schakel Achtste stand van zaken klassen Arnhem

Transcriptie

1 schakel klassen Arnhem Achtste stand van zaken Evaluatie Inventarisatie

2 schakel klassen Arnhem Achtste stand van zaken Evaluatie Inventarisatie Tekst & redactie Harald Weessies Vormgeving Marcel van Wilsem Vos

3 Inhoudsopgave 1 Algemeen Wettelijk kader Verlengde schooldag Plan van aanpak Inventarisatie Resultaten Overzicht Schakelklassen De Basis A.M.G. Schmidtschool Burgemeester De Monchyschool Het Mozaiek Hugo de Grootschool Dr. Dreesschool De Witte school Stichting Delta Pastoor van Arsschool De Johannesschool Kunstrijk Paulusschool St. Margarethaschool Stichting Fluvius OLV Van Lourdesschool De Vlindertuin SIMON IBN-i-Sinaschool Effecten en evaluatie Onderzoek Evaluatie Besteding middelen Invulling extra uren Effect investering Voorwaarden voor succes Suggesties voor verbetering

4 2

5 1 Algemeen In deze rapportage wordt de stand van zaken beschreven zoals die op teldatum 1 oktober 2014 bekend is. Per schoolbestuur wordt weergegeven welke scholen op teldatum 1 oktober 2014 een schakelklas hebben en hoeveel leerlingen hieraan deelnemen. In schooljaar zijn er in totaal 14 OAB-scholen, waarvan twee met twee locaties. 1.1 Wettelijk kader Met ingang van 1 augustus 2010 is de OAB-wet aangepast met de wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie (OKE-wet). De OAB-periode is op 31 juli 2010 afgesloten. De gemeente Arnhem heeft voor de periode een vierjarig OAB-plan opgesteld met als titel Stap voor Stap, Woord voor Woord (2011), waarin ook het schakelklassenbeleid opnieuw opgenomen is. Ten opzichte van de periode is het beleid op een aantal onderdelen gewijzigd. Eén van die onderdelen betreft het type schakelklas waarvoor gekozen kan worden. Uit zowel landelijk onderzoek door het ITS als het Kohnstaminstituut, blijkt dat een voltijdschakelklas of een deeltijdschakelkas niet aanwijsbaar effectiever is dan een verlengde schooldagschakelklas. De kosten in relatie tot het aantal leerlingen dat bereikt wordt, zijn voor een voltijd- of deeltijdvariant wel hoger. Door de middelen uitsluitend in te zetten op de verlengde schooldag kunnen meer leerlingen bereikt worden. Deze gegevens zijn voor de gemeente Arnhem belangrijke argumenten geweest om voor de beleidsperiode te investeren in de verlengde schooldag als schakelklas, en de voltijd- en deeltijdvariant niet langer als keuzemogelijkheid aan te bieden. Voor de scholen die in de periode een voltijd- of deeltijdschakelklas hadden, gold het schooljaar als overgangsjaar naar een verlengde schooldagvariant. Vanaf hebben alle deelnemende scholen conform het plan van aanpak een verlengde schooldag aangeboden aan (een deel van) de leerlingen in groep 1 tot en met 4. Schooljaar is het laatste jaar uit de OAB-periode In juni 2015 heeft de staatssecretaris de Tweede Kamer een brief gestuurd met daarin de evaluatie van de wet OKE en het onderwijsachterstandenbeleid. Op grond hiervan is besloten om de huidige regeling te verlengen tot 1 januari De nieuwe OAB-periode loopt van 2017 tot en met Verlengde schooldag Voor de verlengde schooldag geldt dat schakelklasleerlingen minimaal 2,5 uur extra onderwijs, in aanvulling op het reguliere curriculum, per week moeten ontvangen. De school ontvangt hiervoor in ,- per schakelklas/ 10 leerlingen. Hiervan is 6.273,- bedoeld voor personele kosten en 500,- voor materiële kosten. Voor de scholen die de verlengde schooldag aanbieden, geldt dat een schakelklasleerling aan het einde van de basisschool minimaal 7620 uur onderwijs gevolgd moet hebben, als het 1 jaar aan een schakelklas heeft deelgenomen. Het minimum aantal lesuren van groep 1 tot en met 8 op een basisschool in Nederland is 7520 uur. Scholen mogen zelf bepalen hoe zij deze uren over de leerjaren verdelen. Leerlingen in de eerste vier leerjaren (onderbouw) moeten minimaal 3520 uur les krijgen. In de laatste vier jaren (bovenbouw), minimaal 3760 uur. 3

