wat wordt er van de HAIO s verwacht, hoe bereiden zij zich voor, waar kunnen ze wat vinden en wie is waarvoor verantwoordelijk. Hierbij expliciet aandacht besteden aan de Evaluatie/planningsbijeenkomsten. Deel 3 Doelstelling 6: - Plenair uitleggen wat de zin is van concrete leerdoelen en uitleggen wat het is. - Plenair een aantal rondes maken, hoe concreter hoe beter, aan de hand van voorbeelden uit bijlage 2. - In groepjes van 4 HAIO s oefenen met eigen voorbeelden of voorbeelden uit bijlage 2. - Lezen van literatuur, die bij dit programma gevoegd is. 3 ORGANISATIE 3.1 Voorbereiding deelnemers HAIO: Vooraf of achteraf doorlezen van literatuur. 3.2 Tijdschema Tijdschema Programma Tijdsduur (in minuten) Materiaal NB: Lili, breng jij de wijzigingen aan, dan zet ik e.e.a. wel in het schema hierboven Deel Huisartsopleiding VUmc 7

8 0-20 min. Na korte inleiding in groepjes bespreken ze hoe tot nu toe planmatig geleerd hebben min. Plenair bespreken aan de hand van leerstijlen min. Leerplan doorkijken lunchpauze 0-20 min. Plenair bespreken en motiveren Deel min. Plenair bespreken waar vind je wat min. Plannen onderwijs komende periode Deel min. Plenair uitleggen formuleren concrete leerdoelen min. Rondes, hoe concreter hoe beter min. Oefenen concrete leerdoelen aan de hand van eigen wensen of van voorbeelden min. Pauze Evaluatie introductieweek min. Evaluatie van deze introductieweek 1999 Huisartsopleiding VUmc 8

9 4 LITERATUUR 4.1 Verplichte literatuur Van samenhangende doelen naar activerende leeractiviteiten. L.A. van Loosbroek, IOWO, Katholieke Universiteit Nijmegen (Bijlage 1) 4.2 Facultatieve literatuur 4.3 Literatuur t.b.v. referaat 1999 Huisartsopleiding VUmc 9

10 5 DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT 5.1 Inhoud HAIO-deel Inleiding, hoofdstuk 1 tot en met 4, bijlage 1 en Voorbereiding docent 1. Doorkijken (lezen) individueel leerplan dossier, zodat je weet wat erin te vinden is. Zorg ervoor, dat er voor alle HAIO s een individueel leerplandossier beschikbaar is. 2. Voorbereiden planning terugkomdagen van komende periode. 3. Met je medegroepsbegeleider doorpraten van de manier waarop de Evaluatie/planningsbijeenkomsten gedaan zullen worden. Wie bereidt wat voor, hoe geef je het begeleiden van het leerproces vorm? Er kan hierbij per keer gekozen worden, welke vorm gebruikt wordt. Mogelijkheden zijn: - individueel spreekuurtje met (één van) de groepsbegeleider(s) - in de groep bespreken - HAIO s in groepjes met elkaar laten praten over hoe het gaat, elkaar tips gevend hoe ze verder zouden kunnen - combinaties hiervan Voor de inhoud kan gekozen worden uit bijvoorbeeld: - bespreken van op schrift gesteld leerplan - hoe gaat het met vorderingen van het leren - op welke wijze kan er getoetst worden - hoe verloopt samenwerking HAIO-HAO bij dit proces? Het is belangrijk, dat er regelmatig aan alle HAIO s feedback wordt gegeven over hun functioneren. Goede momenten daarvoor zijn vlak voor of na een CTD, rond momenten van beoordeling en wanneer daar aanleiding toe lijkt. Dat staat natuurlijk los van feedback, die gewoon tijdens het gewone onderwijs gegeven wordt. 5.3 Docentinstructie In het belang van het efficiënt en effectief leren wordt de HAIO tijdens Blok 1 van de opleiding een structuur gegeven waarbinnen planmatig geleerd kan worden. Er wordt daar in dit jaar relatief veel tijd aan besteed in het terugkomdag-onderwijs. Tijdens een van de onderwijsoverleggen afgelopen jaar is de wens hiertoe besproken. Het zal nog een kunst zijn om hier ook daadwerkelijk goed mee om te gaan. Dit programma staat in het kader van dat planmatig leren en het is zinvol om alle programma s, die hierover gaan (zie daarvoor de inleiding) door te kijken, zodat er ook voor jezelf wat meer samenhang ontstaat in de grote lijnen van het geheel van het begeleiden van het leerproces van de HAIO. De Evaluatie/planningsbijeenkomsten in Blok 1 worden voor de begeleiding van het leerproces van de HAIO gebruikt. In principe is het de bedoeling, dat de HAIO het grootste deel zelf doet, in concreet opzicht geholpen door de HAO. De groepsbegeleiders hebben tot taak vooral de procesbegeleiding te ondersteunen. Ook zal er in die Evaluatie/planningsbijeenkomsten tijd nodig zijn voor het plannen van het terugkomdagonderwijs van de periode daarna. Algemeen doel van dit programma is HAIO handvatten te geven bij zijn leren tijdens de oriëntatieperiode van Blok 1 en ook voor het leren tijdens de hele opleiding. Daarnaast geeft het de HAIO vaardigheden die nodig zijn bij het vorm geven aan dit leren. Probeer daarbij in het oog te houden, dat de manier waarop je het doet "model staat voor de manier van werken tijdens het terugdagonderwijs en met name het onderdeel evaluatie/planning. Deel 1: Introduceren individueel leerplan dossier Doel van dit stuk is hen te laten kennis maken met het Individueel leerplan dossier en hen te motiveren om hiermee te gaan werken. Het is belangrijk om het Individueel leerplan door te kijken, zodat jezelf een idee hebt hoe het in elkaar zit, wat er te halen is en waar vragen over zouden kunnen komen. Naast dit dossier wordt er een leeragenda uitgedeeld. HAIO s kunnen dit gebruiken om allerlei afspraken en 1999 Huisartsopleiding VUmc 10

