Bouwen met baksteen 2/2014. Baksteengebouwen tot uw dienst

Transcriptie

1 Bouwen met baksteen 2/2014 Baksteengebouwen tot uw dienst nr driemaandelijks tijdschrift - april-mei-juni afgiftekantoor 8000 Brugge 1-2de afdeling

2 BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren. Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche Adres: Kartuizersstraat, 19 bus Brussel tel. (02) ~ fax (02) Druk: INHOUD Baksteengebouwen tot uw dienst Rijksarchiefgebouw in Namen Atelier de l Arbre d Or... 2 Vlaams Administratief Centrum te Gent Poponcini & Lootens... 4 Polyvalente zaal in Naninne Cipolat Architecture...6 Auditorium AZ Groeninge in Kortrijk Dehullu architecten Binnenlandse architectuur...10 Woning in Keerbergen B-bis architecten Buitenlandse architectuur...12 Revalidatiecentrum Egmont Hogeschool - Hou (Denemarken) Cubo Arkitekter i.s.m. Force4 Architects Techniek...14 Bescherming van metselwerk Belgische dakpan- en baksteenfabrikanten

3 BOUWEN MET BAKSTEEN 1 BAKSTEENGEBOUWEN TOT UW DIENST Foto: Dennis De Smet De projecten die in dit nummer van Bouwen met Baksteen worden voorgesteld zijn vrij te betreden. Deze gebouwen werden ontworpen om in dienst te staan van de gebruikers Dankzij hun (baksteen)architectuur zijn het stuk voor stuk aantrekkelijke gebouwen waar men met plezier naar binnen gaat. Door hun omvang, het materiaalgebruik, de aanleg van de omgevingsruimte worden deze gebouwen de karakteristieke elementen van een geheel, een wijk, een dorp, een stad! Elk van deze projecten geeft ook blijk van een globale visie op toegankelijkheid en bereikbaarheid, inplanting, gebruiksmogelijkheden, polyvalentie,

4 2 BOUWEN MET BAKSTEEN Rijksarchiefgebouw in Namen Atelier de l Arbre d Or Foto s: Julien Forthomme Het nieuwe Rijksarchiefgebouw voor de provincie Namen vormt een belangrijke schakel in de heropleving van de boulevard Cauchy. Zijn ligging langs een historisch spoor van de stad de vroegere omwalling die vandaag de spoorweg en de administratieve esplanade afbakent, was geschikt om aan de technische en organisatorische verplichtingen van een dergelijk gebouw te beantwoorden. De architecten hebben inderdaad gebruik kunnen maken van de ligging van de plaats om de archiefzalen langs de kant van de spoorweg in onder te brengen en de kantoren en publieke ruimtes langs de kant van de laan. Dit functionele contrast wordt ook zichtbaar in de architectuur van het gebouw: de achtergevel is volledig gesloten om de documenten te beschermen tegen het licht, terwijl langs de kant van de boulevard dan weer grote ramen werden aangebracht, zodat de bureaus en de leeszalen zich in ruime lokalen met veel lichtinval bevinden. Door de atypische vorm van de grond (smal en 500 m lang) werden de

5 BOUWEN MET BAKSTEEN 3 architecten aangespoord om beide projecten tegelijkertijd te ontwikkelen: het Rijksarchiefgebouw en het aanpalende kantoorgebouw waarvan net met de bouw werd begonnen. Zo zal een bouwfront van ongeveer 500 m ontworpen worden. Hier en daar verspreid zullen publieke ruimtes buiten zorgen voor enkele ademruimtes. De keuze van dezelfde bouwafmetingen G+4 en van hetzelfde gevelmateriaal voor de twee eenheden draagt bij tot een erg harmonieus en coherent geheel. Het gebruik van baksteen is voor de architecten de slimste keuze gebleken op het gebied van integratie in het stedelijk landschap en duurzaamheid. Baksteen vormt een link met de stad en zeker met de administratieve wijk van de esplanade (financietorens, toekomstig gerechtsgebouw, kantoren). het voorwerp van een weldoordacht project op het gebied van duurzaam bouwen, zowel tijdens de volledige ontwerpfase als tijdens de uitvoering: beheer van de werfhinder, gebruik van duurzame materialen, mobiliteit vanaf het station, toegankelijkheid voor de gebruikers, thermische en akoestische prestaties, natuurlijke verlichting, enz Het gebouw werd trouwens bekroond met een certificaat duurzaam bouwen. Door zijn ligging en zijn massieve karakter dat nog versterkt wordt door de rode bakstenen, worden de contouren van de stad geherdefinieerd en wordt er een sterk visuele barrière gecreëerd tussen de stad en de spoorweg. Dit gebouw met zeer hoge technische prestaties (35 km archiefrekken, isolatieniveau, brandbeveiliging, regeling van het binnenklimaat, enz ) was

