Bouwen met baksteen 4/2012. Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek

Transcriptie

1 Bouwen met baksteen 4/2012 Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek nr driemaandelijks tijdschrift - oktober-november-december afgiftekantoor 8000 Brugge 1-2de afdeling

2 Bouwen met baksteen is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren. Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche Adres: Kartuizersstraat, 19 bus Brussel tel. (02) ~ fax (02) Druk: inhoud Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek.. 1 Woning in Mariakerke - Swedish brickhouse Freek architecten Passiefhuis in Tielt RANT architecten bvba, architect Seppe Jespers... 4 Woning in Sint-Genesius-Rode Faidherbe & Pinto architectes... 6 Lage energie woning in Brecht Domien Boits - Boits Van Bouwel architecten Zoeklicht op vijf seincabines voor Infrabel Canevas - Greisch Binnenlandse architectuur Woning in Kain Atelier 458E - Jérémy De Grande en Eugénie Poulain ism Nicolas Quidousse Buitenlandse architectuur Collectieve huisvesting in Béthune (Frankrijk) FRES architectes (Frankrijk) ism KENK Architecten (Nederland) Technisch artikel Belgische dakpan- en baksteenfabrikanten

3 BOUWEN MET BAKSTEEN Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek Foto:Studio Claerhout 1 Sinds enkele jaren kunnen we vaststellen dat inzake energieprestatie van gebouwen de normen in de drie Gewesten regelmatig worden verstrengd. Ook al behoudt elk Gewest een zekere vrijheid in het bepalen van de timing wat betreft het vastleggen van de te behalen energieprestatieniveaus dan kunnen we toch vaststellen dat de evolutie naar een (zeer) lage energie norm of een passiefnorm voor gebouwen volop aan de gang is. De passiefnorm is niet ver meer af (het Brussels Gewest voorziet dit objectief in te voeren vanaf 2015) en de uitdaging van «bijna energie-neutraal» bouwen zal worden veralgemeend vanaf Iedere betrokkene in het bouwproces zal zonder twijfel hierbij een rol te spelen hebben: ontwerpers, aannemers, producenten van bouwmaterialen, techniekers en installateurs, alsook de bouwheren. Waar staan we vandaag? Zal de bouwwereld klaar zijn om een gepast antwoord te bieden aan al deze nieuwe eisen die op (zeer) korte termijn ingang zullen vinden. Het kan niet worden ontkend dat betrokkenen zeer snel een zekere expertise hebben opgedaan. In amper enkele jaren tijd zijn de bouwconcepten geëvolueerd en is het begrip «energieprestatie» volledig geïntegreerd. In het jaar 2013 bevinden we ons zowat halfweg tussen de start van de omzetting van de EPB-richtlijn en de objectieven die tegen 2020 in het vooruitzicht worden gesteld, onder andere de «bijna energie neutraliteit». Bij deze gelegenheid willen we in «Bouwen met Baksteen» een eerste balans opmaken van de evoluties die in de baksteensector hebben plaatsgevonden om zo goed mogelijk in te spelen op dit gegeven. Naast de energieprestatie is er ook nog de creatieve vrijheid van de architect die niet volledig aan banden mag worden gelegd door technische eisen. Er zijn voorbeelden genoeg waar energieprestatie en architecturale kwaliteit perfect samen gaan.

4 2 BOUWEN MET BAKSTEEN Woning in Mariakerke - Swedish brickhouse Freek architecten Foto s: studio IF - Tekst: architect, Frederik Dutry Een opdrachtgever met een grote voorliefde voor Scandinavië, die energiebewust wil bouwen, en die een zuivere hedendaagse architectuur vooropstelt, is een ideaal begin om als architect te starten. Typische Zweedse elementen, archetypes, materialen en planorganisaties zijn onderzocht, en verwerkt op een hedendaagse en bouwfysisch Belgische manier. Qua planorganisatie moet binnen en buiten één geheel vormen, in contact staan met de natuur. Het bewoonde gelijkvloers bestaat uit een vierkant 12x12m, waarbij in 2 tegenovergestelde kwadranten de gesloten bureauruimte met trap zich bevindt en in de andere het deels overdekte buitenterras. De resterende ruimte (leefruimte en keuken met eetruimte) krijgt automatisch een ander karakter, en kan inspelen op het gesloten gedeelte en genieten van het buitenterras. De verdieping is anders ingedeeld waarbij alle kamers zich rond een centrale nachthal bevinden, voorzien van overvloedig zenitaal licht. Deze woning is opgebouwd volgens het massief passiefhuis principe. Naast het goed isoleren (wand-dak-raam), het luchtdicht maken van de woning en het toepassen van energiezuinige installaties, helpen de typische elementen en de architecturale vorm om tot een laagenergie woning te komen. De ongunstige oriëntatie, het zuiden ligt aan de straat, wordt opgelost door de verdieping zo diep mogelijk op het perceel te schuiven en het zo bekomen terras aan de straat te bufferen met een bakstenen tuinberging. Het overdekte buitenterras en de diep uitgesneden raamkaders zorgen voor de zonwering. De rode gevelsteen, de benadrukte raamkaders in aluminium en de grote uitkraging boven het buitenterras verwijzen naar de typische Zweedse woning. In het interieur wordt gebruik gemaakt van natuurlijke en duurzame materialen. De groene omgeving van Mariakerke zal het Zweedse landschap nooit kunnen even aren, maar dan breng je Zweden maar naar België Swedish brickhouse.

