Bouwen met baksteen 2/10. Schoolgebouwen. nr driemaandelijks tijdschrift - april-mei-juni afgiftekantoor 8000 Brugge 1-2de afdeling

Transcriptie

1 Bouwen met baksteen 2/10 Schoolgebouwen nr driemaandelijks tijdschrift - april-mei-juni afgiftekantoor 8000 Brugge 1-2de afdeling

2 Bouwen met baksteen is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren. Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche Adres: Kartuizersstraat, 19 bus Brussel tel. (02) ~ fax (02) Druk: inhoud Schoolgebouwen Nieuwbouwvleugel Koninklijk Atheneum te Oudenaarde DNA-architecten Uitbreiding van een school in Lantin Alain Richard Kleuter- en basisschool in Laken Architecten Tom Thys en Adinda Van Geystelen Binnenlandse architectuur Woning in Zemst Ampe.trybou architecten Buitenlandse architectuur Kartuizermolen in Strasbourg, Frankrijk Richard Fischkandl Techniek Baksteen... perfecte combinatie van traditie en innovatie? Belgische dakpan- en baksteenfabrikanten

3 BOUWEN MET BAKSTEEN 1 Schoolgebouwen Foto: Studio Claerhout Schoolgebouwen spelen een belangrijke rol in het beeld dat kinderen van hun omgeving hebben. De school, een plaats van vorming en socialisatie, moet aan de kinderen en studenten een kwaliteitsvolle architectuur, ruime en comfortabele klassen en een infrastructuur aanbieden die voldoet aan de eisen van vandaag. Toch blijkt maar al te vaak dat overal in het land de renovatie en bouw van schoolgebouwen op het vlak van energiebesparing en hoogwaardige onderwijsruimten een nijpend probleem is. Overal moeten er fondsen gedeblokkeerd worden om de huidige, grote janboel te kunnen herstellen en dat vormt een echte uitdaging voor al wie ermee te maken krijgt. Dit nummer van Bouwen met Baksteen stelt enkele verwezenlijkingen van schoolgebouwen voor die beantwoorden aan de verwachtingen van de gemeenschap.

4 2 BOUWEN MET BAKSTEEN Nieuwbouwvleugel Koninklijk Atheneum te Oudenaarde DnA-architecten Foto s: Studio Claerhout De uitbreiding van het Koninklijk Atheneum te Oudenaarde herinterpreteert de typologie van een schoolgebouw op hedendaagse wijze. Het model 3/6/9 m is het standaard formaat van een klaslokaal. Op verzoek van de bouwheer hielden de architecten zich strikt aan dit stramien. Op basis van deze vaste maten, werd het hele gebouw uitgezet: van het metselwerkverband, het betonskelet, plaatsing van stopcontacten tot het vloerpatroon en het meubilair, overal keert dezelfde logica terug. Dit zorgt voor een soberheid en rust die passend is voor een schoolgebouw. Het strikte ontwerpschema wordt uitgedaagd en aangevuld door onder meer de frivole schikking van de ramen en het subtiele kleurenpalet. De nuances die hierdoor ontstaan zijn merkbaar in het dagelijkse gebruik van het gebouw: elk klaslokaal krijgt een eigen identiteit. Eenzelfde speelsheid werd doorgetrokken in de sanitaire voorzieningen, de lokalen voor de studiemeesters en de circulatie. De grote inkomhal sluit naadloos aan op het bestaande schoolgebouw. Doorzichten, licht en het inbrengen van een vrijstaand volume zorgen ervoor dat het een plek wordt waar meer gebeurt dan louter circuleren.

5 BOUWEN MET BAKSTEEN 3 Het gebouw verhoudt zich tot de omgeving met een gelijkaardige dualiteit. De gevel grenzend aan de speelplaats is transparant dankzij de grote horizontale glaspartijen tussen het metselwerk en beton. De combinatie van het aluminium schrijnwerk en de houten blokramen benadrukt de rustige lijnvoering en geeft tegelijk de gevel een warm en spontaan karakter. Aan de zijde van de avondschool ontwikkelt zich een monochroom spel tussen vol en hol; tussen ruw parement in wildverband en verschillende raamdetailleringen. Op de kopse zijde van het gebouw kijkt men van op het balkon uit over de stad. De speelse aanpassingen aan de klassieke modulatie, de doorgedreven detaillering en het weloverwogen materiaalgebruik zorgen voor een frisse architectuur.

