REFLECTIERONDE HUISARTS- OPLEIDING. Versie januari Docentendeel

Transcriptie

1 REFLECTIERONDE Versie januari 1999 Docentendeel HUISARTS- OPLEIDING

2 Algemene gegevens Dit onderwijsprogramma is ontwikkeld door de staf van de afdeling Huisartsopleiding van de Vrije Universiteit ten behoeve van de huisartsopleiding aan de VU. De stuurgroep HAIO-onderwijs van de afdeling heeft uiteindelijk de ontwerptekst vastgesteld. Nadere informatie kan verkregen worden bij de onderstaande personen die de ontwerptekst hebben samengesteld. De gegevens van dit programma worden aangeboden aan het Samenwerkings Verband Universitaire Huisartsopleidingen in Utrecht voor centrale archivering in de Centrale Onderwijs Bank. In geval anderen dan de Huisartsopleidingen van dit programma gebruik willen maken of, indien de uitgave voor andere doeleinden of in een ander verband wordt gebruikt, geldt het volgende: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het hoofd van de afdeling huisartsopleiding van de Vrije Universiteit. Programmamaker(s): Lili van Rhijn Datum en naam laatste wijzigingen: 11 maart 1999, Frieda de Haas Contactpersoon : Lili van Rhijn Telefoon : Huisartsopleiding VU Medisch Centrum Overschiestraat XK Amsterdam 1999 Huisartsopleiding VUmc 2

3 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN Aanvangsniveau Doelstellingen METHODIEK ORGANISATIE Voorbereiding deelnemers Tijdschema... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4 LITERATUUR Verplichte literatuur Facultatieve literatuur DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT Inhoud HAIO-deel Voorbereiding docent Docentinstructie VOORBEREIDING SECRETARIAAT Materiaal SAMENVATTING REFLECTIERONDE BIJLAGE 1 LITERATUUR Huisartsopleiding VUmc 3

4 INLEIDING Tijdens het afdelingsonderwijs in de Huisartsopleidng is er van oudsher plaats ingeruimd voor het bespreken van de ervaringen die tijdens de praktijkstages worden opgedaan. Dit biedt zowel voor de inbrenger als de andere groepsleden mogelijkheden om van deze ervaringen te leren. Dit geldt zowel voor wat er ingebracht wordt (de inhoud) als voor de wijze waarop er in de groep met de inbreng wordt omgegaan (het proces). De naam van dit onderdeel van de terugkomdag is in de loop van de jaren aan verandering onderhevig geweest. Toen de huisartsopleiding startte werd het Spuien genoemd. Spuien was het vertellen van dingen die je bezig hielden (op welk gebied dan ook). Dit was in de tijd dat het delen van juist ook allerlei persoonlijke kwesties als een heel belangrijke wijze van leren werd gezien, de tijd van de sensitivitytrainingen. De naam werd Ervaringsronde toen het huisartsgeneeskundige meer centraal kwam te staan. Het ging hierbij om het delen van huisartsgeneeskundige ervaringen. Dit jaar werd de naam veranderd in Reflectieronde. Het stilstaan bij, het overdenken van ervaringen zoals de HAIO die tegenkomt in de praktijk, biedt de mogelijkheid bewust te worden wat er gebeurde, dit te analyseren en te bezien wat er uit geleerd kan worden. Het delen van ervaringen en daar verder op in gaan, is een stap bij het leren van je eigen ervaringen en daarmee ook een stap in het proces om een goede huisarts te worden. Door hierbij in de loop van het jaar in toenemende mate gebruik te maken van de stappen (reflecteren, conceptualiseren en experimenteren) in de leercirkel van Kolb kunnen de ervaringen verdiept worden, in een kader geplaatst, waardoor de HAIO weer nieuwe ervaringen kan gaan opdoen. De reflectieronde vindt gedurende het hele blok 1 plaats, een maal per 2-3 weken. Na Blok 1 is het de bedoeling dat het delen van ervaringen zijn vervolg vindt in Blok 2 met intercollegiale