BOUWEN BOUWEN. Nummer 100. nr januari-februari-maart 1/02

Transcriptie

1 BOUWEN metbaksteen BOUWEN nr januari-februari-maart 1/02 Nummer 100

2 BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren. Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Giovanni Peirs Adres: Visverkopersstraat 13 bus 22, 1000 Brussel tel. (02) ~ fax (02) Druk: INHOUD Metselwerk met dunne voegen Kantoren te Duffel, Stouffs Winderickx Industrieel gebouw te Deinze, Demey Mathijs Woning te Aalst, François Bank te Bergen, Gicard Renaud en partners Zoeklicht op Emile Verhaegen Binnenlandse Architectuur Woning te Bergiliers, Fontaine Buitenlandse Architectuur Banque del Chianti, Italië Techniek: Over water, damp en ijs

3 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG VOORWOORD Dit eerste nummer van dit jaar is aflevering 100. Deze opmerkelijke gebeurtenis stelt ons in de gelegenheid het tijdschrift in de bloemetjes te zetten en terug te blikken op 25 jaar baksteenbouw. Reeds een kwarteeuw geleden, in september 1975, verscheen de eerste aflevering van Bouwen met Baksteen. Dit als vervolg op het tijdschrift Baksteen, uitgegeven door de Nederlandse federatie. Het opzetten van Bouwen met Baksteen had de bedoeling de kennis van baksteen in België te verbeteren. Zo vertaalde het editoriaal van het eerste nummer in enkele lijnen de ambities van de uitgave: De bedoeling van dit tijdschrift is de architecten en ontwerpers behulpzaam te zijn bij het ontwerpen van baksteengebouwen en hiervoor is het noodzakelijk dat de voorgestelde gebouwen en technieken rekening houden met de typische eigenschappen (formaten, drukweerstanden, kleuren,enz.) van de Belgische baksteenproductie enerzijds en van de Belgische bouwtradities anderzijds. Maar ons verlangen blijft behouden, het te kennen geven van de evolutie van de bouwtechnieken met baksteen en deelname aan het overbrengen van zijn modern imago. De getoonde projecten in dit nummer kunnen het laatste punt staven; zij tonen aan dat, op het ogenblik dat voor sommigen modern-zijn rijmt met high tech -materialen, het gebruik van baksteen, gepaard met een reflexie van het materiaal, bouwwerken mogelijk maakt die bij de tijd zijn en een eigentijds beeld weergeven. Door de veelvuldige mogelijkheden van kleur, textuur en formaat, kan baksteen leiden tot projecten waarbij de zorg om technische en esthetische kwaliteit hoog in het vaandel staat. INHOUD Voorwoord Architectuur in België Woning te Edingen, R. Schellen Woning te Fosses-la-Ville, F. Cipolat Woning te Roeselare, C. Vanacker Buitenlandse architectuur Millenniumboog Madrid Bryggeri-kwartier Lillehammer Karmelietenklooster Saint-Maur Jura Techniek: Metseltechnieken in Europa Nummer jaar baksteenbouw in België

4 2 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Woning te Edingen R. Schellen Foto s: Serge Brison De woning is gebouwd op een zeer ruim en sterk bebost perceel. Alle op een na waardevolle bomen werden behouden. Het uitgangspunt bestond erin de woning zo veel mogelijk te integreren in het bos. Daarom werd ervoor gekozen om in 3 afzonderlijke delen te bouwen in plaats van in één groot massief volume. Deze delen zijn verbonden door glazen gangen. Het linkse deel bevat de garage, de technische ruimte en de wasberging. De woning zelf is centraal gelegen, met bureau en slaapkamer. De sauna en de gastenkamer bevinden zich in het afzonderlijk paviljoen rechts.