6 4 BOUWEN MET BAKSTEEN Vlaams Administratief Centrum te Gent Poponcini & Lootens Foto s: Sarah Blee Het Vlaams Administratief Centrum wordt ingepland in de stationsomgeving van Gent Sint-Pieters. Het nieuwe kantoorcomplex heeft een identiteit die met de bestaande architectuur van de omgeving dialogeert terwijl het aan de nieuwe wijk een hedendaags karakter geeft. Het gebouw bestaat uit twee delen: een laag gebouw in L-vorm, ook "arm" genoemd en een toren van 90 m hoog. Het lage gebouw krijgt een publieke functie, waarin bijvoorbeeld een tentoonstellingsruimte kan komen. De kantoren bevinden zich in de toren. Het geheel is als een elegante dame die zorgzaam haar omgeving omhult. De arm interageert met de onmiddellijke omgeving. De toren geeft betekenis aan de site op niveau van de stad. Het ontwerp houdt rekening met de toegankelijkheid voor personen met een handicap. Ook de bereikbaarheid met het openbaar vervoer is een belangrijke troef voor dit gebouw. Het ligt niet alleen vlak bij het station Gent Sint- Pieters, maar het hangt ook letterlijk boven het plein waar de trams- en de bushaltes gesitueerd zijn, het zogenaamde transferium. Voor de gevel aan de kant van de Fabiolalaan wordt voor een ruwe,

7 BOUWEN MET BAKSTEEN 5 introverte sfeer gekozen waarbij gebruik wordt gemaakt van steenachtige materialen met markante structuur, zoals baksteen. Enerzijds omdat dit materiaal veelvuldig gebruikt wordt in de omgeving, anderzijds omdat de openheid langs deze zijde beperkt is. Ook de toren bestaat uit baksteen. Door de uitvoering in stapelverband en door gebruik te maken van gevelstenen met verschillende texturen - glad en ruw oppervlak - en in verschillende variaties van grijs-beige worden de gevels van de "arm" en van de toren bijzonder levendig gemaakt. Transparantie is dan weer de sfeer die gekozen is voor de gevel om en rond de esplanade, die zich als nieuwe route doorheen de projectontwikkeling profileert en parallel loopt met de Koningin Fabiolalaan en de sporen. Rond deze esplanade hebben de architecten architectonisch beton en glas gebruikt.

8 6 BOUWEN MET BAKSTEEN Polyvalente zaal in Naninne Cipolat Architecture Foto s: Serge Brison De nieuwe polyvalente zaal van Naninne werd gebouwd op een vrij groot stuk gemeentelijke grond en is bestemd om zeer diverse evenementen te onthalen: lokale feestelijkheden, theatervoorstellingen, sportactiviteiten, privéfeesten, enz De architecten hebben eerst nagegaan of de door de stad Namen gekozen site wel effectief geschikt was alvorens een ontwikkelingsproject voor het volledige terrein uit te werken. Het project heeft zijn kwaliteit te danken aan de polyvalente zaal zelf, maar ook aan de inrichting van de buitenruimtes. De bedoeling hiervan was het creëren van openbare plaatsen die de bewoners zich als het ware kunnen toe-eigenen. Deze openbare ruimtes winnen nog meer aan belang doordat de site betrekkelijk groot is. Van bij de aanvang van de saneringsfase van de plaats hebben de architecten het reliëf vorm gegeven door er verschillende plateaus te creëren die zijn afgebakend door steunmuren in gabion. De externe scenografie is een sterk element van het project: men vindt vóór de polyvalente zaal een voorplein dat is afgebakend door muurtjes van grijze baksteen, een wandeling als het ware tussen de verschillende niveaus, verschillende sferen. De bouwwerken bestaan uit de polyvalente zaal en een tweede gebouw voor de activiteiten van een aantal jeugdbewegingen. Dit tweede gebouw staat los van het hoofdgebouw. Het bakent de plaats af en onderstreept nog meer de omtrek ervan. De twee constructies lijken te zijn neergezet op het door de architecten vormgegeven reliëf. Ook de scenografie van binnen heeft hier een belangrijke rol gespeeld, want er moest rekening worden gehouden