consultatie en in Blok 3 met supervisie en intercollegiale toetsing. Er vindt in de loop van het jaar een proces plaats, waarin de HAIO s in toenemende mate meer verantwoordelijkheid krijgen en nemen bij het bespreken van de ervaringen van mede-haio s. In de loop van dit eerste jaar doen zij door het leren tijdens de reflectieronde en andere onderwijsprogramma s en door ervaring met patienten in toenemende mate ervaring op met de benodigde vaardigheden voor het op een zinvolle wijze reageren op mede-haio s tijdens deze reflectieronde. Om dit proces enigszins vorm te geven werd er gekozen voor een fasering in leerdoelen tijdens dit jaar: Fase I : 0-5 mnd reflecteren op ervaringen met behulp van (consult)vaardigheden van intake Fase II: 6-10 mnd reflecteren op ervaringen en conceptualiseren hiervan, (consult)vaardigheden van intake en diagnostische fase Fase III: mnd reflecteren op ervaringen, conceptualiseren en de stap naar experimenteren, (consul)tvaardigheden van alle fasen De vaardigheden, die zij hierbij gebruiken, worden geleerd in de loop van diverse andere onderwijsprogramma's in het eerste jaar: o.a. consultvoeren, leerstijlen, leerprocesbegeleiding. Er is een vaste structuur en tijd voor dit onderdeel. De inhoud van de ervaringen en de wijze waarop ermee wordt om gegaan kan per keer wisselen. 1 AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN 1.1 Aanvangsniveau Alle HAIO's doen ervaring op als huisarts in de praktijk. De ervaringen die zij opdoen kunnen erg wisselen, maar zijn over het algemeen wel herkenbaar voor de andere HAIO's door de gelijke fase en vergelijkbare situatie, waarin zij zich bevinden. Er zijn tussen de HAIO's onderling vaak grote verschillen wat betreft hun vaardigheden om eigen ervaringen te verwoorden, te reflecteren of actief te luisteren naar de ervaringen van collega-haio's. Ook zullen er vaak verschillen zijn in affiniteit met deze werkvorm. 1.2 Doelstellingen Algemene doelstellingen De HAIO is na afloop in staat tot: - het delen van praktijk- en opleidingservaringen en het reflecteren op ingebrachte ervaringen, zodat hij/zij het eigen funktioneren leert evalueren Huisartsopleiding VUmc 4

5 - deze ervaringen kunnen plaatsen binnen een bruikbaar concept om er van daaruit vervolgens weer nieuwe ervaringen mee op te kunnen doen - het beschrijven van de leerpunten uit eigen ervaringen en die van andere HAIO s. Dit gaat zowel om inhoudelijke als om procesmatige leerpunten, zodat het probleemoplossend vermogen van de HAIO vergroot wordt. - het ondersteunen van mede-haio's bij dit proces. Concrete doelstellingen Per fase Vaardigheden: Fase I: De HAIO is na afloop in staat tot het 1. inbrengen van ervaringen (zowel successen als missers) door het relevante deel van de ervaring te beschrijven en aan te geven waar het probleem ligt, eventueel met behulp van mede groepsleden. 2. afstemmen van de eigen luistervaardigheden (actief luisteren, vraagverheldering en samenvatten) op de ingebrachte ervaringen van mede-haio's. 3. beschrijven van wat geleerd is door het delen van een ervaring in de groep. 4. beheersen van zijn/haar behoefte om (te snel) oplossingen te geven. Fase II: De HAIO is na afloop in staat tot het reflecteren op zijn/haar eigen handelen en beleving in diverse situaties. 5. beschrijven na het inbrengen van een (eigen) ervaring welke stappen hebben bijgedragen tot het verhelderen van het probleem en zijn/haar eigen weg om hiermee verder te gaan. 6. beschrijven welk kader behulpzaam bleek te zijn bij het analyseren van deze ervaring 7. door middel van luistervaardigheden (expliciteren, gevoelsreflecties) ondersteunen van de mede-haio bij het formuleren van een heldere vraag-/probleembeschrijving. 