5 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG Langs de straatkant is de gevel laag gehouden en zijn er zeer weinig ramen. Het was de bedoeling de woning zo weinig mogelijk te laten opvallen in het bos. De keuze van het gevelmetselwerk moet ook in deze context bekeken worden. De zeer ruwe, misvormde stenen komen zeer natuurlijk over in het bos. De uitpuilende voegen versterken dit aspect nogmaals. Het woongedeelte is volledig gericht op het achterliggend bosgebied. Door de ruim beglaasde tuingevel wordt een optimaal contact tussen binnen en buiten gerealiseerd. Grote oversteken en terrassen zorgen voor een afscherming tegen de zon gedurende de zomermaanden.

6 4 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Woning te Fosses-la-Ville F. Cipolat Foto s: Laurent Brandajs - Serge Brison De woning C behoort tot die gebouwen die zorgvuldig werden overdacht om een evenwichtige integratie in de bouw- omgeving te bekomen. Het wordt de woning mogelijk gemaakt zich af te weren tegen het belangrijk verkeer op de weg die het terein afboordt en zich tegelijk achteraan open te stellen voor het naburige landschap. Zo vinden twee evenwijdige muren hun natuurlijke plaats in deze omgeving en vormen het vertrekpunt bij het uitwerken van het project; de ene muur geeft door zijn gesloten aard weerwoord aan de kwellingen van de weg, de andere biedt een maximum aan contact met Serge Brison, fotograaf Serge Brison, fotograaf

7 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG de buitenwereld. Zo brengt deze dualiteit van open-/geslotenheid een aan de ligging aangepast antwoord. Het uitwerken van de gevelcompositie is trouwens gebaseerd op een regulerend tracé dat de zones vol en leeg vastlegt. Op deze wijze houdt het metselwerk met bleke bakstenen, opgevoegd in dezelfde kleur, een monolithische uiterlijk in stand dat niet door openingen wordt ontkracht. Dit geldt zowel voor de voorgevel, die volkomen zijn rol speelt als ondoorzichtbare en ondoordringbare grens, als voor de achtergevel die, verlevendigd door een grote centrale en uitspringende ope- Serge Brison, fotograaf Serge Brison, fotograaf ning, de wisselwerking tussen de tuin en de woonruimten bestendigt. Het puntdak met natuurleien en de puntgevelbekleding in aluminium springen in t.o.v. de twee baksteenwanden, wat de nadruk op deze twee fundamentele elementen van het project versterkt. durven te trotseren. De voorgevel biedt plots een inham, deze markeert de ingang. De wandeling wordt binnen vervolgd. Eens de voorgevel voorbij moet de bufferzone van de diensten doorschreden worden. Het bereiken van het hart van de woning is een opeenvolging van stapsgewijze ontdekkingen. Het voetpad naar de inkom toe wordt gevormd door een kromming die de bezoeker eerst ertoe brengt de vallei te overschouwen die zich ontvouwt achter de woning en vervolgens langs een hoge gesloten muur te lopen waarvan alleen de glastegels de gestrengheid Het betreft hier een architectuur waarbij de zorg voor details onderstreept dient te worden. Deze detailarchitectuur, zowel in het concept als bij de uitwerking, van binnen- en buitenkant van de woning brengt zo zijn voordelen mee voor het gebouw. Serge Brison, fotograaf

8 6 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Laurent Brandajs, fotograaf

9 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG Laurent Brandajs, fotograaf

10 8 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Woning te Roeselare Carl Vanacker Foto s: Studio Claerhout Dit project bestaat uit twee identieke koppelwoningen, ontworpen en bewoond door ir-architect Carl Vanacker. De oostelijk georiënteerde woning is de gezinswoning. In de woning aan de westzijde is zijn studiebureau gevestigd. De woningen bevinden zich onder een gemeenschappelijk asymmetrisch zadeldak dat vooraan boven de dubbele garagepoorten lijkt te zweven. De leikleurige tegelpannen en de lange gevelstenen versterken het zuivere en lineaire karakter van de woning. Voor de gevelsteen werd gekozen voor een rode steen. Het formaat is 290x90x50 mm, hetgeen aan het metselwerk een zekere elegantie verleent. De inkomhal bevindt zich achter een 5,40 m hoog raam in de zijgevel. Achteraan kijken de bewoners door woningbrede raampartijen uit op de tuin in het zuiden. Elke woning telt drie niveaus en realiseert zo een bewoonbare oppervlakte van 235 m 2 met een grondinname van slechts 120 m 2.