11 aandachtspunten in de praktijk te noteren. Beide middelen zijn geen must: een HAIO is vrij om een systeem hiervoor te gebruiken dat hem het beste past. Wel wordt er verwacht dat er gestructureerd geleerd wordt en dat de HAIO hiervan een overdraagbaar (voor HAO en groepsbegeleiders) plan en verslag maakt. In groepjes bespreken hoe tot nu toe planmatig gewerkt is: Doel hiervan is een opwarmer voor motiveren om gestructureerd te leren. Vraag hen in groepjes van 3 HAIO s (andere dan tijdens OWP Leerstijlen) elkaar te vertellen hoe zij tot nu toe leren (als co-assistent) aanpakten. Kun je dit planmatig doen, hoe dan, hoe deden ze dit zelf tot nu toe? Waarom eventueel anders doen of juist niet? Plenair inventariseren van de manieren waarop HAIO s het aanpakken. Het is leuk dit volgens leerstijlen te rangschikken, zodat snel inzichtelijk is dat bepaalde manieren meer bij de ene en andere manieren meer bij een andere leerstijl horen. HAIO s hebben soms veel moeite om zich een planmatige wijze van werken eigen te maken. Het zal sommige HAIO s dus veel moeite kosten om dit ook uit te voeren. De reden dat we hier toch voor kiezen is, dat het het leren effectiever en efficiënter maakt en dat het HAIO s leert hoe ze later als huisarts zelf beter kunnen bepalen waaraan ze willen werken om hun deskundigheid te vergroten/op te halen. Bespreek weerstanden hiertegen. Leerplan doorkijken: Kijk hoe je dit het beste aan kunt pakken. Zelf laten kijken, hen vragen bepaalde zaken op te zoeken, kort er wat over vertellen. Doel is, dat ze er al eens even in gekeken hebben en een indruk hebben wat er in zit en waarom. Het is de bedoeling, dat ze het later thuis uitgebreid bekijken, niet nu. Plenair bespreken en motiveren: Bespreek eventuele vragen hierover. ijk hoe de motivatie ligt en waar weerstanden mee te maken hebben en probeer te motiveren. Deel 2: Plannen van onderwijs Plenair bespreken waar vind je wat : Bespreek hoe jullie het plannen zullen aanpakken: wie doet wat, welk voorwerk door wie, wie is verantwoordelijk waarvoor etc. En waar kunnen HAIO s vinden wat ze moeten voorbereiden voor de terugkomdag. Wat kunnen ze in deze periode in de praktijk leren, welke leergesprekken moeten er ingepland, wanneer en hoe evalueer je, etc etc. Plenair bespreken onderwijs komende periode: Bespreek alles wat er voor de komende periode aan de orde komt en welke voorbereiding dit vergt, zowel op de praktijk als tijdens de zelfstudie. Maak duidelijk, dat er verwacht wordt dat er goed voorbereid wordt en handel hier ook naar op de terugkomdag. Deel 3: Formuleren concrete onderwijsdoelen Plenair uitleggen wat concrete leerdoelen zijn en wat de zin er van is. (zie eventueel voor verantwoording hiervan in individueel leerplan dossier, leerdoelen) Voor veel HAIO s taaie stof, groot abstractieniveau, dus probeer het speels te houden en zo dicht mogelijk bij de praktijk van alledag te blijven. Zoals bekend is het belangrijk concrete doelen te formuleren, omdat alleen dan een goed plan gemaakt kan worden en omdat dan alleen bekeken kan worden of het doel ook behaald is. Concreet wil zeggen, dat er bepaald moet worden of het om kennis, vaardigheid of attitude gaat en dat er gedrag beschreven moet worden waaraan getoetst kan worden of het doel ook behaald is (dat werkt ook motiverend), zowel kennis als vaardigheidsdoelen, eventueel houdingsaspecten. Verder doel in kleinere onderdelen splitsen. Dus niet alleen: oefenen intake, maar b.v. oefenen in vaardigheid elke intake af te sluiten met een samenvatting, die de patiënt moet accorderen; of niet dermatologie beter herkennen, maar alle dermatosen kunnen beschrijven naar efflorescentie en op grond daarvan een indeling geven in type dermatose. Het is overigens dan vaak nodig beter te omschrijven wat de HAIO nog niet goed kan, dat wil zeggen, dat er soms eerst een verhelderingsfase of observatieronde aan vooraf moet gaan wil de HAIO beter kunnen beschrijven wat hij wil leren Huisartsopleiding VUmc 11