9 BOUWEN MET BAKSTEEN 7 met de verschillende aanwendingen van de zaal. De architecten hebben een zaal in de lengte uitgedacht, waarvan de uiteinden uitgerust zijn met afneembare rijen banken. De centrale ruimte heeft op zijn beurt dan ook weer een variabele grootte en aan weerskanten zijn er twee bijkomende zones voor onthaal en diensten voorzien. Door het gebruik van verschillende materialen kunnen de diverse ruimtes van de polyvalente zaal worden afgelezen. Het centrale deel bestaat uit een dragende, betonnen structuur en heeft een baksteen bekleding, het typische bouwmateriaal van het dorp. Een tweede structuur omgeeft de centrale ruimte om zo plaats te bieden aan de onthaal- en dienstenzones. Deze tweede schil is bedekt met een houten bekleding en rust op zuilen zodat het daglicht goed in de zaal kan binnendringen.

10 8 BOUWEN MET BAKSTEEN Auditorium AZ Groeninge in Kortrijk Dehullu architecten Foto s: Dennis De Smet Dehullu Architecten heeft een auditorium ontworpen voor het Algemeen Ziekenhuis Groeninge in Kortrijk. De architect wou aan dit auditorium een eigen identiteit geven en op die manier afwijken van het rechtlijnige ontwerp van het ziekenhuiscomplex. Het nieuwe congrescentrum is een ruimte waar het personeel zich kan terugtrekken om de beroepsverplichtingen even te vergeten. Het elegante gebouw heeft overal rondingen en past perfect in de groene omgeving. Het betreft hier een laag gebouw waar de ronde vormen overheersen. De architect heeft ervoor gekozen om de bakstenen verticaal te plaatsen, voor de gevelbekleding buiten, maar ook binnen in het gebouw, om de kromming van de gevels natuurlijker te doen lijken. Gezien de kromming en de helling van de muren, was het de meest logische manier voor het plaatsen van de bakstenen, verklaart Bert Dehullu.

11 BOUWEN MET BAKSTEEN 9 Hij heeft geopteerd voor muren van grijs genuanceerde bakstenen die een contrast vormen met het aanpalende gebouw dat wit geschilderde muren heeft - een vroegere villa waarin de vergaderzalen zijn ondergebracht. Een ruime en heldere ontvangstruimte met veel lichtinval vormt de overgang tussen het auditorium en de kleine vergaderzalen van de villa. Het gebouw bestaat uit twee niveaus die elk rechtstreeks van buitenaf toegankelijk zijn dankzij de nivellering van het terrein. Ze zijn verbonden door een grote spiraalvormige trap die het decoratief gebruik van baksteen binnen bijzonder goed doet uitkomen.

12 10 BOUWEN MET BAKSTEEN BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Woning in Keerbergen B-bis architecten Foto s: Ilse Liekens Deze woning voor een jong koppel met kinderen werd gebouwd op een groot stuk grond begroeid met bomen achteraan. Bij het analyseren van het terrein hebben de architecten voorgesteld om gebruik te maken van de volledig beschikbare bouwoppervlakte, zodat de woning zich helemaal uitstrekt over de bouwgrond.

