BOUWEN MET BAKSTEEN 3/09. Invularchitectuur

Transcriptie

1 BOUWEN MET BAKSTEEN 3/09 Invularchitectuur nr driemaandelijks tijdschrift - juli-augustus-september afgiftekantoor 8000 Brugge 1-2de afdeling

2 Bouwen met Baksteen is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren. Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche Adres: Kartuizersstraat, 19 bus Brussel tel. (02) ~ fax (02) Druk: inhoud Invularchitectuur Woning te Leuven - Coussée en Goris architecten Sociale woningen te Luik - Georges Eric Lantair Woon- en handelspand te Roeselare - Bernard Declerck en Griet Daels 6 Woning te Heverlee - Design en Architectuur Studio - DAS....8 Zoeklicht op Egide Meertens Binnenlandse architectuur Kantoor- en handelsgebouw te Gistel - Joost Vanhove en Paul Vantieghem Techniek "Massief passief" bouwen... De baksteenoplossing voor het passief huis Belgische dakpan- en baksteenfabrikanten

3 invularchitectuur Foto: Studio Claerhout Wanneer we een wandeling in de stad maken, schenken we aandacht aan de coherentie en uniformiteit van de gebouwen. Vaak is dat een allegaartje van allerlei stijlen, ritmes en materialen die een gevoel van verwarring uitstralen. We zien ook gemakkelijk de zwakke punten van een straat of een wijk: braakliggende terreinen, een wirwar van kleine gebouwtjes links en rechts, enz. zijn de eerste zaken die we opmerken. En deze impressies kunnen onze perceptie van een bepaalde plaats grondig vervormen. Als we daarentegen een bepaalde continuïteit in het stadsprofiel gewaarworden en een zekere coherentie, zien we de omgeving als een volmaakt geheel en dat zorgt voor een gunstige indruk van de plaats. Net zoals het laatste puzzelstukje vullen deze projecten van Bouwen met Baksteen een leemte op tussen de bestaande gebouwen en zorgen ze zelfs voor een heropleving van de wijk.

4 2 BOUWEN MET BAKSTEEN Woning te Leuven Coussée en Goris architecten Foto s: Wim Van Nueten Dit project van de architecten Coussée en Goris heeft het hart van de inwoners van Leuven in meer dan één opzicht veroverd. Aanvankelijk was de bouwgrond ingepalmd door een garage, wat storend was voor het stadprofiel. Het nieuwe gebouw heeft een natuurlijke continuïteit gecreëerd in deze wijk die deel uitmaakt van het stadscentrum. Het gebouw is ontworpen om een verlengstuk te zijn van het aanpalende herenhuis maar dan met de mogelijkheid om te kunnen functioneren als een onafhankelijke eenheid. Toch zijn de twee woningen met elkaar verbonden dankzij een ingenieus spel van tussenverdiepingen en een lift die de twee delen herenigt, wat zorgt voor een doorgang tussen beide. Een dergelijk ontwerp laat de leden van eenzelfde gezin ouders / kinderen toe om samen te leven maar op een autonome manier. Het project geniet een grote erkenning doordat het de publieksprijs gewonnen heeft op een architectuurwedstrijd georganiseerd door de stad Leuven, mede omdat de woning hulde brengt aan een levensstijl die eigen is aan de inwoners van de studentenstad. Het is er namelijk de gewoonte om studenten bij gezinnen thuis onder te brengen. De architecten werden verleid door deze benaderingswijze en hebben naast het duplex-appartement onderaan een tweede appartement en vier studentenkamers gecreëerd. Elke huisvesting beschikt over een private buitenruimte.

5 BOUWEN MET BAKSTEEN 3 Recht uit het hart: voor dit project hebben de architecten onmiddellijk baksteen overwogen, namelijk omwille van zijn erg warme en genuanceerde tint.