5 BOUWEN MET BAKSTEEN 3 Materiaalkeuze: Wanden: Dragend gelijmd metselwerk van snelbouwstenen + 2x6 cm PUR geschrankt geplaatst en afgetaped + luchtspouw + verlijmde gevelsteen Installaties: system D ventilatie; hoogrendementsketel; vloerverwarming; zonnepanelen Luchtdicht maken: de voegen tussen betonvloer en metselwerk zijn afgedicht; alle ramen zijn luchtdicht afgedicht.

6 4 BOUWEN MET BAKSTEEN Passiefhuis te Tielt RANT ARCHITECTEN bvba, architect Seppe Jespers Foto s: Studio Claerhout - Werffoto s: architect en bouwheer - Tekst: architect Het project is gelegen aan de rand van een verkaveling. Het perceel grenst aan de westzijde aan een landbouwzone en is in principe ontwikkeld met oog op een noordelijke tuin (ligt aan de noordzijde van de straat). De straat is doodlopend wat mits een doordacht ontwerp de mogelijkheid bood om de tuin aan de zuidzijde te ontwikkelen. Het gebouw werd, zo ver als stedenbouwkundig mogelijk was, naar de achterzijde van het perceel ingeplant. De garage wordt benut om de voorgevel voldoende naar de straat te brengen. De eigenlijke woning springt dus nog wat achteruit. Zo kon de woning maximaal opengewerkt worden op het zuiden in combinatie met openheid naar de tuin toe en kon de noordgevel volledig gesloten blijven. Met dit passieve uitgangspunt halen we het optimale rendement uit de energie van de zon. De opdrachtgever wenste geen alledaags ontwerp, vooral de schuine nok en goten geven het geheel een eigenzinnige vormentaal, dit binnen de mogelijkheden van de landelijk georiënteerde verkavelingsvoorschriften. De bouwheer maakte snel een duidelijke keuze voor een passief huis met keramische materialen. De thermische

7 BOUWEN MET BAKSTEEN 5 inertie van een massief gebouw neemt effectief deel aan de energiehuishouding door warmte te bufferen en zo een maximaal constante temperatuur te waarborgen. In de winter kan zo de warmte langer vastgehouden worden (zodat tijdelijke warmtewinsten van bvb de zon of interne winsten over een langere periode benut kunnen worden). In de zomer kan eventuele overtollige warmte ook gebufferd worden waardoor de koellast aanzienlijk daalt en het comfort evenredig stijgt. Er is geopteerd voor gelijmd metselwerk van keramische snelbouwstenen voor de dragende muren. Het lijmsysteem heeft het voordeel dat er geen mortelvoegen zijn die het isolerend karakter van dit deel van de wandopbouw nadelig zouden beïnvloeden. De facade is klassiek gemetst maar met het zicht van een dunne voeg. De gevelsteen met zijn specifieke schakeringen tussen donkerbruin en blauw geeft de gevel een bijzonder expressief karakter. Er werd donkere mortel gebruikt voor een optimaal effect van de dunne voegen. Het project werd door het passiefhuisplatform gecertificeerd als passiefhuis. Enkele cijfers: K-peil: 14 E-peil: 37 U-waarde gevels: 0,106 W/m²K U-waarde vloer: 0,112 W/m²K U-waarde hellend dak: 0,092 W/m²K U-waarde beglazing: 0,50 W/m²K U-waarde raamprofielen: 0,87 W/m²K g-waarde beglazing: 60 % voor ramen met zonwering (zuid en west), 50 % voor ramen zonder zonwering (oost) g-waarde inclusief zonwering: 17 % Rendement ventilatieunit: 93% Luchtdichtheid: n50 : 0,26 h-1