8. feedback geven op inbreng van mede-haio's volgens de regels van feedback geven. Fase III: De HAIO is na afloop in staat tot het: 9. aangeven wat hij/zij met gegeven feedback zal doen. 10. vertellen welke factoren van de ingebrachte ervaring te maken hebben met hem/haarzelf als persoon. 11. vertellen op welke wijze er verder geleerd en geoefend kan worden naar aanleiding van een ingebrachte ervaring 12. ondersteunen van de mede-haio bij het zoeken naar voor die HAIO passende probleemoplossingen. 2 METHODIEK In het algemeen zal de methodiek wisselen afhankelijk van de inhoud van de inbreng. Groepsbegeleiders spelen hierbij een structurerende rol. Daarnaast zullen ze aanvankelijk een groter aandeel hebben in het proces van de inbreng en het bespreken ervan en hierbij een voorbeeld-funktie vervullen. Zodra dat mogelijk is, zullen HAIO's dit meer zelf gaan doen en bestaat de rol van de groepsbegeleider vooral uit het feedback geven hierop en eventuele processen op meta-niveau benoemen en bespreekbaar maken. In de methodiek is gekozen voor: 1. Een fasering in de loop van Blok 1 2. Per keer een vaste structuur. 3. Stimuleren tot het reflecteren op het eigen handelen en het geven en ontvangen van feedback hierop. Daarnaast aandacht voor het scheppen van veiligheid. 4. Aansluiten bij onderwijsprogramma's, die gegeven worden binnen het curriculum. 5. Een groep met een huisartsdocent en gedragswetenschappelijk docent, die beiden aanwezig zijn. 6. Enkele keren evalueren. Ad 1. Fasering in datgene wat het effect kan zijn van het delen van een ervaring en in het aanleren van vaardigheden om op een zinvolle manier ervaringen te delen. Het jaar is verdeeld in 3 fasen: Fase I : 0-5 mnd reflecteren op ervaringen, met behulp van (consult)vaardigheden van intake 1999 Huisartsopleiding VUmc 5

6 Fase II: 6-10 mnd reflecteren op ervaringen en conceptualiseren hiervan, (consult)vaardigheden van intake en diagnostische fase Fase III: mnd reflecteren op ervaringen, conceptualiseren en de stap naar experimenteren, (consul)tvaardigheden van alle fasen Doel van de fasering is duidelijk te maken, dat er tijdens het jaar een proces plaatsvindt, waarin er veranderingen optreden in de vaardigheid van de HAIO s om actief in te gaan op de ingebrachte ervaringen. Ad 2. De structuur is elke keer dezelfde. De inhoud wisselt afhankelijk van de inbreng. Het gaat om ervaringen opgedaan als huisarts, zowel om leuke als om nare ervaringen. Per keer: - inventarisatie van wie wat wil inbrengen, liggen er nog punten van vorige keren? - verdelen van de tijd, wel/geen subgroepen? (zie ook onder punt 3. veiligheid) - per inbreng: + inbreng + vraag-/probleemverheldering met hulp van mede-haio s en groepsbegeleiders + hoe (nu?) verder met dit probleem? Idem + evaluatie: wat er aan gehad? Kort! - evaluatie van werkwijze in de groep Voor evaluaties: zie punt 6. Ad 3. Reflecteren en geven en ontvangen van feedback, naast scheppen van veiligheid. Het gaat om het stilstaan bij ervaringen, om er daardoor van te leren. Deels vraagt dit om reflectie op eigen handelen, deels kan het zinvol zijn wanneer anderen feedback geven over wat de HAIO gedaan heeft, de manier waarop. Het is wel belangrijk dat dit op een zorgvuldige manier gebeurt en vooral niet te vroeg. Het is belangrijk ook aandacht te hebben voor veiligheid. Ad 4. Het gaat hierbij om 2 aspecten: - Welke vaardigheden die in andere programma s geleerd en geoefend worden, zijn hier toepasbaar? - Wat komt wanneer later terug? Aansluiting bij onderwijsprogramma's, waarin vaardigheden aan de orde komen, die hiermee te maken hebben: Evaluatie en planning: Leerdoelen, methodiek, evalueren Consultvoering Kwaliteit Geven van feedback Omgaan met onzekerheden Ad 5. Groep met een huisarts-docent en een gedragswetenschappelijk docent, die beiden aanwezig zijn. Elk hebben expertise op hun eigen terrein (in grote lijnen): Huisartsdocent: ervaring als huisarts, medisch-technische achtergrond en manier van omgaan in allerlei processen, zoals zich die afspelen in de praktijk Gedragswetenschappelijk docent: ervaring in omgaan met leerprocessen en vaardigheid in hanteren groepsprocessen Ad 6. Evalueren Er wordt enkele keren per jaar geëvalueerd hoe het gaat. 3 ORGANISATIE 3.1 Voorbereiding deelnemers HAIO: Voor elke terugkomdag bedenken of er ervaringen zijn, die zich lenen voor inbreng tijdens de reflectieronde, waarom u dit wilt inbrengen en bedenken wat u met de inbreng zou willen. Mogelijkheden zijn: Houdt u erg bezig Moeilijk of niet goed gegaan Ging erg goed 1999 Huisartsopleiding VUmc 6

7 Leerzaam voor anderen... Het is de bedoeling, dat alle HAIO's regelmatig zaken inbrengen. Dit betekent, dat sommige HAIO's zich in zullen moeten houden en anderen een drempel over moeten. 3.2 Tijdschema De beschikbare tijd wordt in overleg verdeeld tussen de diverse inbrengers. 4 LITERATUUR 4.1 Verplichte literatuur HAIO: Geen. Groepsbegeleiders: 1. Studenten leren nadenken over hun eigen funktioneren. O.L. Peters en K.P.M. van Spaendonck. Uit: Medisch onderwijs in de praktijk, Metz e.a. 2. Bewustwording van attitude. J.M.J.M Graat. Uit: Medisch onderwijs in de praktijk, Metz e.a. 4.2 Facultatieve literatuur DOZ-cahier: Leren diagnosticeren 1999 Huisartsopleiding VUmc 7

8 5 DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT 5.1 Inhoud HAIO-deel Inleiding, hoofdstuk 1 t/m Voorbereiding docent Lezen programma, m.n. docentinstructie en literatuur. Bespreken met mede groepsbegeleider van de aandachtspunten, die hieronder vermeld staan. Docent: HAB én GW'er. 5.3 Docentinstructie Literatuur: Deze keer geen literatuur voor de HAIO, wel voor de groepsbegeleider. Het geeft praktische handvaten hoe dit proces te begeleiden, met name rond "leren reflecteren", de rol van de attitude, het leren te leren en welke elementen daarbij belangrijk zijn. Daarnaast is het zinvol om onderwijsprogramma's, zoals genoemd bij methodiek die je als docent niet zelf geeft, ook door te lezen om zo in de gaten te krijgen welke vaardigheden wanneer van de HAIO's verwacht kunnen worden en welk begrippenkader ze inmiddels zouden moeten kennen. A. Aandachtspunten vooraf: De groepsbegeleiders spelen een belangrijke rol in de reflectieronde. Zij bepalen in belangrijke mate welke ervaringen al dan niet een plaats krijgen en bewaken de verdeling van de beschikbare tijd over de diverse groepsleden. Zij geven, door hun voorbeeldfunctie en door dóór te vragen, te expliciteren en het geven van feedback, richting aan het proces tijdens de reflectieronde. Daarnaast bewaken zij de tijd. Een andere belangrijke taak voor de groepsbegeleiders is om aan te geven hoe er follow-up gegeven kan worden aan het leren naar aanleiding van ingebrachte ervaringen. Spreek met medebegeleider af, hoe de rollen verdeeld worden (Reageren op inhoud, proces bewaken). Vaak zal dit afhankelijk zijn van de soort inbreng. De deskundigheid van een GW'er ligt deels op een ander terrein dan die van een HAB. Bespreek hoe je wilt omgaan met splitsen van de groep en hoe de verdeling gemaakt wordt. Aangezien voor een flink aantal HAIO s geldt, dat in een groep van personen de veiligheid behoorlijk minder is dan in een groep van 7, valt het aan te bevelen de groep af en toe te splitsen. Dit heeft als extra voordeel, dat