11 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

12 10 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Arco del Milenio - Madrid J. Adell Argiles Foto s: G. Peirs De 12de Internationale Conferentie voor Baksteenmetselwerk werd in 2000 gehouden in het Congrespaleis te Madrid. Professor Adell Argiles van de Polytechnische School van Madrid wilde dit evenement uitbeelden door het optrekken van de millenniumboog nabij het Congrespaleis, waarvan hij trouwens de draagkrachtbeginselen tijdens de conferentie uitlegde. Deze cilinderwand met een diameter van 14 meter is een architecturaal beeldhouwwerk. Hij behoort tot het doorsteek -thema. Door zijn geometrie markeert hij de toegangsweg naar het Congrespaleis. De cilinderwand is afhellend in de grond verzonken. Twee volle delen zijn symmetrisch en begrenzen het voorwerp. Deze twee kwadranten van de cilinder zijn verbonden door een kromboog met een opening van 10 meter breedte en een hoogte van 5 meter, die de inscriptie Arco Milenio 2000 bevat. Lijnen lopen langsom de cilinder en onderstrepen de helling. Dit effect wordt bereikt door afwisseling van vijf lagen rode en een laag gele baksteen. De bakstenen, van het model Universal Clay Brick, hebben verwijderbare delen. Verticale wapeningen kunnen in

13 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG de aldus gevormde openingen geplaatst worden om de nodige treksterkte te verkrijgen. Bijkomend werden om de drie lagen een langswapening aangebracht.

14 12 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Bryggeri-kwartier - Lillehammer Foto s: G. Peirs Het Noorse stadje Lillehammer ligt aan de ingang van het befaamde Gudbrandsdal en was in het verleden hoofdzakelijk bekend bij literatuurliefhebbers. Hier heeft Sigrid Undset gewoond en hier staat ook het huis waar Ibsens legendarische held Peer Gynt ooit zou gewoond hebben. In 1994 werd Lillehammer bij het brede publiek bekend omdat de Olympische winterspelen er gehouden werden. Lillehammer is, zoals alle Noorse provinciesteden, hoofdzakelijk in hout gebouwd, maar ter gelegenheid van de winterspelen werd het enige baksteengebouw uit het centrum, een oude brouwerij, omgebouwd tot multifunctioneel complex. Tezelfdertijd werden op de terreinen van de brouwerij nog een zestal nieuwe gebouwen en een overdekte parkeerplaats opgetrokken, zodat de site Bryggeri nu een baksteenoase vormt in de stad. De meeste gebouwen bevatten naast een administratief of commercieel gedeelte ook een aantal woningen. Alhoewel de architecten de negentiende-eeuwse bouwstijl van de brouwerij niet geïmiteerd hebben, hebben ze toch geöpteerd voor een industrieel aandoende architectuur, waardoor het geheel erg natuurlijk overkomt en in het leuke stadje een prettige enclave vormt, die mooi contrasteert met het openluchtmuseum op de heuvel net aan de rand van het centrum.

15 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

16 14 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Het Karmelietenklooster Saint-Maur - Jura J. Cosse Foto s en tekst: Jean Cosse De plaats, intiem verbonden met het leven zelf, impliceert ook het landschap, ontstaan uit de fysieke structuren van onze aarde, de aard van de grond, het reliëf, de vegetatie, het klimaat, de sporen die de mens achterlaat De plaats bepaalt een omgeving met een specifiek karakter. In de loop der tijden hebben de mensen de plaatsen verbonden met hun eigen kenmerken om er streken van te maken. De streek heeft de denkwijze van de bewoners beïnvloed en omgekeerd hebben de mensen hun denkwijze omgezet in gebouwen. Door de mondialisering en de hergroepering van de Westerse landen in een verenigd Europa, lijdt de mens enig identiteitsverlies. Toch ervaart hij, in zijn diepste innerlijk, de behoefte aan herkenning, de wens om ergens deel uit te maken van een microkosmos, een eigen beeld te hebben van zijn omgeving met het daarbij behorend gevoel van veiligheid. In deze nieuwe context vormen de streek, de historische stad een tastbare identiteitsfactor. Wij zien hoe de regio s spontaan hun eigen stijl herwaarderen onder de vorm van eigen producten, eetgewoonten, toerisme,