13 BOUWEN MET BAKSTEEN 11 Het huis werd gebouwd over splitlevels, rond een groene patio. Deze patio vormt het centraal element, zowel door zijn ligging in het midden van het huis, als ook door zijn verbindingsrol met de verschillende zones ervan. Ook al zijn die verschillende zones gescheiden (ouderlijke slaapkamer, kamers van de kinderen, badkamer, woonkamer, keuken) toch werd er zo voor gezorgd dat er steeds een visuele link is naar de patio en tussen de verschillende ruimtes over de patio heen. Men vindt deze verbinding ook tussen de woonkamer en de bureauruimte die op een iets hogere pas ligt en die naar de kinderkamers leidt. Het op zich erg massieve karakter van de woning is het andere kenmerk van dit project. De woning werd ontworpen als een massief beeldhouwwerk dat werd uitgehold in het midden ter hoogte van de patio en aan de ingang. Het dienstblok met onder andere de fietsenberging werd los van de woning gezet, om zo de ingang te behoeden voor inkijk vanaf de straat en bovendien geeft dit het gewenste bevreemdend effect. Baksteen was voor de architecten het meest geschikte materiaal om dit massieve en robuuste gevoel op te roepen. Binnen in de woning trekt enerzijds de patio alle aandacht en anderzijds is er het contact met de grote zuidgerichte tuin achteraan. Aan de straatkant werd ernaar gestreefd om de woning een duidelijk gesloten karakter te geven in functie van de privacy van de bewoners. We vermelden we ook nog dat een half ondergrondse ruimte werd voorzien voor de inrichting van een toekomstige tandartsenpraktijk

14 12 BOUWEN MET BAKSTEEN BUITENLANDSE ARCHITECTUUR Revalidatiecentrum Egmont Hogeschool - Hou (Denemarken) Cubo Arkitekter i.s.m. Force4 Architects Foto s: Cubo Arkitekter en Martin Schubert De Egmont Hogeschool in Hou in Denemarken is pionier op het gebied van ontwikkelingen voor personen met een fysieke handicap en hun integratie. Haar toegankelijkheid en het openstaan voor anderen (gehandicapte studenten, buitenlandse studenten) zijn de sleutelelementen van het algemeen educatieve project. Met het nieuwe watercentrum voor revalidatie werd een geheel nieuwe identiteit aan de instelling gegeven. Het is een landmark geworden waarvan de volumetrie de functionele noden van de sporthal vertaalt. Er werd hier effectief afstand gedaan van de bestaande standaardnormen op het gebied van revalidatie en men vindt hier de eerste glijbaan die toegankelijk is met een rolstoel. De top van de glijbaan is bereikbaar via trappen of via een lift. De glijbaan wordt gebruikt om het evenwichtsgevoel van de studenten te

15 BOUWEN MET BAKSTEEN 13 ontwikkelen. Men kan bovendien via een hellend vlak het zwembad ingaan met rolstoelen die daartoe speciaal werden ontworpen. Naast het watercomplex bevindt zich een multifunctionele sporthal. De school beschikt over de nodige uitrusting om niet alleen de fysieke maar ook de sociale vaardigheden te ontwikkelen

16 14 BOUWEN MET BAKSTEEN TECHNIEK Bescherming van metselwerk Vers metselwerk is het kwetsbaarst tijdens en juist na zijn voltooiing. Wil men zowel de stabiliteit als de esthetische kwaliteit van het gepresteerde werk optimaliseren dan zijn een aantal beschermende maatregelen ten zeerste aan te bevelen. Voorbereiding van de mortel Een aantal belangrijke maatregelen betreffende de mortel, die wel eens uit het oog worden verloren: De mortel die men gebruikt dient steeds afgestemd te zijn op de aard van het metselwerk en de metselstenen. De initiële wateropnameklasse van de stenen wordt hiervoor als indicatie gehanteerd. Er wordt aangeraden om in de mortel geen cement met een hoog sulfaatgehalte te verwerken. Steeds voorzichtig om te springen met eventuele hulpstoffen. Maak enkel gebruik van deze hulpstoffen waarvan de exacte eigenschappen gekend zijn en pas de doseringen volgens de richtlijnen van de leverancier toe. Gebruik steeds zuiver aanmaakwater voor de mortel en maak gebruik voor de menging van nagespoelde kuipen. De mortel dient steeds verwerkt te worden voor de binding aanvangt, dit is ten laatste zo een 2.5 uur na de bereiding (eerste contact van water met cement). Belasten van het metselwerk Een termijn van 16 uur in acht te nemen vooraleer de vloer te leggen. Een termijn van 24 uur voor puntlasten. Niet-dragende muren mogen niet als bekisting gebruikt worden. Bescherming tegen weersinvloeden De bakstenen worden op de bouwplaats zodanig gestockeerd dat zij beschermd zijn tegen bevuiling van buitenaf, tegen natte ondergrond en tegen de regen. In geval van regen moet het vers metselwerk ogenblikkelijk tegen waterinslag beschermd worden. Bij metselen in de regen moeten de nodige maatregelen genomen worden om de stenen, de mortel en het verse metselwerk te beschermen tijdens en onmiddellijk na de uitvoering. > 800 m Gewicht Plastiek Gewicht Bij regenachtig weer is het ook aan te raden om vers gegoten beton te bedekken met een waterdichte laag om te vermijden dat met het regenwater de vrije zouten uit het beton gespoeld worden en in de bakstenen dringen. Er is dan namelijk het risico dat de uitgespoelde zouten in een later stadium bij het opdrogen van het baksteenmetselwerk zichtbaar worden op de gevel. Het bovenvlak en de bovenste 800mm van het vers metselwerk moeten aan het eind van de dag systematisch worden afgedekt, rekening houdend met invloed van de wind. Als variante kan ook een afdekplaat gebruikt worden met voldoende oversteek die het verse metselwerk over de bovenste 800mm beschermt tegen de regen. Deze rechtstreekse afdekking mag geen hout of ander materiaal zijn, dat onder invloed van regen sporen kan achterlaten op het metselwerk. NIET Houten plank Fig.1: voorbeeld van afdekken enkelvoudige muren of binnenspouwbladen

