Licht en Gezondheid. Effecten van licht gaan veel verder dan alleen perceptie. IE&IS / Human Technology Interaction

Transcriptie

1 Licht en Gezondheid Effecten van licht gaan veel verder dan alleen perceptie IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 1

2 Licht en Gezondheid Licht blootstelling Visuele effecten Non-visuele effecten Visuele prestatie Visuele ervaring Circadiane effecten Acute effecten Gezondheid & welzijn IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 2

3 De rol van licht Niet-visueel Derde fotoreceptor staafjes kegeltjes BWK / unit Building Physics & Services PAGE 3

4 De rol van licht Niet-visueel Rechtstreeks verbonden met biologische klok SCN BWK / unit Building Physics & Services PAGE 4

5 Licht en Gezondheid Belang licht voor welzijn zeer breed: Biologische klok - Slaap / waak ritme - Controleert veel lichamelijke functies (bv. temperatuur, alertheid, spijsvertering) IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 5

6 Licht en Gezondheid Belang licht voor welzijn zeer breed: Biologische klok Loopt op zichzelf niet precies 24h Heeft zeitgebers nodig om gelijk te lopen met de omgeving (24h) Licht (daglicht) is de belangrijkste zeitgeber IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 6

7 Licht en Gezondheid Biologische klok - Slaap / waak ritme IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 7

8 Licht en Gezondheid Biologische klok - Belang: voldoende blootstelling aan licht - Én: op het juiste moment IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 8

9 Licht en Gezondheid Biologische klok - Effecten van licht afhankelijk van timing, duratie, en samenstelling van het licht IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 9

10 Licht en Gezondheid Er bestaan ook acute effecten van licht Bijvoorbeeld: alertheid IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 10

11 Licht en Gezondheid Belang licht voor welzijn zeer breed: Lichttherapie succesvol toegepast bij: - Winterdepressie - Niet-seizoensgebonden Depressie IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 11

12 Licht en Gezondheid Licht & Dementie? IE&IS / Human Technology Interaction PAGE 12

13 Klachten Typische ouderdomsklachten Achteruitgang gezichtsvermogen Immobiliteit/valangst Verstoord slaap-waak ritme Depressief met dementie Verdere achteruitgang cognitie Gedragsveranderingen Rusteloos/Dwalen BWK / unit Building Physics & Services PAGE 13

14 De rol van licht Visueel Meer licht nodig (> factor 3) voor zelfde visuele prestatie. Het kunnen uitvoeren van dagelijkse activiteiten bevordert geluk, functioneren en verlengt levensduur 1 De verlichting bij ouderen is niet aangepast aan verhoogde lichtbehoefte 2,3 1Menec VH (2003) 2Aarts MPJ and Westerlaken AC (2005) 3 Sinoo, van Hoof, Kort (2011) 4 Aarts, Aries, Straathof, van Hoof (2015) BWK / unit Building Physics & Services PAGE 14

15 De rol van licht Visueel Lens transmittance Relative % transmittance u n u u l 10 n 0 nl u nl l u n l u n l u n l Wavelength (nm) u n l u n l u n l New Born years years 25 Jaar 47 Jaar 60 Jaar Values are expressed as a % of the 560 nm point for new born (max transmittance) Adapted from Brainard et al, Jaar 82 Jaar 91 Jaar 15

16 Welk kleuren zijn nog zichtbaar? BWK / unit Building Physics & Services

17 Contrast MM Sinoo, 2010 BWK / unit Building Physics & Services

18 Gebruik van contrast MM Sinoo, BWK / unit Building Physics & Services

19 Gebruik van contrast MM Sinoo, 2010 BWK / unit Building Physics & Services 19 PAGE

20

21 Licht eisen visueel overdag Verlichtingsterkte horizontaal op taak > 1000 lx Vermijden van hoge luminantie contrasten. Bij voorkeur verhouding 1:3 Algemene verlichting horizontaal~ 300 lx BWK / unit Building Physics & Systems PAGE 21

22 De rol van licht Niet-visueel Derde fotoreceptor staafjes kegeltjes BWK / unit Building Physics & Services PAGE 22

23 De rol van licht Niet-visueel Ø Slaap-waak ritme verbeterde significant 1,3 Ø Cognitie op MMSE-schaal verbeterde 2 Ø Verlengde slaapduur 2 Ø Vermindering depressie 2,5 Ø Verschuiven biologische klok 3 Ø 2,5-3 uur in de ochtend is voldoende 3 Ø Verhoogde amplitude in lichaams temperatuur 4 Ø Verbetering in rusteloos gedrag :00 08:00 14:00 14:00 20:00 20:00 02:00 02:00 08:00 08:00 14:00 14:00 20:00 20:00 02:00 02:00 08:00 08:00 14:00 14:00 20:00 20:00 02:00 02:00 08:00 08:00 14:00 14:00 20:00 20:00 02:00 02:00 08:00 08:00 14:00 14:00 20:00 20:00 02:00 02: :00 14:00 20:00 02:00 08:00 14:00 20:00 02:00 08:00 14:00 20:00 02:00 08:00 14:00 20:00 02:00 08:00 14:00 20:00 02:00 1 Someren EJW van, Kessler, Mirimar, Swaab (1997) 2 Riemersma van de Lek R., Swaab, Twisk, Hoogendijk, van Someren(2008) 3 Sloane PD, Williams, Mitchell, Edinger, Zimmerman (2007) 4 Hoof J van, Aarts, Renze, Schoutens (2009a) 5 M st, EIS (2013) Van Someren et al. (1997) BWK / unit Building Physics & Services PAGE 23