6 4 BOUWEN MET BAKSTEEN Uitbreiding van een school te Lantin Alain Richard Foto s: Alain Janssens Deze uitbreiding van de school heeft op een natuurlijke wijze zijn plaats in het dorp Lantin weten te vinden. Zijn eenvoudige volumetrie doet denken aan een boerderijvleugel. Zijn stijl, de materiaalkeuze en de tinten die eigen aan de regio zijn, hebben zijn integratie in de nabijheid van het oude gemeentehuis en enkele hoeves sterk vergemakkelijkt. De schooluitbreiding omvat één volume bestaande uit twee verdiepingen die zich aan de straatkant bevinden. Meegaand met de kromming van de weg, voegt een «plooi» in de voorgevel een zekere dynamiek toe aan het gebouw. De nieuwe vleugel reorganiseert op deze manier de bebouwde structuur van het dorp.

7 BOUWEN MET BAKSTEEN 5 Omdat de architecten het budget strikt wilden opvolgen, hebben ze ervoor gekozen om de bestaande gebouwen zoveel mogelijk te behouden. Bovendien heeft het rationeel gebruik van materialen bijvoorbeeld bakstenen in groot formaat het mogelijk gemaakt om het budget, voor de constructie van de nieuwe vleugel onder de minimum kostprijs te houden die normaal voor dit programmatype toegelaten is. Ondanks deze beperking hebben de technieken hun werk gedaan en waarborgen ze een comfortabel klimaat binnenin het gebouw. Functionaliteit voorop! Alhoewel de nieuwe vleugel vijf nieuwe klassen voor de leerlingen van de basisschool telt, wordt de school, die ook de infrastructuur voor de kinderen van de kleuterschool herbergt, toch als één geheel aanzien. De gangen en ruimten werden herzien zodat deze zo goed mogelijk aansloten op de pedagogische projecten van de onderwijzers. De tussenkomst van de architecten heeft toegelaten om aangename ruimten voor de kinderen te ontwerpen: een polyvalente zaal, een leeshoek, speelterreinen die op het platteland uitkijken, een multimediabibliotheek, enz...

8 6 BOUWEN MET BAKSTEEN Kleuter- en basisschool in Laken Tom Thys en Adinda Van Geystelen Foto s: Studio Claerhout Deze kleuter- en basisschool is erin geslaagd om in deze wijk van Brussel, grenzend aan een industriële havenzone, een beschermd eilandje te creëren. Het gebouw geeft een warme sfeer af door zijn levendige tinten die de ontwerpers in het kader van de schoolinstelling hebben willen creëren. Het gebouw staat niet op zichzelf. De school is zowel functioneel als ruimtelijk sterk met zijn directe omgeving verankerd. Het gelijkvloers en de bovenverdieping zijn ingericht om wijkmanifestaties, avondklassen en dergelijke te organiseren. Deze gemeenschappelijke ruimten kunnen gebruikt worden door de wijk. Dit project wordt misschien hét vernieuwingssymbool voor de wijk, zelfs al liggen er nog veel grotere immobiliënprojecten in het verschiet. De architecten hebben contextuele elementen in hun architectuur overgenomen, om te zorgen voor een geslaagde integratie: de materiaalkeuze is geïnspireerd op de omgeving. respect voor de verschillende schalen van de omliggende bebouwing, enz... De architecten wensten de massiviteit van het sterke volume te benadrukken door het gebruik van het grote formaat van de bakstenen en de uitvoering van de bij de baksteen passende kleurige voegen in het metselwerk. Omwille van de moeilijke ligging, een relatief klein hoekperceel, was het niet gemakkelijk om het uitgebreide programma voor een school van 170 leerlingen te ontwerpen: een dozijn klassen, de refter, een sportzaal, atelier, lokalen voor directie en leerkrachten. Toch wordt de school overspoeld door een gevoel van ruimte. De specifieke volumetrie, een opgekruld volume met een hellend dak dat tot de 3 de verdieping rijkt heeft hier sterk toe bijgedragen. Binnenin is elke ruimte uniek en ontdekken de kinderen verschillende sferen die per klas onderling verschillen. De verschillende raamhoogten zorgen er tevens voor dat ook jonge kleuters