6 4 BOUWEN MET BAKSTEEN Sociale woningen te Luik Georges Eric Lantair Foto s: Serge Brison/Carl Havelange Het zijn ontmoetingen die u niet onverschillig laten. Zoals een glimlach of een blik een ontmoeting met een persoon kunnen kenmerken, is het voor een plaats zijn inwoners of zijn gebouwen die een onvergankelijke herinnering bij u nalaten, of omgekeerd, die ze u vlug doen vergeten. Deze Noorderwijk in Luik, waarin sinds kort dit geheel van drie sociale woningen is gevestigd, is alles behalve bucolisch. Dit stadseilandje is een opeenvolging van smalle percelen bebouwd met oude magazijnen en een bont geheel Carl Havelange Serge Brison van kleine constructies die zorgen voor een pover imago van de wijk. Dankzij het stadsrenovatieprogramma waaronder dit project valt, is de tendens echter aan het omslaan. Dit stadsgedeelte heeft werkelijk al zijn bezittingen versterkt. Als teken van een zekere kracht die een multiculturele sfeer aantrekt, is de Rue des Franchimontois ook de unieke as tussen de hellingen van Luik en de Maas. Ook een populatie van artiesten heeft de typische sfeer gevoeld die op deze plaats heerst. De wijk ondergaat veranderingen! De interventie van de architect houdt rekening met de stemming van de plaats. Hij heeft een gebouw neergepoot dat op zichzelf al de nodige kracht genereert om een nieuwe impuls aan het stadsrenovatieproject te geven. De aan te gane uitdaging was ongetwijfeld de omvang: tegenover het bouwterrein staat een flatgebouw dat het terrein domineert. De architect heeft vanzelfsprekend de typische elementen van de architectuur van het eilandje opnieuw gebruikt - de materialen, het ritme van de ramen, de afgedekte doorgang die de verschillende woongedeelten in stukken opdeelt, enz. Maar dankzij een stoutmoedige visie en een goede dosis doorzettingsvermogen om het project op een verzorgde manier ten einde te brengen, bevestigt het

7 BOUWEN MET BAKSTEEN 5 het appartement een terras met dakbedekking. gebouw heden ten dage zijn aanwezigheid en zijn geldingsdrang en creëert het als het ware de indruk dat het goed weet hoe met de ellebogen te werken om de wijk zijn kracht te tonen en zijn imago te verhogen. Carl Havelange Om aan het programma te kunnen voldoen, heeft de architect één appartement per niveau voorzien. Zowel de huisvesting op het gelijkvloers als op de eerste verdieping hebben een private tuin. Op de 2 e en 3 e verdieping heeft De materiaalkeuze en de uitvoering vertalen zich in een bepaald contrast met het bestaande geheel. Hier worden we geïnterpelleerd over en geconfronteerd met allerlei texturen: met een gladde baksteen en een zeer dikke, ruwe voeg van 2 cm... Geen enkel deel wint het van een ander, maar allemaal vullen ze samen elkaar aan. Een hoge, kleurrijke constructie die de wijk echt doet opleven! Serge Brison Serge Brison

8 6 BOUWEN MET BAKSTEEN Woon- en handelspand te Roeselare Bernard Declerck en Griet Daels Foto s: Studio Claerhout Het ontwerpen van een nieuwe pand in het specifieke gabarit van een straat is niet altijd eenvoudig. Dit hebben de architecten Bernard Declerck en Griet Daels in Roeselare ondervonden. Deze straat in het stadscentrum wordt gekenmerkt door statige herenhuizen. Enkele jaren geleden echter werd op de hoek van de straat en het plein een flatgebouw opgetrokken met sociale woningen. Het woonblok is veel hoger dan de herenhuizen. De overgang tussen de twee stijlen is te bruusk. Hoe kon men deze overgang verzachten? De architecten hebben een volumespel ontworpen die zorgt voor een zachtere overgang tussen de hoog en laag. Het nieuwe gebouw fungeert als scharnier en vervolledigt het gabarit. Het opgetrokken volume huisvest een boekenwinkel op twee verdiepingen, en

9 BOUWEN MET BAKSTEEN 7 drie studio s. Het is bovendien geheel onderkelderd. Het project vormt nu een belangrijke schakel in het staatbeeld. Het spel van contrasten versterkt het karakter van het pand. Vooreert contrast in de materiaalkeuze. Het nieuw volume is opgebouwd uit een genuanceerde, donkere baksteen, dat het gebouw gewicht moet geven in z n omgeving. Tegelijk krijgt het hierdoor een strenge uitstraling. Het wit in het interieur van de winkel daarentegen zorgt voor een sobere en uitnodigende atmosfeer. In de binnenkoer, aangrenzend aan de winkel, zijn de gemeenschappelijke muren volledig in het wit geschilderd. Bovendien contrasteert de massiviteit van het bouwvolume met de openheid en transparantie van de handelszaak. Dit vormt s avonds een interessant lichtspel. Deze opmerkelijke ingreep creeërt een logische overgang tussen twee zeer verschillende stijlen, waardoor een harmonieus straatprofiel onstaat.

