Dynamische Verlichting in de dienstensector

Transcriptie

1 Dynamische Verlichting in de dienstensector Kurt T Joens 29 april

2 We zijn allemaal verschillend... Senior Care Application Guide 2

3 en voelen ons beter in een comfortabele omgeving Senior Care Application Guide 3

4 wetende dat. Mensen werken pas sinds de jaren 60 frequent in een binnenklimaat maar zijn eigenlijk buitenwezens Belang van een aangename en comfortabele werkomgeving die bevorderlijk is voor de gezondheid en het zich goed voelen. Wetenschappelijke studies hebben de afgelopen decennia reeds aangetoond dat mensen onderhevig zijn aan de invloeden van kunstlicht en dat deze de prestaties, het werkverzuim, het aantal fouten, de concentratie, sterk beïnvloeden. Wetgeving en subsidies stimuleren energiezuinigheid en duurzame oplossingen. Nieuwe input : effect op schoolverlichting en zieken/bejaardenzorg. Senior Care Application Guide 4

5 Het effect van dynamische verlichting? Licht heeft een biologisch effect op mensen: Daarom voelen we ons fris tijdens de dag... en moe gedurende de nacht. Licht heeft een positief effect op het menselijk welzijn. Het positieve effect op het welzijn van kantoormedewerkers is wetenschappelijk bewezen. (Fleischer, 2001; Baron & Rea, 1991; Campbell, 1990). Lichttherapie wordt sinds jaren aangewend om winterdepressies, slapeloosheid, PMS, jetlag,.. te onderdrukken en op te heffen. Een nieuwe wetenschappelijke studie in Duitsland heeft nu ook bewezen dat dynamisch licht een positief effect heeft op de leerprestaties (Schulte-Markwort ) Senior Care Application Guide 5

6 Natuurlijk daglicht verandert in sterkte en kleurtemperatuur... Idem voor kunstlicht... Senior Care Application Guide 6

7 is ook de persoonlijke vrijheid bij het bepalen van het licht. Verlichtingsniveau Hoog Kleurtemperatuur Koelwit licht Source: Philips Research Center Laag Warmwit licht Senior Care Application Guide 7

8 En een aangepaste verlichting i.f.v. de taak norm EN Lees- en schrijfwerk aan bureau Werken op een computer Meeting Philips Research en TU Eindhoven Senior Care Application Guide 8

9 VERLICHTING Invloed van hoge verlichtingsniveau s in de industrie INVLOED VERLICHTING OP ZIENTAAK % VERHOOGDE PRESTATIES % VERMOEIDHEID DAALT lux lux MINDER FOUTEN MINDER ONGEVALLEN lux lux Senior Care Application Guide 9

10 Invloed van leeftijd op verlichtingsniveau s LICHTBEHOEFTE EN LEEFTIJD LEEFTIJD (JAREN) LICHTBEHOEFTEN LEZEN BOEK 1/3(100 lux) 1/2(150 lux) 2/3(200 lux) 1(300 lux) 2(600 lux) 5(1500 lux) Senior Care Application Guide 10

11 Neurobiologische verklaring Verbonden met zeuwcellen naar de hersenen SCN (suprachiasmic nucleus) Controleert de hormonenspiegel in het bloed Activatie: cortisol wordt aangemaakt Desactivatie: melatonine Nieuw ontdekte receptor op de retina(netvlies): Photosensitieve ganglion cellen (iprgcs) De menselijke activiteit verandert gedurende de dag Senior Care Application Guide 11

12 Hormonenhuishouding gedurende de dag Senior Care Application Guide 12

13 beïnvloedt het natuurlijk ritme van activiteit en verbetert het welbehagen. Senior Care Application Guide 13

14 De sfeer in de ruimte verandert volgens het lichtniveau en de kleurtemperatuur Senior Care Application Guide 14

15 Schoolvision programma Leerprestaties verbeteren bij hetzelfde energieverbruik Energieverbruik verlagen bij dezelfde leerprestaties Senior Care Application Guide 15

