Lichtontwerp voor een verpleeghuis voor mensen met dementie
|
|
- Frieda van de Velde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Bouwfysica Lichtontwerp voor een verpleeghuis voor mensen met dementie Het aantal mensen dat lijdt aan dementie wordt geschat op ongeveer 24 miljoen wereldwijd en zal in 2040 gestegen zijn naar 81 miljoen [1]. Bepaalde gedragskenmerken zoals nachtelijke onrust en dwalen, leiden vaak tot een situatie waarin het voor deze mensen niet langer mogelijk is om in hun eigen fysieke en sociale omgeving te blijven wonen. Opname in een verpleeghuis is dan het gevolg [2]. Licht en verlichting kunnen een positieve bijdrage leveren aan het welbevinden en het gedrag van dementerenden. Er zijn hiervoor al diverse richtlijnen opgesteld [3, 4, 5, 6]. In dit artikel zal aangetoond worden dat het mogelijk is een lichtontwerp te maken waarbij het goed kunnen zien (visueel effect van licht) en de nachtrust (slaap-waak ritme, niet-visueel effect van licht) bevorderd worden met behoud van een comfortabele sfeer. De lichtontwerpen zijn gemaakt voor een verpleeghuis in Nederland. ir. M.P.J. (Mariëlle) Aarts, TU Eindhoven, faculteit Bouwkunde, unit Building Physics and Systems ir. S. (Sanae) Chraibi, TU Eindhoven, faculteit Bouwkunde, unit Building Physics and Systems dr. ir. A.D. (Ariadne) Tenner, Stichting Onderzoek Licht en Gezondheid (SOLG), Eindhoven Inleiding Dementie is de verstoring van geestelijke vermogens door aandoeningen in de hersenen. Ongeveer 1 op de 10 ouderen in Nederland lijdt aan een vorm van dementie, waarvan de bekendste de ziekte van Alzheimer is. Typische symptomen voor mensen met dementie zijn geheugenverlies, onrust, verminderde sociale vaardigheden, angst en depressies. Ruwweg 95% van de mensen die aan dementie lijden is ouder dan 65 jaar, vandaar dat leeftijd het grootste risico vormt om dementie te ontwikkelen. Typische licht gerelateerde ouderdomsaspecten zijn gedeeltelijk verlies van gezichtsvermogen, immobiliteit veroorzaakt door valangst en een verstoord slaap-waakritme. Een goed lichtontwerp voor een woonomgeving voor mensen met dementie zal allereerst rekening moeten houden met de bewoners zelf en bij voorkeur hun activiteiten ondersteunen. Een dagritme voor bewoners van een verpleeghuis ziet er vaak als volgt uit: ontwaken, wassen/ aankleden, ontbijten, individuele activiteiten ondersteund door medewerkers, lunch, individuele of groepsactiviteiten, avondeten, eventueel televisie kijken en tenslotte naar bed. De meeste activiteiten vinden plaats in de gemeenschappelijke woonkamer. De verlichting in een verpleeghuis moet in ieder geval afgestemd worden op de visuele en niet-visuele behoeften van de bewoners, maar moet het ook mogelijk maken voor de verzorging en medische staf om hun werkzaamheden veilig uit te kunnen voeren. Voor de bewoners, maar ook voor de bezoekers, is het zeer belangrijk dat de verlichting een aangename sfeer creëert. Visuele aspecten Bewoners Er bestaat een sterke correlatie tussen activiteit en levenskwaliteit bij ouderen [8]. Vandaar dat het van belang is dat ouderen de mogelijkheid hebben om dagelijkse activiteiten uit te voeren. Goede verlichting, aangepast op de activiteiten en het verouderde oog, zou hierbij kunnen helpen. Bij het verouderde oog vermindert de transparantie van het optische systeem onder andere door vertroebeling en vergeling van de lens [9]. Dit betekent dat ouderen meer licht nodig hebben om bepaalde visuele taken uit te voeren. Een ander gevolg van lens- en oogvertroebeling is dat er verstrooiing van licht in het oog plaatsvindt, waardoor er bij lagere luminanties verblindingklachten optreden. Daarnaast vermindert bij het oudere oog de capaciteit om snel te adapteren aan veranderende helderheden. Dit betekent dat grote helderheidverschillen in het blikveld moeten worden vermeden. Als uitgangspunt worden hierbij maximale waardes van 1:3 in het blikveld aangenomen. Vallen is een belangrijke oorzaak waardoor mensen niet langer meer zelfstandig in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen [10]. Slechte visuele scherpte verdubbelt het risico om te vallen [11]. Aan het verouderde oog aangepaste verlichting kan het aantal valincidenten en ook de vrees om te vallen verminderen. Deze valangst leidt in veel gevallen al tot verhoogde immobiliteit. Medewerkers Verlichting dient niet alleen afgestemd te zijn op de bewoners, maar moet er ook voor zorgen dat medewerkers hun verantwoordelijke taak optimaal kunnen uitvoeren. De NEN-EN [19] vermeldt dat voor eenvoudig medisch onderzoek 300 lux nodig is en dat gedurende de nacht de verlichtingssterkte minimaal 5 lux moet bedragen. Voor badkamers en toiletten wordt 200 lux aanbevolen. Een samenvatting van de visuele aspecten is weergeven in figuur 1.