8 6 BOUWEN MET BAKSTEEN Woning in Sint-Genesius-Rode Faidherbe & Pinto architectes Foto s: architect en Stéphanie Bodart - Vertaling van de tekst van de architecten Deze woning aan de rand van Brussel, meer bepaald in Sint-Genesius- Rode, is gebouwd op een afzonderlijk perceel. Alhoewel ze deel uitmaakt van een verkaveling met drie woningen, werden de opgelegde stedenbouwkundige voorschriften nogal vrij geïnterpreteerd. De bedoeling was dat het huis een eigen karakter zou vertonen ten opzichte van de omstaande huizen, zonder daarom een complete breuk te vertonen met de omliggende omgeving. De woning is zeer open en licht, maar is daarom niet minder functioneel. Ze is opgetrokken over twee niveaus met grote ruimtes die baden in natuurlijk licht. Op het gelijkvloers vindt men de leefruimtes: ingang, ontvangsthal, living, keuken, achterkeuken, berging en garage; op de verdieping bevinden zich de slaapkamers, goed aansluitend bij het gelijkvloers en met een weidse kijk op het omliggende landschap. Dit niveau is verdeeld in twee afzonderlijke zones: aan de ene kant de kinderkamers en aan de andere kant de vleugel van de ouders. Alle kamers komen uit op de nachthal waarvan de afmetingen zo ruim zijn dat ze een eigen leefruimte vormt. De volumetrie van het huis beantwoordt aan de voorgeschreven bouwafmetingen, waarbij het accent werd gelegd op de compactheid, zonder dat de openingen aan de buitenkant werden verwaarloosd. Dankzij het sobere ontwerp van de bouwschil en de verschillende Foto: architect materialen die opvallen door een gedetailleerde plaatsing, heeft dit bouwwerk zich een eigen identiteit weten te vergaren (Zilvergrijze, verlijmde bakstenen, antracietgrijze zinken dak- en raamlijsten, aluminium ramen en deuren, enz ) Uit energetisch oogpunt voldoet dit huis aan de lage energiestandaard (E50,28) door het aanwenden van alle vereiste hedendaagse technieken om de energetische behoeften te verminderen: hogere isolatie van de buitenschil van het gebouw (funderingen, muren, dak

9 BOUWEN MET BAKSTEEN 7 Foto: Stéphanie Bodart en schrijnwerken); luchtdichtheidsmaatregelen, aangepaste technische installaties: vloerverwarming, ventilatiesysteem met dubbele flux met warmterecuperatie, productie van sanitair warm water via thermische zonnepanelen en een domoticasysteem voor de elektriciteit. Foto s: architect Foto: Stéphanie Bodart

10 8 BOUWEN MET BAKSTEEN Lage energiewoning in Brecht Domien Boits - Boits Van Bouwel architecten Foto s: Stany Dederen / Victor Biegel - Tekst: architect De woning is één van de eerste lage energiewoningen gerealiseerd in massiefbouw in België en werd geselecteerd voor de Belgische Prijs voor Energie De woning heeft een E-peil gelijk aan 54. Zowel het dak als de muren zijn met minerale wol geïsoleerd, in meerdere lagen en zijn zodanig geplaatst dat de naden elkaar overlappen. Als vloerisolatie is er gekozen voor XPS. Er is veel aandacht besteed aan de bouwknopen. Zo is onder meer de onderste laag metselwerk uitgevoerd in isolerende steen. De woning is uitgerust met gecontroleerde ventilatie (mechanische aan- en afvoer met warmterecuperatie), een warmtepomp en vloerverwarming op lage temperatuur. Alle kamers zijn apart thermostatisch regelbaar. De warmtepomp haalt haar energie uit het horizontale captatienet in de tuin. Door het gebruik van het natte systeem voor de vloerverwarming en door het warmte accumulerende effect van de chape, werkt de warmtepomp vooral s nachts. Als alternatieve energiebron neemt een houtkachel (die bij elektriciteitspanne nagenoeg de hele woning kan verwarmen) in de woning een centrale plaats in. met dunbedmortel in een wild verband. Lateien zijn zorgvuldig uitgevoerd volgens dezelfde detaillering boven alle raamopeningen. Een opvallend kenmerk van de gevels is het toepassen van twee gevelstenen die brut met elkaar vermengd worden. De voorgevel is gemetseld in een donkergrijze gevelsteen, de achterliggende gevels in een paarse gevelsteen. De overgang tussen de twee kleuren wordt verwezenlijkt in de zijgevels waar de kleuren wild doch geleidelijk in elkaar overvloeien. Naast het energetische aspect wordt er geëxperimenteerd met het gevelmetselwerk. De gevelstenen zijn verwerkt