12 Rondes: hoe concreter, hoe beter Om hen te laten oefenen met zo concreet mogelijk te formuleren vraag je hen in een soort rondje aan de hand van de gegeven voorbeelden zo concreet mogelijk leerdoelen te formuleren. HAIO 1 doet poging, HAIO 2 probeert het aan te scherpen, HAIO 3 nog iets concreter, etc. tot het echt concreet en helder is. Probeer alle HAIO s af en toe aan bod te laten komen. Voorbeelden in Bijlage 2. De voorbeelden zijn deels vrij concreet, maar er staan ook een aantal vagere, zodat bepaalde keuzes gemaakt moeten worden. Doe dit enkele keren, tot je het idee hebt dat een aantal het in de gaten heeft gekregen. Oefenen concrete leerdoelen aan de hand van eigen wensen en voorbeelden: Laat hen allen voor zichzelf minimaal 1 leerdoel opschrijven, zo concreet mogelijk en vraag hen daarna commentaar te geven op elkaars doelen en ze eventueel bij te stellen. Doe dit in groepjes van 3-4 HAIO s en zet diegenen bij elkaar, die het wel begrepen lijken te hebben, zodat je zelf met de HAIO s kunt gaan zitten, die er nog niet veel van snappen. Doorlezen literatuur: Adviseer hen de bijgevoegde literatuur over leerdoelen door te lezen. Evaluatie introductieweek Hier is geen programma voor gemaakt. Het gaat om afronden van deze 2 weken van kennis maken en een start maken met de huisartsopleiding. Gebruik dit uur naar eigen inzicht Huisartsopleiding VUmc 12

13 6 VOORBEREIDING SECRETARIAAT 6.1 Materiaal Het is de bedoeling, dat het Individueel leerplandossier uiterlijk op dit moment aan de HAIO s uitgedeeld wordt. 6.2 Kopiëren Geen Huisartsopleiding VUmc 13