16 Scholen : enkele weetjes 70% van de Belgische scholen heeft geen aangepaste verlichting. Verlichting van de jaren 70 Niet volgens de norm EN Basisschool : verlichting = 73% van alle elektriciteitsverbruik. Middelbare school : 58% = verlichting. Premies en subsidies voor relighting en newlighting. Verlichting kost niet alleen bij aankoop van de installatie maar vooral achteraf bij onderhoud en lampvervanging. Is uw installatie wel veilig(brand!) en betrouwbaar? Senior Care Application Guide 16

17 En verder Door de nieuwe stimuli van vandaag(internet, games, sports, GSM, MSN, SMS, televisie etc) is er een duidelijke toename van ADHD (attention deficit hyperactivity disorder), agressiviteit, rusteloosheid, stress, chronische vermoeidheid en concentratiestoornissen; dit alles beïnvloedt het leven en de doeltreffendheid op school. 90% van de onderwijzers halen hun pensioenleeftijd niet(workload, problemen, burn-outs, stress,..). Er is een duidelijke vraag naar en tendens om de leer- en gezondheidscondities op school te verbeteren(lucht- en lichtkwaliteit, sfeer en kleur in de klaslokalen, ergonomie van meubilair, digitale schoolborden, meer ruimte, ) Senior Care Application Guide 17

18 De huidige situatie in klaslokalen Concentratie? Inefficiënte armaturen Drukte Slaap Senior Care Application Guide 18

19 Schoolvision concept : 2 keuzes Keuze 1: Verbeteren van leerprestaties door positieve effecten van verlichting op de leerling en het onderwijzend personeel. Keuze 2: Energie-efficiëntie Uitstekende lichtkwaliteit en een lager energieverbruik Senior Care Application Guide 19

20 Energiezuinige verlichting : norm Norm EN Verlichtingsniveau horizontaal 300 lux voor kinderen 500 lux voor volwassen- en avondonderwijs Verlichtingsniveau verticaal op het bord 500 lux Kleurtemperatuur 4000 K koelwit licht UGR : 19(verblindingsindex) 2W/m2/100 lux Senior Care Application Guide 20

21 Opzet van de Duitse wetenschappelijke studie 1 jaar lang wetenschappelijk onderzoek of licht kan worden gebruikt om het leergedrag van schoolkinderen te beïnvloeden. 166 schoolkinderen in leeftijd variërend van 8 tot 16 jaar. 18 leerkrachten van meerdere klassen in verschillende schooltypen. Leerkrachten kunnen het licht(verlichtingsniveau en kleurtemperatuur) manueel aanpassen aan het lesonderwerp. Gebruik makend van standaardinstellingen(presets), als Activeren Kalmeren Geconcentreerd werken Standaard verlichting. Wetenschappelijk beproefde standaardtests voor het meten van: Aandacht (D2 Aandachtstest) Concentratieniveaus (Concentratietest, begrijpend lezen). Senior Care Application Guide 21

22 Hoe werkt het? De Schoolvision dynamische lichtoplossing bevat 4 lichtscenario s die 4 verschillende activiteiten in een klaslokaal omvatten. De leraar kiest via een controlepaneel voor een bepaalde scene. Energie Normaal s morgens en na de lunch voor algemene lesactiviteiten Kalmte Focus wanneer leerlingen uitgelaten en overactief zijn voor concentratie(oefening, testen,..) Senior Care Application Guide 22

23 Schoolvision : lichtscenario s Scene Gemiddeld verlichtingsniveau Kleurtemperatuur 300 lx K Normaal 500 lx K Energie 650 lx K Focus lx K Kalmte 300 lx K Senior Care Application Guide 23

24 Schoolvision : een typische schooldag Goede morgen! En nu ernstig! Even bekomen Kom op! Senior Care Application Guide 24

25 Schoolvision : inplanting klaslokaal armatuur Schoolbord verlichting Schakelaar 230V Controlepaneel voor de leraar OccuPlus 8,70 m Senior Care Application Guide 25