2 Binnenmilieu en gezondheid Bouwfysica De visuele aspecten voor de woonkamer, gang en slaapkamer in de dag- en nachtsituatie 2 De niet-visuele aspecten voor de woonkamer, gang en slaapkamer gedurende de ochtend 3
3 Bouwfysica 3 Slaapkamer bij ontwaken Psychologische/emotionele aspecten Voor in een verpleeghuis wonende mensen met dementie is het extra belangrijk dat hun woonomgeving een huiselijke sfeer kent. Huiselijkheid wordt meestal geassocieerd met warm licht en een laag lichtniveau [3]. Daarnaast moeten de verschillen tussen privé en gezamenlijk gebied passen bij de daarbij behorende associaties; een gezamenlijke woonkamer moet een dusdanige sfeer kennen dat de bewoners niet in verwarring gebracht worden en ze zich beginnen af te vragen wie al die vreemde mensen zijn in hun huiskamer. De verlichting, maar ook andere aspecten van de ruimte, moeten daarom consistent zijn met de verwachting. Een gezamenlijke woonkamer moet dus een publieke uitstraling hebben; bijvoorbeeld door het gebruik van fluorescentie verlichting in plaats van de schemerlampen zoals in de eigen slaapkamer. Niet-visuele aspecten Diverse veldstudies [12, 13, 15] hebben aangetoond dat lichttherapie: de nachtelijke onrust kan verminderen, een stabieler slaap-waakritme kan bevorderen, tot een langere nachtelijke slaap kan leiden, mogelijk het onrustige en geagiteerde gedrag overdag kan verminderen, depressieve gevoelens kan verminderen, en de cognitie kan verbeteren. Positieve resultaten werden gevonden bij lichttherapie waarbij de verlichtingssterkte minimaal 1000 lux op het oog bedroeg. Een onderzoek door Sloane et al. [15] toonde aan dat 2,5 tot 3 uur lichttherapie (E = 2500 lux) per dag even effectief was als blootstelling aan hoge lichtniveaus gedurende de hele dag. Daarnaast liet dit onderzoek zien dat het mogelijk was om de fase van de slaap te verschuiven, afhankelijk van het tijdstip van lichttherapie. Een Nederlands onderzoek door van Hoof et al. [7] toonde aan dat een hoog lichtniveau (>1000 lux op het oog) in combinatie met een hoge kleurtemperatuur (CCT kunstlicht ~6500 K) onrustig gedrag bij dementerenden verminderde en dat de amplitude van de lichaamstemperatuur verhoogde. Dit laatste is een indicator dat het circadiane ritme beter functioneert. Bij een hoog lichtniveau (>1000 lux op het oog) en een lage kleurtemperatuur (CCT kunstlicht ~2700 K) trad geen effect op. Uit een vervolgonderzoek [14] waarbij mensen werden blootgesteld aan een gemiddelde verlichtingssterkte (~400 lux) met een ultra hoge CCT (~ K) en met een lage CCT (~2700 K), bleek dat er voor beide situaties geen effect optrad. Het verstoorde slaap-waakritme is een van de belangrijkste oorzaken waarom mensen met dementie niet langer thuis kunnen blijven wonen en in een verpleeghuis belanden. Door in de slaapkamer de ochtend- en avondcondities te simuleren bleek, uit een studie door Fontana Gasio et al. [16], dat de slaap 1 uur en 14 minuten vervroegd werd, mensen langer sliepen en minder onrustig waren gedurende de nacht. Ook de periode om in slaap te komen werd verkort. Een samenvatting van de niet-visuele aspecten is weergegeven in het lichtplan in figuur 2. Daglichtopeningen Een goed lichtontwerp voor mensen met dementie moet aan bovenstaande aspecten voldoen. De hoeveelheid daglicht op een sombere dag in de winter ligt met waardes rond de lux nog vele malen hoger dan waardes die we binnen kunnen verwachten. Omdat aangegeven wordt dat voor het dagelijks gelijkzetten van de biologische klok aan het 24 uur ritme, waardes boven de 1000 lux en wellicht zelfs rond de 3000 lux nodig zijn, kan het daglicht hierbij een belangrijke rol spelen. Het zou de voorkeur verdienen om mensen elke dag naar buiten te laten gaan. Uit praktische overwegingen is dit echter vaak niet haalbaar. Het plaatsen van grote daglichtopeningen, bijvoorbeeld in de gemeenschappelijke woonkamer, zou hiervoor een oplossing kunnen zijn. Bijkomend voordeel van grote ramen is dat er ook uitzicht en direct contact met de buitenwereld ontstaat. Een aantrekkelijk en/of interessant uitzicht kan therapeutisch werken en het comfort verhogen. Uitzicht geeft ook vaak aanleiding tot sociale communicatie [20]. Uit onderzoeken blijkt echter dat de meeste ouderen in een slecht verlichte omgeving wonen en te weinig buiten komen, waardoor ze te weinig licht krijgen om het niet-visuele systeem te stimuleren [17, 18]. Het weloverwogen gebruik van daglicht in de ruimtes zou daarom een veel belangrijkere rol kunnen spelen dan dat het momenteel vaak doet. Omdat ouderen meer moeite hebben om te adapteren aan grote helderheidverschillen in het blikveld, is het wel van belang om de helderheidverschillen te beperken door een maximale luminantieverhouding van 1:3 aan te houden. Lichtontwerpen Sommige eisen lijken tegengesteld te zijn, zoals veel licht en toch een gezellige sfeer. In deze paragraaf zal aan de hand van lichtplannen duidelijk gemaakt worden op welke wijze alle aspecten zo goed mogelijk aan bod kunnen komen en wanneer op bepaalde momenten welke aspecten de overhand nemen. In deze paragraaf zijn afbeeldingen gemaakt met behulp van het programma DIALux (versie 4.9). Dit programma is ontwikkeld voor het maken van kunstlichtberekeningen en gratis te downloaden ( Het is ook mogelijk om er daglichtberekeningen mee te maken. Omdat het niet de bedoeling was om absolute waardes
4 Binnenmilieu en gezondheid Bouwfysica te berekenen, maar om het algemene principe aan te tonen, is in de afbeeldingen een geheel bewolkte hemel meegenomen voor de dagsituatie. De afbeeldingen zijn niet volledig natuurgetrouw, maar geven een indicatie van de lichtverdeling. In de figuren laten we aan de hand van met DIALUX gesimuleerde afbeeldingen zien hoe we een goed verlichte woonomgeving zouden kunnen maken voor ouderen met dementie. Lichtscenario s gedurende een etmaal Om ervoor te zorgen dat de mensen op een zo natuurlijk mogelijke wijze wakker worden, wordt in de slaapkamer gebruik gemaakt van verlichting waarbij het lichtniveau langzaam stijgt. Hierbij dient een maximale waarde van circa 200 tot 400 lux [16] op het oog verkregen te worden (zie figuur 3). 