14 7 SAMENVATTING OWP INTRODUCTIE EVALUATIE PLANNING Zoals in het Leerplan HOVU staat beschreven vormt een belangrijk aandachtspunt tijdens de opleiding het proces van leren, het leerproces. De huisartsopleidng biedt de HAIO daartoe een aantal mogelijkheden: 1. De HAIO krijgt inzicht in leerdoelen per fase van de opleiding (In Leerplan en Opleidingswerkplan). 2. De HAIO leert tijdens het terugkomdagonderwijs in de oriëntatieperiode van Blok 1 vaardigheden die noodzakelijk zijn om een dergelijk leerplan op te kunnen stellen, namelijk het formuleren van leerdoelen en het vaststellen van methoden waarmee de leerdoelen behaald kunnen worden. Bovendien krijgt de HAIO meer inzicht in diens eigen leerstijl. 3. Het is de bedoeling dat de HAIO in de praktijk met de HAO hiervoor tijd uittrekt tijdens de leergesprekken, naast er zelf thuis aan te werken. Er is ook regelmatig tijd op de terugkomdag tijdens het programma-onderdeel Evaluatie/planning om hierbij stil te staan. 4. De HAIO krijgt regelmatig van de HAO en van de groepsbegeleiders feedback op diens functioneren. Deze feedback wordt deels gegeven op grond van toetsen en deels op grond van datgene wat de HAO en groepsbegeleiders zien wanneer de HAIO aan het werk is in de praktijk en tijdens de terugkomdag. 5. De HAIO ontvangt een dossier, waarin het leerplan gemaakt kan worden en een leeragenda, waarin desgewenst de planning in kan roosteren. Dit programma is een introductie hiervoor. Aan de orde komen het Individueel leerplan dossier, de wijze van werken tijdens de Evaluatie/planningsbijeenkomsten gedurende de hele opleiding en het oefenen in het formuleren van leerdoelen. Het is een programma wat qua tijd en inhoud aansluit op het programma Leerstijlen, wat in elk geval hiervoor gegeven moet worden. In principe wordt dit programma aan het einde van de Introductieweek gegeven en wordt er het laatste uur besteed aan de evaluatie van de eerste 2 weken in de opleiding Huisartsopleiding VUmc 14

15 BIJLAGE 1 VERPLICHTE LITERATUUR Van samenhangende doelen naar activerende leeractiviteiten. L.A. van Loosbroek, IOWO Katholieke Universiteit Nijmegen 1999 Huisartsopleiding VUmc 15

16 BIJLAGE 2 VOORBEELDEN VOOR FORMULEREN LEERDOELEN - HAIO wil kunnen reanimeren in de huisartspraktijk - HAIO wil bij mensen met kleine kwalen (aphten, eeltplekken, wintervoeten, etc) zelfstandig beleid bepalen - HAIO wil kunnen omgaan met registratiesysteem in de praktijk - HAIO wil voor TOP 11 de juiste recepten voorschrijven - HAIO wil patiënten, die voor controle hypertensie komen als huisarts behandelen. - HAIO wil goed kunnen reageren met vragen rond abortus - HAIO wil consult structureren - HAIO wil KNO bij kinderen beter onder de knie krijgen - HAIO wil weten welke andere hulpverleningsinstanties/hulpverleners hij kan inschakelen tijdens de dienst 1999 Huisartsopleiding VUmc 16

17 STAPPENPLAN VOOR DE ONTWIKKELING VAN ONDERWIJSPROGRAMMA'S Voor het samenstellen van een concept onderwijsprogramma is een stappenplan opgesteld. Dit stappenplan wordt gebruikt om de opdracht die de onderwijscoördinator of de clusterhouder heeft opgesteld uit te werken tot het samenstellen van een onderwijsprogramma [OWP]. De clusterhouder geeft bij het verstrekken van de opdracht duidelijk aan op welke datum hij uiterlijk het concept OWP wil zien om het te kunnen becommentariëren. De mal voor een OWP staat op de S-schijf: S:\HO\OWP\STAPPENP\OWP_WORD_MAL.In deze mal zijn onderdelen van dit stappenplan als commentaar opgenomen. Dit commentaar wordt niet uitgeprint en is alleen op het scherm zichtbaar. Achter dit uitgeschreven stappenplan staat een overzicht van de inhoudsopgave van een OWP en een samenvatting van het stappenplan. Stap 1, Voorbereidingen Nagaan welk OWP-materiaal reeds aanwezig is op onze afdeling - Het aanwezige onderwijsmateriaal is gebundeld in de blauwe mappen in de onderwijskast in de kamer van het onderwijssecretariaat. Deze blauwe mappen bevatten literatuur, syllabi, readers en OWP's. - De goedgekeurde onderwijsprogramma's staan op de s-schijf [S:\ho\OWP\blok1\..., etc.] en zijn ter inzage voor alle stafleden; je kunt ze ook kopiëren op een flop en uitprinten. Een OWP dat je wilt gaan bewerken dient in Word te zijn opgemaakt. Als dat niet het geval is kan het secretariaat het OWP op verzoek, via Henriëtte, converteren in Word. Doe dit niet zelf! - VPG programma's zijn ook ter inzage beschikbaar: S:\vho\ondwprog\...] - Ga na of er een DKB-pakket van het NHG bestaat over het onderwerp in kwestie. Alle DKBpakketten staan in de afdelingsbibliotheek. Bij Henriëtte is een handleiding te verkrijgen voor het gebruik van [delen van] DKB-pakketten in de beroepsopleiding. Relevante literatuur opzoeken Als stelregel geldt dat de literatuur waar naar verwezen wordt niet ouder mag zijn dan vijf jaar. Als er wel oudere literatuur gebruikt wordt dan graag een motivatie van de keuze. Zoek literatuur met behulp van De geïnformeerde huisarts en MEDLINE. Hoofdstuk 2 uit Trisha Greenhalgh, How to read a paper, BMJ 1997, kan daarbij een goede leidraad vormen [kopie verkrijgbaar bij Henriëtte] Omvang van het OWP Er is op zich geen absoluut maximum voor de omvang van een OWP te stellen, maar in de beperking toont zich de meester. Gemiddeld dient een OWP, inclusief bijlagen, niet meer dan bladzijden tekst te bevatten. Uitzonderingen zijn, mits geargumenteerd, mogelijk. Stap 2, Doelstellingen formuleren 1999 Huisartsopleiding VUmc 17