26 SchoolVision : componenten SmartForm Dynamic Lighting Luminaire Inbouw, opbouw of pendeluitvoering OccusPlus DL Sensor - Bewegingsdetectie en daglichtregeling Controlepaneel met presets Senior Care Application Guide 26

27 Schoolvision : toestel De lampen worden individueel aangestuurd en gedimd om de gewenste scenes te bekomen. MLO Gelijkmatige en rendementsvolle lichtverdeling Geen verblinding(ugr < 19). Robuust en onderhoudsvriendelijk. Lamp met warme kleurtemperatuur(827) voor huiselijk gevoel Activate lamp met koude kleurtemperatuur(452) voor activatie Senior Care Application Guide 27

28 Investering Dynamisch Beter onderwijs Energie-efficiënt Energiebesparing euro Materiaalkost per klaslokaal euro Senior Care Application Guide 28

29 Evaluatie Hamburg Het proces werd ondersteund door een vragenlijst die het effect van de verlichting kon opmeten. Het scepticisme van de leraren en de studenten bij de aanvang evolueert tot een onbewuste routine. Een videocamera registreert het gedrag van de leerlingen Nood aan eenvoud Ik merk dat de groep minder fouten maakt en veel rustiger is. Dit motiveert mij enorm in mijn werk. Geen verwachting Meer vertrouwen Positieve ervaring Routine In het begin was ik sceptisch maar merkte snel dat de klas efficiënter meewerkte. De leerlingen zijn meer gefocust en aandachtiger. Senior Care Application Guide 29

30 Number of words read Errors (overall) Resultaten van de studie Leessnelheid stijgt met bijna 35% Aantal fouten D2 concentratietest nam af met 45% 1,100 1,075 1,050 1,025 1, Module 1, Dynamisch Licht Module Standaard licht Senior Care Application Guide 30

31 Visual measurement of agitation Resultaten van de studie 1,800 Hyperactiviteit daalt met 76% na 7 minuten als gekozen wordt voor de lichtinstelling kalmeren. 1,600 1,400 1,200 1,437 1,280 1,205 1,146 1,176 1, min 5 min 7.5 min 10 min Dynamisch Licht Standaard licht Senior Care Application Guide 31

32 Conclusie: Algemeen : een positief effect van dynamische verlichting op de concentratie en de kalmte in de klas. heeft een direct en onmiddellijk effect. bevordert de performantie bij het lezen en begrijpen. De meerprijs is te verantwoorden(cfr. specifieke cursussen die de concentratie slechts met enkele procenten verbeteren en erg tijds- en persoonsgebonden zijn. Uitrol in Nederland en België(3 pilots) Senior Care Application Guide 32

33 Uitgangspunten verzorgingstehuizen Wellbeing Ouderen beter laten zien, zich beter voelen en beter presteren Betere lichtkwaliteit Biologische effecten van licht Ambiance Eindgebruikers een flexibele leefomgeving bezorgen Ervaring van lichtdesigners Sustainability Goed voor het milieu Lagere total cost of ownership (energie-eficiëntie en onderhoud) Senior Care Application Guide 33

34 Verzorgingstehuizen Verzorgingstehuizen zijn servicecenters voor ouderlingen, op tijdelijke of permanente basis, die omwille van gezondheidsredenen, familiale, sociale of persoonlijke behoefte, niet meer in staat zijn autonoom te functioneren in hun eigen leefomgeving. Senior Care Application Guide 34

35 Doelgroep Een sterk groeiend segment, met renovaties en nieuwbouw, privé en openbaar bestuurd. Steeds meer vraag naar differentiatie en kwaliteitsverbeteringen(brand image). Het aantal personen van +55 jaar zal de komende 10 jaar met 13% stijgen Het aantal personen van +80 jaar zal de komende 10 jaar met 16% stijgen en zijn vaak hulpbehoevend Senior Care Application Guide 35