17 BOUWEN MET BAKSTEEN 15 Gewicht Gewicht Plastiek Gewicht Plastiek Plastiek > 800 mm > 800 mm > 800 mm Isolatie Gewicht Fig.2: voorbeeld van afdekken van buitenspouwbladen Bij droog en warm weer is het belangrijk om het vers metselwerk regelmatig, maar licht te besproeien om uitdroging van de mortel te vermijden voor hij volledig uitgehard is. Dit dient te gebeuren zonder dat het metselwerk er door bevuild wordt. Voor wat betreft het metselen bij koud weer wordt sterk afgeraden te metselen bij temperaturen lager dan 5 C. Indien er toch gemetseld wordt bij koud weer (vanaf temperaturen < 5 C) zal men rekening moeten houden met extra te nemen maatregelen: Metselstenen voor gebruik goed beschermen tegen vochtindringing. Bij voorkeur zal men stenen verwerken met relatief lage capillaire zuigkracht. Het verdient aanbeveling de mortel niet te vloeibaar aan te maken. Het verdient aanbeveling de mortel aan te maken met water dat een voldoende hoge temperatuur heeft. Na het aanbrengen van de mortel, dient men deze zo snel mogelijk te bedekken met de metselsteen. gemetseld en mag nooit op bevroren metselwerk worden verder gemetseld. Fig.3: Beschermen vers metselwerk enkelvoudige muur tegen vorst en vochtindringing Delen van het metselwerk die door vorst of andere invloeden beschadigd zijn, moeten worden afgebroken. Vers metselwerk moet beschermd worden tegen vorst en vochtindringing Om het afgewerkt metselwerk te beschermen dient men steeds zo snel mogelijk de voorziene dekstenen, dakgoten en afvoerpijpen te plaatsen. over de volledige hoogte en met een minimum van 800mm. Eveneens is het aan te raden het vers metselwerk te beschermen met een isolerend materiaal. Passende voorzorgen moeten genomen worden om beschadiging van vers metselwerk te vermijden. Het oppervlak van het metselwerk, de kwetsbare randen aan de hoeken en Vrijstaande muren moeten degelijk geschoord worden. De muurdikte, het type mortel, het type stenen en de blootstelling aan wind bepalen de openingen, plinten en andere vooruitspringende delen moeten beschermd worden tegen beschadiging rekening houdend o.a. met: grenzen van wat zonder overdreven gevaar toelaatbaar is. de verdere afwerking van het bouwwerk Gewicht Gewicht Plastiek Plastiek Isolatie Isolatie > 800 mm > 800 mm In geen geval mag mortel worden aangemaakt met bevroren zand, mag er nooit met bevroren materialen worden Fig.4: Beschermen vers metselwerk buitenspouwblad tegen vorst en vochtindringing