6 Opgeteld is dit 7280 uur. Het verschil van 240 uur met het minimum van 7520, dat aan het einde van de basisschool gemaakt moet zijn, mag een school naar eigen inzicht over de leerjaren verdelen. Neemt een leerling twee jaar deel aan een schakelklas, dan heeft de leerling minimaal 7720 uur onderwijs gevolgd. Of de verlengde schooldag wordt ingezet voor de onder- of bovenbouw, wordt aan de school overgelaten. Extra ondersteuning van zwakke taalleerders lijkt het meest effectief in de onderbouw, omdat in de periode tussen 4 en 7 jaar de ontwikkeling van het fonemisch bewustzijn plaatsvindt en aansluitend het aanvankelijk leesproces, maar uit onderzoek van het ITS (2012) blijkt dat juist de bovenbouw gebaat is bij extra ondersteuning. Stichting PAS adviseert evenwel de extra uren in te zetten in de onderbouw. Dat betekent dat het minimum aantal uren les in de onderbouw met een VSD-schakelklas 3620 is. Een ander onderdeel dat in het beleid gewijzigd is, betreft de manier waarop de middelen worden verdeeld. In de periode werden de schakelklasmiddelen verdeeld op basis van het aantal gewichtenleerlingen. In de periode wordt het geld dat beschikbaar is voor inrichting van de verlengde schooldagschakelklas verdeeld naar rato van het aantal leerlingen op de 16 OAB-locaties. Per jaar wordt opnieuw bekeken of er verschuivingen in de verdeling van de middelen wenselijk zijn, op grond van sterke krimp/groei van het aantal leerlingen. Ten opzichte van schooljaar is het volgende veranderd. De Aletta Jacobsschool ontvangt geen middelen meer, omdat het aantal gewichtenleerlingen onder de norm is gekomen en daarmee geen OAB-school meer is. Basisschool Kunstrijk is in leerlingenaantal gegroeid en ontvangt in 2014 voor 2 schakelklassen middelen. De OLV Van Lourdesschool ontvangt nog voor 4 schakelklassen middelen in plaats van 5. Het onderwijs aan de schakelklasleerlingen dient tenslotte uitgevoerd te worden door een bevoegde groepsleerkracht. 1.3 Plan van aanpak In het plan van aanpak dat voor de periode is ingediend door de scholen staat minimaal het volgende < Feitelijke gegevens (naam school, bestuur, contactpersoon, brinnummer, adres) < Soort schakelklassen (voor welke leerjaren) < Criteria en procedure van selectie (hoe zijn de leerlingen gekozen) < Inhoud curriculum (wat wordt aan de leerlingen aangeboden) < Leerkracht van de schakelklas (over welke competenties moet de leerkracht beschikken) < Communicatie met ouders (hoe is toestemming verleend door ouders) < Monitoring en evaluatie (hoe worden vorderingen van leerlingen in beeld gebracht en wat is de doelstelling) Alle OAB-scholen hebben voor de zomer van 2010 een toelichting ontvangen op bovenstaande punten (format schakelklasplan) waarmee zij het plan van aanpak konden (her)schrijven. Bij het opstellen van het plan van aanpak dient de school met onderstaande voorwaarden rekening te hebben gehouden: 4

7 < Een schakelklas moet minimaal 10 leerlingen bereiken. Wordt bijvoorbeeld op grond van het aantal leerlingen voor drie schakelklassen geld toegekend, dan betekent dit dat ook minimaal 30 leerlingen bereikt moeten worden. < Stichting PAS is verantwoordelijk voor het monitoren van deelnamegegevens en toetsresultaten. Jaarlijks wordt gerapporteerd aan de gemeente in de Stand van zaken schakelklassen < Het aantal leerlingen dat aan de schakelklas(sen) deelneemt moet op teldatum 1 oktober via Stichting PASaan de gemeente beschikbaar worden gesteld. 1.4 Inventarisatie In oktober 2007 heeft voor het eerst een inventarisatie plaatsgevonden van het aantal leerlingen dat in een schakelvoorziening zat. Hiervoor is een inventarisatieformulier opgesteld dat aan alle scholen die middelen ontvingen voor een schakelklas, is toegezonden. In de loop der jaren is het formulier aangepast. Vanaf 2007 zijn altijd het aantal schakelklassen, voor- en achternaam van de leerling, geboortedatum, leerlinggewicht, totaal aantal leerlingen op de school en het aantal zittenblijvers geïnventariseerd (zie ook Eerste stand van zaken Schakelklassen gemeente Arnhem, november 2007). Schooljaar en schooljaar zijn overgangsjaren naar de nieuwe OAB-periode De evaluatie van de periode (zie Zevende stand van zaken, 2014) heeft aanleiding gegeven om het schakelklassenbeleid voor de nieuwe periode alvast op een aantal punten te wijzigen: 1. De inventarisatie van leerlinggegevens blijft middels het inventarisatieformulier plaatsvinden, maar gegevens over leerlinggewicht, doublure of geboortedatum hoeven niet meer te worden verstrekt. Het gaat primair om het aantal kinderen dat bereikt wordt. 2. Van de scholen wordt gevraagd een urentabel aan te leveren waaruit blijkt dat de onderwijstijd met 100 uur is verlengd gedurende de hele basisschoolperiode t.o.v. het wettelijk minimum. 3. Scholen wordt gevraagd om in een rooster inzichtelijk te maken hoe (aangeboden inhoud) en wanneer (hoeveelheid tijd) extra taal-/leesonderwijs wordt gegeven. 4. Scholen hoeven geen schriftelijke analyse van resultaten van schakelklasleerlingen aan te leveren. In plaats daarvan worden de resultaten van alle leerlingen die extra leertijd krijgen via het Cito LVS gevolgd en de school verbindt daar conclusies aan. 5

8 6

9 2 Resultaten In de periode is gebleken dat het erg lastig is om resultaten van schakelklasleerlingen goed in kaart te brengen (zie ook Vierde stand van zaken, 2011). Vanaf schooljaar is er daarom voor gekozen om resultaten van verschillende scholen niet meer op dezelfde wijze te inventariseren. Scholen zijn verplicht om de schakelklasleerlingen te monitoren, maar zijn vrij in de wijze waarop ze dat doen. Van alle scholen werd tot en met schooljaar gevraagd om een schriftelijke evaluatie aan te leveren, bij voorkeur ondersteund met leerlingresultaten. Dit leidde echter tot grote verschillen in evaluatieverslagen. Daarom is er bij wijze van experiment- voor gekozen om in schooljaar , het overgangsjaar naar de nieuwe OAB-periode, met de scholen een evaluatiegesprek te voeren. Een weergave van de belangrijkste punten uit de evaluatiegesprekken vindt u hoofdstuk Overzicht Schakelklassen In onderstaand overzicht staan de scholen die de afgelopen twee schooljaren één of meerdere schakelklassen hebben. Tabel 1 : Scholen met een schakelvoorziening schooljaar School/ bestuur De Basis klassen jongen meisje klassen jongen meisje totaal totaal 1. AMG Schmidtschool a. Monchyschool De Spil b. Monchyschool Malburcht a. Mozaiek Zwanebloem b. Mozaiek Eimerssingel Hugo de Grootschool Dr. W. Dreesschool De Witteschool Dr. Aletta Jacobsschool Subtotaal Delta 1. Pastoor van Arsschool Johannesschool Kunstrijk Paulusschool St. Margarethaschool Subtotaal