18 De algemene doelstellingen voor een onderwijsprogramma volgen uit de clusterbeschrijvingen. De clusterhouder vermeldt deze algemene doelstellingen bij de opdracht voor het schrijven van een OWP. Formuleren van concrete programma doelstellingen Deze zijn een directe uitwerking van de algemene doelstellingen en dienen beperkt in aantal te zijn. Zij geven duidelijk weer wat de HAIO na afloop van het programma moet kunnen. De concrete programmadoelstellingen moeten zo geformuleerd zijn dat ze in principe toetsbaar zijn. Formuleer doelstellingen dus zo dat ze waarneembaar gedrag of te toetsen kennis omschrijven. De algemene formulering is: na afloop van het programma is de HAIO in staat: Bruikbare werkwoorden zijn bv.: zeggen, spreken, vertellen, benoemen, gebruiken, hanteren, opzoeken, selecteren, herleiden, interpreteren, identificeren, ontdekken, aanduiden, onderstrepen, ordenen, rangschikken, sorteren, verzamelen, classificeren, rubriceren, vervangen, weglaten, toevoegen, meten, wegen, verschil of gelijkenis aangeven. Niet geschikte werkwoorden zijn: weten, leren, beter leren, kennen, begrijpen, beheersen, waarderen, inzicht hebben in, de betekenis vatten van, overwegen, inzien, aanvoelen, hebben, verwerven, bekend zijn met, blijk geven van, onthouden, herinneren. Afstemmen met clusterhouder of onderwijscoördinator Om te voorkomen dat aan het eind van de procedure, dus wanneer het product gereed is gekomen, de clusterhouder of de onderwijscoördinator geconfronteerd wordt met een product dat niet aansluit bij de al eerder vastgestelde doelstellingen en onderwijsprogramma's is het noodzakelijk dat de programmamaker de door hem/haar gestelde doelstellingen laat checken. Dit deel van stap 2 is een essentieel onderdeel om te komen tot een overzichtelijk en samenhangend curriculum. Stap 3, Onderwijsprogramma schrijven Hieronder staat beschreven wat er ten aanzien van de verschillende onderdelen [de paragraven] van het OWP moet gebeuren. Inleiding Beschrijf hierin kort wat het doel van het voorliggende onderwijsprogramma is, en om welke redenen het van belang is dat dit programma op deze plaats in het curriculum komt. Geef aan in welke onderwijscontext het geplaatst dient te worden. In de inleiding horen geen inhoudelijke stukken tekst en uitleg thuis. Zet die in de bijlagen Paragraaf 1, Aanvangsniveau en doelstellingen Beschrijf hieronder kort welk aanvangsniveau bij de HAIO s verondersteld wordt, gezien de plaats in het opleidingsprogramma en voorafgaande werk- en onderwijservaring. Voor het beschrijven van de doelstellingen: zie tekst bij stap 2. Paragraaf 2, Methodiek Motiveer hier kort waarom voor de verschillende methodieken gekozen is. De bedoeling hiervan is dat de HAIO [en de docenten] begrijpen waarom juist deze methodiek gekozen om een bepaalde doelstelling te bereiken Huisartsopleiding VUmc 18