9 BOUWEN MET BAKSTEEN 7 een uitzicht op buiten hebben. Bovendien worden de kinderen ingedeeld per leeftijd. De kleuters, op de 1 ste verdieping, kijken uit op het bosrijke binnengebied, terwijl de klassen voor de oudsten, op de 2 e en 3 de verdieping, de blik richten op de skyline van de verder gelegen stad.

10 8 BOUWEN MET BAKSTEEN Woning te Zemst Ampe.trybou architecten Foto s: Studio Claerhout Deze driegevelwoning, gesitueerd in Vlaams-Brabant, in een residentiële wijk van de jaren 60, biedt een oplossing voor de integratie in een omgeving met klassieke architectuur. De nieuwkomer blijft heel sober en valt in de wijk helemaal niet uit de toon. Op het eerste gezicht is de woning discreet gehouden. Toch toont ze ook de nodige speelsheid: dit is onder andere te merken in het gebruik van de bijna banale, gladde rode strengpersgevelsteen, een knipoog trouwens naar de aanpalende, zeer alledaagse woning. Maar na een iets grondiger onderzoek constateren we dat deze woning rijk is aan originele, architecturale details en dat ze uitpakt met een ietwat brutaal uitzicht. Het metselwerk in stapelverband met dunne voegen geeft de woning een zeer specifieke uitstraling. De roodgladde gevelsteen werd zowel bij de voor- als achtergevel in het zeer strakke stapelverband verwerkt. De zijgevel waarbij een ruwe handvormgevelsteen in wildverband verwerkt werd,

11 BOUWEN MET BAKSTEEN 9 contrasteert in harmonie en versterkt daarbij het abstracte en eigenzinnige karakter van het geheel. Behalve het gebruik van de bakstenen zijn er andere architecturale details die onze aandacht trekken. Het teruggetrokken gedeelte in de voorgevel maakt een interessante aansluiting met de aanpalende woning mogelijk. Het zorgvuldig gedetailleerde raam op de eerste verdieping brengt het zonlicht via de eerste verdieping tot diep in de woning. Zo kan men genieten van het licht uit het zuiden zonder daarbij de uitzichtproblemen te ondervinden die men zou gehad hebben mocht men het salon op het gelijkvloers hebben ingericht. Het gelijkvloers herbergt de keuken en de eetkamer.

12 10 BOUWEN MET BAKSTEEN Buitenlandse architectuur Kartuizermolen in Strasbourg, Frankrijk Richard Fischkandl Foto s: Richard Fischkandl De zoektocht naar een harmonieus contrast tussen oud en nieuw vormde de algemene leidraad van het project. De hydro-elektrische centrale, een overblijfsel van een industrieel complex van de XIXe eeuw, huisvest heden ten dage drie ruime appartementen. De nieuwe vleugel telt op zijn beurt vijf appartementen van dezelfde omvang die gevestigd zijn boven een ondergrondse parking.

13 BOUWEN MET BAKSTEEN 11 De oude fabriek bevond zich in een chaotische en oninteressante omgeving, te midden van een supermarkt, hallen en andere magazijnen en een weinig geslaagd immobiliënproject. Alleen het zuiden van het gebouw kijkt uit op een echt paradijs: een kanaal met weelderig groen, dat zelfs voorzien is van een klein eiland. De nieuwe bouw is zodanig ontworpen dat hij de rug toekeert aan het niet uitnodigende gedeelte van de omgeving door deze kant heel sober te houden met slechts weinig openingen. De aangename, kleine ruimte in het zuiden daarentegen, richting de natuur dus, is voorzien van balkons en grote ramen. De voorgevel van de fabriek is verlaagd zodat men het ruwe metselwerk goed kan zien. Maar er werd gekozen voor een metselwerk met dunne voegen als bekleding voor het nieuwe gebouw. Het appartement in de top dient als antwoord op het massieve metselwerk van het geheel: deze ruimte is aan drie zijden volledig van glas en zorgt hierdoor voor een prachtig panoramisch zicht.