11 BOUWEN MET BAKSTEEN 9

12 10 BOUWEN MET BAKSTEEN Zoeklicht op vijf seincabines voor Infrabel Canevas - Greisch Foto s: Canevas Canevas is de cel architectuur van het studiebureau Greisch. Een team bestaande uit een vijftiental personen werkt er nauw samen met de andere afdelingen van het studiebureau. Canevas staat in voor de architecturale dimensie van de projecten: technische gebouwen, utiliteitsgebouwen, kunstwerken, landschapsarchitectuur, enz Het activiteitendomein is dus nogal specifiek! Eurogare heeft aan Canevas de opdracht toevertrouwd voor het ontwerp en de werfopvolging van vijf seincabines in Wallonië - in Luik, Bergen, La Louvière, Libramont en Monceau, voor Infrabel. Deze gebouwen, gelegen in de nabijheid van stations of spoorwegen, hebben een verschillende grootte en bevatten technische lokalen, informaticalokalen, een zaal voor verkeersbeheer en, in sommige gevallen, ook kantoren en werkplaatsen.

13 BOUWEN MET BAKSTEEN 11 Om een verbinding tot stand te brengen tussen de verschillende uitvoeringen en om de korte termijnen van de studie die door de bouwheer werden opgelegd te respecteren, is Canevas de uitdaging aangegaan om een gemeenschappelijk ontwerp voor de vijf projecten te maken, waarbij het nadenken over een bepaalde site ook invloed had op het concept van de andere sites. Op die manier tonen de verschillende ontwerpen een aantal gelijkenissen. Tijdens deze ontwerpfase bleef men echter voldoende soepel om de bijzonderheden van elke site te integreren en varianten van eenzelfde type te bestuderen. Er zijn verschillende factoren die aan de basis kunnen liggen van het bijzondere karakter van elk gebouw. De schaal van het project is een eerste gegeven, de stedenbouwkundige voorschriften een tweede. Terwijl bijvoorbeeld de vier andere ontwerpen een plat dak hebben, moest de site van Libramont gebouwd worden met een hellend dak. Ook het perceel, door zijn geometrie en toegankelijkheid, is uiteraard voor een stuk meebepalend voor de vorm van het gebouw. Op de site van Luik laat een "uitsnijding" in de volumetrie doorgang aan de hulpdiensten. Ten slotte hebben ook de door Infrabel opgelegde technische en veiligheidsbeperkingen geleid tot bepaalde

14 12 BOUWEN MET BAKSTEEN 1 2 ❸ 4 tweeënveertigste jaargang 2012 bijzonderheden, zoals bv. de controlekamer die werd ingericht in een overhangend gedeelte op de site van Bergen, of de vensters voor de seincabine van Monceau om een rechtstreeks zicht op de sporen te hebben. Er is hier duidelijk geen sprake van architectuur om de architectuur. Door de functie zelf van de gebouwen moest de architectuur integendeel erg sober, verzorgd en doordacht zijn - een duurzaam en beredeneerd ontwerp dus! Dit resulteert in een tamelijk monolithisch gebouw waarbij het baksteenmetselwerk volledig tot zijn recht komt. Baksteen kreeg om verschillende redenen de aandacht van de projectuitvoerders. Enerzijds omwille van zijn tijdloos karakter, anderzijds voor zijn duurzaamheid. Overigens wordt zo niet alleen aangesloten bij de bestaande bouwcontext in heel Wallonië, maar ook bij de geschiedenis van het bouwpatrimonium van de Belgische spoorwegen. De vijf seincabines vormen dan ook een hedendaagse interpretatie van een lange bouwtraditie met baksteen.