36 Trends Nieuwe technieken in energie- en kostenbesparing Wetgeving en normering(vipa) Personeelstekort en motivatie Overbezetting wachtlijsten Bejaarden willen zo lang mogelijk onafhankelijk zijn Zijn meer en meer hulpbehoevend doordat ze langer leven en te maken hebben met typische ouderdomsverschijnselen(zicht, gehoor, mobiliteit, dementie, eenzaamheid,..) Senior Care Application Guide 36

37 Gebruikers Residentiëlen Sociaal contact Hygiëne Respect Activiteit Well-being Professionele verzorging Veiligheid Autonomie Beslissingsrecht Privacy Senior Care Application Guide 37

38 Staf - personeel Verbondenheid Communicatie Motivatie Performance Tijd Welzijn Functionaliteit Jobtevredenheid Senior Care Application Guide 38

39 Bezoekers Beste verzorging Aandacht Gastvrijheid Vertrouwen Privacy Informatie Hygiene service Begeleiding Positieve indruk Veiligheid Senior Care Application Guide 39

40 Management Kostenbesparend Duurzaam Geen problemen Differentiatie kosten Goede service Hoog rendement Efficiënt Senior Care Application Guide 40

41 Probleem : verlies van het zicht Bejaarden ontvangen minder licht op het netvlies Optische componenten Hoornvlies Lens Pupil Neurologische componenten Retina (staafjes en kegeltjes) Oogzenuw young old Bejaarden : kleinere pupil diameter 70-85% van het zichtbaar spectrum bereikt de retina bij jongeren. Bij ouderlingen : bij lagere verlichtingsniveau s tot 40% minder licht. Senior Care Application Guide 41

42 Age factor for for straylight Bejaarden ontvangen minder licht op het netvlies Veroudering van de ooglens: Verminderd accommodatievermogen Vergeling Kristallisatie Cataract Senior Care Application Guide 42

43 Bejaarden ontvangen minder licht op het netvlies Verminderde conische receptoren Maculaire Degeneratie 10% voor leeftijd j 30% voor leeftijd j Afbraak van fotoreceptoren Glaucoom 0.5% voor leeftijd <45 j 5-10% voor leeftijd >80 j Verminderde gevoeligheid van de oogzenuw Senior Care Application Guide 43

44 Probleem : verzwakt circadiaan systeem(tijdsbesef) door pijnappelklier Verminderde amplitude van het circadiaan ritme Melatonine niveau s Temperatuurs ritme Activiteiten verloop Minder beweging Meer indoor waar typisch lagere verlichtingsniveau s gehanteerd worden Gevolg : minder licht dat het menselijk lichaam stuurt dag ouderen nacht dag jongeren nacht Senior Care Application Guide 44

45 Slaapproblemen Verminderde amplitude van: Melatonine niveaus Temperatuur ritme Activiteiten ritme Sneller moe s avonds en sneller wakker s morgens Ondiepe slaap - slapeloosheid Siësta overdag Senior Care Application Guide 45

46 Probleem : lagere Vitamine D - productie Vitamine D is bepalend voor: Osteoporose Multiple sclerose Immuun systeem Groeihormoon Hartslag en insuline-niveau Hart- en bloedvaten Bepaalde kankers Senior Care Application Guide 46

47 Geheugenproblemen Zwakker circadiaan systeem Zwakkere stimuli (lage lichtniveau s) Verminderd geheugen en herkenningsvermogen Altzheimer Vergeetachtig Agressie Stemmingswisselingen Verwarring Verminderde primaire behoeftes(eten en drinken) en evenwicht dementie Hulpeloosheid kindsheid Senior Care Application Guide 47

48 Vicieuze cirkel Slaap overdag Minder melatonine Startpunt Minder daglicht Minder slaapkwaliteit Slapeloosheid s nachts Vermoeidheid overdag Minder activiteit overdag Senior Care Application Guide 48