14 12 BOUWEN MET BAKSTEEN TECHNIek Baksteen de perfecte combinatie van traditie en innovatie? Het mag ons niet verwonderen dat de uitdrukking «een baksteen in de maag hebben», de onlosmakelijke verbinding maakt tussen dit traditioneel bouwmateriaal en bouwen in het algemeen. Baksteen is het materiaal bij uitstek als referentie voor eenieder in de bouwsector. Iedereen denkt alles te weten over dit traditioneel bouwmateriaal Nochtans verrast dit product op gebied van de innovatieve mogelijkheden. Zo traditioneel als een baksteen is, zo innovatief is de baksteensector op dit ogenblik. De innovatie doet zich zowel voor op gebied van het productieproces als op gebied van de op de markt gebrachte producten en bouwsystemen. In hun streven naar duurzame ontwikkeling zijn de bedrijven uit de sector voortdurend op zoek naar verbetering en innovatie van het productieproces zoals besparing op het energieverbruik, het gebruik van alternatieven in de grondstofvoorziening, de reductie van de emissies, maar dit maakt niet het voorwerp uit van onderhavig artikel dat de aandacht wil vestigen op de innovaties zowel op gebied van de producten en hun uitvoering als op gebied van bouwelementen en gebouwen. De eerste terechte vraag die zich stelt is of er aan een eeuwenoud bouwmateriaal nog wel te innoveren valt. Met andere woorden kunnen traditie en innovatie überhaupt samengaan? De bouwsector is voortdurend in beweging, er is een enorme evolutie aan de gang op gebied van normen, veelvuldige eisen wat betreft de thermische aspecten, het akoestisch comfort, op het vlak van uitvoeringstermijn, er zijn de Eurocodes, Van de bouwsector mag worden verwacht dat hij oplossingen biedt op elk van deze eisen. Innoveren is een must voor elk bedrijf dat bij de bouwsector betrokken is. Sinds enkele jaren wordt actief gezocht naar steeds nieuwe, veelzijdige ontwikkelingen.ontwikkelingen zowel op technisch als op esthetisch vlak, zowel productontwikkeling als de ontwikkeling van bouwsystemen. Producten en uitvoering De keuze van de gevelsteen blijft voor elke bouwheer belangrijk. De gevelsteen bepaalt het karakter van het gebouw. Dit is zeker het geval bij de woningbouw. Om iedere bouwheer in de mogelijkheid te stellen zijn gevelsteen te kiezen heeft elke fabrikant een ruim gamma ontwikkeld met een brede waaier van kleuren en formaten die ofwel perfect passen in de hedendaagse architectuur of zich eerder lenen voor een bouwwerk in een klassieke stijl. Een bouwheer die, voor zijn individuele woning, heeft gekozen voor een eerder klassieke stijl zal dan ook de uitvoering hieraan aanpassen met een metselverband dat verschilt van een halfsteens verband. Een specifiek baksteenformaat voozien van een groef aan één zijde (strek) laat toe een klassiek metselverband te creëren zonder stenen te hoeven in twee kappen of zagen. Het volstaat de groef op te voegen om het effect van twee koppen te bekomen. Anderzijds worden de laatste jaren