10 Fluvius 1. OLV Van Lourdesschool De Vlindertuin Subtotaal SIMON 1. IBN-I-Sinaschool TOTAAL Uit het totaaloverzicht blijkt dat twee scholen aanzienlijk meer leerlingen opgeven dan het voorgaande jaar; de AMG Schmidtschool en de Hugo de Grootschool. Onduidelijk is waarom het aantal leerlingen dat is opgegeven zo sterk verschilt van het voorgaande jaar. Voor de overige scholen geldt dat de aantallen min of meer vergelijkbaar zijn met het voorgaande jaar. Het totaal aantal meisjes en jongens is net als in vorige jaren, vrijwel gelijk verdeeld. In totaal zijn in , 52 schakelvoorzieningen ingericht, verdeeld over 14 basisscholen. Twee basisscholen hebben de schakelklassen verdeeld over twee locaties; Het Mozaiek, en de Burgemeester de Monchyschool. De Aletta Jacobsschool is door een afname van het aantal gewichtenleerlingen geen OAB-school meer, en ontvangt derhalve geen middelen voor een schakelklas. Het Mozaiek en de St. Paulusschool hebben daarnaast een schakelklas ingericht voor neveninstromers. Neveninstromers zijn kinderen in de leeftijd van 6 12 jaar, die korter dan 1 jaar in Nederland zijn en de Nederlandse taal niet beheersen. De gegevens hiervan worden vermeld in het overzicht Behaalde resultaten meerjaren ontwikkelingsprogramma. Van het totaal aantal schakelklasleerlingen neemt De Basis ruim 58% voor haar rekening. De verdeling van het totaal aantal leerlingen over de schoolbesturen is vrijwel gelijk aan voorgaande jaren. Figuur 1 : Percentage leerlingen groep 1 tot en met groep 1 en 2 groep 3 groep

11 Figuur 2 : Verdeling leerlingen over schoolbesturen % 6% 27% 58% De Basis Delta Fluvius SIMON Figuur 3 : Verdeling leerlingen over schoolbesturen % 7% 30% 53% De Basis Delta Fluvius SIMON Alle scholen die een verlengde schooldag hebben ingevoerd hebben dit gedaan voor één of meerdere jaargroepen in totaal. De niet-schakelklasleerlingen werken dan meestal zelfstandig of onder begeleiding van een onderwijsassistent. De schakelklasleerlingen krijgen extra taalonderwijs, veelal gericht op woordenschatuitbreiding of aanvankelijk lezen, van de groepsleerkracht. In verschillende schakelklassen, variant verlengde schooldag, zitten leerlingen die ook in het voorgaande jaar in een schakelklas zaten. Op grond van artikel 166a lid 4, WPO is dit toegestaan. 9

12 Figuur 4 : Percentage gewichtenleerlingen in de schakelklassen Ten opzichte van is het aantal leerlingen zonder gewicht verder toegenomen. Het aantal leerlingen met gewicht 0.3 is afgenomen van 16% naar 12%. Meer dan de helft van de leerlingen heeft geen leerlinggewicht (68%). 20% van de leerlingen heeft het gewicht 1.2, wat betekent dat geen van de ouders meer dan twee leerjaren voortgezet onderwijs heeft gevolgd. Figuur 4 : Trendlijn leerlingewichten

13 Figuur 5 : Percentage gewichtenleerlingen in de schakelklassen per schoolbestuur De Basis Delta Fluvius Simon In bovenstaande grafiek is te zien dat bij alle besturen het aantal leerlingen zonder gewicht het grootste is. In vergelijking met de andere besturen kent SIMON de meeste leerlingen met gewicht De Basis Van stichting De Basis hebben in schooljaar zes scholen een schakelvoorziening. Twee scholen hebben twee locaties; Het Mozaiek en de Burgemeester de Monchyschool. Van laatstgenoemde school is de locatie De Malburcht aan het eind van het schooljaar gesloten A.M.G. Schmidtschool De A.M.G. Schmidtschool heeft gekozen voor invoering van een verlengde schooldag voor alle leerlingen uit de groepen 2, 3 en 4. Van deze leerlingen is op grond van toetsscores (D/E scores Toets Taal voor Kleuters) en leerkrachtobservaties een lijst samengesteld van schakelklasleerlingen. Het plan van aanpak dat voor schooljaar is opgesteld door de toenmalige directeur, is in het najaar van schooljaar licht gewijzigd. Vanaf schooljaar is het ongewijzigd uitgevoerd. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 75 leerlingen opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/

14 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep Burgemeester De Monchyschool De Monchyschool heeft gekozen voor invoering van een verlengde schooldag voor alle leerlingen. Net als de A.M.G. Schmidtschool heeft zij ervoor gekozen om op basis van toetsscores leerlingen te selecteren. De groepen 1 t/m 4 gaan vanaf het eerste schakelklasjaar ook op vrijdagmiddag naar school. Inhoudelijk is er voor gekozen om in te zetten op versterking en verbetering van het woordenschatonderwijs volgens de methodiek van Met Woorden In De Weer. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 71 leerlingen opgegeven van locatie de Spil. Van locatie De Malburcht zijn 53 leerlingen opgegeven uit de groepen 1 tot en met 4. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Locatie Groep 1 /2 Groep 3 Groep 2 /3 Groep 4 De Spil De Malburcht Het Mozaiek De neveninstroomgroep valt vanaf binnen de regeling schakelklassen. Gegevens hierover worden apart aangeleverd. De leerlingen van de groepen 3 en 4 van beide locaties nemen deel aan de verlengde schooldag. Uit de toetsscores van de woordenschattoets van CITO eind groep 3 blijkt dat de leerlingen die deel gaan nemen een grote achterstand in woordenschat hebben. Dit levert o.a. problemen op bij technisch- en begrijpend lezen, taal, rekentaal en wereldoriëntatie. Ook belemmert het de sociaal emotionele ontwikkeling van de leerlingen. Omdat de woordenschat een sterke relatie heeft met het technisch- en begrijpend lezen, worden naast de woordenschattoets ook de toetsen DMT en begrijpend lezen van het CITO als meetpunt genomen voor de taalachterstand. Kinderen die niet op beide toetsen een I en/of een II scoren of die een IV of V score hebben op de CITO woordenschattoets worden als schakelklasleerling aangemerkt. 12