15 BOUWEN MET BAKSTEEN 1 2 ❸ 4 tweeënveertigste jaargang De architecten hebben deze aanpak nog verder uitgewerkt met een bijkomend gemeenschappelijk kenmerk tussen de vijf gebouwen, namelijk de levendigheid van de gevels, die werd gecreëerd door steenverbanden: in reliëf geplaatste of inspringende bakstenen, claustra, Dit spel van steenverbanden blijft discreet en subtiel en vormt een tegengewicht voor de keuze van een baksteen met een zeer uitgesproken karakter, namelijk een eerder onregelmatige steen met een roodbruine kleurschakering. Elk van deze technische gebouwen heeft vandaag wel degelijk een architecturaal belang! Of een bepaald gebouw nu aan de voorkant van de straat staat of enkel zichtbaar is voor de reizigers vanuit de trein: elk ontwerp blijft sowieso de aandacht trekken en zorgt ervoor dat we een heel andere kijk krijgen op de architectuur van functionele gebouwen

16 14 BOUWEN MET BAKSTEEN BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Woning in Kain Atelier 458E - Jérémy De Grande en eugénie Poulain ism Nicolas Quidousse Foto s: Serge Brison Toen Jérémy De Grande en Eugénie Poulain, een koppel jonge architecten, op zoek waren naar een te renoveren woning of een stuk bouwgrond, werd hun aandacht getrokken door de mogelijkheden van dit perceel: het ligt goed georiënteerd in een rustige straat en de prijs was best haalbaar. Doordat de bouwgrond zo smal was, bestond er geen mogelijkheid om er een klassieke villawoning op te bouwen Wat voor sommigen echter een beperking zou kunnen betekenen, zagen zij eerder als een architecturale uitdaging! Zo kozen ze ervoor om de bijzonderheid van deze plaats te benadrukken door hun woning op een afstand van 3 m tov de perceelsgrens te bouwen zodat een maximale lichtinval werd bekomen. De structuur van de openingen in deze gevel is dus een perfecte weergave van de levenswijze van de bewoners. De diepte van het gebouw, ongeveer twintig meter, compenseert de smalle breedte. Het metselwerk, bestaande uit donkere, traditioneel gemetste bakstenen met een donkere voeg, versterkt het monolithische volume. Aan de straatkant is de smalle gevel in perfecte harmonie met de gevels van de rijhuizen aan de overkant. Hij is redelijk gesloten om het accent te leggen op de verticaliteit van de ingang en het raam van de ouderlijke slaapkamer. De tuin bevindt zich aan de zuidkant en een groot venster zorgt hier voor veel lichtinval. De vierde gevel is gebouwd langs de aangrenzende kant en hier waren dus geen openingen toegelaten. De architecten hebben dan ook, langs deze blinde muur, de technische ruimtes ingericht: een doorgang over de volledige lengte van de woning, sanitaire ruimtes, bergingen, trap. Binnenin vertaalt de eenvoudige omvang van deze woning zich in een zeer functionele verdeling van de ruimtes: een doorgang leidt vanaf de voordeur naar het grote venster dat zich weids opent naar de tuin aan de achterzijde en ook op de verdieping ziet men dezelfde inrichting. Deze compacte en functionele woning, waarin trouwens ook een beroepsgedeelte werd geïntegreerd, beantwoordt perfect aan de behoeften van dit koppel jonge architecten. atelier458e@gmail.com

17 BOUWEN MET BAKSTEEN 15

18 16 BOUWEN MET BAKSTEEN BUITENLANDSE ARCHITECTUUR Collectieve huisvesting in Béthune (Frankrijk) FRES architectes (Frankrijk) ism KENK Architecten (Nederland) Foto s: Philippe Ruault Voor de architecten Laurent Gravier en Sara Martin Camara, oprichters van het architectenatelier Fres, is collectieve huisvesting een domein waarin ze goed thuis zijn. In Béthune hebben ze, steunend op hun reeds opgedane ervaring in Nederland, een concept van woongebouw ontwikkeld waarin elke wooneenheid op zich wel een bepaalde individualiteit behoudt, maar anderzijds ook sterk bijdraagt tot het geheel. omgeving heel verschillend is van aard. Het moest passen in het geheel en in samenhang zijn met de openbare ruimte. Door zijn ligging, op de kruising van de boulevard de Hollande en de boulevard de Varsovie, vormt het een belangrijk element in de wijkstructuur. De bouwvorm is eigenlijk een synthese Het project is opgenomen in een wijk die deel uitmaakt van een stadsrenovatieprogramma en waar de bebouwde