17 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG zorg voor het patrimonium. En tezelfdertijd bevestigen ze hun recht deel te hebben in het algemeen beleid van de gemeenschap. Voor de architect die belangstelling heeft voor de gemeenschapsproblematiek, levert de zorgvuldige lectuur van populaire architectuur, geduldig aangepast aan de plaatselijke omstandigheden, een goede les door de verkenning van de vitale vormen, de intrinsieke orde van de plannen en de vaak aanwezige poëtische intuïtie. De lezing van het streekgebonden architectuurpatrimonium is waardevol voor het bouwen van vandaag, op voorwaarde dat men de vooruitgang niet schuwt en geen pastiche zoekt. Ook

18 16 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 geen kopie of andere namaak die een oorspronkelijke vorm levenloos zou maken. Bouwkundige opties Vanuit een complex programma, verbonden met de wens voor strikte economie volgens de armoede die in de regel van de Karmelietessen is ingeschreven, is geopteerd voor een strakke keuze van materialen en bouwtechnieken. Die moesten eenvoudig zijn, maar ook een grote bewoonbaarheid vertonen en tezelfdertijd het mooie landschap errond eerbiedigen. Er is geen redelijke plaats voor de markante elementen die typisch zijn voor het moderne denken, zoals glazen wanden of hoogtechnologische structuren. Overigens weet iedereen dat de ratio gevaarlijk is voor de Kunst, toch een van de doelstellingen van de Architectuur. En alhoewel de architectuur zich op de rede beroept, heeft ze ook nood aan schoonheidsgevoel, met de poëzie als ultieme roeping. In deze context is de keuze gevallen op volle, dragende baksteenmuren van 40 cm dikte, in een voor België ongebruikelijke bouwwijze. Muren uit lucht en gebakken klei, met gezonde en duurzame thermische isolatie die bovendien de thermische inertie heeft die bij lichte constructies ontbreekt. Kleine, verticale perforaties verzekeren de thermische isolatie. De stenen zijn gerectificeerd, zodat men voor de horizontale voegen met lijm kan werken. De verticale voegen bestaan uit tand- en groefverbindingen. Op die manier worden de thermische bruggen vermeden die inherent zijn aan de mortel. De buitenkant is bepleisterd, zoals dat in de Jura traditioneel is; aan de binnenkant zijn gipsplaten gebruikt. Dit constructief principe, dat heel eenvoudig is en de locale traditionele bouwwijze sterk benadert, legt de architect wel architectonische beperkingen op. Hetzelfde geldt voor de gebruikelijke grote dakoversteek. Het vraagt een goed doordacht concept om tot een architectuur voor onze tijd te komen. Het hedendaagse In deze visie is het hedendaags karakter gebonden aan het architecturale met zijn consequenties voor de volumes en de signaalwerking. Noodzakelijke vormen, voortkomend uit de architectuur van de plaats worden in het concept als nuttig weerhouden, herschapen met onze huidige mogelijkheden.

19 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG De hellingen van daken en puntgevels, de behandeling van de randen, het timmerwerk van de uitkragingen, de vorm van de vensteropeningen, de klokkenmuur, etc illustreren deze basishouding. In deze streek waar het vaak regent, waar sneeuw elke winter overvloedig valt, is een overdekking met schuine daken onbetwistbaar het meest aangewezen. Een steile helling, vergeleken met een zwakke, schept binnenin beter in te richten ruimten, met bijzondere spatiale kwaliteiten, zonder dat het nodig is de zijmuren te verhogen. Deze muren brengen het dak tot dicht bij het plateau. In dit weidse landschap ziet men van ver de schuine daken, in dezelfde kleur als de aarde, als tijdloze voorzetting van het natuurlijke landschap. Voor Victor Hugo was de architectuur het handschrift van de mens. Ze moet beschutting brengen en dienen, maar ook onze denkwijze, onze waarden, de gevoeligheden van onze tijd omvatten.