49 Segmentatie Publieke ruimtes Verzorgingstehuizen Private Outdoor Sociale ruimtes Medische Facility oppervlakte m 2 50% 25% 25% Segment Lokalen Inkomhal gangen en trappen recreatieruimte eetzaal dokter Gym Patientenkamer onderzoekskamer Wasserij Bib Winkel Administratie Kapper Keuken kapel Cafeteria Leefruimte keuken slaapkamer BdkamerToilet Parking Façade Tuin Terras Lighting Functioneel Emotioneel Biologiiche verlichting Functioneel Efficiënt Functioneel emotioneel biologisch Efficiiënt Senior Care Application Guide 49

50 Human-centric lighting design Architectural lighting versus Human-centric lighting Visual Architectural lighting Benadrukt de architectuur van de ruimte Biological Emotional Human-centric lighting In het belang van de residentiëlen, bezoekers en personeel Senior Care Application Guide 50

51 Light for Sight / Light for Memory concept Effect van een sterk signaal(=aangepast licht) Light for Sight Light for Memory Meer melatonine productie en faseverschuiving van het ritme Beter circadiaan ritme Verbeterd zicht en alertheid Betere slaapkwaliteit Minder geheugenverlies Beter hunmeur en stemming Meer activiteit en sociaal engagement Senior Care Application Guide 51

52 Human-centric lighting design Invloed van licht op het zicht Biological Visual Emotional Verlichting beïnvloedt onze doeltreffendheid Verlichtingsniveau s Kleurweergave en -herkenning Verblinding Lichtverdeling Taak, veiligheid, oriëntatie Schaduw Bijzonder van toepassing in: Onderzoeksruimtes Recreatiezalen Kantoren Gangen en trappen Senior Care Application Guide 52

53 Light for Sight Verlichtingsniveau Biological Visual Emotional Meer bijkomend plaatselijk licht voor een bepaalde taak compenseert het algemeen lichttekort Senior Care Application Guide 53

54 Light for Sight Verlichtingsniveau Biological Visual Emotional Inkom EN lux, Reception desk 500 lux, Wachtruimte) 200 lux Verlichtingsniveau s[lux] Ouderen 200 lux, Wachtruimte 300 lux Sociale ruimtes Gang/trappen Recreatiezaal Gemeensch. leefruimte 100 lux 50 lux s nachts 100 lux leeszaal: lux 200 lux Leeshoek: lux 200 lux 100 lux s nachts : 200 lux Leeszaal : lux Biologisch effect: lux verticaal 300 lux Leeshoek: lux Biologische effect: lux verticaal Eetzaal 100 lux 500 lux Biologische effect: lux verticaal Medische Dokter Medische behandeling Patientenkamer Algemeen: 300 lux taak: 500 lux onderzoek: 1000 lux Algemeen: 300 lux taak: 500 lux onderzoek: 1000 lux Algemeen,: 100 lux, s nachts: 5 lux lezen: 300 lux Onderzoek: lux Algemeen: 200 lux, lezen: lux Onderzoek: lux Biologisch effect: lux verticaal Onderzoeksruimte 500 lux onderzoek: 1000 lux Gymnasium Gym : 300 lux Fitness : 500 lux Biologisch effect: lux verticaal Facility Wasserij Administratie Wasserij: 300 lux herstellingen: 750 lux Algemeen: 300 lux Taak: 500 lux keuken 500 lux Senior Care Application Guide 54

55 Light for Sight Effect op het oog Oog oorzaak Effect Behandeling Meer licht Meer blauw (hogere kleurt) Visual Biological Emotional Lage luminantie Lens Aanpassingsvermogen Presbyopie (ver-zicht) Brilglazen Vergeling Minder levendige kleuren Kunstlens kristallisatie Cataract Kunstlens Pupil Accommodatie Ouderdoms miosis Geen Centraal zicht Reductie van conische receptoren Maculaire degeneratie Geen Glaucoom Breedzicht Hogere oogdruk minder conische receptoren Indien geen behandeling blindheid minder druk: geneesmiddel en operatie Senior Care Application Guide 55