19 BOUWEN MET BAKSTEEN 17 van de omliggende volumes en de hoek van het gebouw omvat twee extra verdiepingen. Deze verhoging accentueert de kruising van de twee stadsassen en creëert een samenhang tussen de twee vleugels van het gebouw. Er worden verschillende types aangeboden, zoals duplexwoningen met tuin, duplexwoningen met een gemeenschappelijk terras, gelijkvloerse woningen met tuin en panoramische wooneenheden gaande van simplex tot triplex. De gevels zijn levendig door de uitsnijdingen in de volumetrie en door het contrast tussen het gevelmetselwerk uit zwarte baksteen en het houten schrijnwerk dat uit de parementsteen uitsteekt. De openingen in de volumetrie bieden de mogelijkheid om terrassen te maken. In Pas-de-Calais wordt veel gebruik gemaakt van baksteen. De architecten opteerden voor dit materiaal om het gebouw goed te integreren in zijn context, waarbij de traditionele benadering werd geherinterpreteerd met een hedendaagse toets, onder andere door de zwarte kleur. Het steenverband werd trouwens nauwgezet uitgetekend door de architecten en door het aanwenden van verdiepte voegen ontstaat een intens spel van lichtreflecties op de bakstenen Wat de architecten er zelf over zeggen? «Wat ons het meest gelukkig maakt, is wanneer de bewoners ons bedanken voor de kwaliteit van hun nieuwe woning».

20 18 BOUWEN MET BAKSTEEN TECHNIEK De spouwmuur als bouwsysteem is alom gekend en wordt door aannemers zeer op prijs gesteld. Ook al is bij de uitvoering nauwkeurigheid en zorg vereist, onze beroepsbekwame metselaars beheersen deze bouwwijze. De verbetering van de energieprestatie van een gebouw hangt voor een groot deel af van de verbetering van het prestatievermogen van de buitenschil. Het verbeteren van het prestatievermogen van de spouwmuur zonder in te boeten op de vele andere uitstekende technische eigenschappen waaraan baksteen als bouwmateriaal bijdraagt - akoestische eigenschappen, drukweerstand, brandweerstand, esthetische eigenschappen, enz vergde een actualisatie van dit concept en niet enkel wat betreft de innovatie van baksteen als bouwmateriaal op zich. Baksteenfabrikanten hebben er zo sedert vele jaren steeds naar gestreefd om voortdurend milieuvriendelijker en steeds beter presterende producten op gebied van energieprestatie op de markt te brengen terwijl er tevens intens werd samengewerkt met fabrikanten van andere bouwmaterialen om de performantie van de spouwmuur te optimaliseren. Er diende rekening te worden gehouden met de wisselwerking tussen alle andere componenten van de spouwmuur (mortel of lijmmortel, isolatiemateriaal, spouwankers, waterkerende folie) alsook met de aanzet van de wand en de dakverbindingen. De typologie van de spouwmuur werd niet in vraag gesteld. Wel werden een aantal verbeteringen aangebracht die maken dat de spouwmuur, uitgevoerd in baksteen, op een natuurlijke wijze is geëvolueerd en haar bijdrage heeft geleverd bij de opkomst van de lage energie gebouwen en de passiefnorm. De verschillende technische details werden op punt gesteld. Hierna worden de belangrijkste evoluties verder toegelicht. De verstrenging van de isolatie in de spouw De verstrenging van de eisen betreffende de U-waarde voor muren heeft ertoe geleid dat een dikkere isolatielaag in de spouw wordt aangebracht. Zowel in het geval van minerale (rotswol of glaswol) als synthetische isolatie (PUR, PIR) kan een aanzienlijk dikke laag isolatie, die kan gaan tot een dikte van 16 tot zelfs 20 cm, in de spouw worden aangebracht. Het plaatsen gebeurt bij voorkeur aan de hand van twee isolatielagen met geschrankte voegen en isolerende plakband die op de naden aan de buitenkant wordt aangebracht. Isolatie van plantaardige oorsprong wordt eerder aan de buitenkant aangebracht met daarop bijvoorbeeld een bekleding met keramische pannen of gevelbekleding. De dikkere isolatielaag vergt het gebruik van aangepaste spouwhaken. Het aanbevolen aantal van deze haken is 5 per m². Het is belangrijk om geschikte spouwhaken te gebruiken die ook een voldoende inbeddiepte hebben. Zij worden geplaatst nadat de isolatie is aangebracht. De gaten die hiervoor gemaakt worden, worden afgedicht met een isolerend schuim. De plaatsing is helemaal niet moeilijk al vergt zij toch een zorgvuldige uitvoering. Heeft de spouwmuur hiermee haar ultieme performantie bereikt? Er blijft nog steeds ruimte voor progressie. Enerzijds kan, door de breedte van de gevelsteen te verminderen (tot 65 mm), de dikte van de isolatielaag nog worden vermeerderd zonder de dikte van de muur te verhogen. Dit valt «revolutionair» te noemen aangezien het steeds de gewoonte was, om gevelstenen op de markt te brengen met een breedte die gelijk is aan de helft van de lengte min de dikte van de mortelvoeg. Anderzijds mag men er ook van uit gaan dat het prestatievermogen van de isolatiematerialen zelf en van de spouwhaken nog voor verbetering vatbaar is. Ook al zou, ondanks deze verdere ontwikkelingen, de U-waarde van de buitenmuur niet meer kunnen dalen onder een bepaalde drempelwaarde dan zou men, waarom niet, kunnen in overweging nemen een isolatiemateriaal aan te brengen in de holle ruimte (perforaties) van de snelbouwblokken. Er is nog ruimte voor verdere evolutie. Het vermijden van warmteverlies De mortelvoegen zijn van uit thermisch oogpunt minder performant dan de snelbouwblokken en hebben een negatieve invloed op de bepaling van de U-waarde van een bakstenen muur. De uitvoering met lijmmortel en vlakgeslepen snelbouwblokken resulteert in zeer dunne voegen die daarentegen het thermisch prestatievermogen van de muur niet negatief beïnvloeden. De techniek