10 8 BOUWEN MET BAKSTEEN Woning te Heverlee Design en Architectuur Studio - DAS Foto s: Studio Claerhout Deze stadswoning is een weerspiegeling van de levenswijze van zijn eigenaars. Voor dit jonge gezin is het uitermate belangrijk om te kunnen genieten van een aangename woonomgeving. Ze waren op zoek naar een woning die aan hun behoeften inzake grootte en comfort voldeed, zonder daarbij in het extreme te willen gaan... Kortom, een woning waarin comfortabel maar eenvoudig te leven viel. Het brede, maar relatief ondiepe perceel dat ze hebben uitgekozen, heeft onverwachte mogelijkheden blootgelegd. Oorspronkelijk was het de tuin van de aanpalende woning waarop drie garages en andere bijgebouwen stonden. De architect heeft het geheel geherstructureerd. Hij heeft de bestaande woning gerenoveerd tot een patiowoning en heeft zijn eigen woning ontworpen op het resterende gedeelte van het perceel. Het terrein is daardoor uitgezuiverd en de straatbeeld is herbouwd. Een winwin-situatie voor iedereen! Al vanaf het begin had de architect een relatief gesloten en massieve gevel langs de straatzijde in gedachten. In zijn grondplan zijn de leefruimten naar achter gebracht zodat deze kunnen uitkijken op een binnenplaats bedekt met natuursteen, terwijl de functionele

11 BOUWEN MET BAKSTEEN 9 functionele ruimten (inkomhal op het gelijkvloers, dressing en berging op de eerste verdieping en technische zolder op de tweede verdieping) zich aan de straatkant bevinden. Deze massieve muur wordt alleen doorbroken door een grote opening voor de inkom en een terras op de eerste verdieping. Dit beeld intrigeert voorbijgangers alhoewel het huis langs de achterzijde helemaal open is en baadt in het licht. Voor de materialen is de architect lang op zoek geweest naar een baksteen die overeenkomt met zijn visie op het project. Hij heeft uiteindelijk gekozen voor een kleiklinker omwille van zijn zeer genuanceerd aspect. De inkom is uitgewerkt met dezelfde kleiklinker terwijl de binnenplaats geplaveid is met blauwe hardsteen in dezelfde module. De familie is gericht op ecologie en mobiliteit. Zelfs in de stad verzachten enkele groene toetsen het alledaagse. Leven in de stad brengt ook vele voordelen met zich mee, niet te vergeten het mobiliteitsgemak. Het koppel heeft dit goed begrepen en verplaatst zich zo veel mogelijk met de fiets.

12 10 BOUWEN MET BAKSTEEN Zoeklicht op Egide Meertens

13 BOUWEN MET BAKSTEEN 11 Een ontmoeting met Egide Meertens is een onderdompeling in zijn passie voor de architectuur. Want door architect te worden, is zijn levenskeuze ten uitvoer gebracht. Vanaf zijn technisch secundair onderwijs wilde de architect andere horizonten ontdekken. Een echte uitdaging waarvan hij de smaak vlug te pakken had! Vandaag de dag is het deze smaak van uitdaging en van vernieuwing die hem stimuleert. Samen met zijn ploeg van zeven medewerkers verwezenlijkt het architectenbureau van Egide Meertens een dertigtal projecten per jaar, hoofdzakelijk ééngezinswoningen met oog op detail. Architecturale uitdagingen Egide Meertens is geen man die routinematig te werk gaat. Een zelfde architectuur opnieuw aanwenden staat niet in zijn woordenboek. Integendeel, hij is continu op zoek naar nieuw te ontdekken en te ontginnen gebieden. Architecturale uitdagingen aangaan, is zijn dagelijkse bezigheid. Wat zijn de elementen die een project interessant kunnen maken voor deze architect? Allereerst, de context. Elke situatie is vanzelfsprekend verschillend, maar of het nu in het stadslandschap is, zoals het geheel van drie appartementen te Riemst of in het platteland zoals de woning N-J, sommige elementen van de context kunnen op zich al het begin van een uitdaging vormen: complexiteit, reliëf, toegang, enz... Mooie creatieve perspectieven dus voor Egide Meertens. Trouwens, elke aanvraag van een opdrachtgever is op zich ook al uniek en vrij aantrekkelijk voor de architect. Voor dit geheel van drie appartementen te Riemst vormde de context echter de doorslaggevende factor. Het project is gelegen op de Maastrichtersteenweg aan de brug over het Albertkanaal. Het ligt op de verbindingsweg tussen Tongeren en Maastricht. Het project is gelegen nabij de toekomstig vernieuwde brugsite. Links van het perceel bevindt zich het Albertkanaal, rechts ervan bevinden zich enkele woningen in gesloten bebouwing. Het karakter van het project wordt in sterke mate opgedrongen door de verschillende randvoorwaarden. Het samenspelen van de randvoorwaarden zorgt voor een hoge complexiteit van de context. Het gebouw draagt bij tot de architecturale kwaliteit van de omgeving en tracht de dialoog aan te gaan met de toekomstige brugsite, waarbij deze site met het nodige respect behandeld wordt.