19 Houd de beschrijving van de te volgen methode kort en feitelijk zodat de HAIO en de uitvoerder weten wat er globaal gaat gebeuren. Beschrijf elk programmaonderdeel kort en vermeld daarbij een korte titel, die terugkomt in het tijdschema in par. 3 en in par. 5 bij de docentinstructie per programmaonderdeel. Geef aan welke doelstelling[en]met welk programmaonderdeel bereikt dienen te worden. Een programmaonderdeel kan bestaan uit opdrachten voor zelfstudie, opdrachten voor praktijkonderwijs en methoden die gevolgd worden tijdens het afdelingsonderwijs. Alle onderwijsdoelstellingen dienen aan de orde te komen. Ga na of de doelstellingen op deze wijze haalbaar zijn in het kader van dit onderwijsprogramma. Vraag je steeds af of een methode geëigend is om een bepaalde doelstelling te bereiken. Vraag je ook steeds af of de gekozen methodiek de HAIO s [en de docent] voldoende uitdaging biedt zodat ze actief aan de slag gaan. Een voorgekauwd referaat biedt geen enkele uitdaging aan de HAIO die het moet houden!! Zie hoofdstuk 2, 3 en 5 uit het Didactisch vademecum, DOZ-boek 3, 11 e druk 1998,uitgave HVU-press, Utrecht Paragraaf 3, Organisatie Beschrijf hieronder 1 de gewenste voorbereiding van de deelnemers Geef hier informatie over de noodzakelijke zelfstudie en de eventuele opdrachten die in de praktijk uitgevoerd dienen te worden voorafgaand aan het TKD-onderwijs.[In bijlage 1 wordt de verplichte literatuur voor zover niet in bezit ondergebracht] We gaan uit van vier uur zelfstudie per week waarvan globaal twee uur besteed kan worden aan de voorbereiding van het TKD-onderwijs. Per dagdeel kan dan ongeveer 1 uur voorbereiding gevraagd worden in de vorm van zelfstudie of andere opdrachten. 2 het programma van het afdelingsonderwijs Vermeld in het tijdschema een uiteenzetting van de opzet van het programma voor 5 à 10 minuten, een pauze halverwege van 15 minuten en aan het eind 5 à 10 minuten voor schriftelijke en mondelinge evaluatie. Deze drie items vormen vaste onderdelen van een tijdschema bij een programma van een dagdeel [een dagdeel is 3 ¼ uur]. Bij programma's voor een gehele dag moet ook de lunchpauze worden gepland. In het tijdschema worden de titels van de verschillende onderdelen van het programma vermeld met de benodigde tijdsinvestering in minuten erachter. Paragraaf 4, Overzicht van de literatuur Vermeld hieronder een lijst van verplichte en facultatieve literatuur. Van de verplichte literatuur [en literatuur voor referaten] dienen de originelen of een zeer goede éénzijdige kopie gevoegd te worden bij het concept programma. De verplichte literatuur dient ook in bijlage 1 vermeld te worden. Facultatieve literatuur wordt niet toegevoegd aan het programma maar hier alleen vermeld op de literatuurlijst volgens de Vancouver methode. De facultatieve literatuur wordt zoveel mogelijk gearchiveerd in de blauwe mappen. Paragraaf 5, Docentinstructie per programmaonderdeel Dit hoofdstuk is één van de belangrijkste onderdelen van de programmabeschrijving omdat de overdraagbaarheid aan docenten hiermee geëffectueerd wordt. De uitvoerende docenten dienen de 1999 Huisartsopleiding VUmc 19