56 Light for Sight Kleurtemperatuur Biological Visual Emotional Een studie bij 70 tot 80-jarigen toont geen significant effect van de kleurtemperatuur op: leessnelheid sfeer year old Aan te raden: 3000 K voor sfeerlicht met lagere lichtniveau s 4000 K voor activiteiten bij hogere niveau s year old internal document Geerdinck GOAL Senior Care Application Guide 56

57 Light for Sight Verblinding Biological Visual Emotional Vermijd contrastrijk licht tegen wanden of plafonds Hou rekening met natuurlijke lichtinval Voorzie licht over een grote oppervlakte Plaats taakverlichting langs de zijkanten Gebruiken schermen en gordijnen tegen reflectie vensters Unified Glare Rating (UGR) < 19 Hou rekening met schaduwvorming (tijds- en plaatsgebonden) Verblindingslicht Oncomfortabel Reflectie Schaduw Senior Care Application Guide 57

58 Light for Sight Conclusies Biological Visual Emotional Typische karakteristieken: Hoge verlichtingsniveau s : voorzie 50% meer licht dan in de norm EN wordt aanbevolen Goede inplanting met geleidelijke overgang tussen verlichtingsniveau s Weinig contrasten, hoge uniformiteit(3:1), geen harde schaduwen en reflecties Voorzie minimum 300 lux voor algemene taken van ouderen Kleurtemperatuur tussen 3000 K en 4000 K Weinig verblinding Goede kleurweergave(min. Ra 80) Senior Care Application Guide 58

59 Human-centric lighting design Emotionele invloed van licht Biological Visual Emo. Licht beïnvloedt ons welzijn Kleurtemperatuur Contrast, sprankeling Dynamisch en flexibel Speels, verrassend en uitnodigend effect Bijzonder bruikbaar in: Leefruimte restaurant and cafés Receptie Gevels Senior Care Application Guide 59

60 Human-centric lighting design Biologische invloed Bio. Visual Emotional Licht heeft invloed op concentratie en relaxatie Licht op het oog Kleurtemperatuur Dynamisch licht(dag/nacht) Toepasbaar in: Leefruimtes Patiëntenkamer Werkplaatsen Ruimtes met weinig tot geen daglicht Relax ruimtes Senior Care Application Guide 60

61 Light for Memory Light for Memory omvat: Licht en onze biologische klok Alzheimer Studies bevestigen het verband tussen meer licht en een vermindering van geheugenverlies, depressies en een toename van de effectiviteit bij het uitvoeren van eenvoudige handelingen. Visual Light for Memory vermindert onrustige gedragingen bij Altzheimer-patiënten en vermindert de stress-factor bij residentiëlen, bezoekers en personeel. Biological Emotional Senior Care Application Guide 61

62 Light for Memory Lighting level Bio. Visual Emotional Hogere verlichtingsniveau s hebben een positieve invloed op: De slaap-ontwaak-cycli, De slaapduur De slaapfrequentie Het geheugen(5% minder verlies) De (nachtelijke) aanmaak van melatonine Start Na 4 weken extra licht Na 8 weken extra licht Senior Care Application Guide 62

63 Light for Memory Verlichtingsniveau Tc= 4000 K en E=1000 lux Slaapkwaliteit geheugenverlies Zicht en alertheid Activiteit Stemming Senior Care Application Guide 63

64 Light for Memory Kleurtemperatuur Bio. Visual Emotional Het biologisch effect van koel-witte verlichting vermindert met de leeftijd. Effect van K in vergelijking met andere kleurtemperaturen 2700 K 6500 K 8000 K jonge lens 200% % 20% oude lens 50% 10% 2 5 % Senior Care Application Guide 64

65 Andere concepten AmbiScene Licht design: Dynamisch gekleurde ruimtes ter bevordering van: Oriëntatie Emotioneel welzijn Sfeer en inspiratie Concept Licht varieert in: Kleur(RGB) contrast Wit licht(awb), intensiteit tijd Senior Care Application Guide 65

66 Andere concepten Dynamic Ambience Senior Care Application Guide 66

67 67