21 BOUWEN MET BAKSTEEN 19 van het verlijmen van snelbouwblokken geraakt in België steeds wijder verspreid. Intussen wordt ook steeds meer gebruik gemaakt van geprefabriceerde muren in snelbouwstenen. In de EPB-normen wordt steeds meer rekening gehouden met de oplossingen voor de bouwknopen bij de berekening van het K-peil van een gebouw. De fabrikanten van snelbouw zijn op zoek gegaan naar oplossingen. Op theoretisch vlak door een cataloog op te stellen van bouwknopen overeenkomstig de EPB alsook op praktisch gebied door isolerende snelbouwblokken op de markt te brengen waardoor koudebruggen aan de voet van een muur kunnen worden vermeden alsook op het niveau van dakaansluiting. En binnen de gebouwen? Specialisten leggen de nadruk op een perfecte luchtdichtheid. Om een goede luchtdichtheid te kunnen garanderen is een zorgvuldige uitvoering van de aansluitingen van het pleisterwerk aan de muurvoet met de vloer/ aan deuropeningen en raamopeningen nodig. Prestatievermogen van baksteen Met deze verruimde visie op de integratie van baksteen in muurelementen en in het gebouw in gedachte kunnen we ook vaststellen dat de energieprestatie van het productgamma van snelbouwblokken er is op vooruitgegaan dankzij hun performantere lambda-waarden. Gevelsteen blijft het gevelbekledingsmateriaal bij uitstek dat alle voordelen in zich verenigt zowel op technisch vlak (weerstand tegen klimatologische omstandigheden: regen, vorst, zon / geen enkel onderhoud nodig / ) als op esthetisch vlak. Te noteren waarde Met dit concept van spouwmuur kan een U-waarde <= 0,15 W/m²K worden gehaald. Andere toepassingen dan de spouwmuur? Baksteenfabrikanten bieden systemen aan waarbij steenstrips gelijmd worden op een isolatiemateriaal. Er zijn enerzijds systemen waarbij de isolatiepanelen en de strips in de fabriek samengesteld worden en deze prefabpanelen in hun geheel op de werf geplaatst worden. Anderzijds zijn er systemen waarbij de steenstrips in situ op de isolatieplaten aangebracht worden. Voor de verschillende systemen is de compatibiliteit van de verschillende onderdelen essentieel. Verschillende - maar niet alle - isolatiematerialen zijn hiervoor geschikt. Al werd deze techniek oorspronkelijk bedoeld om bestaande gebouwen met niet geïsoleerde volle muren op thermisch gebied te renoveren, kan dit systeem evengoed voor nieuwe gebouwen worden toegepast, al blijft voorlopig dit aantal eerder gering. Enkele vaststaande feiten Baksteen is en blijft een zwaar product. De thermische inertie van muren in baksteen blijft een belangrijke troef wanneer het gaat om de regulering van het binnenklimaat in lage energie of passiefgebouwen. Doordat in een zware bakstenen muur de warmte wordt opgeslagen en nadien langzaam terug wordt afgegeven wordt de noodzaak aan zowel afkoeling als verwarming beperkt. Dit in tegenstelling tot gebouwen met lichte wanden waar een gebrek aan thermische inertie kan leiden tot oververhitting. Een toenemend aantal bouwheren en actoren in de bouwwereld (architecten, producenten van bouwmaterialen en aannemers) stellen vragen bij de betaalbaarheid van een nieuwe woning. Bouwen is erg duur geworden. Het loont bijgevolg de moeite na te denken over de duurzaamheid, in dit geval een waardevolle toekomst voor de investering! De bijdrage van baksteenproducten in het bereiken van de nieuwe normen inzake energieprestatie is dus zeer belangrijk. De intrinsieke kwaliteiten van het bouwmateriaal zijn echter niet voldoende om aan alle eisen te voldoen. Een aantal andere parameters vallen buiten de verantwoordelijkheid van de fabrikant van bouwmaterialen: ontwerp van het gebouw (typologie / oriëntatie / compactheid), de plaatsing van ramen, de kwaliteit van de ramen, het ventilatiesysteem (een dubbele flux met warmterecuperatie), het opwekken van electriciteit met zonnepanelen, Belangrijk is te noteren dat er geen technische tegenstrijdigheden zijn tussen het uitvoeren van metselwerk en de technieken/technologieën die nodig zijn om lage energie of passieve gebouwen te bouwen. Al deze elementen en technieken samen zullen bepalen welk niveau gehaald wordt op het vlak van energieperformantie: laag energieverbruik of passief. Wat brengt ons 2020? Eén ding is zeker: voor baksteen blijft er een belangrijke rol weggelegd en dit zowel wat de bijdrage betreft inzake de energieprestatie als de duurzaamheid van een gebouw (leefmilieu, economisch en sociaal)