20 18 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 TECHNIEK Metseltechnieken in Europa In Europa treft men verschillende bouwwijzen met baksteen aan, naargelang van de streek waarbij de geologische, klimaats- en historische gegevens bouwtradities een belangrijke rol spelen. Zo wordt in landen met een regenklimaat zoals België, baksteen sedert lange tijd gebruikt, met een traditie van een muurdikte van een tot anderhalve steen en de evolutie heeft in de tweede helft van de 20ste eeuw geleid tot het verschijnen van de spouwmuur met de dragende muur en de gevel in baksteen. De spouwmuur kende dermate succes dat dit heden ten dage kan doorgaan voor de meest klassieke baksteenbouwwijze in België. Daarentegen is in de Europese landen aan de Middellandse zee waar het gebruik van baksteen historisch niet zo wijd verspreid is, de spouwmuur tegenwoordig nog steeds uitzonderlijk. In de streken waar al dan niet behouwen natuursteen wordt gebruikt hebben bouwheren nog de voorkeur voor dikke muren, die gewoonlijk zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde bepleisterd worden. Sinds de energiecrisis wordt grote aandacht besteed aan thermische isolatie en daarom heeft de baksteenindustrie in de laatste decennia lichte, geperforeerde bakstenen met lage warmtetransmissie ontwikkeld. Naargelang van hun breedte kunnen zij aangewend worden in volle muren met een muurdikte van 30 tot 40 cm of in dragende wanden bij spouwmuren ; zij zijn genoegzaam bekend als geperforeerde baksteen of snelbouw. Men spreekt ook al eens van tralieblokken. Men kan uiteraard ook volle muren bouwen in traditionele, zwaardere bakstenen (of betonblokken) doch dan moet men daar nog een laag isolatiemateriaal op aanbrengen om de vereiste k-waarde te bekomen. Nadeel van die werkwijze is, dat de pleisterlaag dan aangebracht moet worden op het isolatiemateriaal, dat niet de mechanische weerstand heeft die steenachtige materialen hebben. De constructie wordt dus minder goed bestand tegen stoten en in geval van beschadiging kan ze moeilijker hersteld worden. Een volle muur uit isolerende bakstenen, zonder bijkomend isolatiemateriaal heeft bovendien de bekende voordelen van een homogene en dus eenvoudige constructie. Wat geldt voor de spouwmuur met isolerend binnenblad, zonder bijkomende isolatie in de spouw, geldt dus mutatis mutandis ook voor de volle muur zonder bijkomende laag specifiek isolatiemateriaal. In de loop der tijden hebben nieuwe bouwproducten in gebakken klei een architectuur toegelaten die de bouwtradities van streken en landen respecteert, met gebruik van hedendaagse uitvoeringswijzen. Het Karmelietenklooster Saint-Maur in de Jura van de hand van Jean Cosse weerspiegelt deze denkwijze een volle muur met modern materiaal, wat de geperforeerde

