Tool voor professionalisering vastgoedbeheer gemeenten DEELS VERTROUWELIJK. Patrick de Kort

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tool voor professionalisering vastgoedbeheer gemeenten DEELS VERTROUWELIJK. Patrick de Kort"

Transcriptie

1 Beheermonitor GemeentelijkVastgoed Toolvoorprofessionaliseringvastgoedbeheergemeenten DEELSVERTROUWELIJK PatrickdeKort versie Definitief datum September2007 auteur Ir.P.deKort MREjaargang Begeleiders DeheerDrs.R.E.F.A.CrasseeMREFRICS,AmsterdamSchoolofRealEstate Deheerir.M.Toering,Nibag Meelezers Deheerdrs.L.Uittenbogaard,AmsterdamSchoolofRealEstate DeheerMr.R.vandenHoevenMRE,GemeenteGouda

2 + PatrickdeKort 1 Samenvatting Veelgemeentenworstelenmetvragenrondomhetprofessionaliserenvanhetbeheervanhetgemeentelijkvastgoed. Vanuitverschillendebenaderingenblijkenerimpulsentezijnspecifiekerophetbeheervanditvastgoedintegaan. Zovraagtdewetgevermeerinzichtindeopbouwenwaarderingvanhetgemeentelijkvastgoeddoordeinvoering vanhetbesluitbegrotingenverantwoordingprovinciesengemeenten.degemeentelijkeorganisatieskijkennaarde opbouwvandevastgoedportefeuillevanuitdekerntakendiscussiesenadviseursspelleninopdevragendiegesteld wordenvandegemeenten. Ondankshetfeitdaterzeergroteverschillenzijntussendeafzonderlijkgemeentenishetvolgendegechargeerde beeldteschetsen: Gemeentenhebbenonvoldoendeinzichtindeopbouwendeomvangvandevastgoedportefeuille; Deverschillendegemeentenbeherenhetgemeentelijkvastgoedoptotaalverschillendewijze; Gemeentenzijnzichbewustvandenoodzakelijkestaptotprofessionaliseringvanhetvastgoedbeheer; Gemeentenwillenmeergripkrijgenophetvastgoedbeheerinhetkadervankerntakendiscussies; Gemeenten moeten meer grip krijgen op het vastgoedbeheer in het kader van de invoering van het Besluit begrotingenverantwoordingprovinciesengemeentenin2004. Middels dit afstudeeronderzoek heb ik gezocht naar een methode waarmee inzichtelijk gemaakt kan worden op welkewijzehetbeheervangemeentelijkvastgoedgeprofessionaliseerdkanworden.hiertoehebikhetinstrument Beheermonitorgemeentelijkvastgoed ontwikkeld.hiermeekaneenbeslisserbinneneengemeentelijkeorganisatie inzichtelijkmakenopwelkewijzehetbeheervanhetgemeentelijkvastgoed,binnendecontourenvanhethuidige niveau van werken en een eventueel gewenste toekomstige niveau van werken, professioneler georganiseerd kan worden.debeslisserkrijgtinzichtindetezettenstappeninhetprocesvanverderprofessionaliserenvanhetbeheer vangemeentelijkvastgoed. Voordeontwikkelingvandebeheermonitorgemeentelijkvastgoedishetnoodzakelijkeerstdeantwoordentevinden opeentweetalcrucialeonderzoeksvragen: Watisprofessioneelvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoed; Welketakenverrichteenprofessionelegemeentelijkvastgoedbeheerder. Gemeentelijk vastgoed is niet te vergelijken met vastgoed vanbeleggers. Bij beleggers vastgoed staatimmers het behalen van het vereiste rendement als doelstelling centraal. Binnen gemeenten is de doelstelling juist het ondersteunen van de dienstverlening van de gemeente. Hierdoor is gemeentelijk vastgoed vergelijkbaar met het corporate vastgoed en zijn de theorieën die opgesteld zijn voor Corporate Real Estate Management (CREM) toepasbaar op gemeentelijk vastgoed. Professionaliteit van het gemeentelijk vastgoedbeheer dient dan ook beoordeeldtewordenvanuitdecrem-theorieën.hierinwordthetvastgoedbeheervanorganisatiesverdeeldineen Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 2van56

3 + PatrickdeKort vijftal competentieniveaus (uitvoerder, controller, handelaar, ondernemer, strateeg). De opzet van het vastgoedbeheervangemeentelijkvastgoedisafhankelijkvanhetdoorhetmanagementvandegemeentegekozen competentieniveau voor de vastgoedorganisatie, beoordeeld vanuit de strategie van de organisatie. Binnen ieder competentieniveaukangestreefdwordennaarhetzoprofessioneelmogelijkorganiserenvanhetvastgoedbeheer. Vanuit deze benadering is gezocht naar de kenmerken van de verschillende competentieniveaus. Dit heeft geresulteerd in een overzicht van de specifieke taken die een vastgoedorganisatie moet verrichten binnen het gekozen competentieniveau. Hierbij is het van belang dat de kennis uit de voorafgaande, lees lagere, competentieniveausbinnendeorganisatiesaanwezigmoetblijven. Metdeomschrijvingvandetakenendewetenschapdatprofessionaliteitvanhetbeheervangemeentelijkvastgoed binnendeverschillendecompetentieniveaukanwordenbereiktisdebeheermonitorgemeentelijkvastgoedopgezet. Debeheermonitorgemeentelijkvastgoedbestaatuitvierfasen: BeheermonitorgemeentelijkVastgoed Fase1:Bepalenambitieniveau Fase2:Inschalingcompetentieniveau Doormiddelvaneeninterviewmeteenbeslisserbinnende gemeentelijkeorganisatie Doormiddelvaneenvastgesteldechecklistwordtopbasis vanzesspanningsveldenhetcompetentieniveaubepaald AlgemeenManagement Vastgoeddienstenenwerkmaatschappijen Operationeelmanagement Vastgoedfinancieringsbeleid Portefeuillemanagement Marktoperatieenkostenmanagement Uitvoerder Controller Handelaar Ondernemer Strateeg Fase3:Confrontatieambitieeninschaling Fase4:Adviesprofessionalisering Opbasisvanbovenstaandefiguurwordtperspanningsveld beoordeeldwaarafwijkingenzittentenopzichtevanhet ambitieniveau Middelseenkortenotitiewordtdebeslisserbinnende gemeentelijkeorganisatieaangegevenopwelkeaspectenzijn organisatieverbeterdkanworden. De beheermonitor is op werkbaarheid getoetst bij een viertal verschillende gemeenten. Binnen alle vier de onderzochte gemeenten kunnen aanbevelingen worden gegeneerd waarmee de betreffende gemeente een professionaliseringslagvanhetvastgoedbeheerkandoorvoeren.ditophetdoordegemeentezelfgekozenniveau. Debeheermonitorgemeentelijkvastgoedblijkteenrelatiefeenvoudigetooltezijnwaarmeetochinzichtgegevenkan wordeninhetfunctionerenvaneenvastgoedorganisatie.daarnaastwordthetmetdezetoolmogelijkominzichtelijk temakenwelkestappengezetmoetenworden.demonitorisalleengetoetstopbruikbaarheid.erheeftgeentoets plaatsgevonden op de juistheid van de gebruikte gegevens en de juistheid van de gegenereerde resultaten. UitgangspuntenisdetoepasbaarheidvandeCREMtheorieënophetbeheervangemeentelijkvastgoed. Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 3van56

4 + PatrickdeKort 2 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 2 2 Inhoudsopgave 4 3 Inleidinginprobleem Inleiding Verkenninggemeentelijkvastgoed Verkenningvastgoedbeheergemeentelijkevastgoed Deuitzonderingen:DeKopgroep Gevolgenhuidigesituatievastgoedbeheergemeentelijkvastgoed Gemeentelijkvastgoedbeheerstaatindebelangstelling Politiekeinvloed Conclusie 13 4 Onderzoeksopzet Inleiding Probleemstellingendoelstelling Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Relevantievanhetonderzoek Afbakening 17 5 Theoretischkader Inleiding Gemeentelijkevastgoed Vastgoedbeheer Professioneelenprofessionaliteit Professioneelvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoed Conclusies 27 6 Professioneelvastgoedbeheervangemeentelijkeorganisaties Inleiding Kenmerkenenperspectieven Professionaliteitvanvastgoedbeheer Producten,typeringenentakenpercompetentieniveaus Conclusies 39 Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 4van56

5 + PatrickdeKort 7 DeBeheermonitorvoorgemeentelijkvastgoed Inleiding OmschrijvingendoelBeheermonitorgemeentelijkvastgoed OpzetBeheermonitorgemeentelijkvastgoed Conclusie 43 8 ToetsingBeheermonitorgemeentelijkvastgoed Inleiding Toetsdrietalcasesstudies Praktijktoetsmiddelgrotegemeente Conclusiestoetsingbeheermonitorgemeentelijkvastgoed 52 9 Conclusiesenaanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Literatuurlijst 55 BijlageI Indeling/rubriceringgemeentelijkvastgoed I BijlageII Takenpercompetentieniveau III BijlageIII Competentieniveaus VI BijlageIV Checklisttakenpercompetentieniveau VII BijlageV Analysevastgoedbeheergemeentelijkvastgoed(VERTROUWELIJK) X BijlageVI Uitgewerktebeheermonitorcasestudiedriegemeenten XI BijlageVII Uitgewerktebeheermonitorpraktijktoetsgemeente(VERTROUWELIJK) XII Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 5van56