24 De rol van licht Niet-visueel Ø 1000 lx op het oog 1,2,5 Ø Gedurende minimaal 3 uur per dag 3 Ø Hoge kleurtemperatuur (meer blauwig licht) 4 Exacte waardes nog niet gedefinieerd! 1 Someren EJW van, Kessler, Mirimar, Swaab (1997) 2 Riemersma van de Lek R., Swaab, Twisk, Hoogendijk, van Someren(2008) 3 Sloane PD, Williams, Mitchell, Edinger, Zimmerman (2007) 4 Hoof J van, Aarts, Renze, Schoutens (2009a) 5 M st, EIS (2013) BWK / unit Building Physics & Services PAGE 24

25 Indicatie waardes Sloane, et al (2007): 2500 lux v.d. Lek, et al (2008): 1000 lux V V Color temperature / color v. Hoof, et al (2009): 6500 K 2700 K Spreeuwenberg, et al (2010): 4900 K V X X Exacte waardes nog niet gedefinieerd BWK / unit Building Physics & Services PAGE 25

26 Niet-visueel Overdag > 1000 lx verticaal Hoge kleurtemperatuur > 6500 K Nacht < 5 lx Lage kleurtemperatuur 2700 K of zelf kortgolvig licht (rood) BWK / unit Building Physics & Services PAGE 26

27 Ook belangrijk Uitzicht Een aantrekkelijk of interessant uitzicht kan therapeutisch werken en bijdrage tot verbetering van het wooncomfort Aanwezigheid van ramen kan de sociale interactie bevorderen. Bewustzijn van plaats De gradatie tussen privé en openbare ruimtes moet als dusdanig herkend worden. Verlichting kan daarbij helpen. Torrington JW and Tregenza PR. (2007) BWK / unit Building Physics & Syservices PAGE 27

28 Kunstlicht of daglicht? BWK / unit Building Physics & Syservices PAGE 28

29 Daglicht en dementie Daglicht voldoet aan de meeste criteria! Hoge lichtniveaus (buiten lx) Hoge kleurtemperatuur overdag Lage niveaus en kleurtemperatuur bij zonsopkomst & ondergang Dynamisch Ramen bieden uitzicht Dr. ir. M.B.C. Aries Drs. L. Zonneveldt BWK / unit Building Physics & Services PAGE 29

30 Lichtblootstelling ouderen in zorginstelling 1000 lx voor 10 minuten per dag 1 8% van de mensen komt nooit buiten! 2 Mensen die dagelijks gedurende het gehele jaar aan hoge lichtniveaus blootstaan: doen minder dutjes worden s nachts minder vaak wakker 2 1 Sanches, et al (1993) 2 Aarts en Westerlaken (2005) BWK / unit Building Physics & Services

31 Daglicht en dementie Positie interieur! Percentage van de tijd tussen in de ochtend waarbij verticale verlichtingssterkte > 1000 lx is Zicht naar raam Zicht naar binnen Oosterheem, Zoetermeer ir. M.P.J. Aarts I. Nugteren Bsc

32 Ochtend. Hoog lichtniveau en kleurtemperatuur BWK / unit Building Physics & Systems PAGE 32

33 Middag. Algemeen 300 lx, lokaal 1000 lx horizontaal BWK / unit Building Physics & Systems PAGE 33

34 Avond. Algemeen 300 lx vloer niveau Less electrical lighting necessary in window area BWK / unit Building Physics & Systems PAGE 34

35 Ontwerp nacht; 11 pm 6 am Veiligheid Begeleiden clienten naar badkamer/terug naar eigen kamer Lage lichtniveaus in clientenkamers BWK / unit Building Physics & Services PAGE 35

36 Voorbeeld verlichting clienten kamers Ochtend en avond: Dusk/dawn Hoofdslaap 1:14 uur eerder Tijd van wakker liggen korter Slaapduur langer Minder nachtelijke activiteit Nacht orientatieverlichting en extra accent toilet als client uit bed komt Fontana Gasio P. et al (2003) BWK / unit Building Physics & Systems PAGE 36

37 Met dank aan Alle participanten in de diverse onderzoeken, Joost van Hoof, Sennae Chraibi, Ilse Nugteren, Eefke van den Ouweland, Jochem Straathof, Emelieke Huisman, Peer van Kemenade, Toine Schoutens, diverse woon/zorg organisaties, Stichting Kien Kijk ook op voor later.nl BWK / unit Building Physics & Services PAGE 37