14 12 BOUWEN MET BAKSTEEN Kwaliteitsprojecten, op kleine schaal Voor het architectenbureau van Egide Meertens is de omvang van het project niet van belang. Hij is niet op zoek naar projecten op grote schaal. Hij haalt bijvoorbeeld aan dat hij als architect in banale, betekenisloze architectuur niet geïnteresseerd is. Dit is namelijk niet zijn ding... Waar hij allereerst op zoek naar is, is de gewaarwording en het directe contact met de opdrachtgever en zijn behoeften om een gebouw op maat te ontwerpen, een gebouw dat aan zijn of haar verwachtingen voldoet. Het is daarom dat het bureau voornamelijk eengezinswoningen, flatgebouwen en sociale woningen op zijn actief heeft. Door zijn ervaring, beschikt de architect vandaag over een goede vakkennis en deskundigheid in de indeling van ruimten, belichtingssfeer, enz... Hij kan zo zijn ervaring ten dienste stellen voor een specifieke aanvraag van een bouwheer. Hier is de gesprekspartner niet anoniem; het bereiken en voldoen aan zijn of haar verwachtingen vervult de architect met trots. Voor Egide Meertens wordt het succes van een project bepaald door de mate van tevredenheid van de gebruiker. De architect werkt graag op kleine en op lokale schaal. Zijn bekendheid verkrijgt hij via mond-aan-mond reclame... en dit geeft aan dat de klanten best wel tevreden zijn! Deze woning N. in Riemst is een kleine gelijkvloerswoning met twee slaapkamers. De inplanting op een hoekperceel heeft de inrichting sterk beïnvloed. De woning is ontstaan vanuit een sterk horizontaal en verticaal volumespel. De gevels in bruine baksteen en hout werden aangepast aan de omgeving.

15 BOUWEN MET BAKSTEEN 13 De architect als raadgever Egide Meertens neemt zijn rol als raadgever heel persoonlijk. Om zijn missie tot een goed einde te brengen, dient hij zich volledig onder te dompelen in de sfeer die de klant wil geven aan zijn huisvesting. Daarom gaat hij enkel in zee met opdrachtgevers die een duidelijke visie hebben op architectuur die aansluit op zijn visie. De architect start met een blanco pagina en maakt eerst en vooral een uniek voorproject, want elke context, elk programma, elk budget is verschillend! Het respecteren van het budget is trouwens één van de prioriteiten waar de architect zich voor een bepaalde opdracht aan moet houden. Tijdens het verloop is Egide Meertens aanwezig als raadgever. Hij wil zijn gewaarwording of perceptie niet laten primeren op de overtuiging van hoe het project zou moeten zijn. Hij houdt altijd in gedachten dat het uiteindelijk de opdrachtgever is die tevreden moet zijn met de indeling, de kwaliteit van de ruimten en de graad van comfort van zijn of haar woning. Waarom zou hij dan zijn eigen ideeën opdringen? Het is misschien wel de kunst van de architect om zich aan te passen aan de verwachtingen van de bouwheer en zijn of haar ideeën te vertalen in een architecturaal concept. Tot nu toe heeft de architect veel geluk gehad: de klanten die hem opzochten, hebben hem immers altijd een grote vrijheid van handelen en veel vertrouwen geschonken. In de optiek om de behoeften van de klant te beschrijven en deze te vertalen in een sterk architecturaal concept stelt Egide Meertens vaak een totaalconcept voor. Tijdens het ontwerpen van de woning T-V in Tongeren werd vertrokken vanuit de verschillende belevingswaarden van iedere ruimte, die ondanks hun verschillen toch vlot in elkaar overlopen.

16 14 BOUWEN MET BAKSTEEN Aangezien de woning zich binnen een verkaveling bevindt en de opdrachtgever toch gesteld is op zijn privacy werd besloten het natuurlijk licht voor de slaapkamers binnen te laten via de voor de buitenwereld afgesloten patio s. Door het afwezig zijn van ramen in de gevelvlakken op het verdiep wordt de massiviteit van de woning benadrukt. Ook het gelijmde metselwerk draagt hier zijn steentje bij. Door de kleurnuancering van de baksteen straalt het volume een zekere warmte uit.