6 + PatrickdeKort 3 Inleidinginprobleem 3.1 Inleiding De auteur van deze afstudeerscriptie is werkzaam als senior consultant bij Nibag. Nibag is een huisvestingsadviesbureau, voornamelijk gericht op de non-profit markt. Gemeenten zijn voor Nibag van groot belang.degemeentelijkemarktisnamelijkéénvandegrootsteklantengroepenbinnendenon-profitmarkt. Vanuit mijn dagelijkse werk heb ik veel te maken met vastgoedbeheerders binnen gemeenten. Het heeft me altijd enormverbaasddateenvastgoedbeheerderbinneneenwillekeurigegemeentevaakgeenantwoordweettegevenop een simpele vraag als hoeveel gebouwen beheer je? of hoeveel m² BVO gebouwenoppervlak heb je? In veel gevallenweetmengeenraadmetvragenals watisdeactuelewaardevanjevastgoed? of hebjeeensluitende exploitatieenwatisjemarge? Middels dit afstudeeronderzoek in het kader van demaster ofreal Estate opleidingaan de Amsterdamschool of Real Estate wordt een tool ontwikkeld waarmee gemeenten stappen kunnen zetten in de verdere professionaliseringsslag van het vastgoedbeheer. De tool geeft inzicht in de aandachtspunten van het vastgoedbeheervandeindividuelegemeente. 3.2 Verkenninggemeentelijkvastgoed De gemeentelijke vastgoedportefeuille bestaat uit een diversiteit van soorten vastgoed. Verschillende literatuurbronnengevenwisselendeindelingen.in iseenoverzichtgegevenvaneenaantalmogelijkhedenvoorhet rubricerenvanhetgemeentelijkvastgoed.determenmaatschappelijkvastgoedengemeentelijkvastgoedwordenin dediverseliteratuurbronnendoorelkaargebruikt.hieropzalinhoofdstuk5naderwordeningegaan. Diverseauteursgevenschattingenvandeomvangvan hetgemeentelijkevastgoed.debisenverkerk 1 schattende omvangvanhetgemeentelijkevastgoedin2003intussen22en39miljoenm²meteenvervangingswaardetussen de29en50miljardeuro.ookmakenzeeenvergelijkingmetdevervangingswaardevanbeleggervastgoed(ivbn) van40miljardeuro.vanleeuwen 2 schatdeverkoopwaardevan detotalegemeentelijkevastgoedportefeuille tussende30en50miljardeuro.boer 3 (2004)zegttevensdatdewaardevanhetgemeentelijkevastgoedongeveer gelijkisaandewaardevandevastgoedportefeuillevaninstitutionelebeleggers.vastgoedbeheerdersvanbeleggers kunnen doorgaans wel antwoord geven op de bovengenoemde relatief simpele vragen. Uit onderzoek uitgevoerd 1 Bis,N.deenVerkerk,B.G.,Gemeentelijkvastgoedingezetalsbedrijfsmiddel, Leeuwen,W.van,Overbodigvastgoedgemeenten, 3 Boer,J.,Monopolyvoorbeginners,uitBinnenlandsbestuur,25juni2004,pag Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 6van56

7 + PatrickdeKort doorwesterhofea 4 in2004blijktdatdeherbouwwaardevan hetgemeentelijkvastgoed geschatkanwordenop 200 miljoen euro per inwoners. Dit betekent dat de herbouwwaarde van het volledige gemeentelijke vastgoed een ruwe 32 miljard euro bedraagt. Naast de omvang van het gemeentelijk vastgoed in eigendom van gemeentenspeeltdetotaleoverheid(inclusiefgemeenten)ookeenbelangrijkrolopdehuurmarkt.deoverheidheeft indeperiode dekantorenhuurmarktgedomineerd 5. DoorSoeteman 6 isinhetkadervaneenafstudeeronderzoekin2004onderzoekgedaannaarhetvastgoedvan gemeentelijke organisaties. Hierbij is een schriftelijke enquête gehouden onder vastgoedbeheerders in 440 verschillendegemeenten.deresponsisredelijktenoemen(25%).echterdeverkregengegevensoverdeomvang vanhetgemeentelijkevastgoedzijnommeerdereredenennietbetrouwbaar. Soetemannoemttweeredenenvoordeonbetrouwbaarheidvandegevondengegevens: Onduidelijkheidoverdedefinitievanvastgoedindegemeentelijkecontext; 47% van de respondenten gaf aan de gegevens niet beschikbaar te hebben, met als onderliggende argumentatie: Gegevenszijnnietbeschikbaar; Gegevenszijnverspreidtoververschillendeafdelingen,dienstenen/ofsectoren; Verzamelengegevensvergtteveeltijd. Moerkamp 7 enboer 8 constatereninrespectievelijk2006en2004datgemeentenabsoluutgeenzichthebbenopde omvangvanhunvastgoedportefeuille.natuurlijkzijneruitzonderingen,maardegrotelijnistochdaternauwelijks zichtisopdeomvangvandeeigendommenvangemeentenendewaardehiervan.welgevenzeschattingenvande waarde van het gemeentelijke vastgoed. Deze schattingen komen overeen met de bovengenoemde vervangingswaarde. Degevondenwaardemoetendanookgezienwordenalsrichtinggevendenwordenhiergenoemdomdeomvang vanhetgemeentelijkevastgoedinperspectieftekunnenzien.ondanksdatdeschattingenoverdeomvangvanhet gemeentelijk vastgoed nader onderzoek vergen is helder dat de omvang duidelijksubstantieelte noemenis. Het gemeentelijkevastgoedisgrootinomvangendaardoorzekerinteressantomnadertebekijken. 4 Westerhof,A.,Leent,M.vanenVugt,K.van,Ondernemenmetmaatschappelijkvastgoed.Kopgroepvangemeentenneemtvoortouw, Laverman,W.,Marktdenkenneemttoe,daadkrachtisnogbeperkt,Uit:buildingbusiness,augustus Soeteman,W.,Marktaantrekkelijkheidvandeklantgroepgemeenten,afstudeerscriptieHEAOArnhem, Moerkamp,J.,Gebouwentekoop,uit:Binnenlandsbestuur,10februari2006,pag Boer,J.,Monopolyvoorbeginners,uit:Binnenlandsbestuur,25juni2004,pag Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 7van56

8 + PatrickdeKort 3.3 Verkenningvastgoedbeheergemeentelijkevastgoed Om inzicht te krijgen op de huidige situatie van het beheer van gemeentelijk vastgoed is in de literatuur gezocht naartyperingenvandezesituatie.westerhofea 9 hebbenbinnendestartvan dekopgroep (zieparagraaf3.4)in 2002eenexpertmetinguitgevoerd.Hetgemeentelijkvastgoedmanagementwordthierinalsvolgtgetypeerd: Maatschappelijkvastgoedisgedecentraliseerd; Maatschappelijkvastgoedisoperationeel; Maatschappelijkvastgoedisstatisch; Maatschappelijkvastgoediskostengedreven. MiddendorpenHümmels 10 gevenin2007hetvolgendebeeldvanhetgemeentelijkvastgoedmanagement: Hetbeheerisvooralgerichtoptechnischonderhoud; Eengoedoverzichtontbreekt; Inzichtindeeisenenwensenvanuitdegemeentelijkebeleidsveldenontbreekt; Exploitatieanalysesvandeverschillendeobjectenenvanhettotaalontbreken; Vaakzijngemeenteneigenaarvanincouranteprestigeprojecten; Erissprakevanverkaptesubsidies; Vastgoedbeheer bij gemeenten staat onder druk door toenemende aandacht voor transparantie en verantwoordingoverheidsuitgaven; Gemeentenhebbeneenonvoldoendebeleggers-ofontwikkelaarperspectief; Er is steeds meer sprake van samenwerking tussen gemeenten en maatschappelijk partners als bijvoorbeeld zorgaanbieders,woningcorporatiesenonderwijsinstellingen. Dezestellingenwordenonderbouwddooreenanalysevaneennegentalgemeentenwaarbijspecifiekisgekekennaar dehuidigemaniervanwerken.degegevensvandezeanalysezijntevindeninbijlagev.deanalysebevestigthet hierbovengeschetstebeeld.hetvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoedwordtoptotaalverschillendemanieren vormgegeven.erisgeeneenduidigelijnteontdekken.hetbeeldontstaatdatiederegemeentehetvastgoedbeheer opeeneigenmanierinvult. 3.4 Deuitzonderingen:DeKopgroep Erisereenaantalvoorlopersophetgebiedvanbeheervangemeentelijkvastgoed.Veelhiervanzijngegroepeerd rondom dekopgroep.dekopgroepisin2003gestartmetprofessionalsvantwaalfgemeentenomtekomentot kennisuitwisseling en kennisontwikkeling over het beheer van maatschappelijk vastgoed. De kopgroep bestaat uit 9 Westerhof,A.enLeent,M.van,Dekopgroep, Middendorp,M.H.enHümmels,R.P.,Hetvastgoedbedrijfvangemeenten:maatschappelijkvastgoedzakelijkbenaderd,uit:RealEstateMagazine,april2007,pag Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 8van56

9 + PatrickdeKort ambtelijkvertegenwoordigersdievanuitverschillendeperspectievenbezigzijnmetmaatschappelijkvastgoed 11. Inmiddels is de kopgroep uitgegroeid tot een netwerk van een twintigtal gemeenten, twaalf woningcorporaties en enkeleondersteunendeorganisaties.metdezeuitbreidingisdekopgroepveranderdvaneengroepvoortrekkersdie het beheer van maatschappelijk vastgoed wil professionaliseren naar een groep voortrekkers die zich richt op de totalebreedtevandeontwikkelingenhetbeherenvanmaatschappelijkvastgoed. Concreetgerichtophetbeherenvanmaatschappelijkcqgemeentelijkvastgoed 12 houdtdekopgroepzichbezigmet deontwikkelingvande Maatschappelijkvastgoedbenchmark 13.InsamenwerkingmetdeROZiseenbenchmark opgezetwaarbijdevastgoedgegevensvanmaatschappelijkvastgoedopeensoortgelijkewijzealsderoz/ipdindex inzichtelijk gemaakt kunnen worden. Doel van deze benchmark is om inzicht te krijgen in de efficiëntie van het management van gemeentelijk maatschappelijk vastgoed. De benchmark bestaat uit het monitoren van de vastgoedeigendommen en bijbehorende exploitatielastenvan de deelnemers. De deelnemers van deze benchmark zijndegemeentenalmere,denhaag,enschede,leiden,nijmegen,rotterdam,utrechteneindhoven. 3.5 Gevolgenhuidigesituatievastgoedbeheergemeentelijkvastgoed Inparagraaf3.3isgeconstateerddathetvastgoedbeheerbinnengemeentelijkeorganisatiessterkwisselendwordt weergegeven.hierdoorkunnensituatiesontstaandiebinnenprofessioneelvastgoedbeheerondenkbaarzoudenzijn. Debelangrijkstenoemikhier,dezewordenindevolgendeparagrafennaderuitgewerkt: Ontstaanvanverborgensubsidiering; Gebrekkigecontroleovergrotesommenpubliekgeld; Inefficiëntgebruikvanmaatschappelijkvastgoed Verborgensubsidies Ditiseenveelvoorkomendprobleembinnenvastgoedportefeuillesvangemeenten.Verborgensubsidieringontstaat doordat strategische keuzen rondom vastgoedobjecten op verschillende plaatsen binnen de gemeentelijke organisaties worden genomen. Vaak worden nieuwbouwprojecten, plannen van renovaties of aan- en verkoopbeslissingen genomen zonder dat zicht is op de exploitatie van het vastgoed. De gebruikers mogen voor gereduceerde tarieven gebruik maken van de panden. De gemeentelijke vastgoedbeheerder krijgt een gebouw in beheerwaarvandeexploitatienietsluitendtekrijgenis.hetverschiltussendebenodigdehuurinkomsten,omde exploitatiesluitendtekrijgen,endeafgesprokengereduceerdetarievenisdeverborgensubsidiering.degemeente betaalt deze kosten in de vorm van een niet zichtbare subsidie. Deze subsidie wordt echter niet als dusdanig 11 Westerhof,A.enLeent,M.van,Dekopgroep, Inhoofdstuk5wordtnaderingegaanopdedefinitiesvanmaatschappelijkvastgoedengemeentelijkvastgoed. 13 VNG,MaatschappelijkVastgoedBenchmark, Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 9van56