15 De schakelklasleerlingen zijn geselecteerd op grond van een lage toetsscore (3, 4 of 5) op de toetsen Begrijpend lezen en/of de DMT en een lage woordenschat (observatie leerkracht). Daarnaast worden ook leerlingen die ondanks een hoge vaardigheidsscore (>66) op de Toets Taal voor Kleuters, maar een lage score op de taallijn van het Ontwikkelingsvolgmodel (OVM), geselecteerd. Met de schakelklasleerlingen wordt gericht aan woordenschatuitbreiding gewerkt. Hiervoor wordt gewerkt met Woordspoor (Taalleesland) en worden woordclusters aangeboden volgens de methodiek van Verhallen. Daarnaast wordt 1 ½ uur per week extra tijd besteed aan technisch lezen, begrijpend lezen en luisteren. Vanaf is het aantal schakelklassen uitgebreid naar 9, verdeeld over twee locaties. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 48 leerlingen opgegeven voor de locatie Zwanebloemlaan en 64 leerlingen voor de locatie Eimerssingel. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakellasleerlingen per groep Locatie Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep 4 Zwanebloem Eimerssingel Hugo de Grootschool Vijf dagen in de week krijgen leerlingen uit groep 1 tot en met en 4 een half uur extra taalonderwijs en één dag drie kwartier. Hiermee voldoet de school aan het criterium van minimaal 2,5 uur per week extra taalonderwijs. De leerlingen zijn geselecteerd op grond van observaties van de leerkracht, lage scores op de Toets Taal voor kleuters (C/D/E), de screeningslijst dyslexieprotocol en lage scores op de DMT, begrijpend lezen en spelling. Met de schakelklasleerlingen wordt gewerkt aan verbetering van de woordenschat volgens de didactiek van Verhallen. Daarnaast worden de leerlingen middels pre-teaching voorbereid op technisch lezen, spelling, begrijpend lezen en luisteren, zoals dat in het reguliere programma wordt aangeboden. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn in totaal 65 leerlingen opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 /2 Groep 3 Groep

16 2.2.5 Dr. Willem Dreesschool De schakelklas is gericht op de leerlingen uit de groepen 3 en 4. De school maakt gebruik van de toets Taal voor Kleuters (TvK), de woordenschattoets (WST) en de toets begrijpend lezen (TBL) en leerkrachtobservaties voor het bepalen van het taalniveau. De kinderen die op deze toetsen een III, IV of V niveau scoren of waarbij leerkrachtobservaties taalzwakheid aangeven, komen in aanmerking voor de schakelklas. Aan het begin van het schooljaar wordt geïnventariseerd welke leerlingen binnen deze criteria vallen en officieel schakelklasleerling zijn Het betekent echter niet dat alleen de leerlingen met een lage score gebruik mogen maken van de uitbreiding van leertijd. Alle kinderen van de groepen 3 en 4 nemen hieraan deel. De ontwikkeling van de leerlingen wordt gevolgd met methodegebonden toetsen en Cito toetsen. De kinderen van de groepen 3 en 4 gaan op vrijdagmiddag (2 uur) naar school en op woensdag tot u. ( ½ uur) Dit betekent een uitbreiding van 23,25 uur per week naar 25,75 uur per week. In de schakelklas ligt het accent op taal- en leesactiviteiten. Aanvullende taalactiviteiten Naast het reguliere programma worden er aanvullende taalactiviteiten gedaan. De uitbreiding van leertijd van 120 uur wordt besteed aan extra inoefentijd van het lesaanbod groep 3 en 4 met daarnaast de aanvullende taalactiviteiten op gebied van woordenschatonderwijs, begrijpend lezen/luisteren en auditieve oefeningen. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 40 leerlingen opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep De Witte school Alle leerlingen van de groepen 3 en 4 nemen deel aan de schakelklas. Door ook in groep 4 extra tijd in te zetten voor technisch lezen en woordenschat kan er een degelijke basis gelegd worden. Dit om te voorkomen, dat leerlingen in de hierop volgende groepen lagere resultaten halen op het gebied van taal en lezen. Zodra leerlingen dreigen af te zakken worden er extra/andere interventies gepleegd in de extra leertijd die door de schakelklas is gecreëerd. Leerlingen die bij de start niet het gewenste resultaat hebben behaald worden meteen aan het begin extra begeleid in de extra leertijd die door de schakelklas is gecreëerd. De school heeft doelen gesteld m.b.t. het vergroten van de woordenschat en de technische leesvaardigheid.80% van de leerlingen leest eind groep 4 E4 of hoger. 15 % van de leerlingen minimaal M4 en 5% leest met een handelingsplan opgenomen in het groepsplan. 14