20 lijn van de programmamaker goed te kunnen volgen en de keuzes die gemaakt zijn te kunnen ondersteunen. 5.1 Inhoud HAIO deel De HAIO ontvangt een deel van het programma en onder 5.1 wordt aangegeven welke paragrafen bijlagen het secretariaat moet opnemen in het HAIO deel. Niet alle onderdelen van het OWP zijn bedoeld om de HAIO te informeren. Maak dus een duidelijke instructie voor het secretariaat welk deel voor de HAIO geschikt is. Hierbij moet efficiënt te werk worden gegaan. Het is organisatorisch ingewikkeld als delen uit de bijlagen tijdens het onderwijs op de TKD moeten worden uitgereikt. Dit geeft voor het secretariaat extra werkzaamheden en de bewaking is lastig. Een GOV bijvoorbeeld kan vaak goed vooraf worden uitgereikt. Toetsen en antwoorden niet. Standaard krijgt de HAIO de inleiding, de paragrafen 1 t/m 4 en bijlage 1 [indien er verplichte literatuur beschreven is als huiswerk]. 5.2 Voorbereiding docent Hierbij wordt verwezen naar de programmabeschrijving en literatuur. Ook wordt vermeld welke discipline het programma het beste kan uitvoeren. Eventuele buitendocenten worden vermeld met telefoon en woonplaats. 5.3 Docentinstructie Gebruik per onderdeel dezelfde titel als in paragraaf 2. Herhaal niet wat daarin vermeld is maar benoem hier de aandachtspunten voor de docent zodat deze alle benodigde en uitgebreide instructie hier krijgt en het programma kan uitvoeren zoals de maker het gewild heeft. De beschrijving moet per programmaonderdeel gegeven worden en mag zeer gedetailleerd zijn. Geef aan welke beperkingen en valkuilen etc. er bij de verschillende programmaonderdelen zijn te verwachten. De docent krijgt hierdoor een goed beeld van hoe het programma zal verlopen en waarop tijdens de verschillende onderdelen speciaal moet worden gelet. Niet alle aspecten kunnen tegelijkertijd aan de orde komen. Bij de uitvoering kunnen altijd andere interessante aspecten aan de orde komen die niet door de maker zijn benoemd. De docent zal toch zoveel mogelijk zich aan de instructie van de maker moeten houden maar deze moet dan ook duidelijk en specifiek zijn beschreven. Vermeld ook per programmaonderdeel de verschillende organisatorische aspecten die voor de docent van belang zijn. Verwijs waar nodig naar de sheets en materiaal voor de docent in de betreffende bijlagen. Paragraaf 6, Voorbereiding secretariaat Beschrijf, indien van toepassing, hier precies wat het secretariaat moet doen om het OWP goed te laten verlopen. Dit moet voor het secretariaat duidelijk zijn, ook als zij de verdere inhoud van het OWP niet kennen. Geef aan - of er extra ruimte nodig is, - welke materialen klaargelegd [eventueel gereserveerd] moeten worden [audiovisuele middelen]. apparatuur, banden [met titels], sheets, bijlagen. voor referaat, enz. - wanneer de docent dat materiaal nodig heeft, bijv. tijdens Evaluatie/Planning of op de TKD. - welke bijlagen gekopieerd moeten worden om op de TKD uit te delen. Buitendocenten worden in eerste instantie benaderd door de programmamaker om na te gaan of men bereid is medewerking te verlenen. Hierbij moet gewezen worden op de herhaling van de programma's voor 3 groepen per jaar. Definitieve tijden en plaats worden door het secretariaat 1999 Huisartsopleiding VUmc 20