10 + PatrickdeKort inzichtelijk gemaakt. De kosten drukken uiteindelijk op het vastgoedbeheer, met als resultaat: vastgoedbeheer dat nietsluitendterealiserenis.inhetvolgendeschemaisdeverborgensubsidieringverderverduidelijkt. eventuelewinst beheer-enadministratiekosten Huuropmarktniveau kostendekkend huurniveau vastekosten verborgen subsidie Huidigehuurniveau onderhoudskosten afgesprokenvergoeding Gebrekkigecontrolepubliekgeld Exploitatielasten Batenuitverhuur Er gaat veel geld om in het gemeentelijke vastgoed. De totale vervangingswaarde van het gemeentelijk vastgoed wordtgeschatoptientallenmiljarden.volgensgerritsen 14 washetinkaartbrengenvan(im)materielevasteactiva van gemeenten voor de het invoeren van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten in 2004 onmogelijk. Het bepalenvan de totale omvangvan heteigen vermogenvan de gemeenten blijkt ondoenlijk door de grote verschillen in boekhoudingen tussen de verschillende gemeenten. Wel kan volgens Gerritsen geconcludeerdwordendatheteigenvermogenhogerisdanuitdeboekwaardenblijkt.doordegrotediversiteitvan debeschikbaregegevensendehiatendieindezegegevensverscholenzitteniseenjuistepubliekecontroleopde bestedingenvangrotesommenpubliekgelddoordegemeenteraadhaastonmogelijk.vanleeuwen 15 legteen koppeling tussen het inzichtelijk maken van stille reserves bij gemeenten en de inzet van deze middelen in de samenleving. De reserves die nu vastzitten in de gebouwen zouden liquide gemaakt kunnen worden, zodat herinvesteringen mogelijk zijn. Van Leeuwen trekt een parallel met het Wooninvesteringsfonds bij woningcorporaties. Hierover zouden gemeenteraden, als controlerend orgaan, moeten kunnen beslissen. Door de gebrekkige wijze van rapportage is dit nu vaak niet mogelijk. Na het invoeren van het Besluit begroting en verantwoordingprovinciesengemeentenin2004isdezesituatieaanhetveranderen.hieroverinparagraaf3.6.1 meer. 14 Gerritsen,E.,Stillereservesvangemeenten, Leeuwen,W.van,Overbodigvastgoedgemeenten, Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 10van56

11 + PatrickdeKort Inefficiëntgebruikvanmaatschappelijkvastgoed Door het ontbreken van een centraal punt binnen gemeente waar beslissingen over het vastgoed worden gecoördineerd, is er vaak geen overzicht over het aanwezige vastgoed. Dit resulteert in veel gevallen tot een wildgroei aan projecten en huisvestingsvragen. Binnen veel gemeenten zijn op verschillende plaatsen binnen de gemeentelijke organisatie ambtenaren bezig met strategische vraagstukken over de ontwikkeling van vastgoedobjecten.arends VanOudenhoven 16 spreektinditkaderoverhetontbrekenvansamenhangeneen eenduidigevisievandeontwikkelingvanvastgoedbinnengemeentelijkeorganisaties. 3.6 Gemeentelijkvastgoedbeheerstaatindebelangstelling Dat het beheer van gemeentelijk vastgoed in de belangstelling staat blijkt uit de hoeveelheid onderzoeken en publicatiesoverhetgemeentelijkvastgoedbeheer.doortendam 17 ensoeteman 18 zijninventarisatiesgemaaktvan adviesbureausdiezichbezighoudenmethetbeheervangemeentelijkvastgoed.hieruitblijktdatnagenoegallegrote adviesbureauszichhiermeebezighouden. Ook intern vanuit de gemeenten staat het vastgoedbeheer in de belangstelling. Dit wordt veroorzaakt door een tweetalaspecten: Besluitbegrotingenverantwoordingprovinciesengemeenten; Dekerntakendiscussieenbehoefteaanverbeterenefficiencybinnengemeenten Besluitbegrotingenverantwoordingprovinciesengemeenten Inzichtverschaffenindeomvangendewaardevandevastgoedportefeuillevangemeentenissindsdeinvoeringvan hetbesluitbegrotingenverantwoordingprovinciesengemeenten 19 in2004actueelgeworden.doordeinvoering van dit besluit worden gemeenten gedwongen te kijken naar de waarde van het eigen vastgoed. Hiervoor is het noodzakelijk ook informatie over de daadwerkelijk inkomsten en uitgaven van het vastgoed inzichtelijk te maken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan huurcontracten en exploitatiekosten. Hierdoor komen ook politiek gevoelige vraagstukkenalsverborgensubsidieringendedaadwerkelijkekostenvanprojecteninbeeld.ofgemeentenhetnu willen of niet, de wetgever zegt dat gemeenten meer zicht moeten geven in de opbouw van de gemeentelijke vastgoedportefeuilleendeonderbouwingvandewaardenvanhetgemeentelijkvastgoed.sinds2004ishetbesluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten van kracht. Het in paragraaf 3.3 geschetste beeld van het vastgoedbeheer van gemeentelijk vastgoed is gebaseerd op gegevens uit de periode van zowel voor, als na de 16 Arends-VanOudenhoven,V.enJacobs,S.,Deorganisatievandevastgoedtakenbinneneengemeente,ErasmusUniversiteitRotterdam, Dam,D.ten,MarktonderzoekNibagB.V.,Nibag, Soeteman,W.,Marktaantrekkelijkheidvandeklantgroepgemeenten,afstudeerscriptieHEAOArnhem, MinisterievanBinnenlandsezakenenKoninkrijksrelaties,Besluitbegrotingenverantwoordingprovinciesengemeenten,2003 Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 11van56

12 + PatrickdeKort invoering van het genoemde besluit. Of de invoering van dit besluit nu al, zichtbare, gevolgen heeft(ruim 3 jaar later)isopbasisvandebeschikbareliteratuurbronnenniettebepalen Kerntakendiscussieenbehoefteaanverbeterenefficiencybinnengemeenten Binnen veel gemeenten wordt gekeken naar het efficiënter inrichten van de organisatie. Dit vaak uit oogpunt van kostenreductie.arends VanOudenhoven 20 spreektinditkadervannewpublicmanagement.inrelatietot vastgoed betekent de kerntakendiscussie dat gekeken gaat worden welke diensten de gemeente daadwerkelijk wil biedenaanhaarburgersendaaraangekoppeld,welkehuisvestingdegemeentelijkeorganisatiehiervoornodigheeft. Binnenveelgemeentenwordtdanookactiefgekekennaardepandendiepassenbinnendegesteldekadersenwelke niet.hierdoortreedtdeopbouwvandevastgoedportefeuillevoorhetvoetlicht.binnendiscussiesoverdeopbouw van de vastgoedportefeuille komen politiek gevoelige onderwerpen naar voren. Het betreft vaak het wel of niet afstoten van panden die van oudsher in eigendom zijn van de gemeente, maar eigenlijk niet passen binnen de doelstellingen. Er wordt hierbij vaak gesproken over het gemeentelijk tafelzilver. Vaak betreft dit monumentale panden.hetvastgoeddatbinnendekerntakendiscussieineigendomblijftvaneengemeentewordthet kernbezit genoemd. 3.7 Politiekeinvloed De politiek heeft grote invloed op de besluitvorming rondom vastgoedvraagstukken. Ook de politieke kleur kan gevolgenhebbenvoorhetvastgoedbeleid.depolitiekneemtsomsvergaandebesluitenovervastgoeddie,ondanks devaakaanwezigespecifiekekennisbinnengemeentelijkeorganisatie,puurgenomenwordenopbasisvanpolitieke overwegingen.arends VanOudenhoven 20 heeftonderzoekgedaannaardeorganisatievanvastgoedtakenbinnen gemeenten.gemeentenkunnenverschillendemotievenhebbenbijdekeuzesrondomvastgoedontwikkelingen.deze zijnnietaltijdbedrijfsmatig,maarkunnenookjuridischofpolitiekgestuurdzijn. MacGillavry 21 legteenkoppelingtussendeinparagraaf3.5genoemdegevolgenvandehuidigesituatievanhet beheer van gemeentelijk vastgoed en de politieke factor binnen gemeenten. Hierbij worden twee dilemma s geschetst: Vastgoedinvesteringen vragen om lange termijnbeleid, terwijl de vierjaarlijkse collegecyclus dit lange termijnbeleidkandoorkruisen; Transparantie van kosten versus handelingsvrijheid bij intransparantie, bijvoorbeeld verkapte subsidies(zie paragraaf3.5.1.)hetgemakvandehandelingsvrijheidbevordertdeneigingomonduidelijkheidtehandhaven. 20 Arends-VanOudenhoven,V.enJacobs,S.,Deorganisatievandevastgoedtakenbinneneengemeente,ErasmusUniversiteitRotterdam, MacGillavry,S.D.G.,Verantwoordvastgoedbezitdoorgemeenten,2006 Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 12van56

