Moeheid bij sarcoïdose: invloed van biologische klok slaapstoornissen

Transcriptie

1 Moeheid bij sarcoïdose: invloed van biologische klok slaapstoornissen Marcel Smits, neuroloog-somnoloog 1,2 1: Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede Multidisciplinair expertise centrum voor slaapwaak stoornissen en chronobiologie. 2: lid Gezondheidraad cie CVS/ME

2 Heer A, 42 jaar, stabiele sarcoïdose, kan werk (kantoorwerk) steeds minder goed aan wegens moeheid, concentratie en geheugenstoornissen. Wordt niet uitgerust wakker, snurkt nogal eens, Valt niet in slaap overdag ligt s nachts nogal eens een uur wakker, waarbij van alles door het hoofd maalt. Fatigue Assesment Score (40) Vraagstelling verwijzer: Slaapstoornis oorzaak van de moeheid? Hoe behandelen?

3 Mevr B, 44 jaar, stabiele sarcoïdose, 3 jaar geleden gepromoveerd, erg prettige werkomgeving, enthousiast, neemt veel initiatieven,zit vol plannen, maar. Overdag moe, Het kost steeds meer moeite en energie om plannen om te zetten in daden. Als ze middags stil zit kan ze gemakkelijk indutten. FAS score: 32 Vraagstelling verwijzer: Slaapstoornis oorzaak van de moeheid? Hoe behandelen?

4 OORZAKEN VAN MOEHEID

5

6 Welke slaapstoornissen kunnen moeheid veroorzaken?

7 Slaapkwaliteit bepalende factoren: slaapopbouw slaap homeostase (twee processen model)

8 Hypnogram (slaap opbouw)

9 Stoornissen van de slaap opbouw Verkeerde opvatting over de slaap: subjectief slecht geslapen, volgens hypnogram (nagenoeg) ongestoorde slaap Mogelijke verklaringen: 1. Bij wakker zijn steeds aan hetzelfde denken; geen tijdsbesef 2. Moeheid s morgens / overdag wordt ten onrechte gekoppeld aan slecht slapen

10 Obstructief Slaap Apneu Syndroom (OSAS) 1. Hard snurken 2. Ademstops apneu s tijdens de slaap 3. Overdag gemakkelijk in slaap vallen / moe.

11 Stoornissen van de slaap opbouw overkeerde opvatting over de slaap o Rusteloze benen onarcolepsie o ademhaling gebonden slaapstoornissen ( slaap apneu syndroom)

12 Het slaap-waak ritme Slaaphomeostase 12

13 Het slaap-waak ritme Circadiane ritmiek (biologische klok) 13

14 Het slaap-waak ritme Slaaphomeostase en Circadiane ritmiek (biologische klok) 14

15 Het slaap-waak ritme Slaaphomeostase en Circadiane ritmiek (biologische klok) 15

16 Proces S en Sarcoïdose:

17 Forse Sarcoïdose moeheid Onvoldoende slaapschuld / slaapdruk slaapstoornis

18 Slaap en de biologische klok

19 90 minutes ultradian rhythm night day

20 Melatonine en de biologische klok

21 Melatonine en slaap-waakritme Melatonine pg/ml 200 Licht s avonds Melatonine 10 uur na melatonin onset Melatonine 5 uur vóór melatonin onset Licht s morgens 20:00 24:00 8:00 Lewy et al. Science (1980),210:1267-9

22 dag Biologische klok slaapstoornissen normaal slaap-waak ritme Kloktijd melatonine Uitgestelde Slaapfase stoornis Naar voren verschoven Slaapfase stoornis Onregelmatig slaap-waak ritme

23 Dim Light Melatonin Onset DLMO De DLMO is de beste representant van de 24-uurs melatonine curve

24 Behandeling van biologische klok stoornissen: Versterking van zeitgebers / timecues (regelmaat) Lichttherapie Melatonine 5 uur voor DLMO!!!

25 Oorzaken van biologische klok stoornissen: veranderde dagindeling: Jetlag Ploegendienst leefwijze Trauma Beschadiging anatomie van de hersenen Psychotrauma genetisch

26 Heer A, 42 jaar, stabiele sarcoidose, kan werk (kantoorwerk) steeds minder goed aan. wegens moeheid, concentratie en geheugenstoornissen. Wordt niet uitgerust wakker, snurkt nogal eens, Valt niet in slaap overdag ligt s nachts nogal eens een uur wakker, waarbij van alles door het hoofd maalt. Fatigue assessment scale (FAS): 40 (n: <22) Polysomnografie: Geen slaap apneu syndroom Hypnogram: doorslaapstoornis

27

28 Partiële melatonine curve Reeks :00 22:00 23;00 24:00:00 1:00 DLMO: 24:00 uur (Normaal: tussen 20:00 en 21:30)

29 Diagnose: Moeheid bij gestoorde slaaparchitectuur, Doormalen van gedachten, uitgestelde slaapfase stoornis en stabiele sarcoïdose Behandeling doorslaapstoornis: Cognitieve gedrags therapie voor insomnie Medicatie, bv Amitriptyline / Mirtazapine

30 Heer A, 42 jaar, stabiele sarcoidose, kan werk (kantoorwerk) steeds minder goed aan. wegens moeheid, concentratie en geheugenstoornissen. (vervolg) 3 mg melatonine om 19:00 uur: slaapt vlot in Wordt niet meer wakker s nachts Komt fit uit bed s morgens Veel minder moe (FAS: 28)

31 Mevr B, 44 jaar, stabiele sarcoidose, 3 jaar geleden gepromoveerd, erg prettige werkomgeving, enthousiast, neemt veel initiatieven,zit vol plannen, maar. Overdag moe, Het kost steeds meer moeite en energie om plannen om te zetten in daden. Als ze middags stil zit, kan ze gemakkelijk indutten. FAS score: 32 Polysomnografie: Geen slaap apneu syndroom Ongestoorde slaaparchitectuur Melatonine curve: Partiele curve: melatonine komt om 21:00 uur op gang 24 uurs melatonine curve normaal.

32 Diagnose: Moeheid en slaperigheid overdag waarvan de oorzaak onbekend is. (idiopathische hypersomnolentie) bij stabiele sarcoidose.

33 Behandeling: Ritalin 10 mg om 14:00 uur Iets fitter s middags, maar hoofdpijn. Modafinil 100 mg om 14:00 uur (en aanpassen o.a.c.): Veel fitter s middags. FAS: 24 Gebruikt alleen door de week modafinil.

34 Samenvatting: Moeheid bij sarcoidose is nogal eens goed behandelbaar door de slaap te onderzoeken en te verbeteren.

35 Slaap bevorderende tips: s avonds en s nachts rust in het hoofd: 2 uur voor het naar bed gaan geen geestelijke en lichamelijk inspanning Bij doormalen van gedachten: maak to do lijstje 3 x per dag een echte pauze Leef volgens je biologische klok Overdag gedoseerde rust en inspanning Slaapmiddelen: alleen als crisis interventie niet meer dan 2 weken! Ga naar Vul zeftest slaapstoornissen in Bespreek die met uw huisarts

36

37 ???