17 BOUWEN MET BAKSTEEN 15 Materialen Voor de architect worden de gevel en de plannen tegelijkertijd ontworpen. Het ene beïnvloedt en voedt namelijk het andere. Al vanaf het begin integreert de architect zijn idee van gevelconcept: open of gesloten karakter, licht of massief en het type van openingen. De materiaalkeuze dringt zich vervolgens vanzelf op. Kleuren, texturen en formaten moeten de geest en de context van het project als het ware weerspiegelen. Het uitgebreide aanbod van bakstenen vormt op zich al een bron van inspiratie. Zoveel te ontdekken nuances De woning N-J is gelegen in een beschermd landschap. Op basis hiervan werd geopteerd om ontwerp te integreren in haar omgeving. De woning is als het ware in de helling geschoven en opgetrokken uit materialen die opgaan in het omringende landschap; er werd licht grijze baksteen toegepast in combinatie met cederhout. Het samenspel van vormgeving, concept en materiaalgebruik resulteert in een zo min mogelijk aantasting van de unieke omgeving. Het volume dat het nachtgedeelte herbergt, werd grotendeels in de helling voorzien. De slaapkamers werden aan de voorzijde van de woning gesitueerd achter een volledig gesloten voorgevel. Hierachter bevinden zich echter een patio en een groot raamvlak, die de nodige openheid bieden zonder aan privacy te moeten inboeten.

18 16 BOUWEN MET BAKSTEEN Het daggedeelte en de volledige achtergevel staan in sterk contrast met het nachtgedeelte. Beide worden gekarakteriseerd door een uitgesproken open- heid in de richting van het Limburgse landschap en doen de leefruimtes haast naadloos aansluiten op het achterliggend terrein. Sociale woningen Een eerste belangrijke en bepalende beslissing voor dit project van tien sociale woningen was de keuze voor gekoppeld rijwoningtype. Deze keuze werd opgedrongen vanuit verschillende randvoorwaarden. Wanneer men zich vandaag als architectuurbureau bezig houdt met het ontwerpen en bouwen van sociale woningen, worden er in eerste instantie een aantal ontwerpbeslissingen opgedrongen vanuit een aantal ruimtelijke randfactoren: de almaar toenemende vraag voor een effectief en doordacht grondbeleid, de vereiste lage bouwkost, de vraag voor energiezuinige woningen,

19 BOUWEN MET BAKSTEEN 17 Deze randvoorwaarden dwingen de ontwerpers bewust om te springen met de beschikbare ruimte. Op architecturaal en stedenbouwkundig vlak resulteert dit in een zoektocht naar een zo zuinig mogelijk geschakeld woningtype zonder in te boeten aan woonkwaliteit. Dit kunnen open, halfopen of gesloten woningen zijn, maar ook al dan niet grondgebonden appartementen. Bovenstaande voorwaarden zijn voorwaarden die quasi overal gelden. Daarnaast zijn er ook de ruimtelijke voorwaarden opgelegd door de onmiddellijke omgeving. Elke woning staat in verhouding tot zijn omgeving. Een woning in de stad verschilt van een woning in een landelijke omgeving. Toekomstperspectieven De activiteiten van het bureau van Egide Meertens concentreren zich heden ten dage voornamelijk op Limburg en Nederland. Hij hoopt om zijn actiegebied verder te kunnen uitbreiden naar de oostkust en het hinterland. Geen twijfel mogelijk dat zijn enthousiasme en creativiteit zullen leiden tot nog maar eens een succesverhaal.

20 18 BOUWEN MET BAKSTEEN Winkel- en kantoorgebouw te Gistel Joost Vanhove, Paul Vantieghem Foto s: Studio Claerhout Het is niet eenvoudig voor een handelszaak om zich te promoten. Reclame, website en mond-aan-mond zijn de klassieke media. Maar ook de architectuur van een gebouw kan voor het creëren van een bepaald beeld helpen bij de commerciële activiteit. Dankzij een opvallende architectuur is dit commerciële gebouw een referentiepunt geworden in de kleine stad Gistel. Voor de aanleg van dit nieuwe gebouw was de winkel gehuisvest in het gebouw ernaast, gedeeltelijk voor de woning van de eigenaars. Door het perceel op te kopen waar de nieuwe handelszaak zich dezer dagen bevindt, hebben ze ervoor gekozen om het oude, bestaande huisje af te breken. Ze hebben ook de jonge architecten Joost Vanhove en Paul Vantieghem de opdracht gegeven om een sterk concept te realiseren. Doordat het perceel klein is, heeft de architect gekozen voor een constructie in de hoogte waarbij hij zorgt voor een mooie overgang naar het aanpalend huisje. De architect heeft rekening moeten houden met verschillende stedenbouwkundige voorschriften - niet alleen op gemeentelijk vlak maar ook op regionaal vlak, aangezien het gebouw zich langs een regionale weg bevindt. Uiteindelijk is een erg interessant volumespel ontstaan. De architectuur straalt massiviteit uit, enkel gelijkvloers zijn grote ramen voorzien voor de winkel. Grote openingen in de verdiepingen zouden namelijk het