13 + PatrickdeKort 3.8 Conclusie Het gemeentelijke vastgoed is in beweging. Zowel vanuit de gemeente intern, als vanuit de regelgeving van de landelijke overheid als vanuit de vastgoedadviseurs is belangstelling voor het proces van het vastgoedbeheer van gemeentelijkvastgoed.ookisduidelijkdathetgemeentelijkvastgoedgeenkleinvraagstukis.hetgaatimmersom veelvastgoeddateensubstantieelbedragaanwaardevertegenwoordigt. Professionaliseringvanhetvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoedishardnodig.Degemeentenzijnvanuithun eigenorganisatiestappenaanhetzettenvanuitdekerntakendiscussies.vanuitdeoverheidisdoordeinvoeringvan het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten steeds meer noodzaak tot een professionelere aanpakvanhetgemeentelijkvastgoedbeheer.uitdehoeveelheidpublicatiesoverditonderwerpendeaanwezigheid vaneengrootaantalvastgoedadviseursblijktdatgemeentelijkvastgoedbeheerindebelangstellingstaat. Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 13van56

14 + PatrickdeKort 4 Onderzoeksopzet 4.1 Inleiding Opbasisvandeeersteverkenningenvandemarktvanhetgemeentelijkvastgoedwordtindithoofdstukdeopzet vanditonderzoeknaderuitgewerkt. 4.2 Probleemstellingendoelstelling Bijdeverkenningvanhetvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoedkomendevolgendeconstateringennaarvoren. Hierbijmoet worden aangetekend dat het geschetstebeeld gechargeerd is. De verschillen tussen de verschillende gemeentenzijnerggroot. Gemeentenhebbenonvoldoendeinzichtindeopbouwendeomvangvandevastgoedportefeuille; Deverschillendegemeentenbeherenhetgemeentelijkvastgoedoptotaalverschillendewijze; Gemeentenzijnzichbewustvandenoodzakelijkestaptotprofessionaliseringvanhetvastgoedbeheer; Gemeentenwillenmeergripkrijgenophetvastgoedbeheerinhetkadervankerntakendiscussies; Gemeenten moeten meer grip krijgen op het vastgoedbeheer in het kader van de invoering van het Besluit begrotingenverantwoordingprovinciesengemeentenin2004. Hiermeekomiktotdevolgendeprobleemstelling: Hoekanhetvastgoedbeheervangemeentelijkeorganisatiesprofessionelerwordengeorganiseerd?. Metdebovenstaandeprobleemstellinginhetachterhoofdkomiktotdevolgendedoelstelling: Ontwikkelenvaneentoolvoorhetinzichtelijkmakenvanmogelijkhedenvoorhetprofessionaliseren vanhetbeheervangemeentelijkvastgoed 4.3 Onderzoeksvragen Uitdeprobleem-endoelstellingvanditonderzoekkomendevolgendeonderzoeksvragennaarvoren: Vaststellendefinitiesgerichtopdehuidigesituatievanhetbeheervangemeentelijkvastgoed: Watisgemeentelijkvastgoed; Watisvastgoedbeheer. Gerichtopdeprofessionaliseringvanhetbeheervangemeentelijkvastgoed: Watisprofessioneelenprofessionaliteit; Watisprofessioneelvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoed; Welkefactorensturendeprofessioneelvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoed; Welketakenverrichteenprofessionelegemeentelijkvastgoedbeheerder. Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 14van56

15 + PatrickdeKort 4.4 Onderzoeksopzet Ditonderzoekistotstandgekomendoormiddelvaneenuitgebreideliteratuurstudienaarderelevanteonderwerpen betreffende de organisatie van het beheer van gemeentelijk vastgoed. Het onderzoek wordt aangevuld met een experimenteelopgezetmodeleneenpraktischetoets. Middels dit onderzoek wordt de tool Beheermonitor gemeentelijk vastgoed ontwikkeld. Hiermee kan een beslisser binnen een gemeentelijke organisatie inzichtelijk maken op welke wijze het beheer van het gemeentelijk vastgoed binnendecontourenvanhethuidigeniveauvanwerkeneneeneventueelgewenstetoekomstigeniveauvanwerken professionelergeorganiseerdkanworden.debeslisserkrijgtinzichtindetezettenstappeninhetprocesvanverder professionaliserenvanhetbeheervangemeentelijkvastgoed.debeheermonitorgemeentelijkvastgoedgeeftfeitelijk antwoordopdeprobleemstellingvanditonderzoek.dezetoolzalinzichtverschavenindemogelijkhedendieerzijn omhetbeheervanhetgemeentelijkvastgoedteprofessionaliseren. OmtekomentotdeontwikkelingvandeBeheermonitorgemeentelijkvastgoedwordeneenaantalstappendoorlopen. Inhetonderstaandeschemaisdeonderzoeksopzetschematischweergegeven: Doelstelling: Ontwikkelenvaneentoolvoorhetinzichtelijkmakenvanmogelijkheden voorhetprofessionaliseren vanhetbeheervangemeentelijkvastgoed Invullentheoretischkader (hoofdstuk5) Watisgemeentelijkvastgoed Watisvastgoedbeheer Watisprofessioneelvastgoedbeheer Inzichtinprofessioneelgemeentelijkvastgoedbeheer (hoofdstuk6) Welkefactorensturenprofessioneelvastgoedbeheer Welketakenverrichteenprofessionelegemeentelijk vastgoedbeheerder Factorenvanbelangvoorprofessionaliseringbeheergemeentelijkvastgoed Fase1: bepalingambitieniveau Beheermonitorgemeentelijkvastgoed(hoofdstuk7) Fase2: inschalingcompetentieniveaus Fase3:confrontatie ambitieeninschaling Fase4: advies Toetsingmodel(hoofdstuk8) Praktijktoetswillekeurigegemeente Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 15van56

16 + PatrickdeKort Hieronderwordendetezettenstappennaderuitgewerkt: Stap1:Invullenvanhettheoretischekader(hoofdstuk5) Doel:Antwoordgevenopdevragen: Watisgemeentelijkvastgoed; Watisvastgoedbeheer; Watisprofessioneelvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoed; Watisprofessioneelvastgoedbeheerbinnengemeentelijkeorganisaties. Onderzoeksmethode: Literatuuronderzoek Stap2:Inzichtverkrijgenindetakenvaneenprofessionelegemeentelijkvastgoedbeheerder(hoofdstuk6) Doel:Antwoordgevenopdevragen: Welkefactorensturendeprofessioneelvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoed; Welketakenverrichteenprofessionelegemeentelijkvastgoedbeheerder. Onderzoeksmethoden: Literatuuronderzoeknaaruitgevoerdeonderzoekengerichtophetbeheervangemeentelijkvastgoed. Stap3:Opzettenmodel,Beheermonitorgemeentelijkvastgoed(hoofdstuk7) Doel:opeeneenduidigemaniervastleggenvaneenmethodewaarmeeaangegevenkanwordenopwelkewijzede gemeentelijkevastgoedbeheerderhetgemeentelijkevastgoedprofessionelerkanverzorgen. Onderzoeksmethode:Hetmodelwordtexperimenteelentoetsendvastgesteld. Middels de in de stappen 1 en 2 verzamelde informatie wordt een concept model ontwikkeld. Dit wordt op experimentele wijze ingevuld en teruggekoppeld op basis van informatie van een aantal geselecteerde onderzoeken naar professionalisering van gemeentelijke vastgoedbeheer. Hierbij wordt op basis van de informatie van de geselecteerde onderzoeken de concept monitor ingevuld. Hiermee wordt de monitor op werkbaarheidgetoetst.degegevensuitdezecaseswordengebruiktvoorhetverderafstemmenvandemonitor. Middels een praktijktoets bij een willekeurige gemeente wordt het model op werkbaarheid gecontroleerd (hoofdstuk8). Stap4:Afronding Delaatstefasevanditonderzoekbestaatuiteenanalysevandebruikbaarheidvanhetmodel. Ditwordtafgeslotenmetconclusiesenaanbevelingenvoorverderonderzoek. Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 16van56

17 + PatrickdeKort 4.5 Relevantievanhetonderzoek Derelevantievanditonderzoekvaltuiteenindewetenschappelijkeenmaatschappelijkerelevantie Wetenschappelijkerelevantie Middelsditonderzoekwordtinzichtelijkgemaaktopwelkewijzehetvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoedkan wordenverbeterd.ookwordteentoolontwikkeldwaarmeeinzichtelijkgemaaktkanwordenopwelkeaspectenvan het vastgoedbeheer gefocust zou moeten worden. Hiermee wordt de toolbox van vastgoedbeheerders verder uitgebreid Maatschappelijkerelevantie Veel gemeentelijke vastgoedbeheerders worstelen met de vraag op welke wijze ze inzichtelijk kunnen krijgen waar verbeteringvanhetvastgoedbeheermogelijkis.deinvoeringvanhetbesluitbegrotingenverantwoordingprovincies en gemeenten 22 in 2004 heeft ervoor gezorgd dat het inzichtelijk maken van de opbouw en omvang van gemeentelijkevastgoedorganisatiesvoorgemeentenvanbelangisgeworden.vaakspeeltechterookdepolitiekeen grote rol. De Beheermonitor voor gemeentelijk vastgoed zorgt ervoor dat zonder discussie helder wordt gemaakt welkeuitdagingenerzijnvoordegemeentelijkevastgoedbeheerder,zonderalmetpasklareoplossingentekomen. DepolitiekkanaangevenwelkeaandachtspuntenuitdeBeheermonitoropgepaktmoetenworden.Hierdoorkunnen gemeenteneenstapvooruitzettenbijdeverdereprofessionaliseringvanhetvastgoedbeheer. 4.6 Afbakening Dit onderzoek richt zich op de ontwikkeling van een tool waarmee inzichtelijk gemaakt wordt op welke wijze de gemeentelijkevastgoedbeheerderhetbeheervangemeentelijkvastgoedkanprofessionaliseren.ditonafhankelijkvan hetniveauvanwerkendiedevastgoedbeheerdernuheeft.deinsteekisomaandevastgoedbeheerderduidelijkte makeninwelkerichtinghijkanverbeteren.detoolzaldaaromookgeenpasklareoplossingenaandragen.detool maakt inzichtelijk waar verbeterslagen mogelijk zijn. De hiermee gepaard gaande kosten en de stappen om de verbeteringen daadwerkelijk te verwezenlijken is geen onderdeel van dit onderzoek en is geen onderdeel van de Beheermonitorgemeentelijkvastgoed. 22 MinisterievanBinnenlandsezakenenKoninkrijksrelaties,Besluitbegrotingenverantwoordingprovinciesengemeenten,2003 Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 17van56