17 Op teldatum 1 oktober 2014, zijn 33 leerlingen opgegeven. Het betreft leerlingen uit de groepen 3 en 4. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep Stichting Delta Van stichting Delta hebben vijf scholen een schakelvoorziening: De Pastoor van Arsschool, De Johannesschool, Kunstrijk (voorheen De Atlas), De St. Paulusschool en de St. Margarethaschool. Omdat de scholen in de OAB-periode gekozen hadden voor een deeltijd- of voltijdvariant, is de scholen gevraagd in het schooljaar een nieuw plan te maken voor de periode , waarin staat hoe de verlengde schooldag wordt vormgegeven. Gedurende het schooljaar hebben bijna alle scholen de deeltijd- of voltijdvariant nog uitgevoerd. Alleen basisschool De Atlas (Kunstrijk) heeft reeds vanaf de start van het schooljaar de verlengde schooldag ingevoerd. Vanaf hebben ook de overige scholen de verlengde schooldag ingevoerd Pastoor van Arsschool Met ingang van augustus 2011 gaan alle kinderen in de groepen 3 en 4 structureel de vrijdagmiddag naar school De keuze voor de onderbouwgroepen is een bewuste: de school is van mening dat taalstimulering zo jong mogelijk moet worden opgepakt. Daarnaast is er in deze twee groepen de meeste ruimte om schooltijdverlenging te creëren. In deze constructie blijven de taalarme kinderen in contact met de taalrijke omgeving en krijgen zij daarnaast de extra taalondersteuning in de vorm van de verlengde schooldag. De taalrijkere kinderen worden op hun niveau bediend. Tijdens de schakelklasuren (extra taaluren) wordt er gedifferentieerd gewerkt. Afhankelijk van het niveau wordt in aparte groepen geïnstrueerd, zowel binnen als buiten het klaslokaal. De leerkracht krijgt daarbij de ondersteuning van een collega leerkracht en/of onderwijsassistent. De nadruk ligt bij de taalarme leerlingen met name op pre-teaching en re-teaching (kracht van de herhaling). Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 61 leerlingen opgegeven, waarvan van twee leerlingen geen geslacht, noch leerlinggewicht is opgegeven. 15

18 Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep De Johannesschool Vanaf augustus 2011 gaan alle kinderen van groep 3 en 4 structureel de vrijdagmiddag naar school. Het plan van aanpak hiervoor is gelijk aan dat van de Pastoor van Arsschool. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 34 leerlingen opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep Kunstrijk Vanaf 2010 heeft Kunstrijk een verlengde schooldag ingevoerd voor alle leerlingen van groep 3 en 4. De leerlingen met een IV/V score of leerlingen die door de leerkracht als taalzwak worden bevonden, worden schakelklasleerlingen. Het belangrijkste criterium is een achterstand in passief en actief taalgebruik van de Nederlandse taal. Selectiecriteria zijn o.a. de taaltoets voor kleuters, het aantal goed/fout op de Drie Minuten Toets, de screeningslijst dyslexieprotocol en de observatiegegevens van de leerkracht m.b.t. actief en passief taalgebruik. De nadruk in het programma ligt op woordenschatuitbreiding, en begrijpend luisteren. Vanaf is ervoor gekozen om alleen de leerlingen uit groep 4 deel te laten nemen aan de schakelklas Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 11 leerlingen opgegeven uit groep 4 van basisschool Kunstrijk Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/

19 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep Paulusschool Vanaf schooljaar heeft de school een verlengde schooldag ingevoerd voor alle leerlingen uit de groepen 2, 3 en 4. De schakelklasleerlingen van groep 2 krijgen dagelijks een half uur extra taalonderwijs. De niet schakelklasleerlingen werken aan een eigen plan of hebben een kleine kringactiviteit onder begeleiding van de onderwijsassistent. In het programma wordt extra aandacht besteed aan woordenschatonderwijs m.b.v. LOGO Daarnaast is er een groepsplan ontluikende geletterdheid en auditieve waarneming. De schakelklasleerlingen van groep 3 en 4 krijgen dagelijks een half uur extra lees- en taalonderwijs. De niet- schakelklasleerlingen werken dan aan een de weektaak. Ook hier is er extra aandacht voor woordenschatuitbreiding volgens de methodiek Met Woorden in de Weer. Daarnaast is er een groepsplan voor spelling en technisch lezen. In de eerste helft van groep 3 is er extra aandacht voor begrijpend luisteren en wordt in de tweede helft extra tijd besteed aan pre-teaching van begrijpend lezen in zowel groep 3 als 4. Uitgangspunt voor de inhoud is het reguliere programma. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 35 leerlingen opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep St. Margarethaschool In is de voltijdschakelklas voor groep 3 nog voortgezet. Vanaf is een verlengde schooldag ingevoerd voor alle leerlingen uit groep 3 en 4. Er is aanvankelijk gekozen voor extra aanbod in de groepen 3 en 4 omdat in deze groepen extra aandacht nodig is voor technisch en begrijpend lezen/luisteren in het kader van taalstimulering. In schooljaar is alleen in de groepen 3 extra aandacht aan taal/lezen besteed. Het voorlezen staat daarbij centraal. Extra aandacht bij de evaluatie van de resultaten krijgen de leerlingen die een CITO-score van IV of V hebben op de DMT. De decodeervaardigheid is dan nog onvoldoende om goed begrijpend te kunnen lezen maar door gericht aandacht te besteden aan voorlezen en de begrijpend luisterstrategieen verwacht de school de leerlingen beter voor te bereiden op begrijpend lezen. Tijdens deze activiteit wordt gedifferentieerd gewerkt. Goede lezers kunnen 17