21 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG baksteen ook is, en een recente uitvoeringstechniek, namelijk gelijmd metselwerk. Zodoende is het mogelijk het traditionele en het moderne te combineren. Om een optimale isolatie te bekomen worden de baksteenblokken gelijmd. Hiervoor maakt men gebruik van snelbouwstenen die vooraf op maat geslepen werden. De stenen worden met het legvlak in een lijmmortel gedompeld en dan op de vorige laag neergezet. De stootvlakken zijn voorzien van een tand- en groefsysteem, zodat ze droog tegen elkaar geplaatst kunnen worden. (Het gaat hierbij niet om de lijmtechniek die voor parementen soms gebruikt wordt, die eigenlijk een metseltechniek met dunne voegen is. ) In Duitsland en in Frankrijk, waar de volle, tweezijdig bepleisterde muur erg verspreid is, gebruikt men hiervoor in sommige streken bakstenen waarvan de breedte gelijk is aan de te realiseren muurdikte (30 tot 40 cm) Om de stenen niet te zwaar te maken beperkt men de lengte van de stenen tot 18 tot 24 cm. Wie deze bouwwijze in België zou willen toepassen, kan beter de traditionele Belgische snelbouwformaten gebruiken. Die zijn smaller (9, 14 of 19 cm) maar door twee rijen achter elkaar te plaatsen kan men om het even welke gewenste muurdikte realiseren. Het nadeel dat men twee rijen stenen moet plaatsen wordt gecompenseerd door de grotere lengte van de Belgische snelbouwstenen (29 of 59 cm) zodat het aantal stenen dat moet geplaatst worden niet groter wordt. Bovendien heeft het werken met twee rijen het voordeel dat de muur twee effen zijden krijgt, wat prettig is bij het latere pleisterwerk. Men kan ook, zoals in Zwitserland vaak gedaan wordt, een spouwmuur optrekken met buitenblad in snelbouw en dat buitenblad dan bepleisteren zoals men een volle muur zou bepleisteren. Voor een land als België, waar men graag gevelbaksteen gebruikt, lijkt het bepleisteren van een spouwmuur nogal vreemd, maar in landen met andere tradities inzake stedenbouw komt het sinds de energiecrisis wel meer voor.

22 20 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 Nummer jaar baksteenbouw in België Het eerste nummer van Bouwen met Baksteen verscheen in september 1975, dit exemplaar draagt het nummer 100. Het is dus tijd om even na te gaan wat onze ambities waren, nu een kwarteeuw geleden en wat er van die ambities in huis gekomen is. Het editoriaal van nummer 1 is over die ambities nogal kort: Het is de bedoeling van dit tijdschrift de architecten en ontwerpers behulpzaam te zijn bij het ontwerpen van baksteengebouwen en hiervoor is het noodzakelijk dat de voorgestelde gebouwen en technieken rekening houden met de typische eigenschappen (formaten, drukweerstanden, kleuren enz.) van de Belgische baksteenproductie enerzijds en van de Belgische bouwtradities anderzijds. De nadruk die gelegd werd op de technische uitvoerbaarheid en de Belgische bouwtradities moet gezien worden in de context van de tijd. Anno 1975 waren de gevolgen van de eerste petroleumcrisis nog niet echt tot de geesten doorgedrongen en duurzaam bouwen was helemaal geen populair begrip. Wel integendeel, we konden het toen nog beleven dat ministers van Huisvesting ons doodleuk vertelden dat bouwen voor de eeuwigheid een achterhaald begrip was. En een minister van Sociale Zaken presteerde het zelfs te beweren dat iemand die het metselaarsvak aanleerde onverantwoordelijk handelde: de gemeenschap zou hem later moeten onderhouden als werkloze. We moesten leren dat een woning een consumptieproduct is als een ander en dat een levensduur van 25 jaar meer dan voldoende was. Het woord wegwerparchitectuur had een positieve klank, we mochten onze huizen na verloop van tijd wegwerpen als een leeg bierblikje. Voor de fabrikanten van bakstenen klonken dergelijke affirmaties als vloeken in de kerk en het was de bedoeling van de redactie alleen technisch degelijk werk te laten zien. Aan de promotie van wegwerparchitectuur wilden wij niet meewerken. Vijfentwintig jaar later kunnen wij stellen dat wij onze oorspronkelijke bedoelingen trouw gebleven zijn. Bouwen met Baksteen is een tijdschrift over architectuur, maar met bijzondere aandacht voor de technische kwaliteit van de gebouwen. Er mag overigens ook vastgesteld, dat de Belgische bouwwereld zich niet heeft laten meeslepen in de toenmalige tijdsgeest. Dat valt onder meer op in de sociale woningbouw. In onze buurlan-