22 belgische dakpan- en baksteenfabrikanten Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorgani satie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost-Vlaanderen Kleiprodukten HOVE bvba Lindendreef Ninove Tel. (054) Fax (054) (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL nv Scheldekant Oudenaarde Tel. (055) Fax (055) (H-O) SVK nv Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) Fax (03) (V-P-H) West-Vlaanderen Wienerberger nv - Steenbakkerij EGEM nv Brugsesteenweg Egem (Pittem) Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S) Wienerberger nv - Desimpel KORTEMARK Industries nv Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S-H) Wienerberger nv - Terca ZONNEBEKE nv Ieperstraat Zonnebeke Tel. (051) Fax (051) (V-P-S) DUMOULIN Bricks bvba Moorseelsesteenweg Roeselare Tel. (056) Fax (056) (V-P) WIENERBERGER nv Terca, Desimpel, Porotherm, Koramic Kapel ter Bede Kortrijk Tel. (056) Fax (056) (V-P-L-S-H-A-D-O) Limburg Wienerberger nv - divisie VELDWEZELT 2de Carabinierslaan Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabrieken NELISSEN nv Kiezelweg Veldwezelt Tel. (012) Fax (012) (H) Wienerberger nv - divisie Terca SCHOUTERDEN Venlosesteenweg Maaseik Tel. (089) Fax (089) (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Riemstersteenweg Spouwen Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek VANDERSANDEN nv Nijverheidslaan Lanklaar Tel. (089) Fax (089) (H) Wienerberger nv - divisie Terca TESSENDERLO Havenlaan Tessenderlo Tel. (013) Fax (013) (P-L) Antwerpen Wienerberger nv - divisie NIEL Landbouwstraat Niel Tel. (03) Fax (03) (H) Wienerberger nv - divisie RUMST Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S) Swenden Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) DESTA nv Heerle Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) Fax (03) (S-O) Steenbakkerij FLOREN nv Vaartkant Rechts St.-Lenaarts Tel. (03) Fax (03) (V-S) Wienerberger nv - divisie Terca NOVA Steenbakkersdam Beerse Tel. (014) Fax (014) (V-P-L-S) Wienerberger nv - divisie Terca BEERSE Absheide Beerse Tel. (014) Fax (014) (H) Wienerberger nv - divisie Terca QUIRIJNEN Sint Jobbaan Westmalle Tel. (03) Fax (03) (V-S-H-A) Brabant Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Kortenbos Hekelgem Tel. (053) Fax (053) (H) Henegouwen Wienerberger nv - divisie Terca PERUWELZ Rue de l Europe, Péruwelz Tel. (069) Fax (069) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa 'Barry' Chaussée de Bruxelles Barry Tel. (069) Fax (069) (S) Wienerberger nv - divisie Terca WARNETON Chaussée du Pont Rouge Warneton (Comines) Tel. (056) Fax (056) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa Touquetstraat Ploegsteert Tel. (056) Fax (056) (P-L-W) Namen Wienerberger nv - divisie WANLIN Rue de la Briqueterie, Wanlin Tel. (082) Fax (082) (S-A-O)

23

24 Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/