4 Gezamenlijke woonkamer in de ochtend Als de oudere zich heeft aangekleed, kan hij naar de gezamenlijke woonkamer gaan (zie figuur 4) om te ontbijten. Door de grote ramen in de woonkamer is het mogelijk om gedurende een groot deel van het jaar voldoende licht op het oog te krijgen om de biologische klok te synchroniseren. Een blootstelling van 2,5 tot 3 uur is hiervoor voldoende. Mocht er onvoldoende daglicht zijn dan kan dit worden aangevuld met kunstverlichting, bijvoorbeeld in de vorm van plafondarmaturen. Een hoog lichtniveau (~1000 lux verticaal op het oog) met een hoge kleurtemperatuur (>6500 K) heeft het meeste effect. Voldoende licht op de looproutes (~200 lux) moet ervoor zorgen dat mensen niet struikelen. Voor een goede luminantieverhouding in de ruimte moeten wanden en plafond bij voorkeur licht van kleurtint zijn en extra worden aangelicht. Dit gebeurt door uplighters die de achterwand en het plafond aanlichten en door downlighters in het plafond die de zijwanden aanlichten. Een goede zon- en helderheidwering voorkomen dat er verblinding ontstaat door direct zonlicht. Lampenkappen worden toegepast voor het creëren van een vriendelijkere sfeer. 5 Gezamenlijke woonkamer in de avondsituatie ductie en daarmee het slaap-waakritme zo min mogelijk verstoord. Hierdoor kan de bewoner weer snel in slaap komen. Door extra licht op de deur naar het toilet te richten kan voorkomen worden dat bewoners over de gang gaan dwalen. Het verdient de voorkeur om in de slaapkamers lampen met een huiselijke uitstraling te gebruiken, terwijl in de woonkamer het gebruik van lampen met een zakelijkere uitstraling beter is. Dit komt echter nog niet tot uitdrukking in de keuze van de armaturen in de afbeeldingen. Na het ontbijt vinden er meestal individuele activiteiten plaats. Het licht dient hierbij voornamelijk ter ondersteuning van de visuele aspecten. De looproute moet te allen tijde goed verlicht blijven en ook de luminantieverhoudingen moeten aangehouden worden. Later op de middag verzamelen de bewoners zich weer in de woonkamer voor de avondmaaltijd. Om ervoor te zorgen dat het slaap-waakritme niet te vroeg intreedt, waardoor men vroeg in slaap valt maar ook vaak weer vroeg in de ochtend wakker wordt, is het verstandig om nog een licht boost te geven waardoor het ritme iets verschoven wordt. Deze boost kan bestaan uit een korte periode met dezelfde lichtkarakteristieken als in de ochtend. Na de avondmaaltijd is er nog gelegenheid voor bijvoorbeeld televisie kijken (zie figuur 5). Belangrijk is dat de bewoners niet vallen en dat het lichtniveau gedimd wordt naar een waarde rond 200 lux. Dit is voldoende voor de visuele taken, maar onvoldoende om de slaap uit te stellen. Als de bewoner gedurende de nacht onverhoopt uit bed moet, bijvoorbeeld voor een bezoek aan het toilet, kan de verlichting worden ingezet om hem of haar de goede richting op te sturen (zie figuur 6). Door gebruik te maken van roodachtig licht wordt de melatoninepro- Bovenstaande lichtontwerpen laten zien dat er diverse lichtbronnen en armaturen nodig zijn om het gewenste resultaat te bereiken. Dat wil echter niet zeggen dat ze continu op vol vermogen moeten branden. Het verdient de voorkeur om gebruik te maken van dimbare lichtbronnen. Hiermee kan de lichtbehoefte geregeld worden op het daglichtaanbod wat energetisch gunstiger is. Door goed gebruik van daglicht zal het gebruik van kunstlicht veel lager worden. Een voldoende lichtniveau op de looproutes moet echter gegarandeerd zijn. Conclusie De lichtplannen zijn gemaakt voor een verpleeghuis. Het doel hiervan is het verbeteren van de levenskwaliteit van de bewoners, maar ook de zorglast van het personeel waar mogelijk te verminderen. De verlichtingsplannen zijn gemaakt op basis van wat er in de literatuur bekend is over de visuele, de niet-visuele en de emotionele aspecten van licht. Om er echter zeker van te zijn dat al deze aspecten ook naar verwachting zullen functioneren en ter vergroting van de kennis over dit onderwerp is er een grote behoefte aan praktijktesten. Het stappenplan naar een zonnigere toekomst voor mensen met dementie zou er als volgt uit zien:
5 Bouwfysica 6 Slaapkamer gedurende de nachtsituatie om de bewoner richting badkamer te begeleiden 1. Testen in de praktijk: Breng alle deskundigen (zowel de onderzoekers als de praktijkdeskundigen) op het gebied van licht, dementie, gerontologie, etcetera bij elkaar en test de bovenstaande protocollen op papier. Definieer een eenduidig meetprotocol. Voer testen uit in de praktijk. 2. Vertaal de verworven kennis naar begrijpelijke aanbevelingen analoog aan bijvoorbeeld de website 3. Maak door middel van geslaagde projecten zichtbaar wat licht kan betekenen voor mensen met dementie. Door het toepassen van goede verlichting in de thuissituatie, zouden ouderen met dementie mogelijk langer in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen. Dit is niet alleen prettig voor de mensen zelf, maar ook gunstiger voor de rest van de maatschappij. De kosten en zorgbehoefte van thuiswonenden zijn immers lager dan voor bewoners van een zorginstelling. Aangezien het aantal ouderen met dementie in 2040 in Westerse landen verdrievoudigd zal zijn, nemen de zorgbehoeften en bijbehorende kosten alleen maar verder toe. n Bronnen [1] Ferri, C.P., Prince, M., Brayne, C., Brodaty, H., Fratiglioni, L., Ganguli, M., Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study, The Lancet, 366 (9503), pp , [2] Abbott, A., Restless nights, listless days, Nature, 245 (6961), pp , 2003 [3] Torrington, J.M., Tregenza, P.R., Lighting for people with dementia, Lighting Research and Technology, 39 (1), pp , 2007 [4] Webb, A.R., Considerations for lighting in the built environment: non-visual effects of light, Energy and Buildings, 38 (7), pp , 2006 [5] Hoof, J. van, Schoutens, T., Van voorlichting tot verlichting - Licht voor ouderen en mensen met dementie, Vilans Zicht op Zorg en Technologie (3), Den Haag: Lemma, 2007 [6] Figuero, M., Lighting the Way: a key to independence, Download van LRC website: edu/programs/lighthealth/aarp/pdf/aarpbook3.pdf [7] Hoof, J. van, Aarts, M.P.J., Rense, C.G., Schoutens, A.M.C., Ambient bright light in dementia: effects on behaviour and circadian rhythmicity, Building and Environment, 44 (1), pp , 2009 [8] Menec, V.H., The relation between everyday activities and successful ageing; a 6-year longitudinal study, J. Gerontol. B Psychol. Sci. Soc. Sci., 58B (2), pp , 2003 [9] Weale, R.A., The ageing eye, London: Lewis, 1963 [10] Bouwens, M., Klinische les over valgevaar bij ouderen en fixatiemiddelen, Bevordering beroepsinhoudelijke ontwikkelingenkrant 19, pp , 2002 [11] Harwood, R.H., Visual problems and falls, Age and Ageing, 30 (S4), pp , 2001 [12] Someren, E.J.W. van, Kessler, A., Mirmiran, M., Swaab, D.F., Indirect bright light improves circadian rest-activity rhythm disturbances in demented patients, Biological Psychiatry, 41 (9), pp , 1997 [13] Riemersma-van der