21 BOUWEN MET BAKSTEEN 19 zon en voor een uniek uitzicht vanuit het kantoor. Hoewel de opengewerkte claustra werden gerealiseerd zonder metselverband, is de aannemer er goed in geslaagd om het evenwicht te behouden tussen lege en volle muurvlakken. Om een dergelijk architecturaal voorwerp te kunnen realiseren, hebben de architecten het volle vertrouwen gekregen van de opdrachtgevers. De keuze viel op een rode, levendige baksteen. Voor de hoeken en de opengewerkte claustra werden bakstenen speciaal op maat vervaardigd. De opslagruimte is op een discrete manier ingeplant aan de achterzijde. De nadruk wordt absoluut gelegd op het hoofdgebouw in rode baksteen. geheel onderuit halen. De oplossing lag in het aanwenden van metselwerk met opengewerkte claustra: deze zorgen voor het behoud van de massiviteit van het gebouw, voor bescherming tegen de De architecten hebben een groot reclamebord met de naam van de winkel erop ingewerkt in de zijgevel. De commerciële activiteit en het gebouw zelf zijn vandaag nauw met elkaar verbonden.

22 20 BOUWEN MET BAKSTEEN Massief passief bouwen... de baksteenoplossing voor het passiefhuis Woning te Gent Architect: Kristof Cauchie - Studiebureau: 3DB Aanvankelijk werd het concept van een passiefhuis uitsluitend geassocieerd met een lichte skeletbouw ingevuld met isolatie. Vandaag is het passiefhuis een meer toegankelijke realiteit geworden voor een groot aantal kandidaatbouwers! De baksteenindustrie heeft altijd geluisterd naar de nieuwe eisen van de maatschappij om te zoeken naar innovatieve, technische oplossingen die voldoen aan hun behoeften. Dit is terug te vinden op allerlei technische domeinen, zoals bijvoorbeeld in de akoestiek, de duurzaamheid van de materialen... en zoveel meer. Het thermische comfort stond altijd al in het centrum van de technische ontwikkelingen binnen onze industrie. Het is daardoor dat de geïsoleerde spouwmuur de niet-geïsoleerde spouwmuur in de jaren 70 heeft vervangen, namelijk om de eisen van de K70 nadien K55 te bereiken. De spouwmuur heeft bovendien de volle muur vervangen om het probleem van waterabsorptie op te lossen.

23 BOUWEN MET BAKSTEEN 21 De baksteenindustrie heeft vandaag opnieuw een belangrijke stap gezet door de weg van de passiefhuisconstructie en lage energie in te slaan. Eén en ander lag natuurlijk wel voor de hand. Zowel langs de zijde van de bouwheren, bouwdeskundigen als van de politieke beslissers... wordt sterk de nadruk gelegd op een verlaging van het energieverbruik. Bouwheren wensen niet af te wijken van onze degelijke Belgische bouwtraditie die zijn kwaliteit heeft bewezen. Passiefhuizenbouw kon zich in het begin niet doorzetten omdat architecten en bouwheren enkel konden terugvallen op alternatieve zoals bijvoorbeeld houtskeletbouw, ingevuld met isolatie. Maar vandaag de dag kunnen we ook gewoon een passiefhuis bouwen met traditionele keramische materialen met gewaarborgde prestaties. De ambitieuze doelstellingen die de maatschappij van de bouwsector verwacht worden perfect gerealiseerd. Thermische inertie: een troef voor thermisch comfort tijdens de winter en de zomer De thermische inertie van muren gebouwd uit zware materialen is een belangrijk element voor ons thermisch comfort. De muren werken als een warmteaccumulator die deze warmte dan met een zekere vertraging afgeeft aan de woning. Tijdens zonnige winterdagen wordt de opgeslagen warmte in de muren s avonds afgegeven. In de zomer accumuleren de muren de warmte van de buitenomgeving om die nadien, bij het afkoelen, terug af te geven naar buiten. Temperatuurspieken worden zo gedempt en met vertraging gevoeld. We waarderen nu inderdaad nog altijd de koelte in oude gebouwen omwille van de dikke, massieve muren. Het comfort binnenin de woning tijdens de zomer is allesbepalend maar ook het moeilijkst om te garanderen, vooral bij materialen die gevoelig zijn aan oververhitting. De thermische inertie blijft de meest doeltreffende manier voor het beperken van oververhitting zonder de installatie van een klimaatbeheersingssysteem. Bovendien wordt bij de passiefbouw vaak gebruik gemaakt van zonweringsystemen om de oververhitting te beperken: als de verticale, geautomatiseerde rolluiken een must zijn, heeft men hier gekozen voor een eenvoudige en natuurlijke oplossing. Een bestaande boom, prima georiënteerd! Zonder bladeren kan de woning de zonnestralen opvangen. En in de zomer zorgen de bladeren voor schaduw.