18 + PatrickdeKort 5 Theoretischkader 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het theoretische kader neergezet dat noodzakelijk is om verder invulling te geven aan de professionalisering van het gemeentelijk vastgoedbeheer. Hiertoe wordt gezocht naar antwoorden op een drietal crucialevragen: Watisgemeentelijkvastgoed; Watisvastgoedbeheer; Watisprofessioneelenprofessionaliteit. Metdebeantwoordingopdezedrievragenwordthetantwoordgezochtopdevraag: Watisprofessioneelvastgoedbeheervangemeentelijkvastgoed. 5.2 Gemeentelijkevastgoed In de praktijk en in verschillende publicaties worden twee termen door elkaar gebruikt. Dit zijn de termen maatschappelijk vastgoed en gemeentelijk vastgoed. Onderstaand worden van beide termen definities gegeven. Dit onderzoek heeft betrekking opgemeentelijk vastgoed. De definitievan maatschappelijk vastgoed wordt hier nader omschrevenomhetverschiltussendebeidetermenteverduidelijken Definitiemaatschappelijkvastgoed: Pelikaan 23 hanteertin2003devolgendedefinitievanmaatschappelijkvastgoed: Degrondendeduurzaammetde grondverenigdegebouwen,ineigendomvandegemeentetenbehoevevanhethuisvestenvaninstellingen,diein eenindemaatschappijvoorkomendeendoordegemeenteonderschrevenbehoeftevoorzien. Deze definitie geeft ruimte voor verschillen in benadering tussen verschillende gemeenten. De definitie van maatschappelijk vastgoed wordt door Pelikaan immers gekoppeld aan de door de gemeente onderschreven behoefte.metanderewoorden:ofeenvastgoedobjectvaltondermaatschappelijkvastgoedisafhankelijkvanhet doordebetreffendegemeentegehanteerdebeleid.ofeenvastgoedobjectonderhetmaatschappelijkevastgoedvalt istevensafhankelijkvandegebruikervanhetobject. Daarnaast valt op dat Pelikaan het maatschappelijk vastgoed beperkt tot vastgoed in gemeentelijk eigendom. Dit terwijl het maatschappelijk vastgoed steeds vaker gekoppeld wordt aan de ontwikkeling van vastgoedobjecten die niet noodzakelijkerwijs in eigendom van een gemeente zijn. Steeds vaker blijken vooral woningcorporaties zich te storten op het ontwikkelen van vastgoedobjecten waarin maatschappelijke functies worden ondergebracht. Denk hierbijbijvoorbeeldaanbredescholenofmultifunctioneleaccommodaties. 23 Pellikaan,R.P.J.,Demaatschappelijkevastgoedvoorraadtactischbekeken,2003,TechnischeUniversiteitEindhoven Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 18van56

19 + PatrickdeKort Westerhofea 24 geveneendefinitiediewatminderruimtegeeftvoorverschillendebenaderingentussengemeenten. Onder maatschappelijk vastgoed verstaan we in algemene zin de gemeentelijke gebouwen en terreinen voor de functiesonderwijs,sport,cultuurenwelzijn.bijdezedefinitieisvoorafalbepaaldwathetdoorpelikaangenoemde doordegemeenteonderschrevenbehoefte exactis.ditwordthierbeperkttotonderwijs,sport,cultuurenwelzijn. Ditisopvallend.Binnenveelgemeentenvallenfunctiesalsdaklozenopvangenverslavingszorgensomsookkerken onderdedoorpelikaangenoemdebehoefte.ookwesterhof beperktinzijndefinitiehetmaatschappelijkvastgoed tot vastgoedobjecten in eigendom van een gemeenten. Westerhof zegt immers dat het gemeentelijke gebouwen betreft. Binnen dit onderzoek stel ik op basis van bovengenoemde informatie de volgende definitie van maatschappelijk vastgoedvast: Degrondendeduurzaammetdegrondverenigdegebouwen,tenbehoevevanhethuisvestenvan instellingen, die in een in de maatschappij voorkomende en een door de gemeente onderschreven behoefte voorzien.bijdezedefinitieishetnietnoodzakelijkdateengemeenteeigenaarisvanhetvastgoedobject Definitiegemeentelijkvastgoed De grond en de duurzaam met de grond verenigde gebouwen die in eigendom zijn van een gemeente waarvan uitgeslotenwordendiegrondenenbouwwerkendiehoofdzakelijkgebruiktwordenvoorinfrastructureledoeleinden. Voor deze definitie van gemeentelijk vastgoed sluit ik aan bij de door Pelikaan gehanteerde definitie voor maatschappelijkvastgoed.metdienverstandedatalhetvastgoeddatineigendomisvaneengemeentevaltonder de definitie gemeentelijk vastgoed. Gemeentelijk vastgoed staat dus los van een beleidskeuze of een uiteindelijke eindgebruikervanhetvastgoed.binnendedefinitiewordenuitgezonderdalleinfrastructureleeigendommen.deze definitie zorgt ervoor dat het gemeentelijke vastgoed zo breed mogelijk wordt neergezet. In principe valt al het vastgoed dat in eigendom is van een gemeente onder deze definitie. Dus ook eventueel in eigendom zijnde parkeergarages,woningen,kantorenetc. De infrastructurele eigendommen worden bewust uit de definitie gehaald omdat het beheer van infrastructurele werkenduidelijkandersfunctioneertenanderecompetentieskentdanhetbeheervangebouwen. Binnendedefinitiezijnalleenvastgoedobjectendieineigendomvaneengemeentezijnmeegenomen.Huurobjecten zijn bewust buiten de definitie van gemeentelijk vastgoed en buiten de scoop van de beheermonitor gemeentelijk vastgoed gelaten omdat bij huurobjecten de strategische vraagstukken (financiering, aanpassen portefeuille, verantwoording)anderswordenbenaderddanbijeigendomsobjecten. 24 Westerhof,a.enLeent,M.van,Dekopgroep,2006 Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 19van56

20 + PatrickdeKort Maatschappelijkversusgemeentelijkvastgoedversusomvangvastgoedportefeuillegemeente Gemeentelijkvastgoedisbrederdanmaatschappelijkvastgoedinsoortenvangebouwen,echterminderbreeddoor debeperkingineigendombijgemeentelijkvastgoed.maatschappelijkvastgoedineigendomvaneengemeenteis een deelverzameling binnen het gemeentelijke vastgoed. Gemeentelijke vastgoedbeheerders hebben naast(delen van)hetgemeentelijkevastgoedookpandeninbeheerdiegehuurdworden. Dezehuurpandenwordenmeestalgebruiktvoorhethuisvestenvandeeigenorganisatieoforganisatiesdiehieraan gelieerd zijn. Los van de eigendomsvraag vallen deze deels onder de definitie van maatschappelijk vastgoed. Ik typeerdithieralsgehuurdmaatschappelijkvastgoed. Indeonderstaandefiguuriseenenanderschematischweergegeven: V astg o ed p o rte fe u illeg e m e en te G e m e en telijk vastg oe d G e m e en te lijk v astg o e d M aa tsch ap p elijk vastg oe d eigendom huur G e h u u rd M a a tsch a p p e lijk v m a a stg a tsch o e d a p p e lijk v a stg o e d 5.3 Vastgoedbeheer Indezeparagraafwordtgezochtnaareendefinitievanvastgoedbeheer.Hierbijdientaangetekendtewordendatde termenvastgoedmanagementenvastgoedbeheerdoorelkaargebruiktworden VastgoedbeheervolgensSchütte 25 : Schütte gebruikt de volgende definitie van vastgoedmanagement: Vastgoedmanagement is het commercieel-, technisch-, administratief en financieel beheren van een vastgoedobject of vastgoedportefeuille. De verschillende vormenvanbeheerwordenhieronderkorttoegelicht. Commercieelbeheer CommercieelbeheerisvolgensSchüttehetafstemmenvandewensenvandeeindgebruikerophetaanbiedenvan eenvastgoedobject.dewensenvandeeindgebruikerliggenzowelophetfinanciëlealshetfunctionelevlak.voorop staateengoederelatietussenhetvastgoedmanagementendeeindgebruiker(deklant). 25 Schütte,A.P.ea,CommercieelVastgoed,elseviersbedrijfsinformatie,2002 Beheermonitorgemeentelijkvastgoed 20van56

ZORG VOOR MAATSCHAPPELIJK VASTGOED. Professioneel beheer voor beter rendement

ZORG VOOR MAATSCHAPPELIJK VASTGOED. Professioneel beheer voor beter rendement ZORG VOOR MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Professioneel beheer voor beter rendement Een veranderende financiële omgeving vraagt om ander vastgoedbeheer Het onderwijsvastgoed, het zorgvastgoed, het gemeentelijk

Nadere informatie

Presentatie. CORPORATE Real Estate Management Barometer 2008 en 2009 Onderzoek gemeenten Noord Nederland. Resultaten onderzoek

Presentatie. CORPORATE Real Estate Management Barometer 2008 en 2009 Onderzoek gemeenten Noord Nederland. Resultaten onderzoek Presentatie CORPORATE Real Estate Management Barometer 2008 en 2009 Onderzoek gemeenten Noord Nederland (Gordon Vos Hanzehogeschool Groningen) Resultaten onderzoek Vastgoedkolom Corporate Real Estate Management

Nadere informatie

WIE BEPAALT BETAALT! IN VOGELVLUCHT DOOR DE WERELD VAN PUBLIEK VASTGOED 16 NOVEMBER 2017 MR. IR. WENDY VERSCHOOR FRICS

WIE BEPAALT BETAALT! IN VOGELVLUCHT DOOR DE WERELD VAN PUBLIEK VASTGOED 16 NOVEMBER 2017 MR. IR. WENDY VERSCHOOR FRICS WIE BEPAALT BETAALT! IN VOGELVLUCHT DOOR DE WERELD VAN PUBLIEK VASTGOED 16 NOVEMBER 2017 MR. IR. WENDY VERSCHOOR FRICS AGENDA DE ONTWIKKELING VAN HET VAKGEBIED DE BASIS DE SPELERS DE ROL VAN DE PUBLIEK-VASTGOEDMANAGER

Nadere informatie

Vastgoedbedrijf Enschede

Vastgoedbedrijf Enschede Vastgoedbedrijf Enschede een praktijkcase Spreker Jan Kappers Datum 10-2-2012 Plaats Culemborg Facts & organisatie Aanleiding Werkwijze Ontwikkelingen Toekomst Enschede? > Grootste stad in provincie Overijssel