er meer dingen aan bod kunnen komen, dat er meer HAIO s nauw bij betrokken blijven en dat er intensiever gewerkt wordt. Nadelen zijn, dat de deskundigheid van de 2 groepsbegeleiders niet tegelijk beschikbaar is en dat mogelijk het overleggen achteraf over problemen moeilijker verloopt. Bovendien worden soms belangrijke en leerzame ervaringen niet met de hele groep gedeeld. Toch is het zinvol om wel regelmatig te splitsen, gezien de andere genoemde punten. Start!! Tijdens de Reflectieronden wordt er vanuit gegaan, dat HAIO's op de hoogte zijn van welke ervaringen zich lenen voor inbreng en dat zij geacht worden allemaal regelmatig een ervaring in te brengen, zowel successen als missers. Dit betekent, dat het belangrijk is hier de eerste keer en mogelijk nog enkele keren daarna wat over te vertellen, zodat iedereen hier goed van op de hoogte is. De verdere wijze van werken wordt in principe al doende uitgelegd; afhankelijk van de behoefte van de groep kan hier de eerste keer wat langer bij stil gestaan worden. B. Inhoud reflectieronde Algemene richtlijn: De reflectieronde is bedoeld voor het inbrengen door HAIO's van ervaringen, die ze tijdens hun praktijkstages hebben opgedaan. De voorkeur hebben ervaringen, die ook voor de andere HAIO's relevant/leerzaam zijn Huisartsopleiding VUmc 8

9 Toelichting: er is een brede variatie aan mogelijke ervaringen, bijv. schokkende gebeurtenissen, conflicten, moeilijke beslissingen, ethische dilemma's, dingen, die (erg) goed gegaan zijn, etc. Je kunt hier als begeleider sturing aan geven door bij de introductie van de reflectieronde voorbeelden te geven en in het verloop van het jaar bij de evaluaties te wijzen op eventuele eenzijdigheid van de inbreng (bijv. alleen casuïstiek of alleen emotionele gebeurtenissen). Voor het uitwerken van persoonlijke ervaringen, die niet te maken hebben met het werken als huisarts is de reflectieronde in principe niet bedoeld (kort melding hiervan maken moet natuurlijk wel kunnen). Soms kan het leuk zijn iets in te stellen als "de misser van de week" of de "pluim" van de week, om zo het klimaat voor dergelijke ervaringen wat te verbeteren. Bij het omgaan met de ingebrachte ervaring zijn de stappen van de leercirkel van Kolb een hulpmiddel. In de eerste fase gaat het vooral om het stilstaan bij, reflecteren op de ervaringen. In de loop van de volgende fasen wordt er explicieter aandacht besteed aan de volgende stappen, namelijk het vertalen naar een bruikbaar concept en later hoe de HAIO hier een volgende keer verder mee kan gaan experimenteren. Welk concept past, zal natuurlijk per inbreng wisselen. Bij voorbeeld: dit is een ethisch probleem, in het OWP Ethiek krijgen ze handvaten hoe met dergelijke zaken iets verder te komen. Of: dit is een probleem in de communicatie, waarin de HAIO doordat zij een vrouwelijk communicatiepatroon gebruikt en de patiënt/hao een mannelijk, er geen goed contact en begrip ontstaat etc. C. Methodiek 1. Fasering in de loop van blok 1 Fasering in datgene wat het effect kan zijn van het delen van een ervaring en in het aanleren van vaardigheden om op een zinvolle manier ervaringen te delen. Het jaar is verdeeld in 3 fasen: Fase I : 0-5 mnd reflecteren op ervaringen, met behulp van (consult)vaardigheden van intake Fase II: 6-10 mnd reflecteren op ervaringen en conceptualiseren hiervan, (consult) vaardigheden van intake en diagnostische fase Fase III: mnd reflecteren op ervaringen, conceptualiseren en de stap naar experimenteren, (consul)tvaardigheden van alle fasen Doel van de fasering is duidelijk te maken, dat er tijdens het jaar een proces plaats vindt, waarin er veranderingen optreden