24 22 BOUWEN MET BAKSTEEN Het bouwprincipe: een extra geïsoleerde en hermetische bouwschil De traditionele spouwmuur bestaat uit elementen die vandaag de dag ook de basis mogen vormen voor het concept van passiefconstructies uit baksteen, namelijk duurzame materialen met een grote warmtecapaciteit, een isolatielaag, een afvoer voor regenwater onderaan de muur, enz... Het ontwerpbureau 3DB te Gent, gespecialiseerd in passiefbouw, heeft het dossier behandeld en het bouwconcept massief passief uitgewerkt. Volledigheidshalve dienen we hier ook te wijzen op de samenwerking tussen fabrikanten van verschillende materialen, zoals baksteen, isolatiematerialen, verankeringshaken, dakpannen, zonnecellen, enz... Het ging niet enkel om het creëren van een geïsoleerde bouwschil rond de structuur van de woning om de transmissieverliezen te beperken, maar ook deze bouwschil hermetisch af te sluiten voor de infiltratie van buitenlucht (winddichtheid) en de exfiltratie van binnenlucht (luchtdichtheid). Allereerst is de isolatielaag in PURplaten verdubbeld om een dikte van 16 tot 20 cm te bereiken. Deze dubbele laag is op een kruiselingse wijze geplaatst zodat de verbindingen elkaar niet overlappen. Om te zorgen voor een winddichtheid zijn de verbindingen tussen de isolatieplaten voorzien van kleefband. Deze uitvoering waarborgt een betere dichtheid dan deze geleverd door een isolatiesysteem bestaande uit één enkele laag met dezelfde dikte en laat plaatsingsfouten minder tot expressie komen. Ten opzichte van wat de voorgeschreven normen (E100, K45 in Vlaanderen) voorzien, dient men hier rekening te houden met een verbreding van de buitenmuren voor deze passiefwoning met 10 cm. In het verleden kon dit een hindernis vormen, maar dit is niet langer het geval aangezien iedereen nu bewust is van de nood aan energiebesparing. Net zoals men een extra trui aantrekt tijdens de winter, aanvaardt men nu gemakkelijk dat er rond de woning een extra isolatiebescherming aangebracht wordt.

25 BOUWEN MET BAKSTEEN 23 De bepleistering en de luchtdichte folies waar het pleisterwerk stopt, voorkomen de warmteverliezen via spleten en kieren. Dit aspect is cruciaal voor de passiefbouw omdat het evenwicht tussen warmte-invoer en warmteverlies heel fragiel is. De uitvoeringsdetails zijn beschikbaar op de site be, rubriek bouwdetails of via de site Zie hier enkele voorbeelden gerealiseerd op de bouwwerf van de woning te Gent. Een uitvoering zonder defecten Een perfect ontwerp en een perfecte uitvoering gaan uiteraard hand in hand. Maar voor een passiefwoning speelt elke ontwerp- of realisatiefout een nog belangrijker rol in de verslechtering van de energieprestaties van de woning. Dat is de reden waarom men vooral de muren/ramen- en de muren/dakverbindingen goed dient te verzorgen. Men voorkomt zo alle zwakke punten die koudebruggen kunnen veroorzaken. Dit is essentieel want de woning is dampdicht. Het vocht in de binnenlucht kan alleen worden afgevoerd via een ventilatiesysteem of het opendoen van de ramen. In de passiefbouw is elk koud punt dus ook extra gevoelig voor condensatieproblemen. Dit dient men dus absoluut te voorkomen! Wat pure vakkennis betreft, evolueren de Belgische ondernemers stilletjes aan naar een specialisatie in passiefbouw. Een hoge technologie De woning wordt continu voorzien van verse lucht via een ventilatiesysteem D+ met een zeer efficiënte warmteterugwinning. Geen verwarming dus maar een naverwarming van ingaande lucht dankzij bij voorbeeld een bodemwaterwisselaar met glycolwater die de ondergrondse temperatuur aanwendt. Het glycolwater is de warmtedrager en brengt de warmte terug naar de ingeblazen lucht. De elektrische voeding wordt nooit onderbroken omwille van de 30 fotovoltaïsche zonnepanelen van 0,7 m² die zijn geplaatst. Deze werden discreet geïntegreerd in de dakpannen en maken deel uit van een esthetisch geslaagd project.