Nadere informatie

Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Utrecht, 16 februari 2017

Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Utrecht, 16 februari 2017 Bijeenkomst Utrecht, 16 februari 2017 Programma PVGsessie 13.30 Welkom Jan Veuger, lector Maatschappelijk Vastgoed Pim Sanders, gemeente Utrecht en gastheer 14.00 Resultaten PVG-analyse Annette van den

Nadere informatie

Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016

Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016 Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016 Programma PVGsessie 10.00 Welkom Jan Veuger, lector Maatschappelijk Vastgoed Henk Hoogland, gemeente Almere en gastheer 10.30

Nadere informatie

PLEN IN PLAN REKENEN AAN MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT

PLEN IN PLAN REKENEN AAN MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT PLEN IN PLAN REKENEN AAN MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT PLEN IN PLAN - Instrument voor analyse van maatschappelijk vastgoed op strategisch en tactisch niveau - Ontstaan vanuit de praktijk - Bedoeld als applicatie

Nadere informatie

ROZ Benchmark Gemeentelijk Vastgoed

ROZ Benchmark Gemeentelijk Vastgoed ROZ Benchmark Gemeentelijk Vastgoed Door de centralisering van het gemeentelijk vastgoed neemt de behoefte aan transparantie en professionalisering sterk toe. Een van de concrete initiatieven om de transparantie

Nadere informatie

VGME Masterclass Gemeentelijk Assetmanagement Lectoraat (Maatschappelijk) Vastgoed - Dr.ing. Jan veuger MRE FRICS 22 juni 2017

VGME Masterclass Gemeentelijk Assetmanagement Lectoraat (Maatschappelijk) Vastgoed - Dr.ing. Jan veuger MRE FRICS 22 juni 2017 VGME Masterclass Gemeentelijk Assetmanagement Lectoraat (Maatschappelijk) Vastgoed - Dr.ing. Jan veuger MRE FRICS 22 juni 2017 Onderzoeksresultaten Twee onderzoeken naar het vastgoed(management) bij gemeenten

Nadere informatie

Sturen op het gebruik van

Sturen op het gebruik van Sturen op het gebruik van maatschappelijk vastgoed Seminar Maatschappelijk Vastgoed ir. Wicher F. Schönau MMC Twynstra Gudde Krijtmolen d'admiraal, Amsterdam 24 juni 2014 Toekomst of verleden? Library

Nadere informatie

Kennissessie Maatschappelijk Vastgoed Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed FM Alumni de Haagse Hogeschool MVGM

Kennissessie Maatschappelijk Vastgoed Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed FM Alumni de Haagse Hogeschool MVGM Kennissessie Maatschappelijk Vastgoed 31.01.2017 Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed FM Alumni de Haagse Hogeschool MVGM Dr. ing. Jan Veuger MRE FRICS Lector Maatschappelijk Vastgoed Hoofd

Nadere informatie

Het gebruik van wetenschappelijke kennis bij het managen van vastgoed in de gemeentelijke sector

Het gebruik van wetenschappelijke kennis bij het managen van vastgoed in de gemeentelijke sector Het gebruik van wetenschappelijke kennis bij het managen van vastgoed in de gemeentelijke sector 1 Inhoudsopgave Introductie Onderzoekskader Methodologie Resultaten Conclusie Aanbevelingen 2 Introductie

Nadere informatie

Commercieel managen van maatschappelijk vastgoed. Is de waardesturing van maatschappelijk vastgoed een (des)illusie?

Commercieel managen van maatschappelijk vastgoed. Is de waardesturing van maatschappelijk vastgoed een (des)illusie? Commercieel managen van maatschappelijk vastgoed Is de waardesturing van maatschappelijk vastgoed een (des)illusie? Jan Veuger Utrecht, 14 oktober 2009 Missie Het woongenot wordt in grote mate bepaald

Nadere informatie

Onderwerp Vaststellen startnotitie (ver)bouw, beheer en onderhoud gemeentelijke gebouwen Vastgoed onder één dak

Onderwerp Vaststellen startnotitie (ver)bouw, beheer en onderhoud gemeentelijke gebouwen Vastgoed onder één dak OPENBAAR Adviseur: P. Driesen (VROM, tst. ) Portefeuillehouder: W.E. Tönjann - Levert 10.12133 1 ADVIESNOTA POLITIEKE RONDE d.d. 11 november 2010 Raadsvergadering d.d. 25 november 2010 Voorstel nr. 113/10

Nadere informatie

Het besluitvormingsproces over gemeentelijk vastgoed

Het besluitvormingsproces over gemeentelijk vastgoed 1 Het besluitvormingsproces over gemeentelijk vastgoed Het besluitvormingsproces binnen de gemeentelijke organisatie tijdens een huisvestingsvraag over beleidsondersteunend vastgoed Timo van den Noort

Nadere informatie

Asset management Business case: Ipse de Bruggen Roeland Brouns Ipse de Bruggen Bastiaan Roon - Fakton. 22 maart 2012

Asset management Business case: Ipse de Bruggen Roeland Brouns Ipse de Bruggen Bastiaan Roon - Fakton. 22 maart 2012 Asset management Business case: Ipse de Bruggen Roeland Brouns Ipse de Bruggen Bastiaan Roon - Fakton 22 maart 2012 Inhoud Inleiding Ipse de Bruggen en Fakton De noodzaak van professioneel assetmanagement

Nadere informatie

Wilt u continu verbeteren én besparen?

Wilt u continu verbeteren én besparen? Wilt u continu verbeteren én besparen? RORE staat voor Return on Real Estate; continu verbeteren en besparen mét uw vastgoedportefeuille. Middels de RORE-raamovereenkomst wordt afgesproken dat wij risicodragend,

Nadere informatie

HOE STUUR JE ALS RAAD OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED? Een leidraad en routeboek voor de juiste informatie

HOE STUUR JE ALS RAAD OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED? Een leidraad en routeboek voor de juiste informatie HOE STUUR JE ALS RAAD OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED? Een leidraad en routeboek voor de juiste informatie Rekenkamercommissie Meierijstad 21 december 2017 AGENDA Leidraad en routeboek voor de juiste informatie

Nadere informatie

Financiële sturing. Bijeenkomst vastgoedprofessionals 's-hertogenbosch. Amersfoort 14 oktober 2011 Sidney Mac Gillavry

Financiële sturing. Bijeenkomst vastgoedprofessionals 's-hertogenbosch. Amersfoort 14 oktober 2011 Sidney Mac Gillavry Bijeenkomst vastgoedprofessionals 's-hertogenbosch Amersfoort 14 oktober 2011 Sidney Mac Gillavry Financiële sturing Inleidende vraag: Wat is beter om te hanteren: KPDH of markthuur? De vraag anders gesteld:

Nadere informatie

Vastgoed. Plan van Aanpak. Versie: Definitief Bestandsnaam: Datum opgesteld: 20-06-2014 Voor akkoord: Plan van aanpak: Vastgoed.

Vastgoed. Plan van Aanpak. Versie: Definitief Bestandsnaam: Datum opgesteld: 20-06-2014 Voor akkoord: Plan van aanpak: Vastgoed. Vastgoed Plan van Aanpak Plan van aanpak: Vastgoed Bestuurlijk L. van Rekom opdrachtgever L. Mourik opdrachtgever Naam projectleider L. van Hassel Versie: Definitief Bestandsnaam: Datum opgesteld: 20-06-

Nadere informatie

Vastgoedfinanciering in de cure-sector

Vastgoedfinanciering in de cure-sector Vastgoedfinanciering in de cure-sector Een onderzoek naar de potentie van financieringsconstructies voor investeringen in ziekenhuisvastgoed P4 Presentatie Simone Campman 4 oktober 2013 Inhoudsopgave Onderzoeksopzet

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus EA Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus EA Den Haag > Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag Ministerie van Binnenlandse Turfmarkt 147 Den Haag Postbus 20011 2500

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen Syntrus Achmea Real Estate & Finance is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke

Nadere informatie

Het professionaliseren van gemeentelijk vastgoed

Het professionaliseren van gemeentelijk vastgoed Het professionaliseren van gemeentelijk vastgoed Een inventarisatie van vastgoedbeheer bij kleine en middelgrote gemeenten om aanbevelingen te doen tot professionalisering van het vastgoed Naam: Manon

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke combinatie van pensioenexpertise en vastgoedexpertise

Nadere informatie

Financieer de realisatie van nieuwe distributie footprint

Financieer de realisatie van nieuwe distributie footprint Financieer de realisatie van nieuwe distributie footprint INNOVATION SESSION GROENEWOUT - JUNE 27 TH 2017 Breda June 27th, 2017 Dries Castelein DC&I Development De in dit rapport genoemde conclusies, aanbevelingen

Nadere informatie

Gemeentelijk vastgoed

Gemeentelijk vastgoed Gemeentelijk vastgoed VvG najaarscongres, 13 november 2013 ir. Marten Middendorp MRE managing partner Maatschappelijk vastgoed bij gemeenten van oudsher aanzienlijke portefeuille zeer divers monofunctioneel

Nadere informatie

Kadernota Vastgoed 2015

Kadernota Vastgoed 2015 Kadernota Vastgoed 2015 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Belang voor Vastgoed in Deventer 3 Gemeentelijke doelstellingen 3 Programma s 3 Vastgoedportefeuille 3 Strategisch 3 Niet-strategisch 4 Concernhuisvesting

Nadere informatie

Kennisbijeenkomst 5 opzetten verhuurorganisatie. Joël Scherrenberg MBA MRICS RRV Strategisch adviseur

Kennisbijeenkomst 5 opzetten verhuurorganisatie. Joël Scherrenberg MBA MRICS RRV Strategisch adviseur Kennisbijeenkomst 5 opzetten verhuurorganisatie Joël Scherrenberg MBA MRICS RRV Strategisch adviseur Vastgoedmanagement Het actief sturen op de vastgoedportefeuille met als doel een zowel kwalitatief als

Nadere informatie

Symposium VOGON. Effecten van financiering op kwaliteit. Donderdag 6 juli 2006

Symposium VOGON. Effecten van financiering op kwaliteit. Donderdag 6 juli 2006 Symposium VOGON Effecten van financiering op kwaliteit Donderdag 6 juli 2006 Rechtbank Haarlem en Rekenkamer Den Haag 2 Inleiding 1. Onderscheid Real Estate en Corporate Real Estate 2. Doelstellingen CRE