20 bijvoorbeeld een gedeelte van de tijd zelfstandig aan de slag. Voor deze activiteit gebruiken de school o.a. kinderboeken en prentenboeken. Ook wordt gebruik gemaakt van internet. Doel is om een zo gevarieerd mogelijk aanbod te doen in het kader van het werken met boeken. De groepsleerkracht verzorgt deze activiteit. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 70 leerlingen uit drie groepen 3 opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep Stichting Fluvius Van stichting Fluvius hebben twee scholen een schakelvoorziening: De OLV Van Lourdesschool en De Vlindertuin. Vanaf ontvangt de J.F. Kennedyschool geen schakelklasgelden meer, omdat de school niet meer als achterstandsschool (OAB-school) wordt aangemerkt. De Vlindertuin, locatie St Jans is vanaf schooljaar samengegaan met basisschool De Atlas (Delta) onder de naam Kunstrijk. De OLV Van Lourdesschool en de A.M.G Schmidtschool staan vanaf schooljaar onder leiding van 1 directeur OLV Van Lourdesschool De OLV van Lourdesschool biedt een verlengde schooldag aan alle leerlingen uit de groepen 3 en 4, waarin gekozen is voor RALFI lezen met de allerzwaksten uit groep 3 en 4 (eventueel 5). Hierin heeft een reguliere leerkracht zich gespecialiseerd. Daarnaast wordt in groep 3 extra aandacht besteed aan auditieve synthese en analyse, pre-teaching en gebruik van materiaal (woordenschat) uit VLL dat niet in de reguliere tijd aan bod komt. Er wordt extra voorgelezen en bij rekenen wordt expliciet aandacht besteed aan rekentaal en het verwoorden van oplossingsstrategieën. Iedere dag worden met de leerlingen concentratie- en luisteroefeningen verricht en wordt extra tijd besteed aan oorzaak-gevolg relaties (op volgorde leggen en navertellen van verhaaltjes) Naast het aanbieden van inhoudswoorden bij Met Woorden In De Weer wordt ook geoefend met functiewoorden die voor leerlingen lastig zijn. In groep wordt pre-teaching gegeven bij de WO-methode De Grote Reis. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 49 leerlingen opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/

21 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep De Vlindertuin Voor alle leerlingen uit de groepen 2 en 3 is vanaf schooljaar de schooltijd met een half uur per dag verlengd. DE leerlingen uit groep 2 worden als schakelklasleerling opgegeven. De leerlingen met een IV/ V score of leerlingen die door de leerkracht via observaties als taalzwak worden bevonden, worden schakelklasleerling. Voorwaarde is dat deze leerlingen aantoonbaar een achterstand in passief en actief gebruik van de Nederlandse taal hebben. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 19 leerlingen opgegeven. Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/2014 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1/ 2 Groep 3 Groep SIMON Van de stichting Islamitisch Onderwijs Midden en Oost Nederland ontvangt één school in Arnhem middelen voor een schakelvoorziening: De IBN-i-Sinaschool IBN-i-Sinaschool Naast de taalmethode Taalleesland wordt er in groep 4 gebruik gemaakt van extra materiaal: Speciale Leesbegeleiding. In groep 3 wordt gebruik gemaakt van extra materiaal van Veilig leren lezen : de werkboekjes Veilig in stapjes. Als alle letters aangeboden zijn, wordt er in de tweede helft van groep 3 aandacht besteed aan het lezen van teksten, samenlezen en voorlezen. De leerlingen uit groep 2 krijgen een uitgebreid taalaanbod volgens de NT-2 didactiek. Naast het curriculum worden ook specifieke lessen Nederlands voor anderstaligen aangeboden. Op teldatum 1 oktober 2014 zijn 38 leerlingen opgegeven uit de groepen 2 en 3 Totaaloverzicht leerlingen Meisje Jongen Teldatum 1/10/

22 Aantal schakelklasleerlingen per groep Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep

23 3 Effecten en evaluatie In opdracht van het Ministerie van OCW onderzoeken het ITS in Nijmegen samen met het SCO-Kohnstamm Instituut vanaf 2005 welke varianten schakelklassen er zijn ingericht, welke ervaringen de betrokkenen ermee hebben en wat de effecten van schakelklassen zijn op de prestaties van de kinderen en op hun zelfvertrouwen, gedrag en schoolwelbevinden. Uit de onderzoeken van de afgelopen jaren (in de schooljaren 2005/2006 en 2006/2007 en 2007/2008) blijkt dat de resultaten over het algemeen positief zijn. De meeste schakelklaskinderen zijn méér vooruit gegaan op taal en lezen dan leerlingen met een vergelijkbare achtergrond die niet in een schakelklas hebben gezeten. In het rapport (Inrichting en effecten van schakelklassen, 2008) dat hierover is uitgebracht staat o.a. : De overwegende opinie is dat schakelklassen een goed instrument zijn binnen het onderwijsachterstandenbeleid. De volgende stellingen zijn door zowel gemeentelijke coördinatoren, directies als leerkrachten sterk onderschreven: < schakelklassen bieden de kans gericht in te zetten op de kinderen die daar het meeste baat bij hebben; < schakelklassen zijn een manier om meer uit kinderen te halen dan via regulier onderwijs mogelijk is; < schakelklassen bieden de kans een nieuwe aanpak te ontwikkelen; < schakelklassen zijn een manier om te voorkomen dat talenten onderbenut blijven. Mogelijke argumenten tegen schakelklassen, zoals de kans dat ze stigmatiserend werken, niveauverlaging in de hand werken omdat zwakke leerlingen bij elkaar in één groep worden geplaatst en geringe effectiviteit, krijgen nauwelijks steun. In de Vijfde stand van zaken wordt verwezen naar de rapportage over het schooljaar waarin o.a. het volgende wordt gemeld: Helaas laat het onderzoek nog veel vragen onbeantwoord. Zo is het niet gelukt om een samenhang te vinden tussen schoolen leerkrachtkenmerken enerzijds en effecten op taal- en rekenprestaties anderzijds. Evenmin is er een eenduidig antwoord te geven op de vraag welke schakelvariant (voltijd, deeltijd of verlengde schooldag) de voorkeur verdient. Het feit dat de resultaten in een aantal opzichten afwijken van die van vorig jaar, maakt het lastig om heel concrete adviezen te geven en aanbevelingen te doen. Gezien het feit dat de evaluatie 2007/2008 heeft plaatsgevonden bij een grotere en anders samengestelde steekproef schakelklaskinderen, afkomstig uit overwegend nieuw deelnemende gemeentes, is het niet verwonderlijk dat een vergelijking van de resultaten schakelklassen over de jaren heen andere accenten laat zien. Maar de resultaten van de achtereenvolgende onderzoeken leiden wel steeds tot de conclusie dat de schakelklassen een positief effect hebben: de taalprestaties gaan omhoog. Daarom is het gerechtvaardigd om schakelklassen de komende tijd in te blijven zetten als instrument in de strijd tegen onderwijsachterstanden... Uit de evaluatiegesprekken met Arnhemse schakelklasleerkrachten en directies blijkt dat er over het algemeen zeer positief geoordeeld wordt over het effect dat de extra aandacht voor taalontwikkeling heeft. Uit de de gesprekken blijkt ook dat het soms moeilijk is om vast te stellen in welke mate er sprake is van een duidelijke vooruitgang op de cognitieve gebieden en of dit het gevolg is van de extra aandacht/ instructie die leerlingen ontvangen. Veel leerlingen scoren nog steeds relatief- laag op de taaltoetsen, maar dit hoeft niet te 21