26 24 BOUWEN MET BAKSTEEN Woning te Gent: enkele cijfers De woning is gecertificeerd als passiefhuis. Ze voldoet aan volgende criteria: U-waarde van de muren < 0,15 W/m²K en jaarlijks netto-energieverbruik <= 15 kwh/m². l -waarde van de geperforeerde, keramische blokken: 0,26 W/mK U-waarde van de buitenmuren: 0,124 W/m²K De energieprestaties bereiken K18 en E46. Een eenvoudig aanpasbaar concept Het programma van deze passiefwoning was zeer klassiek. Alle ontworpen details voor deze viergevelwoning zijn gemakkelijk toe te passen voor eender welke andere vrijstaande woning of villa. Ze zijn zelfs bruikbaar bij een rijwoning, op voorwaarde dat de gemeenschappelijke muren geïsoleerd zijn. Het concept wordt nu ook aangewend voor andere types gebouwen, zoals appartementen, schoolgebouwen, rusthuizen, Bovendien blijft de architecturale vrijheid volledig bestaan. Alleen één ding verandert: vandaag nestelt ook het passiefhuis zich volop in uw creativiteit! Het bewijs is vandaag geleverd dat de baksteenindustrie niet rust als het over duurzaam bouwen gaat!

27 Belgische dakpan- en BaksteenfaBrikanten Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorgani satie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost-Vlaanderen Kleiprodukten HOVE bvba Lindendreef Ninove Tel. (054) Fax (054) (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL nv Scheldekant Oudenaarde Tel. (055) Fax (055) (H-O) SVK nv Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S-H-W) Wienerberger nv - divisie STEENDORP Kapelstraat 112a 9140 Steendorp (V-P-L) West-Vlaanderen Wienerberger nv - Steenbakkerij EGEM nv Brugsesteenweg Egem (Pittem) Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S) Wienerberger nv - Desimpel KORTEMARK Industries nv Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S-H) Wienerberger nv - Terca ZONNEBEKE nv Ieperstraat Zonnebeke Tel. (051) Fax (051) (V-P-S) Steenbakkerij DE KEIGNAERT nv Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) Fax (059) (V-S-H) Steenbakkerij DUMOULIN nv Rollegembosstraat Ledegem Tel. (056) Fax (056) (V-P) WIENERBERGER nv Terca, Desimpel, Porotherm, Koramic Kapel ter Bede Kortrijk Tel. (056) Fax (056) (V-P-L-S-H-A-O) Limburg Steenfabriek HEYLEN nv 2de Carabinierslaan Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek NELISSEN - HAESEN nv Kiezelweg Veldwezelt Tel. (012) Fax (012) (H) Wienerberger nv - divisie Terca SCHOUTERDEN Venlosesteenweg Maaseik Tel. (089) Fax (089) (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Riemstersteenweg Spouwen Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek VANDERSANDEN nv Nijverheidslaan Lanklaar Tel. (089) Fax (089) (H) Wienerberger nv - divisie Terca TESSENDERLO Havenlaan Tessenderlo Tel. (013) Fax (013) (P-L) Antwerpen Wienerberger nv - divisie NIEL Landbouwstraat Niel Tel. (03) Fax (03) (H) Wienerberger nv - divisie RUMST Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S) Swenden Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) DESTA nv Heerle Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) Fax (03) (S-O) Steenbakkerij FLOREN nv Vaartkant Rechts St.-Lenaarts Tel. (03) Fax (03) (V-S) Wienerberger nv - divisie Terca NOVA Steenbakkersdam Beerse Tel. (014) Fax (014) (V-P-L-S) Wienerberger nv - divisie Terca SAS Sint Jozefslei Rijkevorsel Tel. (014) Fax (014) (H-A) Wienerberger nv - divisie Terca BEERSE Absheide Beerse Tel. (014) Fax (014) (H) Wienerberger nv - divisie Terca QUIRIJNEN Sint Jobbaan Westmalle Tel. (03) Fax (03) (V-S-H-A) Brabant Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Kortenbos Hekelgem Tel. (053) Fax (053) (H) Henegouwen Wienerberger nv - divisie Terca PERUWELZ Rue de l Europe, Péruwelz Tel. (069) Fax (069) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa 'Barry' Chaussée de Bruxelles Barry Tel. (069) Fax (069) (S) Wienerberger nv - divisie Terca WARNETON Chaussée du Pont Rouge Warneton (Comines) Tel. (056) Fax (056) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa Touquetstraat Ploegsteert Tel. (056) Fax (056) (P-L-W) Namen Wienerberger nv - divisie WANLIN Route de Beauraing Wanlin Tel. (082) Fax (082) (S-A-O)

28 Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/