Nadere informatie

HealthRatio Integrated Planning

HealthRatio Integrated Planning HealthRatio Integrated Planning HIP is de alles in één oplossing voor uw besturing: Begroten, plannen, prognosticeren en rapportage Financieel, Productie en Middelen (FTE, OK, Bedden) Geïntegreerde kostprijscalculatie

Nadere informatie

Afstootstrategie vastgoed

Afstootstrategie vastgoed Afstootstrategie vastgoed Gemeente IJsselstein Datum: 18 april 2013 INHOUD 1 Inleiding... 3 2 Kernportefeuille... 3 3 Algemene kaders... 4 3.1 Algemeen...4 3.2 Functie...4 3.3 Financieel...5 3.4 Gebruikers...5

Nadere informatie

Een gemengd woningfonds

Een gemengd woningfonds Een gemengd woningfonds Cathelijne van den Berg 1/43 Inhoudsopgave Introductie Opzet onderzoek Literatuurstudie Onderzoeksresultaten Conclusie & aanbevelingen 2/43 Introductie Housing Woningcorporaties

Nadere informatie

Sprekers van vandaag

Sprekers van vandaag Vastgoedbedrijf gemeente Almere De Praktijk Algemene Rekenkamer 6 september 2013 Sprekers van vandaag Annemarie van der Zee Henk Hoogland 1 Onderwerpen van vandaag Geschiedenis Vastgoedbedrijf Almere Opbouwen

Nadere informatie

Accommodatiebeleid Maatschappelijke Voorzieningen

Accommodatiebeleid Maatschappelijke Voorzieningen Maatschappelijke Voorzieningen Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Hilversum 1 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1 Inleiding 8 2 Huisvestingsstrategie en eigendomsstrategie 10 3 Cultuur 15 4 Sociale voorzieningen

Nadere informatie

Gemeentelijk eigendom

Gemeentelijk eigendom Gemeentelijk eigendom Startnotitie 'Aandacht voor verborgen subsidies, strategisch vastgoed en bezit vanuit een taak' Uitgangspunt startnotitie Binnen de gemeente Tiel is er tot op heden geen vastgesteld

Nadere informatie

RAADSCOMMISSIE. Nummer: Datum vergadering: 24 november Uitgangspunten maatschappelijke accommodaties

RAADSCOMMISSIE. Nummer: Datum vergadering: 24 november Uitgangspunten maatschappelijke accommodaties RAADSCOMMISSIE Onderwerp: Nummer: Uitgangspunten maatschappelijke accommodaties Datum vergadering: 24 november 2015 Conceptbesluit: 1. In te stemmen met de nota "Uitgangspunten maatschappelijke accommodaties';

Nadere informatie

Rendements Analyse voor Vastgoed Portefeuilles

Rendements Analyse voor Vastgoed Portefeuilles Rendements Analyse voor Vastgoed Portefeuilles Portefeuilleanalyse en Objectanalyse Direct Rendement per Object trademark Vastgoed drs. Ernst RADEMA MSc Real Estate Finance 020 67 37 937 RADEMA@tRADEMArk-Vastgoed.nl

Nadere informatie

Huisvestingskosten en facility management 1

Huisvestingskosten en facility management 1 Huisvestingskosten en facility management 1 Huisvestingskosten en facility management Wat kost mijn kantoorruimte? Wat betalen met ons vergelijkbare organisaties voor hun huisvesting? Wat valt daaronder

Nadere informatie

1) Kan het college in kaart brengen waaruit de gemeentelijke vastgoedportefeuille van Ede bestaat?

1) Kan het college in kaart brengen waaruit de gemeentelijke vastgoedportefeuille van Ede bestaat? E. van Milligen wethouder Financiën Financiën Personeel en Organisatie Strategie & Onderzoek Informatie- en Automatiseringsbeleid Facilitaire Zaken Publiekszaken Grondzaken project Veluwse Poort Kunst

Nadere informatie

Afstudeeronderzoek van E. van Bunningen BSc (Het volledige Engelstalige onderzoeksrapport kunt downloaden via deze link)

Afstudeeronderzoek van E. van Bunningen BSc (Het volledige Engelstalige onderzoeksrapport kunt downloaden via deze link) CONCENTRATIE VAN MAATSCHAPPELIJKE DIENSTEN IN GEMEENTELIJK VASTGOED NAAR AANLEIDING VAN DEMOGRAFISCHE TRANSITIE Een casestudie in landelijke gemeenten in Noord-Brabant, Nederland Afstudeeronderzoek van

Nadere informatie

MODEL SWOT ANALYSUS REAL ESTATE SWOT-ANALYSUS REAL ESTATE TOELICHTING EN HANDLEIDING

MODEL SWOT ANALYSUS REAL ESTATE SWOT-ANALYSUS REAL ESTATE TOELICHTING EN HANDLEIDING MODEL SWOT ANALYSUS REAL ESTATE SWOT-ANALYSUS REAL ESTATE TOELICHTING EN HANDLEIDING PORTEFEUILLEMANAGEMENT EN SWOT ANALYSE Portefeuillemanagement is een dynamisch proces waarbij telkens opnieuw geanalyseerd,

Nadere informatie

Vastgoed & Financiering. Bouwen zonder geld, kansen voor gemeenten en schoolbesturen

Vastgoed & Financiering. Bouwen zonder geld, kansen voor gemeenten en schoolbesturen Vastgoed & Financiering Bouwen zonder geld, kansen voor gemeenten en schoolbesturen Bouwen zonder geld Veel maatschappelijke organisaties hebben te maken met verouderde huisvesting en te hoge exploitatiekosten.

Nadere informatie

Vastgoedmanagement. Stand van zaken bij gemeenten. Onderzoeksresultaten 2013

Vastgoedmanagement. Stand van zaken bij gemeenten. Onderzoeksresultaten 2013 Vastgoedmanagement Stand van zaken bij gemeenten Onderzoeksresultaten 2013 Een jaarlijks onderzoek naar de wijze waarop gemeenten invulling geven aan het management van hun vastgoedportefeuille Datum:

Nadere informatie

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het

Nadere informatie

Doordecentralisatie onderwijshuisvesting (on)mogelijkheden en consequenties bedrijfsvoering

Doordecentralisatie onderwijshuisvesting (on)mogelijkheden en consequenties bedrijfsvoering Doordecentralisatie onderwijshuisvesting (on)mogelijkheden en consequenties bedrijfsvoering Jos de Kleijne (AK+) 06-53962650 Mireille Uhlenbusch (HEVO) 06-10019338 Agenda 14.45-16.30 uur Even voorstellen

Nadere informatie

Positionering vastgoedmanagement gemeenten :00

Positionering vastgoedmanagement gemeenten :00 Positionering vastgoedmanagement gemeenten 16-10-2018 12:00 Steeds meer zijn gemeenten bezig met de ontwikkeling van hun vastgoedmanagement. Dit krijgt meer aandacht omdat zij er steeds meer naar streven

Nadere informatie

Registratienummer: ID Behorende bij: - raadsvoorstel RVO d.d. 29 maart raadsbesluit nr. RB d.d.

Registratienummer: ID Behorende bij: - raadsvoorstel RVO d.d. 29 maart raadsbesluit nr. RB d.d. N A - Registratienummer: ID 11.01795 Behorende bij: - raadsvoorstel RVO 11.0107 d.d. 29 maart 2011 - raadsbesluit nr. RB 11.0088 d.d. 16 N A 011- Inhoud I. Inleiding... 3 II. Huidige portefeuille... 5

Nadere informatie

Barometer Vastgoedmanagement Nederland 2014

Barometer Vastgoedmanagement Nederland 2014 IX LAST BUT NOT LEAST Barometer Vastgoedmanagement Nederland 2014 Meer vastgoedmanagement uitbesteden Annette Tjeerdsma en Jan Veuger In het voorjaar (mei/juni) van 2014 is voor het eerst een vragenlijst

Nadere informatie

Woningbeheer vanuit de doelstelling

Woningbeheer vanuit de doelstelling d Woningbeheer vanuit de doelstelling Werkcongres Halveer je beheer? Efficiënt en effectief woningbeheer in een nieuwe tijd Karin E. de Graaf, directeur-bestuurder Delft, 6 juni 2013 1 Vraagje Is de (beheer)doelstelling

Nadere informatie

Profielschets. Assetmanager Woonwaard

Profielschets. Assetmanager Woonwaard Profielschets Assetmanager Woonwaard ERLY the consulting company Opdrachtgever: Woonwaard Datum: maart 2015 Inleiding Woonwaard is een klantgerichte en vernieuwende woningcorporatie, die circa 13.500 woningen

Nadere informatie

dec Training Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed Kijk voor meer info op Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed

dec Training Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed Kijk voor meer info op  Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed dec 2017 Driedaagse training Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed Trainingsdagen: 6, 13 en 20 december 2017 Tijden: 09.30 uur 20.00 uur Locatie: Mercure Hotel Amersfoort Centre, Amersfoort Training

Nadere informatie

Paragraaf vastgoed Inleiding 2013: eerste jaar CVDH Omvang van de portefeuille

Paragraaf vastgoed Inleiding 2013: eerste jaar CVDH Omvang van de portefeuille Paragraaf vastgoed Inleiding De gemeente bezit veel en divers vastgoed. Onze vastgoedportefeuille varieert van welzijnsaccommodaties, sportfaciliteiten, kantoorgebouwen, schoolgebouwen, theaters, parkeergarages,

Nadere informatie

Tonok Bwefar Brederostraat AT Zwolle +31 (0)

Tonok Bwefar Brederostraat AT Zwolle +31 (0) Tonok Bwefar Brederostraat 20 8023 AT Zwolle +31 (0) 6 27 028 131 voorzitter@zac-basketbal.nl Wethouder en Raadsleden met de portefeuille sport Gemeente Zwolle Zwolle, 7 november 2015 Betreft: voorgestelde

Nadere informatie

Van bezuinigen tot strategische heroriëntatie

Van bezuinigen tot strategische heroriëntatie Van bezuinigen tot strategische heroriëntatie Presentatie bij IPD-marktpresentatie 27-06-13 ir. H.W.M. (Harry) Timp Partner BMC-groep Vastgoed voor publieke zaak Strategische heroriëntatie als oplossingsrichting

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Positionering vastgoedmanagement

Nadere informatie

Managementinformatie bij gemeenten: er is nog veel winst te behalen

Managementinformatie bij gemeenten: er is nog veel winst te behalen Onderzoeksrapport Managementinformatie bij gemeenten: er is nog veel winst te behalen Trends en ontwikkelingen in het gebruik van Business Intelligence en het toepassen van managementinformatie binnen