in de vaardigheid van de HAIO s om actief in te gaan op de ingebrachte ervaringen. En daarmee in de eigen inbreng van en ondersteuning aan degene die wat inbrengt. In de fasering is gekozen voor de fasen van het leerproces volgens Kolb, namelijk reflecteren, conceptualiseren en experimenteren voor zover dat kan tijdens de reflectieronde. Niet alle fasen daarvan lenen zich voor gebruik op de terugkomdag. Het reflecteren en conceptualiseren kan uitstekend op de terugkomdag, experimenteren en ervaren zullen vaak juist in de praktijk gedaan worden. Hierbij kunnen zij die vaardigheden die ook tijdens het consult voeren gebruikt worden, goed gebruiken. De rol van de groepsbegeleiders wordt hierdoor in de loop van de tijd steeds kleiner en die van de HAIO s steeds groter. 2. Per keer een vaste structuur A. Structureren in de tijd Algemene richtlijn: De beschikbare tijd moet eerlijk verdeeld worden tussen de HAIO's, die ervaringen in willen brengen; in de beschikbare tijd staat de inbrenger centraal Toelichting: de reflectieronde is niet belangrijker of minder belangrijk dan het onderwijs dat verder op de TKD gepland is. Vooral bij een groot aanbod aan inbrengers moet er dus soms een keuze gemaakt worden ten aanzien van wat er in de betreffende reflectieronde aan de orde kan komen. De begeleiders kunnen hier vorm aan geven door aan het begin van de reflectieronde een inventarisatie te maken. Belangrijke vragen hierbij zijn: "wie heeft er wat in te brengen", "hoe belangrijk is het, dat dit vandaag kan", "hoe hoog zit het, kan het tot volgende keer wachten, "hoeveel tijd denk je zo ongeveer nodig te hebben". Daarna kan dan een tijdsplanning voor deze ronde gemaakt worden Huisartsopleiding VUmc 9

10 B. procesbewaking De begeleiders hebben daarnaast ook de taak te bewaken wat er met de inbreng van een HAIO gebeurt. Een mogelijkheid om de inbrenger daar vooraf zelf sturing aan te laten geven is te vragen wat er beoogd wordt met de inbreng (alleen even vertellen, steun, advies/consultatie etc); daarnaast bewaken de begeleiders tijdens de inbreng, dat de inbrenger tot zijn/haar recht komt. Soms kan dit gebeuren door zelf richting te geven (bijv door te laten concretiseren, samen te vatten, door te vragen, emotionele reflectie te geven etc); dit is vooral in de eerste reflectierondes belangrijk (voorbeeldgedrag). Later zullen zij dit meer en meer aan de mede-haio s over laten en hier eventueel feedback op geven. Veel HAIO s hebben de neiging snel met oplossingen aan te komen dragen voor een mede HAIO, of vergeklijkbare ervaringen te willen vertellen. Dit is niet de bedoeling, zeker niet in de intakefase. Overigens zeer vergelijkbaar met gedrag dat veel huisartsen vertonen. Ook dan bestaat er vaak het idee eigenlijk altijd met een oplossing te moeten komen. Bij de inbreng vertelt de HAIO, die wat wil inbrengen waar het om gaat, wat de reden is om het in te brengen en wat hij/zij er mee wil. (vergelijkbaar met proces intake bij consultvoering). 3. Reflecteren op eigen handelen en geven en krijgen van feedback daarop. A. Reflecteren op eigen handelen Het gaat om het overdenken en bespreken van ervaringen, om er daardoor van te leren. Deels vraagt dit om reflectie op eigen handelen, deels kan het zinvol zijn wanneer anderen feedback geven over wat de HAIO gedaan heeft, de manier waarop. Het is wel belangrijk dat dit op een zorgvuldige manier gebeurt en vooral niet te vroeg. Zoals in het bijgevoegde artikel vermeld is het geven van feedback een belangrijke manier om mensen meer te leren reflecteren op hiun eigen handelen. Belangrijk is dit niet veroordelend te doen en de feedback aan te laten sluiten op deze