15 BOUWEN MET BAKSTEEN 13 eveneens producten en/of technieken ontwikkeld die toelaten een hedendaags karakter te geven aan een gebouw. Wij denken hier aan het metselwerk met dunne voegen of met gekleurde voegen. Sinds kort werd een gevelsteen ontwikkeld die vermetst hetzelfde uitzicht geeft als metselwerk met dunne voegen alhoewel hij op de traditionele manier werd vermetseld met een gewone mortel. Traditioneel metselen wordt beheerst door elke metselaar. Esthetische criteria zijn uiteraard lang niet meer de enige die bepalend zijn. Kandidaat-bouwers zijn steeds meer begaan met de zorg voor het milieu en de bekommernis om enerzijds de milieu-impact van het gebouw te beperken en anderzijds de levensduur ervan te verlengen om deze nog aan volgende generaties te kunnen overdragen. Fabrikanten hebben de stap gezet naar gevelstenen die minder breed zijn dan de traditionele gevelsteen met een breedte van 9 cm (met deze afmeting kon gemakkelijk in een metselverband worden gewerkt waarbij een strek en een kop elkaar afwisselen). Met de nieuwe formaten van gevelsteen, waarbij de breedte varieert van 6,5 tot 7 cm, worden de voordelen gecumuleerd. Enerzijds wordt bezuinigd op het grondstofverbruik en op de energie die nodig is om één vierkante meter gevelsteen te produceren, anderzijds kan in de spouw een dikkere laag isolatie worden aangebracht zonder dat de dikte van de spouwmuur toeneemt. Op deze wijze kan worden voldaan aan de EPB vereisten en een E80 peil worden bereikt. Bouwelement In hun zoektocht naar nieuwe ontwikkelingen hebben fabrikanten van baksteen zich niet louter beperkt tot productinnovatie maar zijn zij tevens op zoek gegaan naar nieuwe concepten op elementniveau (wanden) en naar nieuwe bouwsystemen op gebouwniveau waarbij de uitvoeringssystemen werden geïntegreerd. Voor bouwheren, projectontwikkelaars, overheden maar ook voor fabrikanten van bouwmaterialen is het behalen van een goed niveau van energieprestatie een belangrijke zorg geworden. Elkeen dient zijn «steentje» bij te dragen. Daarom is innovatie een must voor de baksteensector! Thermische isolatie is het «key-element» in de energieproblematiek. België beschikt over een verouderd woningenbestand, dit is geweten. Een groot deel van onze woningen zijn nog gebouwd zonder isolatie. Momenteel beschikken we over een techniek die perfect op punt staat om huizen te isoleren aan de buitenzijde.

16 14 BOUWEN MET BAKSTEEN Deze techniek kan trouwens evenzeer in nieuwe constructies worden toegepast. Baksteenstrips verlijmd op een laag isolatie-materiaal geven een perfecte afwerking. In Vlaanderen is trouwens een decreet van kracht dat toelaat om, in het geval na-isolatie werd aangebracht, de rooilijn met 14 cm mag overschreden worden. In de baksteensector werden zowel systemen ontwikkeld met geprefabriceerde panelen die ter plaatse worden geassembleerd en opgevoegd als een volledige uitvoering op de werf waarbij eerst de laag isolatie wordt aangebracht en nadien in een tweede fase de baksteenplaketten. De bouwsystemen die gebruik maken van geprefabriceerde elementen maken opgang in de subsectoren van de woningbouw, appartements- en kantoorgebouwen. Zowel bij dragend als bij gevelmetselwerk wordt ingespeeld op de recente tendensen. Sterke punten die de baksteensector te bieden heeft zijn o.a.de prefabricatie op maat aan de hand van de bouwplannen van de architect, de vlotheid van de montage, geringe uitvoeringstermijn, gemetseld in optimale omstandigheden, kans op fouten veel kleiner, het voorzien van kanalen voor allerhande leidingen.

17 BOUWEN MET BAKSTEEN 15 Gebouw Het finale doel blijft vanzelfsprekend het gebouw zelf. Men kan zich moeilijk in beelden dat bij de ontwikkeling van nieuwe producten en innovatieve bouwsystemen geen rekening zou worden gehouden met hun effect op gebouwniveau. Er werd een bouwconcept ontwikkeld dat oplossingen biedt voor de problematiek van akoestische isolatie, vooral in appartementsgebouwen. Ook werden bouwconcepten ontwikkeld die thermische oplossingen bieden voor energiezuinige gebouwen en passiefhuizen met een spouwmuuropbouw waarvan zowel het binnen- als het buitenblad in baksteen is. Daareenboven werden ook technische details ontwikkeld om koudebruggen te vermijden, een dikkere spouwisolatie te voorzien en de gebouwen luchtdicht te maken. Sinds enkele jaren maken we een stortvloed mee van nieuwe producten en innovatieve bouwsystemen. Deze vernieuwingen gaan gepaard met nieuwe uitvoeringstechnieken. Bij dit innovatieproces voelen zich alle baksteenfabrikanten betrokken. Zij hebben het vaste voornemen in te spelen op de uitdagingen die onze maatschapij bezighoudt; energiebesparing, een gezond binnenklimaat, wooncomfort, aanpassings-mogelijkheden van gebouwen, door een uitgebreid gamma van produkten en systemen op de markt te brengen dat tegemoetkomt aan het verlangen van elke bouwheer. Hieruit blijkt dat de baksteensector traditie en inovatie weet te verzoenen en wie weet welke nieuwigheden er nog te verwachten zijn!