Lek, R.F., Swaab, D.F., Twisk, J., Hol, E.M., Hoogendijk, W.J.G., Someren, E.J.W. van, Effect of bright light and melatonin on cognitive and noncognitive function in elderly residents of group care facilities. A randomized controlled trial, The Journal of the American Medical Association, 299 (22), pp , 2008 [14] Hoof, J. van, Aarts, M.P.J., Schoutens, A.M.C., High colour temperature lighting for institutionalised older people with dementia, Building and Environment, 44 (9), pp , 2009 [15] Sloane, P.D., Williams, C.S., Mitchell, C.M., Preisser, J.S., Wood, W., Barrick, A., Hickman, S.E., Gill, K.S., Connell, G.R., Edinger, J., Zimmerman, S., High-intensity environmental light in dementia: effect on sleep and activity, J Am Geriatr Soc 55, pp , 2007 [16] Fontana Gasio, P., Kraüchi, K., Cajochen, C., Someren, E. van, Amrhein, I., Pache, M., Savaskan, E., Wirz-Justice, A., Dawn dusk simulation light therapy of disturbed circadian rest activity cycles in demented elderly, Experimental Gerontechnology, 38, pp , 2003 [17] Aarts, M.P.J., Westerlaken, A.C., Field study of visual and biological light conditions of independently-living elderly people, Gerontechnology, 4 (3), pp , 2005 [18] Lepeleire, J. de, Bouwen, A., Coninck, L. de, Buntinx, F., Insufficient Lighting in Nursing Homes, Journal of American Medical Directors Association, 8, pp , 2007 [19] CEN, Light and lighting - Lighting of work places - Part 1: Indoor work place, PR-EN 12464, Brussels: CEN, 2009 [20] Chalfont, G.E., Connections to nature at the building edge; towards a therapeutic architecture for dementia care environments, PhD thesis, University of Sheffield, 2006
Licht en Gezondheid. Effecten van licht gaan veel verder dan alleen perceptie. IE&IS / Human Technology Interaction
Licht en Gezondheid Effecten van licht gaan veel verder dan alleen perceptie IE&IS / Human Technology Interaction 18-12-2008 PAGE 1 Licht en Gezondheid Licht blootstelling Visuele effecten Non-visuele
Nadere informatieLicht voor ouderen. 19 oktober Mariëlle Aarts, Building Lighting
Licht voor ouderen 19 oktober 2015 Mariëlle Aarts, Building Lighting Realiteit In 2040, aantal mensen boven de 65 zal ongeveer 25% van de totale Westerse populatie zijn Sociale en Economische consequenties
Nadere informatiebouwfysica Licht themanummer Kwartaalblad van de nederlands vlaamse bouwfysica vereniging
bouwfysica Kwartaalblad van de nederlands vlaamse bouwfysica vereniging themanummer Licht lichtontwerp verpleeghuis visueel comfort senioren gezeefdrukt glas intelligente daglichtsystemen ideale raam de
Nadere informatieLicht in de verpleeghuiszorg. Toine Schoutens Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid SOLG Technische Universiteit Eindhoven
Licht in de verpleeghuiszorg Toine Schoutens Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid SOLG Technische Universiteit Eindhoven Gezonde verlichting w at doet licht via het oog: zien, zonder licht geen zicht
Nadere informatieInvesteren in een doordacht gebruik van verlichting bij bewoners met dementie. 26 februari 2014
Investeren in een doordacht gebruik van verlichting bij bewoners met dementie 26 februari 2014 Pilotcase Healing Environment en zorgtechnologie 1. Motivatie keuze pilotcase 2. Healing Environment en zorgtechnologie.
Nadere informatieDisclosure slide. (potentiële) belangenverstrengeling. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatieAanbeveling. Licht, welzijn en de ouder wordende mens. Definitief concept, d.d. oktober 2006. Colofon
Aanbeveling Licht, welzijn en de ouder wordende mens Definitief concept, d.d. oktober 2006 Colofon Uitgegever Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde Galvanistraat 1 Postbus 539 6710 BM Ede telefoon:
Nadere informatieLED licht in de zorg. Hoe belangrijk is dat nou eigenlijk?
LED licht in de zorg Hoe belangrijk is dat nou eigenlijk? Een belangrijke omgevingsfactor in de zorg wordt vaak vergeten of als niet beïnvloedbaar gezien. De invloed die licht heeft op het welzijn van
Nadere informatieOchtend- avondtype vragenlijst Zelfbeoordelingsversie (MEQ-SA) 1. Naam: Datum:
Ochtend- avondtype vragenlijst Zelfbeoordelingsversie (MEQ-SA) 1 Naam: Datum: Kies bij iedere vraag het antwoord dat het beste bij u past. Zet een cirkeltje om het antwoord dat het beste aangeeft hoe u
Nadere informatieInhoud. Het belang van ramen en een aangenaam uitzicht in de werkomgeving
Het belang van ramen en een aangenaam uitzicht in de werkomgeving ir. H.IJ. (Hester) Hellinga Faculteit Bouwkunde, Leerstoel Bouwfysica 17-04-2008 NVvA Symposium, Zeist Inhoud 02 1. Onderwerp van het onderzoek
Nadere informatieBlauw licht: the fake news en de nuttige toepassingen. Peter Bracke Cluster manager Groen Licht Vlaanderen Gent, 12 september 2017
1 Blauw licht: the fake news en de nuttige toepassingen Peter Bracke Cluster manager Groen Licht Vlaanderen Gent, 12 september 2017 2 3 4 Wat is een te hoge blootstelling? Overdag: de mens is aangepast
Nadere informatieOnderzoek werpt nieuw licht op de zaak
Onderzoek werpt nieuw licht op de zaak Dr. ir. (Myriam) M.B.C. Aries TU/e Department of the Built Environment Unit Building Physics and Systems Building Lighting group LED event 17 september 2015 Verlichting
Nadere informatieChronobiologie en de bipolaire stoornis
Chronobiologie en de bipolaire stoornis Rixt Riemersma-van der Lek, psychiater Polikliniek voor bipolaire stoornissen Universitair Medisch Centrum Groningen Email: r.f.riemersma@umcg.nl GGNet Symposium
Nadere informatieLicht&is&energie.&Energie&die&door& de&miljoenen&jaren&van&evolu6e& buiten&via&ons&menselijk&oog& een&posi6eve&invloed&hee:&op&
Licht&is&energie.&Energie&die&door& de&miljoenen&jaren&van&evolu6e& buiten&via&ons&menselijk&oog& een&posi6eve&invloed&hee:&op& ons&gedrag&en&welbevinden&& &LIFE&NEEDS&LIGHT&E&& Menselijke&evolu6e&is&sterk&
Nadere informatieEFFECTEN VAN LICHT OP DE GEZONDHEID
EFFECTEN VAN LICHT OP DE GEZONDHEID Prof. Ir. Wout van Bommel Lighting Consultant www.woutvanbommel.eu De ontdekking in 2002 van een nieuwe type lichtgevoelige cel in het oog maakt het makkelijker te begrijpen
Nadere informatieBinnenmilieu en gezondheid. Bouwfysica
Binnenmilieu en gezondheid Bouwfysica VISUEEL COMFORT VOOR SENIOREN De toenemende vergrijzing van de samenleving is een actueel onderwerp dat bouwend Nederland voor nieuwe uitdagingen plaatst. In dit artikel
Nadere informatieLicht voor ouderen en mensen met dementie
Factsheet Zorg & Technologie voor bestuurders en managers in de zorg Licht voor ouderen en mensen met dementie Gebaseerd op de brochure Van voorlichting tot verlichting van Joost van Hoof en Toine Schoutens.