HAIO en deze fase van de opleiding. Reflecteren is een belangrijke stap in het leren. Het helpt de HAIO zich bewust te worden van wat er allemaal speelt en daardoor ook te ontdekken wat er geleerd zou kunnen worden, wat het vak zo boeidend maakt. Soms kan het zinnig zijn ook volgende stappen van de Leercirkel door te gaan tijdens de reflectieronde. (zie voor literatuur het OWP Leerstijlen of vraag een supervisor-staflid om toelichting) B. Veiligheid Veiligheid is een voorwaarde om open ervaringen te kunnen inbrengen en hierop te reflecteren. Veiligheid wordt enerzijds geschapen door niet (te veel) vanuit normen te reageren. Anderzijds is duidelijkheid over wat er kan gebeuren met indrukken, die tijdens de Reflectieronde aan de orde komen een belangrijk punt. Dit betekent, dat de groepsbegeleiders al helemaal in het begin vertellen hoe ze omgaan hiermee in het kader van de selectieve beoordeling. Een bruikbare stelregel is, dat geen inbreng altijd een slechtere indruk maakt dan welke misser dan ook. Het gaat er niet zozeer om, dat je een fout hebt gemaakt, maar hoe je er mee omgaat. (Het durven vermelden van fouten is een voorwaarde om te leren. Overigens zou de HAB door zelf een fout, misser te vertellen hierin een goed voorbeeld in kunnen geven). Daarnaast zal het geven van eerlijke feedback, die niet veroordelend is de veiligheid meer vergroten dan het niet laten zien van wat je denkt als groepsbegeleider. In het kader van veiligheid kan het goed zijn de groep te splitsen. Veel mensen hebben moeite met delen van ervaringen zodra een groep groter wordt. Dit is een persoonlijk punt, zodat er wat dat betreft geen onder- of bovengrens is aan te geven. Nadeel hiervan is dat de expertise van de huisartsdocent en de gedragswetenschappelijk docent niet beiden aanwezig bij alle inbrengen. Veiligheid wordt over het algemeen negatief beinvloed door een sterk veroordelende houding en dito uitspraken. Dit geldt zowel door dergelijk reakties van HAIO s als van groepsbegeleiders. Sommige HAIO s zijn hier overigens veel gevoeliger voor dan anderen. Daarnaast kan het soms nodig zijn om ongewenste reacties van collega-haio's op de inbreng ter discussie te stellen (bijv als een ander groepslid de inbreng overneemt, met een oplossing komt als het probleem nog niet duidelijk is, bot of sterk normerend reageert etc.) 1999 Huisartsopleiding VUmc 10

11 4. Aansluiten bij onderwijsprogramma's die gegeven worden binnen het curriculum. Follow-up en afstemming met overig onderwijs Algemene richtlijn: Het is van belang, dat de groepsbegeleiders waar mogelijk en nodig aandacht besteden aan follow-up t.a.v. een ingebrachte ervaring en aan de afstemming tussen de inbreng en wat er in het overige onderwijs aan de orde komt. Toelichting: veel van de ingebrachte ervaringen zijn veeleer op te vatten als leermomenten in het proces van huisarts worden dan als gebeurtenissen, die met het inbrengen in de reflectieronde afgerond worden. De begeleiders kunnen hun deskundigheid gebruiken om de HAIO te adviseren of te stimuleren op een bepaalde wijze om te gaan met een ingebracht probleem; ook kunnen ze de HAIO uitnodigen om in een latere reflectieronde nog eens te vertellen wat hij/zij ermee gedaan heeft, hier eventueel een afspraak over te maken. Verder is het van belang, dat de begeleiders op grond van hun kennis van het curriculum aangeven, waar in de opleiding plaats is om verder te leren of te oefenen wat betreft de ingebrachte ervaring. Wat het tkd-onderwijs betreft kan bijv. als het gaat om een medisch dilemma verwezen worden naar de programma's over besliskunde, onderlinge consultatie of een toepasselijk medisch programma; bij