18 belgische dakpan- en baksteenfabrikanten Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorgani satie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost- Vlaanderen Kleiprodukten HOVE bvba Lindendreef Ninove Tel. (054) Fax (054) (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL nv Scheldekant Oudenaarde Tel. (055) Fax (055) (H-O) SVK nv Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S-H-W) Wienerberger nv - divisie STEENDORP Kapelstraat 112a 9140 Steendorp (V-P-L) West- Vlaanderen Wienerberger nv - Steenbakkerij EGEM nv Brugsesteenweg Egem (Pittem) Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S) Wienerberger nv - Desimpel KORTEMARK Industries nv Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S-H) Wienerberger nv - Terca ZONNEBEKE nv Ieperstraat Zonnebeke Tel. (051) Fax (051) (V-P-S) Steenbakkerij DE KEIGNAERT nv Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) Fax (059) (V-S-H) Steenbakkerij DUMOULIN nv Rollegembosstraat Ledegem Tel. (056) Fax (056) (V-P) WIENERBERGER nv Terca, Desimpel, Porotherm, Koramic Kapel ter Bede Kortrijk Tel. (056) Fax (056) (V-P-L-S-H-A-O) Limburg Steenfabriek HEYLEN nv 2de Carabinierslaan Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek NELISSEN - HAESEN nv Kiezelweg Veldwezelt Tel. (012) Fax (012) (H) Wienerberger nv - divisie Terca SCHOUTERDEN Venlosesteenweg Maaseik Tel. (089) Fax (089) (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Riemstersteenweg Spouwen Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek VANDERSANDEN nv Nijverheidslaan Lanklaar Tel. (089) Fax (089) (H) Wienerberger nv - divisie Terca TESSENDERLO Havenlaan Tessenderlo Tel. (013) Fax (013) (P-L) Antwerpen Wienerberger nv - divisie NIEL Landbouwstraat Niel Tel. (03) Fax (03) (H) Wienerberger nv - divisie RUMST Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S) Swenden Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) DESTA nv Heerle Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) Fax (03) (S-O) Steenbakkerij FLOREN nv Vaartkant Rechts St.-Lenaarts Tel. (03) Fax (03) (V-S) Wienerberger nv - divisie Terca NOVA Steenbakkersdam Beerse Tel. (014) Fax (014) (V-P-L-S) Wienerberger nv - divisie Terca SAS Sint Jozefslei Rijkevorsel Tel. (014) Fax (014) (H-A) Wienerberger nv - divisie Terca BEERSE Absheide Beerse Tel. (014) Fax (014) (H) Wienerberger nv - divisie Terca QUIRIJNEN Sint Jobbaan Westmalle Tel. (03) Fax (03) (V-S-H-A) Brabant Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Kortenbos Hekelgem Tel. (053) Fax (053) (H) Henegouwen Wienerberger nv - divisie Terca PERUWELZ Rue de l Europe, Péruwelz Tel. (069) Fax (069) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa 'Barry' Chaussée de Bruxelles Barry Tel. (069) Fax (069) (S) Wienerberger nv - divisie Terca WARNETON Chaussée du Pont Rouge Warneton (Comines) Tel. (056) Fax (056) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa Touquetstraat Ploegsteert Tel. (056) Fax (056) (P-L-W) Namen Wienerberger nv - divisie WANLIN Rue de la Briqueterie, Wanlin Tel. (082) Fax (082) (S-A-O)

19 Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/