Nadere informatieOnderzoek KIEN dynamische. Uitgangspunten en oplossingen
* Ing. Jan Meutzner Onderzoek KIEN dynamische verlichting intramuraal Uitgangspunten en oplossingen Lichtadvies Projectaanpak Afsluiting Jan Meutzner Jan Meutzner Jan Meutzner Jan Meutzner Nico Koreman
Nadere informatieLicht voor welzijn en welbevinden senioren
verlichting ir. Mariëlle Aarts, ir. Nancy Westerlaken Verhoging zelfstandigheid van toekomstige senioren Licht voor welzijn en welbevinden senioren In 2040 zal bijna een kwart van de Nederlandse bevolking
Nadere informatieLichtplan. Receptie kantoorpand Inspiratie veste. Een voorbeeld van een lichtplan. - Versie 1.0
Lichtplan Receptie kantoorpand Inspiratie veste. Een voorbeeld van een lichtplan - Versie 1.0 Inleiding Voor u ligt het lichtplan dat wij voor u hebben gemaakt voor uw receptieruimte in het nieuwe kantoorgebouw
Nadere informatieHUMAN CENTRIC LIGHTING. LED EVENT 30 november 2017 Den Bosch Jan Van Riel
HUMAN CENTRIC LIGHTING LED EVENT 30 november 2017 Den Bosch Jan Van Riel Human Centric Lighting AGENDA De mens staat centraal Werking van het oog Niet visuele werking van het oog HCL en normen: Functionele
Nadere informatieDe waarde van zorgboerderijen/ zorgmaneges voor de gezondheid van deelnemers. Simone de Bruin 24 november 2012
De waarde van zorgboerderijen/ zorgmaneges voor de gezondheid van deelnemers Simone de Bruin 24 november 2012 1 24 november 2012 Inhoud 1. Zorgboerderijen in Nederland 2. Kenmerken van dagopvang/dagbesteding
Nadere informatieGezonde verlichting in gebouwen
Gezonde verlichting in gebouwen Dr. ir. M.B.C. Aries BPS Building Lighting group Intelligent Lighting Institute CIE info dag 19 oktober 2015 Gezonde verlichting in gebouwen Gezonde verlichting Gebouwen
Nadere informatiePULSE VTL BIODYNAMISCH LICHT VOOR HET MODERNE KANTOOR
PULSE VTL BIODYNAMISCH LICHT VOOR HET MODERNE KANTOOR 2 PULSE VTL 3 V I S U E E L E M O T I O N E E L LICHT B I O I S C H L O G De dimensies van licht: licht stelt ons in staat om onze omgeving waar te
Nadere informatieDe invloed van licht op stemming en prestaties
De invloed van licht op stemming en prestaties Toine Schoutens Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid Eindhoven DAVITA Nederland BV Eindhoven Wie is SOLG? De Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid SOLG
Nadere informatieFrisse School Verlichting,
Frisse School Verlichting, Fris licht stimuleert leerling en docent Dr ir Ellie de Groot Ir Nancy Westerlaken Drs Laurens Zonneveldt 1 Doelstelling Verlichting voor optimale prestatie van leerling en docent
Nadere informatieLichtcondities in ziekenhuizen.
Lichtcondities in ziekenhuizen. Ir. Mariëlle Aarts Building Lighting Project Creating Healthy Environments Hospitals (CHEH) Focus op Akoestiek (1 promovendus en junior onderzoekers) Licht (1 promovendus
Nadere informatieHelder verlichte ruimtes zijn een steuntje in de rug voor ouderen
De foto's bij dit artikel zijn gemaakt op de PG-afdeling van De Bolder in Huizen. Licht en ouderen Helder verlichte ruimtes zijn een steuntje in de rug voor ouderen Met het klimmen van de jaren gaan de
Nadere informatieBiodynamische LED verlichting in de zorg
Biodynamische LED verlichting in de zorg Dynamisch licht wordt onder andere toegepast in de medische wereld en de zorgsector. Licht heeft namelijk een bewezen positieve invloed op de lichamelijke en geestelijke
Nadere informatieSlaapproblemen en het ouder wordende brein. Julia van den Berg Onderzoeker Parnassia, divisie 55+ Den Haag
Slaapproblemen en het ouder wordende brein Julia van den Berg Onderzoeker Parnassia, divisie 55+ Den Haag 4 oktober 2012, Current Biology Oktober 2012: Archives of General Psychiatry 28 september 2012:
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieI+D. belevingsgericht ontwerpen voor de zorg
I+D belevingsgericht ontwerpen voor de zorg ONDERZOEK RUIMTE VOOR VERGETELHEID Van 2012 t/m 1014 heeft I+D een ontwerpend onderzoek uitgevoerd naar de invloed van de omgeving op het welzijn van ouderen
Nadere informatieMelatonin Treatment and Light Therapy for Chronic Sleep Onset Insomnia in Children A. van Maanen
Melatonin Treatment and Light Therapy for Chronic Sleep Onset Insomnia in Children A. van Maanen Samenvatting Inslaapproblemen komen veel voor bij kinderen en hebben negatieve gevolgen voor gezondheid,
Nadere informatieMw. E. Redlich, psycholoog SEIN Mw. A. Hamoen, psycholoog SEIN
Slapen is geen geringe kunst: je moet er de hele dag voor wakker blijven Friedrich Nietzsche, Duits dichter en filosoof (1844-1900) Mw. E. Redlich, psycholoog SEIN Mw. A. Hamoen, psycholoog SEIN SEIN en
Nadere informatieEffecten van verlichting
Effecten van verlichting Whitepaper Inleiding Zonder dat we er ons bewust van zijn, heeft licht effect op uiteenlopende processen in ons lichaam. Zonder licht kunnen we niets waarnemen en daarnaast hebben
Nadere informatieDaglicht, gebouwen en mensen
Daglicht, gebouwen en mensen NSVV Nationaal Lichtcongres 29 januari 2015 Prof. Dr.-Ing. A.L.P. Rosemann Dr. ir. M.B.C. Aries Natuurlijke verlichting Gebouwen: beschutting voor weersomstandigheden Voorkeur
Nadere informatieIs het depressie? Dr. M. Zuidersma, UMCG of is het een onderliggend neurodegeneratief beeld? Maar is dit wel zo? Disclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker Is het depressie? of is het een onderliggend neurodegeneratief beeld? Marij Zuidersma Interdisciplinary Center Psychopathology and Emotion regulation (ICPE) 7 mei 2019 (potentiële)
Nadere informatieWat is het doel van lichttherapie? Ochtendmensen en avondmensen
Lichttherapie U bent onder behandeling bij een psycholoog van het slaapcentrum. In verband met uw slaapklacht krijgt u lichttherapie. Tijdens deze therapie wordt een speciale lamp gebruikt om uw biologische
Nadere informatieRobots in de zorg. Margot Neggers MSc
Robots in de zorg Margot Neggers MSc m.m.e.neggers@tue.nl Contactgegevens HTI-groep Sociale Robotica Onderstaande mensen houden zich binnen de Human-Technology Interaction groep bezig met sociale robotica.