18 16 BOUWEN MET BAKSTEEN het verkeer op de bouwplaats het naar boven pompen van beton plaatsing en gebruik van stellingen met steunpunten in het metselwerk. Voltooid metselwerk moet beschermd worden tegen de gevolgen van bouwactiviteiten (vb. pleisterwerken, zaagwerken, ) die het oppervlak zouden kunnen besmeuren of, in het geval van metselwerk dat later bepleisterd wordt, de hechting van het pleisterwerk zouden kunnen verstoren. Fig.5: Voorbeeld van te vermijden situatie Bescherming metselwerk en uitbloeiingen Om het risico uitbloeiingen te beperken dient metselwerk, en zeker vers metselwerk, voldoende beschermd te worden tegen indringend water, van welke oorsprong ook. Uitbloeiingen zijn zoutachtige afzettingen die kunnen voorkomen als witte nevel, vlokken of harde korsten. Wanneer water zich door capillariteit verplaatst in de poriën van het metselwerk worden de oplosbare zouten meegevoerd. Deze zetten zich af aan de oppervlakte van het metselwerk waar ze door verdamping kristalliseren. Het risico is des te groter bij vers metselwerk aangezien het poriënstelstel van de verse mortel nog te weinig uitgebouwd is om te beletten dat water in de capillairen van de baksteen verdwijnt. Een goede afscherming van het vers metselwerk tegen regen is bijgevolg onontbeerlijk. Besluit Het is essentieel om vers metselwerk degelijk te beschermen. Hoe meer zorg men draagt voor de bescherming van het vers metselwerk Fig.6: Ontbreken van voorlopige waterafvoer dak en de hierboven vernoemde aanbevelingen toepast, hoe beter het resulterende metselwerk en hoe kleiner het risico op uitbloeiingen. Bron: Deze items zijn uitgebreid opgenomen in de STS 22 Metselwerk en het handboek baksteenmetselwerk BBF.

19 BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorgani satie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost-Vlaanderen Kleiprodukten HOVE bvba Lindendreef Ninove Tel. (054) Fax (054) (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL nv Scheldekant Oudenaarde Tel. (055) Fax (055) (H-O) SVK nv Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) Fax (03) (V-P-H) West-Vlaanderen Wienerberger nv - divisie KORTEMARK Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S-H) Wienerberger nv - divisie ZONNEBEKE Ieperstraat Zonnebeke Tel. (051) Fax (051) (V-P-S) DUMOULIN Bricks bvba Moorseelsesteenweg Roeselare Tel. (056) Fax (056) (V-P) WIENERBERGER nv Kapel ter Bede Kortrijk Tel. (056) Fax (056) (V-P-L-S-H-A-D-O) Limburg Wienerberger nv - divisie LANAKEN 2de Carabinierslaan Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabrieken NELISSEN nv Kiezelweg Lanaken Tel. (012) Fax (012) (H) Wienerberger nv - divisie MAASEIK Venlosesteenweg Maaseik Tel. (089) Fax (089) (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Riemstersteenweg Spouwen Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek VANDERSANDEN nv Nijverheidslaan Lanklaar Tel. (089) Fax (089) (H) Wienerberger nv - divisie TESSENDERLO Havenlaan Tessenderlo Tel. (013) Fax (013) (P-L) Antwerpen Wienerberger nv - divisie RUMST Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S) Swenden Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) DESTA nv Heerle Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) Fax (03) (S-O) Steenbakkerij FLOREN nv Vaartkant Rechts St.-Lenaarts Tel. (03) Fax (03) (V-S) Wienerberger nv - divisie NOVA Steenbakkersdam Beerse Tel. (014) Fax (014) (V-P-L-S) Wienerberger nv - divisie BEERSE Absheide Beerse Tel. (014) Fax (014) (H) Wienerberger nv - divisie QUIRIJNEN Sint Jobbaan Westmalle Tel. (03) Fax (03) (V-S-H-A) Henegouwen Wienerberger nv - divisie PERUWELZ Rue de l Europe, Péruwelz Tel. (069) Fax (069) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa 'Barry' Grand route Barry Tel. (069) Fax (069) (S) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa Touquetstraat Ploegsteert Tel. (056) Fax (056) (P-L-W)

20 Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/