24 betekenen dat er geen vooruitgang is. Verschillende leerkrachten noemen voorbeelden van leerlingen die door extra aandacht bijvoorbeeld meer zelfvertrouwen hebben ontwikkeld, waardoor ook hun leerprestaties zijn verbeterd. 3.1 Onderzoek In heeft stichting PAS onderzoek verricht naar de effecten van het onderwijs aan schakelklasleerlingen. Middels gesprekken (semi-gestructureerd interview) met leerkrachten, een digitale enquête en lesobservaties is in kaart gebracht of er een relatie gelegd kan worden tussen de aanpak die door de school gekozen is en de leerlingresultaten. Doel van dit onderzoek was om meer inzicht te verwerven in de relatie tussen aanpak (didactiek) en effect. De centrale vraag was of er,en zo ja, welke, uitspraken gedaan kunnen worden over het effect van verschillende aanpakken. Daarnaast zijn de overeenkomsten en verschillen in selectie van leerlingen in kaart gebracht en is ingegaan op de vraag hoe de resultaten van de schakelklasleerlingen door de leerkrachten gevolgd worden. Over dit onderzoek is in de zomer van 2013 apart gerapporteerd. In de Zevende Stand van Zaken is een samenvatting opgenomen van de belangrijkste conclusies uit dit onderzoek. Het veldonderzoek, de enquête en de voorlopige conclusies als voortvloeisel daaruit zijn met de schooldirecties besproken en hebben aanleiding gegeven om voor de nieuwe OAB-periode ( ) een aantal wijzigingen voor te stellen. Enerzijds gaat het er immers om dat zoveel mogelijk leerlingen bereikt worden met deze extra middelen en is het derhalve noodzakelijk om te inventariseren welke leerlingen extra taalonderwijs krijgen. Anderzijds gaat het er vooral om dat de kwaliteit van het onderwijs een impuls krijgt en zwakke taal-leerders niet alleen meer uren taal-/leesonderwijs krijgen, maar waar mogelijk- ook beter taal- en leesonderwijs. Daarom is aan alle scholen gevraagd om inzichtelijk te maken hoeveel uren taal/leesonderwijs is ingeroosterd in de groepen waarvan de leerlingen als schakelklasleerlingen worden opgegeven en hoe dit aantal zich verhoudt tot het aantal uren zoals dat op de kwaliteitskaart Tijd voor Lezen en Taal (PO-raad) voor de betreffende groep wordt aangegeven. De uren en de spreiding over de verschillende taaldomeinen op deze kwaliteitskaart worden daarmee als een minimum gehanteerd. 3.2 Evaluatie De evaluatiegesprekken hebben in de periode mei-juni 2015 plaatsgevonden en zijn op een semi-gestructureerde wijze uitgevoerd. De scholen hebben hiervoor van te voren een gesprekleidraad ontvangen. De vragen die in het gesprek centraal stonden waren: (1) Hoe worden de middelen precies besteed?, (2) Hoe worden de extra uren ingevuld, (3) Wat levert de investering op?, (4) Welke voorwaarden zijn belangrijk voor succes?, en (5) Welke suggesties voor verbetering van het beleid of de uitvoering kunnen gegeven worden? Besteding middelen Alle scholen zetten de middelen in om extra uren les te kunnen geven in de onderbouw. Een relatie tussen de toegekende extra middelen en uitbreiding van formatie is er op de meeste scholen niet omdat het aantal uren dat extra onderwijs gegeven wordt vaak groter is dan het aantal waarop de subsidie is gebaseerd. Uitsluitend extra 22

25 uren inzetten voor de schakelklasleerlingen is vaak logistiek onwenselijk omdat een relatief kleine groep leerlingen dan andere schooltijden krijgt (Zie ook Zevende stand van zaken, 2014). In het evaluatiegesprek geven verschillende directeuren aan dat de extra middelen in de grote brij verdwijnen., en de extra uren voor de hele onderbouw gelden. In feite betekent dit dat scholen uit eigen middelen bijdragen aan de bekostiging van de onderwijstijdverlenging. Onduidelijk is hoeveel scholen uit eigen middelen bijdragen. Duidelijk is wel dat de middelen ingezet worden voor uitbreiding van de formatie van de groepsleerkracht(en) en/of de onderwijsassistent(en) Invulling extra uren Uit de roosters en urentabellen blijkt dat alle scholen (ruim) meer dan de verplichte 7620 uur onderwijs realiseren als leerlingen van groep 1 tot en met 8 op school zitten. Sommige scholen realiseerden dit voorheen ook al, waardoor er geen uitbreiding van het totaal aantal uren nodig was, maar in de meeste gevallen uitsluitend uitbreiding van het aantal uren taal-/leesonderwijs binnen het taal/leescurriculum van de groepen die als schakelklasgroep worden aangemerkt. Voor veel scholen blijkt het echter moeilijk om exact te duiden hoeveel tijd aan de verschillende taal- /leesonderdelen wordt besteed en/of wat er in de extra tijd precies gedaan wordt. Er is meer tijd, en naar gelang de behoefte van de leerlingen en het inzicht van de leerkracht wordt met leerlingen extra geoefend (o.a. preteaching) of bijvoorbeeld extra tijd aan woordenschatontwikkeling besteed. Doordat er meer tijd beschikbaar is kunnen we beter inspelen op de behoefte van het kind en aanbieden wat het kind op dat moment nodig heeft, aldus een van de leerkrachten in het evaluatiegesprek. In het curriculum wordt op geen van de scholen duidelijk onderscheid gemaakt tussen het reguliere curriculum en de aanvullingen hierop in de extra onderwijstijd. Hierdoor is het niet altijd duidelijk of de extra aandacht/ oefening ook had plaatsgevonden binnen het reguliere curriculum, of dat dit nu mogelijk is doordat er extra tijd beschikbaar is. In de plannen van de scholen wordt wel benoemd aan welke taal-/leesonderdelen vooral aandacht wordt besteed Effect investering Ieder jaar wordt opnieuw de vraag gesteld wat de investering precies oplevert. Enerzijds is deze vraag moeilijk te beantwoorden omdat er meer variabelen van invloed zijn op de leerling-prestaties (zowel cognitief als sociaalemotioneel) dan alleen de extra tijd die de basis vormt van het schakelkassenbeleid. (zie Zevende stand van zaken, 2014). Anderzijds is deze vraag ook moeilijk te beantwoorden omdat er geen duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen het reguliere curriculum en de aanvullingen daarop. Als benoemd kan worden aan welke taal/leesonderdelen extra tijd t.o.v. het reguliere curriculum wordt besteed, kan ook het effect van deze keuze inzichtelijker worden. Echter, omdat overigens zeer begrijpelijk- leerkrachten zoveel mogelijk afstemmen op de (individuele) onderwijsbehoefte en handelingsgericht werken, is het niet goed mogelijk om het effect van de keuzes die in de praktijk- gemaakt worden te duiden. Aan scholen is gevraagd om met behulp van de kwaliteitskaart Tijd voor lezen en taal de uren die aan taal-leesonderwijs worden besteed preciezer te benoemen 23