problemen in de communicatie met patiënten kan afhankelijk van de aard van het probleem verwezen worden naar programma's consultvoering, toepasselijke PF-programma's of de supervisie. Wat betreft het onderwijs in de praktijk kan er indien van toepassing geadviseerd worden om met de opleider samen te kijken hoe er in de praktijkstage richting gegeven kan worden aan het leren als followup op de inbreng (bijv. d.m.v. zelfstudie, gericht oefenen onder toezicht opleider, themagesprek etc.). Programma's, waarin vaardigheden aan de orde komen, die binnen de reflectieronde gebruikt worden: Evaluatie en planning: Leerdoelen, methodiek, evalueren Consult voering Kwaliteit Geven van feedback Omgaan met onzekerheden Supervisie 5. Groep met een huisartsdocent en een gedragswetenschappelijk docent, die beiden aanwezig zijn. Elk hebben expertise op hun eigen terrein (in grote lijnen): Huisartsdocent: ervaring als huisarts, medisch technische achtergrond en manier van omgaan in allerlei processen, zoals zich die afspelen in de praktijk Gedragswetenschappelijk docent ervaring in omgaan met leerprocessen en vaardigheid in hanteren groepsprocessen Overigens zullen deskundigheden natuurlijk ook per docent wisselen en is het de kunst de deskundigheid van de groepsbegeleiders van dit koppel zo goed mogelijk te gebruiken. 6. Evalueren Het is zinvol om enkele malen in dit jaar te evalueren hoe het gaat. Daarin wordt besproken hoe het gaat, wat eventueel knelpunten zijn, hoe het verloopt met de groep en hoeverre de groep, sommige HAIO s bevorderend of juist remmend werken. Daarnaast komen aan de orde: hoe wordt er gwerkt, wat komt er wel/niet aan de orde, hoeveel doen HAIO s zelf, hoeveel doen groepsbegeleiders Huisartsopleiding VUmc 11

12 6 VOORBEREIDING SECRETARIAAT 6.1 Materiaal Geen. 7 SAMENVATTING REFLECTIERONDE In dit onderwijsprogramma, dat regelmatig tijdens blok 1 op het rooster staat wordt beschreven wat de reflectieronde is, welke fasering deze kent en welke belangrijke methodische principes de basis vormen voor het omgaan met de ingebrachte ervaringen. Reflectie op de ervaring is het hoofdpunt. Er wordt beschreven wat de bedoeling van de reflectieronde is en op wlke wijze dit vorm gegeven kan worden. De HAIO zal in de loop van het jaar meer en meer de vaardigheden leren waarmee hij zijn eigen ervaringen kan inbrengen en kan reageren op mede-haio's. Belangrijke punten hierbij zijn, dat het in de reflectieronde gaat om ervaringen, die te maken hebben met het functioneren als huisarts (in opleiding); verder, dat er diversiteit is in het aanbod aan ervaringen en dat de groep en begeleiders de taak hebben de reacties op de inbreng en het rendement wat betreft het leren daarna te bewaken en dat de beschikbare tijd eerlijk verdeeld wordt tussen de groepsleden. Bij het leren door bespreken van de ervaringen wordt gebruik gemaakt de stappen van de leercirkel van Kolb, vooral reflecteren en conceptualiseren, soms experimenteren. In de docentinstructie wordt beschreven hoe de groepsbegeleiders richting kunnen geven aan vorm en inhoud van de reflectieronde en hoe zij in de loop van het jaar zich meer en meer terugtrekken bij het reageren op de HAIO, die een ervaring inbrengt en dit meer en meer overlaten aan de mede-haio s, wanneer zij de vaardigheden onder de knie krijgen, die hiervoor nodig zijn Huisartsopleiding VUmc 12

13 BIJLAGE 1 LITERATUUR 1. Studenten leren nadenken over hun eigen funktioneren. O.L. Peters en K.P.M. van Spaendonck Uit: Medisch onderwijs in de praktijk, Metz e.a. 2. Bewustwording van attitude. J.M.J.M Graat. Uit: Medisch onderwijs in de praktijk, Metz e.a Huisartsopleiding VUmc 13