Nadere informatieBiodynamische Verlichting
Biodynamische Verlichting Peter Versluis ELE Fagerhult verlichting TVVL KENNISPARTNERS Licht voor de mensen Licht heeft invloed op alle levende dingen, evenals de afwezigheid van licht. Het wisselende
Nadere informatieCircadiane verlichting voor de zorgsector
Circadiane verlichting voor de zorgsector Hoe we evolueerden met behulp van licht Natuurlijk licht is dynamisch van zonsopgang tot zonsondergang Mensen evolueerden onder deze licht-donkercyclus 24-uurs
Nadere informatieKinderneurologie.eu. www.kinderneurologie.eu. Delayed sleep phase syndroom
Delayed sleep phase syndroom Wat is het delayed sleep phase syndroom? Delayed sleep phase syndroom is een aandoening waarbij kinderen en volwassenen een slaapwaakritme hebben waarbij ze op een veel later
Nadere informatieWie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Nadere informatieWie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Wat kunt U daarmee? Alwies Hendriks, psychomotorisch therapeut Margje Mahler, ouderenpsycholoog Wie zijn wij? Wie bent u? Waar bent u werkzaam? Welke setting en sector? Wat wilt u leren van deze workshop?
Nadere informatieDr. M.G. Smits, neuroloog
Diagnostiek en behandeling van biologische klok stoornissen bij pubers: ervaringen en consequenties Dr. M.G. Smits, neuroloog Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede Polikliniek voor slaap-waak stoornissen en chronobiologie
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieMeer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson. Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding
Meer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding Inhoud Verschijnselen van de ziekte van Parkinson Slaapproblemen Stemmingsproblemen
Nadere informatieRelighting LED. Technologische verkenning voor een case study. Arnaud Deneyer. 22 oktober 2014
Relighting LED Technologische verkenning voor een case study Arnaud Deneyer 22 oktober 2014 Laboratorium Licht Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Relighting LED : Technologische
Nadere informatieVerstoorde nachtrust bij mensen met dementie
Verpleegkundige CasuÏstiek Verstoorde nachtrust bij mensen met dementie Niet kunnen slapen is een veelkoppig monster, waarbij een slaaptablet vaak niet de oplossing is. Analyse van het slaapritme, voeding,
Nadere informatieLicht en Gezondheid bij Senioren
20 3 2007 Bouwfysica Licht en Gezondheid bij Senioren Dat licht nodig is voor visuele waarnemingen is algemeen bekend. Ook is al langere tijd bekend dat licht of juist het ontbreken daarvan negatieve invloed
Nadere informatieVerbetering van concentratie, motivatie en coöperatief leergedrag Klaslokaal van de toekomst! Kim van Rosmalen
Verbetering van concentratie, motivatie en coöperatief leergedrag Klaslokaal van de toekomst! Kim van Rosmalen 2012 1 SchoolVision -veel media aandacht Licht van invloed op concentratie leerlingen WINTELRE
Nadere informatieNBN-EN : Werkplekverlichting binnen
NBN-EN 12464-1: Werkplekverlichting binnen In 2011 is er een aanpassing gebeurd aan de Europese norm, NBN-EN 12464-1 Licht en verlichting - Werkplekverlichting - Deel 1: Werkplekken binnen. Het is een
Nadere informatieVerlichtingskunde 2009 Verlichtingskunde 2009 7S630
7S630 Laurens Zonneveldt Mariëlle Aarts Doel van het college Gereedschap bieden om via een doordacht PvE tot het gewenste doel te komen Opzet Hoe kom je tot eisen, wat speelt een rol Zoeken naar oplossingen
Nadere informatieSlaap-waak ritmestoornissen. Slaapstoornissen algemeen. B8 Geslapen maar niet uitgerust; wakker worden! Hersenletselcongres
B8 Geslapen maar niet uitgerust; Slaap-waakritme stoornissen bij NAH en de gevolgen voor hersenletsel (potentiële) belangenverstrengeling De betrokken relaties bij dit project zijn: Sponsoring of onderzoeksgeld:
Nadere informatieInvloed van CO 2 op rusteloosheid van een Alzheimerpatiënt
Invloed van CO 2 op rusteloosheid van een Alzheimerpatiënt Bart Cremers TREFWOORDEN Zehnder Group Nederland Lingenstraat 2 8028 PM Zwolle, Nederland bart.cremers@zehndergroup.com Binnenluchtkwaliteit,
Nadere informatieDYNAMISCH LICHT NU HAALBAAR VOOR IEDEREEN
Dynamisch licht DYNAMISCH LICHT NU HAALBAAR VOOR IEDEREEN Het aanbrengen van dynamiek in de intensiteit, kleur en verdeling van (kunst)licht heeft vele toepassingen. U kent natuurlijk de effecten van extra
Nadere informatieValidatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners
Validatie van de Depressie lijst (DL) en de Geriatric Depression Scale (GDS-30) bij Verpleeghuisbewoners van Somatische en Psychogeriatrische Afdelingen Validation of the Depression List (DL) and the Geriatric
Nadere informatieVormen Premorbide Persoonlijkheidskenmerken die Samenhangen met Neuroticisme een Kwetsbaarheid voor Depressie en Apathie bij Verpleeghuisbewoners?