23 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG den moeten sommige woongebouwen na dertig jaar al gesloopt worden omdat ze onbewoonbaar zijn geworden. Die onbewoonbaarheid is meestal te wijten aan technische mankementen in combinatie met sociologische zoals te massale opeenstapeling van woningen op te kleine ruimte. In de Belgische architectuur is dit soort mislukkingen niet aan de orde of toch hoogst uitzonderlijk. Dat alles betekent niet dat de Belgische architectuur technisch conservatief zou zijn. Wel integendeel. Bij het doorbladeren van oude jaargangen van ons tijdschrift valt bijvoorbeeld op, dat de aandacht voor de eigenschappen van de materialen nu groter geworden is. Zo werden vroeger nogal wat gevels van eengezinswoningen wit geschilderd. Dat gebeurt nu veel minder, architecten en bouwheren gaan liever op zoek naar baksteen met specifieke textuur en kleur.

24 22 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 In de keuze van de gevelbaksteen zijn er duidelijke evoluties. Dat valt onder meer op in de formaten. Anno 1975 bestond nog veel vraag naar stenen met lage hoogte, bijvoorbeeld het formaat 220x105x40. Deze platte stenen, vermetseld met dikke horizontale voegen verleenden aan het parement een sterk horizontale structuur. Tegenwoordig worden veel stenen met hoogte 65 mm en meer gebruikt en in de allerlaatste jaren heeft het gebruik van zeer dunne voegen ( gelijmd metselwerk) een zekere populariteit verworven. In dezelfde periode is het aanbod aan gevelbaksteen enorm toegenomen. De Belgische baksteenindustrie heeft zich opgewerkt tot Europees marktleider voor gevelsteen, wat aan onze exportcijfers ook duidelijk te zien is. Evolutie is er eveneens in de binnenmuursteen. Een kwarteeuw geleden was de snelbouw reeds goed ingeburgerd als materiaal voor binnenmuren en voor het binnenblad van een spouwmuur.

25 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG Het meest populaire formaat was toen 290x140x90. Vandaag de dag hebben binnenmuurstenen in de regel een hoogte van 140 of 190 mm. Ook de logistiek is totaal veranderd. Men moet al een dagje ouder zijn om zich nog de tijd te herinneren toen onverpakte bakstenen door vrachtwagens aan de straatkant werden afgekipt alsof het een hoop zand was. Toch was dat in 1975 nog eerder de regel dan de uitzondering. De grootste evolutie ligt ongetwijfeld in de verbeterde informatie. Baksteen is een zeer oud product dat iedereen meent te kennen en anno 1975 was de beschrijving van baksteen in bestekken vaak nogal vaag: locale steen van eerste keus, goed gebakken, helder klinkend Tot aan de invoering van de Belasting op de Toegevoegde Waarde of BTW op 1 januari 1971 werd op gewone baksteen een overdrachttaks geheven van 7 promille, tegen 7 procent voor gevelsteen. Maar uiteraard was de Minister van Financiën niet in staat een sluitende definitie te geven van gevelbaksteen. Het gevolg was, dat de bouwwereld zuinig omsprong met die benaming en tot lang na het jaar 1971 bestond de neiging gewone baksteen te kopen als men eigenlijk parementsteen nodig had. Dat kon wel eens aanleiding geven tot vorstschade en betwistingen achteraf over wat de aannemer nu eigenlijk besteld had. Alhoewel de fiscale reden voor de naamsverwarring reeds in 1971