26 en daarnaast te duiden aan welke onderdelen meer tijd wordt besteed, maar scholen blijken dit in de praktijk erg lastig te vinden. Uren zoals opgenomen in het rooster worden in de praktijk soms anders besteed, afhankelijk van de behoefte van leerlingen. Leerkrachten geven wel aan erg blij te zijn met de extra tijd die zij kunnen besteden aan taal-/leesonderwijs, waardoor als dat nodig is langer of herhaald instructie gegeven kan worden of extra aandacht aan de zwakste leerlingen gegeven kan worden Voorwaarden voor succes Vrijwel alle scholen noemen als eerste de kwaliteit van de leerkracht als belangrijkste succesfactor. In het bijzonder gaat het dan om de kennis van taaldidactiek en het om kunnen gaan met niveauverschillen. Voor de meeste scholen geldt dat een ervaren leerkracht verkozen wordt boven een startende leerkracht. Door leerkrachten wordt daarnaast veel waarde gehecht aan het werken in kleine groepen. Doordat er meer tijd is, kan er vaker met een klein(er) groepje apart leerstof worden behandeld, terwijl de rest van de groep zelfstandig werkt. De hulp van een onderwijsassistent of een extra leerkracht die een aantal uren beschikbaar is, maken dit ook mede mogelijk. Continuiteit in personeel, het lesaanbod en de aanpak worden ook vaak genoemd. Wisseling van leerkracht is voor deze doelgroep vaak lastiger dan voor andere leerlingen en duidelijkheid en continuiteit in het aanbod dragen bij aan het effect, evenals goed lesmateriaal Suggesties voor verbetering Meer afstemming tussen de verschillende projecten die bijdragen aan het verminderen van (taal) achterstanden wordt vaak genoemd. Scholen hebben te maken met verschillende projecten of subsidiestromen die soms (bijna) hetzelfde doel dienen. Met name tussen VVE en schakelklassen lijkt meer afstemming mogelijk dan tot nu toe het geval is. Op ongeveer een kwart van de scholen worden de schakelklasmiddelen ingezet in de groepen 1 en 2 waarin ook vanuit VVE-beleid wordt geïnvesteerd. Een vaste contactpersoon vanuit stichting PAS wordt door veel scholen genoemd. Nu komt het voor dat per school twee of drie keer een evaluatiegesprek moet worden gepland met twee of drie verschillende medewerkers van stichting PAS. Daarnaast is er onder veel scholen de behoefte om de doelstelling meetbaarder te maken. Vraag hierbij is wel hoe de doelstelling meetbaarder kan worden gemaakt, zonder van scholen een nadrukkelijker inspanning te vragen. De suggestie om met behulp van de kwaliteitskaart Tijd voor Lezen en taal inzichtelijker te maken aan welke subdomeinen meer tijd wordt besteed, wordt door de meeste scholen afgewezen. Mogelijk kan meer afstemming plaatsvinden met de monitoring en evaluatie van de Arnhemse scholen in opdracht van de samenwerkende schoolbesturen. Tenslotte wordt vaak specifieke scholing van leerkrachten op Taal- en NT2-didactiek genoemd. 24

27 Gezamenlijke bijeenkomsten voor leerkrachten werden eerder wel genoemd, maar blijken in de praktijk niet voldoende effectief. De verschillen in aanpak en ook het verschil in kennis en vaardigheden bij leerkrachten maken het moelijk om tot een voor alle betrokkenen zinvolle invulling en uitwisseling te komen. In schooljaar wordt de begeleiding bij de uitvoering daarom meer op schoolniveau geconcenteerd. Per locatie zal met de betrokken leerkrcahten worden geinventariseerd op welke kennis en/of vaardigheden ondersteuning wenselijk is om het onderwijs een optimale taalimpuls te geven. Daarnaast wordt de doorgaande lijn van de groepen 1 en 2 naar groep 3 vanaf schooljaar vormgegeven door de aanschaf van LOGO Middenbouw voor de groepen 3. Leerkrachten van deze groepen kunne een beroep doen op ondersteuning bij de implementatie via stichting PAS. Harald Weessies, i.o.v. Stichting PAS Zomer

28 schakel klassen Arnhem