Vormen Premorbide Persoonlijkheidskenmerken die Samenhangen met Neuroticisme een Kwetsbaarheid voor Depressie en Apathie bij Verpleeghuisbewoners? Are Premorbid Neuroticism-related Personality Traits a
Nadere informatieRuimte voor Vergetelheid
Ruimte voor Vergetelheid presentatie ontwerpend onderzoek Ruimte voor Vergetelheid door Interieur+Dementie woensdag 10 april 2013 Congres Dementievriendelijke architectuur en inrichting dementievriendelijke
Nadere informatieHealWell: Een nieuwe verlichtingsoplossing in de patiëntenkamer. Philip Eeckhout Marketing manager
HealWell: Een nieuwe verlichtingsoplossing in de patiëntenkamer. Philip Eeckhout Marketing manager Licht en gezondheid in genezende omgevingen 2 Licht regelt de biologische klok van alle mensen Cortisol
Nadere informatieDag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie
Dag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie Workshop Paul Vogelaar, verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn Lux Nova, palliatieve zorg & training 2 Work-shoppen 3 Dementie Combinatie
Nadere informatieHoe moet het: gokt u ernaar of weet u het?
Kleine parkeergarage Kleine parkeergarages bevinden zich in woongebouwen of zakenhotels. De afmetingen van de ruimte zijn kleiner en er is geen tdurend verkeer: dat neemt toe in de ochtend en de avond
Nadere informatieTVVL MAGAZINE COMFORT EN PRODUCTIVITEIT THEMANUMMER. Lawaai in open kantoorruimten. Gezond investeren in klimaatinstallaties
MEI 2007, JAARGANG 36, NR. 5 TVVL MAGAZINE Jaargang 36 nr. 5 TVVL Magazine mei 2007 THEMANUMMER COMFORT EN PRODUCTIVITEIT Lawaai in open kantoorruimten Gezond investeren in klimaatinstallaties NulEnergie-gebouwen
Nadere informatieAngst voor vallen en verslikken bij patiënten met de ziekte van Huntington. Kristel Kalkers GZ-Psycholoog De Kloosterhoeve
Angst voor vallen en verslikken bij patiënten met de ziekte van Huntington Kristel Kalkers GZ-Psycholoog De Kloosterhoeve Dysfagie en angst voor verslikken bij patiënten met de ziekte van Huntington Dysfagie
Nadere informatieArbeidsparticipatie en re-integratie. Hans Ritmeester Manager Visio Zicht op Werk Ton van Schie Arbeidsdeskundige Koninklijke Visio
Arbeidsparticipatie en re-integratie Hans Ritmeester Manager Visio Zicht op Werk Ton van Schie Arbeidsdeskundige Koninklijke Visio 1 Koninklijke Visio Expertisecentrum voor blinden en slechtzienden Landelijk,
Nadere informatieDoen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014. Dr. Roeslan Leontjevas
Doen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014 Dr. Roeslan Leontjevas Doen bij Depressie: effectief depressie aanpakken Dr. Roeslan Leontjevas - psycholoog - onderzoek aan Radboud Universitair
Nadere informatieHealth Innovations & Technology. dr.ir. Joost van Hoof Eur Ing 4 november 2014, Bergen op Zoom
dr.ir. Joost van Hoof Eur Ing 4 november 2014, Bergen op Zoom We must be realistic. Alzheimer s is a disease of the mind, not of the home. The environment is not a treatment, and it offers no cure. But
Nadere informatieDynamisch daglicht. Een studie naar dynamiek in daglichttoetreding. Afstudeerpresentatie Lies Schaberg Climate Research & Design
Dynamisch daglicht Een studie naar dynamiek in daglichttoetreding Afstudeerpresentatie t ti Lies Schaberg Climate Research & Design Hoofdmentor Dr. G.J. Hordijk Vakgroep Bouwfysica TUDelft Tweede mentor
Nadere informatieFunction Focused Care in het ziekenhuis Ontwikkeling en eerste ervaringen pilot
Function Focused Care in het ziekenhuis Ontwikkeling en eerste ervaringen pilot Carolien Verstraten RN MSc Janneke M. de Man-van Ginkel RN PhD, Silke Metzelthin PhD, Marieke Schuurmans RN PhD & Basic Care
Nadere informatieLicht voor ouderen en mensen met dementie
Licht voor ouderen en mensen met dementie Mandemaker, T.; van Hoof, J.; Schoutens, A.M.C. Gepubliceerd: 01/01/2007 Document Version Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record Please check the document
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieVerlichting door de ogen van de gebruiker
Kwaliteit van installaties in de utiliteitsbouw: Verlichting door de ogen van de gebruiker Dr. ir. H.IJ. (Hester) Hellinga Themabijeenkomst Kwaliteit van Installaties door DEKRA en UNETO-VNI 29 maart 2017
Nadere informatieMEUBELEN VRANKEN. By Gy 2012
MEUBELEN VRANKEN By Gy 2012 Hoeveel slaap hebben we nodig? U realiseert het zich misschien niet altijd, maar we brengen gemiddeld een derde deel van ons leven in bed door. Goed en genoeg slapen is een
Nadere informatiePREMIUM LIGHT GLASSES. Lichttherapie met Propeaq WINTERBLUES
PREMIUM LIGHT GLASSES Lichttherapie met Propeaq WINTERBLUES INHOUDSOPGAVE 2 INHOUDSOPGAVE 3 LICHTTHERAPIE BIJ WINTERBLUES 4 LICHTTHERAPIE MET PROPEAQ 30 MINUTEN EXTRA EFFECT 5 WINTERBLUES 6 OORZAKEN VAN
Nadere informatie(potentiële) belangenverstrengeling. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld
Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatiee-book Thuis in Licht
e-book Thuis in Licht Doret Schulkes Copyright Doret Schulkes Thuis in Licht - Doret Schulkes 1 Thuis in Licht Lichtbeestjes Aan het einde van de wintermaanden merken we elk jaar weer hoe belangrijk licht
Nadere informatiePSYCHIATRIE IN HET VERPLEEGHUIS. Inleiding
PSYCHIATRIE IN HET VERPLEEGHUIS Inleiding Hoewel onderzoek uitwijst dat multimorbiditeit bij ouderen eerder regel dan uitzondering is, ontbreken exacte cijfers over de combinatie van psychiatrische en
Nadere informatieEindelijk ben ik behandeld voor OSAS, maar ik blijf moe en slaperig. Andere oorzaken van slaperigheid overdag.
Eindelijk ben ik behandeld voor OSAS, maar ik blijf moe en slaperig. Andere oorzaken van slaperigheid overdag. Thom Timmerhuis, neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis 's-hertogenbosch 26-11-2018 Hoe verloopt
Nadere informatieBeïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?
Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety
Nadere informatieNachtelijke onrust bij dementie
Nachtelijke onrust bij dementie PRoF Themadagen Marieke Van Vracem 5 september 2014 dr. Nele Spruytte Prof. dr. Chantal Van Audenhove LUCAS LUCAS streeft ernaar de Onderzoek levenskwaliteit van personen
Nadere informatieGerandomiseerd onderzoek naar het effect op terugkeer naar werk met lichttherapie / magnetische veld therapie en coaching bij werknemers met burnout
Gerandomiseerd onderzoek naar het effect op terugkeer naar werk met lichttherapie / magnetische veld therapie en coaching bij werknemers met burnout Toine Schoutens 1,2 Monique H.W. Frings-Dresen 1 Karen
Nadere informatieWeek 7 VERLICHTINGSPLAN
Week 7 VERLICHTINGSPLAN Verlichting in je interieur Verlichting komt bij veel mensen op de laatste plaats op het prioriteitenlijstje. Dat is jammer, want met verlichting kan je veel in een interieur bereiken.
Nadere informatie150 Help me even herinneren. Nawoord
150 Help me even herinneren Nawoord U bent aan het einde gekomen van dit boek. U hebt gelezen over milde geheugenproblemen, over de bijkomende veranderingen en over het geheugen zelf. U hebt tips gekregen
Nadere informatieVliegverkeer slecht voor de gezondheid. Sara Botschuijver Leonard Beijdewellen Informatieavond Laagvliegroutes van Lelystad Airport: Berkum
Vliegverkeer slecht voor de gezondheid Sara Botschuijver Leonard Beijdewellen Informatieavond Laagvliegroutes van Lelystad Airport: Berkum 9-01-2018 Kleine deeltjes in de Lucht: Fijnstof en ultra fijnstof
Nadere informatieGezondheidsrisico s door nachtwerk. Nr. 2017/17. Samenvatting
Gezondheidsrisico s door nachtwerk Nr. 2017/17 Samenvatting Gezondheidsrisico s door nachtwerk pagina 2 van 5 Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid brengt de hiertoe ingestelde
Nadere informatieDAGZIEKENHUIZEN. FEMKE FEENSTRA directie-architect de JONG GORTEMAKER ALGRA
DAGZIEKENHUIZEN FEMKE FEENSTRA directie-architect de JONG GORTEMAKER ALGRA Inhoud ontwerpen met de zintuigen reactiverend ziekenhuis dagziekenhuizen HEALING? DE STILTE, DE GEUR VAN EEN ALPENWEI, HET GEVOEL
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38701 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Visschedijk, Johannes Hermanus Maria (Jan) Title: Fear of falling in older patients
Nadere informatieWaarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?
UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde
Nadere informatielicht en onderwijs Wij weten wat LED voor u betekent
licht en onderwijs Wij weten wat LED voor u betekent Natuurlijk licht onze norm Na inmiddels bijna twee miljoen jaar op deze aarde te lopen zijn we geëvolueerd in natuurlijk licht. We hebben elektrische
Nadere informatiePsychologie Inovum. Informatie en productenboek voor cliënten, hun naasten en medewerkers
Psychologie Inovum Informatie en productenboek voor cliënten, hun naasten en medewerkers Waarom psychologie Deze folder is om bewoners, hun naasten en medewerkers goed te informeren over de mogelijkheden
Nadere informatieDementie bij personen met een verstandelijke beperking
Dementie bij personen met een verstandelijke beperking Diana Kerr Centre for Research on Families and Relationships University of Edinburgh Het goede nieuws Personen met een verstandelijke beperking leven,
Nadere informatieBasispakket. Slim, eenvoudig. Telecare is het continu en op afstand
Tunstall Telecare Basispakket Telecare is het continu en op afstand monitoren van noodsituaties en veranderingen in levensstijl bij patiënten. Het maakt daarbij overigens niet uit of men nog zelfstandig
Nadere informatieSlaapproblemen bij jongeren. Informatie voor ouders
Slaapproblemen bij jongeren Informatie voor ouders Jongeren hebben een goede nachtrust nodig zodat ze voldoende energie hebben en zich lichamelijk en geestelijk goed voelen. Het verschilt per jongere hoeveel
Nadere informatieVERLICHTING VAN BELANG VOOR GOED FUNCTIONEREN
VERLICHTING VAN BELANG VOOR GOED FUNCTIONEREN Zien kost kwart van onze energie Het zien vraagt 25% van het energieverbruik van het zenuwsysteem. Wordt het zien bemoeilijkt, bijvoorbeeld door onvoldoende
Nadere informatieKantoren NS, Utrecht Bamboe in BDO, Amstelveen Moskee, Harderwijk
Kantoren NS, Utrecht Bamboe in BDO, Amstelveen Moskee, Harderwijk 6 06 Johan G. Smits Levend licht INVLOED VERLICHTING OP DAGRITME Toepassing van dynamische verlichting in een kantoorruimte. Links: 350
Nadere informatieMelatonin treatment and light therapy for chronic sleep onset insomnia in children van Maanen, A.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Melatonin treatment and light therapy for chronic sleep onset insomnia in children van Maanen, A. Link to publication Citation for published version (APA): van Maanen,
Nadere informatieSlaap en Slaap-waak ritmiek van pubers
Slaap en Slaap-waak ritmiek van pubers Gerard A. Kerkhof prof.em. Universiteit van Amsterdam Slaap Centrum MCH, Den Haag Facta, Utrecht 26.1.2016 (Peter van Straaten, 2013) Item nummer Gemiddelde scores
Nadere informatiePatiënteninformatie. Slaap bevorderende adviezen Slaap bevorderende adviezen.indd 1
Patiënteninformatie Slaap bevorderende adviezen 20170044 Slaap bevorderende adviezen.indd 1 01-09-17 13:41 Slaap bevorderende adviezen Slaapcentrum, route 1.5 Telefoon (050) 524 5930 Medische Psychologie,
Nadere informatieADHD bij volwassenen: seizoenen, slaap en maatschappelijke impact
ADHD bij volwassenen: seizoenen, slaap en maatschappelijke impact 22 maart 2018 Dr. D. Bijlenga namens Dr. Suzan Vogel PsyQ Kenniscentrum ADHD bij volwassenen Disclosure belangen spreker Suzan Vogel 22
Nadere informatieWoonkwaliteit ook in grootschalige projecten De meerwaarde van dementievriendelijke principes
Woonkwaliteit ook in grootschalige projecten De meerwaarde van dementievriendelijke principes Patrick Verhaest wetenschappelijk medewerker Brussel, 13 november 2012 1. Kleinschalig versus grootschalig?
Nadere informatie