26 24 BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG 2002 In 25 jaar is de kwaliteitszorg in de baksteensector enorm toegenomen. was weggevallen, heeft de aloude gewoonte gewone baksteen voor te schrijven nog enkele jaren geduurd. De publicatie van een Belgische Norm voor gevelbaksteen (NBN B ) in het jaar 1986 en de daarbij behorende invoering van het Benormerk voor gevelsteen heeft er dan definitief een einde aan gemaakt. Bouwen met Baksteen heeft altijd aandacht besteed aan de bouwfysische aspecten van het bouwen en wij geloven vast dat ons tijdschrift bijgedragen heeft en nog bijdraagt aan de verbetering van de technische kwaliteit van het onroerend patrimonium van dit land. Alhoewel wij vooral aandacht besteden aan Belgische architectuur, sluiten wij niet de ogen voor wat in het buitenland gebeurt. Wel integendeel, in vrijwel elk nummer tonen wij een of andere buitenlandse realisatie, ook al gaat het dan soms over gebouwen die in ons klimaat niet zouden thuishoren of die gerealiseerd zijn via bouwtechnieken die bij ons niet gebruikelijk zijn. Blijft tenslotte de vraag wat onze invloed is geweest op de Belgische architectuur als dusdanig. Wat meteen een bijkomende vraag oproept: wat is architectonische kwaliteit? Over smaken en kleuren kan men niet redetwisten, al zijn er toch enkele criteria die wij pogen te hanteren. Zo menen wij dat een gebouw dat technische mankementen vertoont onmogelijk goede architectuur kan zijn. Tot de technische mankementen rekenen wij ook overdreven onderhouds- en bedrijfskosten. Allicht lagen wij hiermee wat voor op de trend naar duurzaam bouwen die nu in de schijnwerpers staat.

27 BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost-Vlaanderen Kleiprodukten HOVE Lindendreef Ninove Tel. (054) Fax (054) (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant Oudenaarde Tel. (055) Fax (055) (H-O) SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S-H-W) AMT Gentstraat Temse Tel. (03) Fax (03) (P-L) West-Vlaanderen Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg Egem (Pittem) Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S) HANSON DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) Fax (051) (V-P-L-S-H) TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat Zonnebeke Tel. (051) Fax (051) (V-P-S) Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) Fax (059) (V-S-H) Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat Ledegem Tel. (056) Fax (056) (V-P) Terca BRICKS Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) Fax (056) (V-P-L-S-H-A-O) KORAMIC Kapel-ter-Bede Kortrijk Tel. (056) Fax (056) (D) Limburg Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg Veldwezelt Tel. (012) Fax (012) (H) TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg Maaseik Tel. (089) Fax (089) (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg Spouwen Tel. (089) Fax (089) (H) Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan Lanklaar Tel. (089) Fax (089) (H) TERCA - TESSENDERLO Havenlaan Tessenderlo Tel. (013) / Fax (013) (P-L) Antwerpen Steenbakkerijen DAMMAN Steenbakkerijen Niel Tel. (03) Fax (03) (P-L) Steenbakkerij HEYLEN (HANSON DESIMPEL) Oude Baan Terhagen (Rumst) Tel. (03) Fax (03) (P-L) Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren Boom Tel. (03) Fax (03) (K-A-T) Steenfabriek van NIEL (HANSON DESIMPEL) Landbouwstraat Niel Tel. (03) Fax (03) (H) SYNDICAAT MACHIENSTEEN Nieuwstraat Rumst Tel. (03) Fax (03) (V-P-L-S) DESTA Heerle Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) Fax (03) (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts St.-Lenaarts Tel. (03) Fax (03) (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam Beerse Tel. (014) Fax (014) (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei Rijkevorsel Tel. (03) Fax (03) (H-A) TERCA - BEERSE Absheide Beerse Tel. (014) Fax (014) (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan Westmalle Tel. (03) Fax (03) (V-S-H-A) Brabant Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos Hekelgem Tel. (053) Fax (053) (H) Henegouwen Briqueterie de PERUWELZ (HANSON DESIMPEL) Rue de l Europe, Péruwelz Tel. (069) Fax (069) (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT Barry Chaussée de Bruxelles Barry Tel. (056) Fax (056) (S) TERCA - GHLIN Route de Wallonie Ghlin Tel. (065) Fax (065) (V-S-O) TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge Warneton (Comines) Tel. (056) Fax (056) (H) Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat Ploegsteert Tel. (056) Fax (056) (P-L-W) Namen Briqueterie de WANLIN (HANSON DESIMPEL) Route de Beauraing Wanlin Tel. (082) Fax (082) (S-A-O)

28 Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/