21 door gegeven aan de buitendocenten. Afspraken zoveel mogelijk schriftelijk vastleggen en toevoegen aan de programmabeschrijving. Voor kosten van buitendocenten vooraf contact opnemen met het hoofd van de afdeling en op deze plaats vermelden welke afspraak gemaakt is over vergoeding. Paragraaf 7, Samenvatting Voor de samenvatting is van belang dat de argumentatie die gegeven is in de inleiding beschreven wordt aan de hand van de doelstellingen en het verloop van het programma. De samenvatting wordt gebruikt om bij de beschrijving van het curriculum in korte tijd inzicht te kunnen hebben in wat er in de verschillende programma's plaatsvindt [maximaal ½ A-vier]. Paragraaf 8, Bijlagen Houd de volgende volgorde aan bij de bijlagen: Eerste bijlage: verplichte literatuur: - Hoofdstukken uit boeken die op de verplichte literatuurlijst opgenomen in het leerplan staan dienen niet gekopieerd te worden! In dat geval in deze bijlage alleen een vermelding van auteur, titel, uitgeverij, jaar van uitgave en de paginanummers. - Artikelen: alleen relevante, recente, duidelijk leesbare en kopieerbare artikelen bijvoegen Vervolgens de bijlagen die de HAIO nodig heeft voor de voorbereiding op het OWP Daarna: de bijlagen, die de HAIO nodig heeft op de TKD tijdens het OWP Als laatste de bijlagen die alleen de docent nodig heeft. Enige aanwijzingen voor het schrijven van de teksten: Wees consequent in opsommingen: gebruik of steeds hele zinnen met onderwerp werkwoord en gezegde, of alleen steekwoorden. Vermijd het gebruik van [zelfverzonnen] afkortingen. Vermijd het gebruik van vetgedrukte en onderstreepte woorden in de tekst, dat geldt ook voor het gebruik van hoofdletters anders dan aan het begin van een zin, bij een eigennaam, of bij afkortingen als HAIO. Laat voordat je een concepttekst aanbiedt voor commentaar eerst de spellingscontrole van Word door je document heengaan Stap 4, Commentaarronde Voor het definitief vaststellen van de onderwijsprogramma's is het noodzakelijk dat niet alleen de programmamaker en uiteindelijk de onderwijscoördinator achter de inhoud van het programma staat maar ook de staf. Biedt het conceptprogramma eerst aan een paar collegae aan voor commentaar voordat je het aan de clusterhouder of de onderwijscoördinator aanbiedt. Niet alle stafleden kunnen worden betrokken bij het ontwikkelen van het OWP zodat een keuze moet worden gemaakt. Bij de opdracht kan de clusterhouder suggesties geven om bepaalde collegae stafleden te betrekken bij deze fase, maar de programmamaker kan ook naar eigen keuze stafleden vragen commentaar te leveren. Het risico van vertraging van het ontwikkelingsproces moet wel worden voorkomen. Laat daarom de commentaarfase niet langer dan 2 weken duren. De plaats van de commentaarronde ligt niet vast. Bepaal zelf in welke ontwikkelingsfase je de commentaarronde houdt, maar stel het niet tot de laatste fase uit Huisartsopleiding VUmc 21

22 Stap 5, Conceptprogramma inleveren De afronding van het ontwikkelingsproces mondt uit in het aanleveren uiterlijk op de deadline die gesteld is van het materiaal, dat wil zeggen: een uitdraai + het programma op flop + originele en goed leesbare verplichte literatuur, alle bijlagen en teksten voor sheets [voor de juiste volgorde van de bijlagen zie stap 3, paragraaf 8] aan de clusterhouder of onderwijscoördinator geven. De clusterhouder meldt deze deadline bij het geven van de opdracht. Stap 6, Commentaar verwerken Het opgestelde tijdpad voor het verwerken van OWP s biedt de clusterhouder of de onderwijscoördinator de gelegenheid om binnen 2 weken het conceptprogramma te beoordelen. In deze periode is het mogelijk nog wijzigingen aan te brengen in overleg met de programmamaker. Het commentaar moet snel verwerkt kunnen worden in het definitieve programma. Wij wensen je veel succes en hopen dat deze instructie bijdraagt aan het vereenvoudigen van het ontwikkelen van een onderwijsprogramma. Henriëtte van der Horst en Piet Schoonheim 1999 Huisartsopleiding VUmc 22

23 INHOUDSOPGAVE OWP [te vinden op S:\HO\OWP\STAPPENP\OWP_WORD_MAL] INLEIDING 1 AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN 1.1 Aanvangsniveau 1.2 Doelstellingen 2 METHODIEK 3 ORGANISATIE 3.1 Voorbereiding deelnemers 3.2 Tijdschema 4 LITERATUUR 4.1 Verplichte literatuur 4.2 Facultatieve literatuur 5 DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT 5.1 Inhoud HAIO-deel 5.2 Voorbereiding docent 5.3 Docentinstructie 6 VOORBEREIDING SECRETARIAAT 7 SAMENVATTING OWP 8 BIJLAGEN 1999 Huisartsopleiding VUmc 23

24 Samenvatting stappenplan Na het krijgen van de opdracht van de clusterhouder of onderwijscoördinator: Stap 1 Verzamelen aanwezig materiaal op de afdeling en elders. Stap 2 1 Formuleren van concrete doelstellingen. 2 Afstemmen met algemene doelstellingen van curriculum overleg met clusterhouder. Stap 3 OWP concept schrijven, inclusief voorgestelde bijlagen Stap 4 Commentaar ronde: voorleggen concept aan collegae stafleden. Stap 5 Inleveren concept versie + alle bijlagen bij clusterhouder of onderwijscoördinator. Stap 6 Verwerken commentaar van clusterhouder of onderwijscoördinator en uiterlijk op afgesproken datum inleveren bij clusterhouder of onderwijscoördinator Huisartsopleiding VUmc 24