Nadere informatie

Managementinformatie bij gemeenten: er is nog veel winst te behalen

Managementinformatie bij gemeenten: er is nog veel winst te behalen Onderzoeksrapport Managementinformatie bij gemeenten: er is nog veel winst te behalen Trends en ontwikkelingen in het gebruik van Business Intelligence en het toepassen van managementinformatie binnen

Nadere informatie

Visie op Vastgoed Gemeente Gorinchem

Visie op Vastgoed Gemeente Gorinchem Visie op Vastgoed Gemeente Gorinchem 2013-2018 Versie 11 september 2013 Afdeling Financiën Team Vastgoed en Belastingen Behandeld door college: 27 augustus 2013 Beleidskaders vastgesteld door raad: PM

Nadere informatie

Grip op accommodatie beheer. een gezonde instelling. advies - begeleiding - software

Grip op accommodatie beheer. een gezonde instelling. advies - begeleiding - software Grip op accommodatie beheer een gezonde instelling advies - begeleiding - software Maurits Jansen, manager Vastgoed & ICT bij de zorginstelling Abrona Abrona is een christelijke organisatie die is gespecialiseerd

Nadere informatie

Maatschappelijk- en zorgvastgoed. Dr.ing. Jan Veuger MRE FRIICS, lector Maatschappelijk Vastgoed Zorgroep Tangenborgh Emmen, 7 december 2018

Maatschappelijk- en zorgvastgoed. Dr.ing. Jan Veuger MRE FRIICS, lector Maatschappelijk Vastgoed Zorgroep Tangenborgh Emmen, 7 december 2018 Maatschappelijk- en zorgvastgoed Dr.ing. Jan Veuger MRE FRIICS, lector Maatschappelijk Vastgoed Zorgroep Tangenborgh Emmen, 7 december 2018 Taxatieleer Vastgoed 2 Geheel herziene uitgave hoofdstuk maatschappelijk

Nadere informatie

Betaalbare leefbaarheid Visie (maatschappelijk) vastgoed. Datum en versienummer: 6 maart 2013, versie 3.0

Betaalbare leefbaarheid Visie (maatschappelijk) vastgoed. Datum en versienummer: 6 maart 2013, versie 3.0 Betaalbare leefbaarheid Visie (maatschappelijk) vastgoed Datum en versienummer: 6 maart 2013, versie 3.0 I Visie: Betaalbare leefbaarheid De gemeente heeft zowel maatschappelijk vastgoed in eigendom, zoals

Nadere informatie

Raadsstuk. Onderwerp: Verhuur en exploitatie multifunctionele sporthal Duinwijck BBV nummer: 2013/520442

Raadsstuk. Onderwerp: Verhuur en exploitatie multifunctionele sporthal Duinwijck BBV nummer: 2013/520442 Raadsstuk Onderwerp: Verhuur en exploitatie multifunctionele sporthal Duinwijck BBV nummer: 2013/520442 1. Inleiding De gemeenteraad heeft middelen gereserveerd voor de bouw van een multifunctionele badmintonhal

Nadere informatie

Assetmanagement. Waar begin ik? CORPORATIEDAG VABI en ORTEC FINANCE Nieuwegein, 9 maart 2017

Assetmanagement. Waar begin ik? CORPORATIEDAG VABI en ORTEC FINANCE Nieuwegein, 9 maart 2017 Assetmanagement Waar begin ik? CORPORATIEDAG VABI en ORTEC FINANCE Nieuwegein, 9 maart 2017 Ir. P.R. de Vries MSc MSRE Manager vastgoedsturing Lefier Bestuurslid Vereniging Van Assetmanagers Woningcorporaties

Nadere informatie

Producten & Services Hank Herfkens Vastgoedmanagement

Producten & Services Hank Herfkens Vastgoedmanagement Producten & Services Hank Herfkens Vastgoedmanagement Voor u ligt een samenvatting van de producten en services van Hank Herfkens vastgoed management. 0 19-8-2011!Onverwacht einde formule Producten & Services

Nadere informatie

Transformatiemodel voor vastgoedorganisaties van care- instellingen

Transformatiemodel voor vastgoedorganisaties van care- instellingen Transformatiemodel voor vastgoedorganisaties van care- instellingen ir. R.P.G.C. Mattousch Onderzoek naar een beslissingskader voor bestuurders van care- instellingen voor de invulling van corporate real

Nadere informatie

Vastgoed op afstand. Datum: 11 maart 2016

Vastgoed op afstand. Datum: 11 maart 2016 Vastgoed op afstand Datum: 11 maart 2016 Waarom dit onderzoek? Het vertrekpunt Wat komt er uit? Treasury aspecten Vragen en discussie Vastgoedbedrijf Enschede Waarom dit onderzoek? 3 Waarom dit onderzoek?

Nadere informatie

Vastgoed op afstand. Datum: 11 maart 2016

Vastgoed op afstand. Datum: 11 maart 2016 Vastgoed op afstand Datum: 11 maart 2016 Waarom dit onderzoek? Het vertrekpunt Wat komt er uit? Treasury aspecten Vragen en discussie Vastgoedbedrijf Enschede Waarom dit onderzoek? 3 Waarom dit onderzoek?

Nadere informatie

Hoe in de toekomst om te gaan met sociaal ondernemers als huurder van gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed?

Hoe in de toekomst om te gaan met sociaal ondernemers als huurder van gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed? Hoe in de toekomst om te gaan met sociaal ondernemers als huurder van gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed? 1. Context In het Coalitieakkoord Utrecht maken we samen hecht de gemeente Utrecht veel waarde

Nadere informatie

JAARVERSLAG. tweeduizend ennegen.

JAARVERSLAG. tweeduizend ennegen. JAARVERSLAG tweeduizend ennegen. inhoudsopgave Inhoudsopgave 11 Kerncijfers 12 Profiel 15 Structuur 22 Activiteiten 27 Directieverslag 30 Geconsolideerde Jaarrekening Geconsolideerde balans per 31 december

Nadere informatie

BZK seminar over Marktwaarde

BZK seminar over Marktwaarde BZK seminar over Marktwaarde Toepassing asset management bij (buiten-randstedelijke) corporaties Utrecht, 8 november 2017 info@virtus.nl 1 Het hanteren van marktwaarde helpt dat? info@virtus.nl 2 Agenda

Nadere informatie

Publiek Vastgoed Management

Publiek Vastgoed Management Publiek Vastgoed Management Risicomanagement voor professionals Inleiding Publiek Vastgoed management: Een meerdaagse training toegespitst op de snel ontwikkelende Publieke vastgoedpraktijk! De publieke

Nadere informatie

Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed 2014

Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed 2014 ALLE GEMEENTEN RESPONS I GEMEENTEN Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed 2014 Gemeenten in beweging Annette Tjeerdsma en Jan Veuger 1 Dit artikel bevat de resultaten van het onderzoek Barometer

Nadere informatie

Profielschets Raad van Commissarissen R.K. Woningbouwvereniging Zeist

Profielschets Raad van Commissarissen R.K. Woningbouwvereniging Zeist Profielschets Raad van Commissarissen R.K. Woningbouwvereniging Zeist 1. Inleiding De RvC van de R.K. Woningbouwvereniging Zeist heeft drie taken: - toezicht houden op het bestuur en op de gang van zaken

Nadere informatie

Risicomanagement is een keuze

Risicomanagement is een keuze naar de blokkades voor het implementeren van expliciet risicomanagement bij woningcorporaties Onderwerpen Aanleiding Probleem- en doelstelling Conclusies en Pagina 2 Aanleiding Pagina 3 Probleem- en doelstelling

Nadere informatie

De rol van HR diensten in de beweging naar meer eigenaarschap van onderwijsteam over onderwijskwaliteit

De rol van HR diensten in de beweging naar meer eigenaarschap van onderwijsteam over onderwijskwaliteit De rol van HR diensten in de beweging naar meer eigenaarschap van onderwijsteam over onderwijskwaliteit Reader ten behoeve van bestuurstafels Kwaliteitsnetwerk mbo op 15 en 16 maart 2017 Uitnodigingstekst

Nadere informatie

*A * Memo. onderwerp Impliciete subsidies grond en vastgoed. kenmerk A datum 12/08/

*A * Memo. onderwerp Impliciete subsidies grond en vastgoed. kenmerk A datum 12/08/ Memo ** onderwerp afzender M. Langerak datum 12/08/2015 afdeling Ruimte kenmerk e-mail m.langerak@zuidplas.nl 1. Inleiding Impliciete of verkapte subsidieverlening komt onder meer tot stand als de gemeente

Nadere informatie

Ecological Management Foundation

Ecological Management Foundation Ecological Management Foundation Beleidsplan Frederik Claasen In opdracht van Bestuur EMF December 2013 Projectnummer 2047 Ecological Management Foundation C/o Aidenvironment Barentszplein 7 1013 JN Amsterdam

Nadere informatie

verantwoordingsonderzoek 2017 bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid

verantwoordingsonderzoek 2017 bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid BEZORGEN De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Lange Voorhout 8 Postbus 20015 2500 EA Den Haag T 070 342 43 44 E voorlichting@rekenkamer.nl W www.rekenkamer.nl

Nadere informatie

Programma. Ontwikkelingen. Kansen. Hoe pak je dat aan? Waar willen jullie het over hebben?

Programma. Ontwikkelingen. Kansen. Hoe pak je dat aan? Waar willen jullie het over hebben? ICT en Vastgoed Programma Ontwikkelingen Kansen Hoe pak je dat aan? Waar willen jullie het over hebben? Wie ben ik? Loopbaan IT biedt vastgoedbedrijven concurrentievoordelen RealEstateIT helpt deze voordelen

Nadere informatie

VGM NL/ IPD Vastgoedmanagement. benchmark 2010. Marktpresentatie. mr Arnoud Vlak, directeur IPD Nederland. Provada, Amsterdam 7 juni 2011

VGM NL/ IPD Vastgoedmanagement. benchmark 2010. Marktpresentatie. mr Arnoud Vlak, directeur IPD Nederland. Provada, Amsterdam 7 juni 2011 On the pulse of the property world Marktpresentatie VGM NL/ IPD Vastgoedmanagement benchmark 2010 Provada, Amsterdam 7 juni 2011 mr Arnoud Vlak, directeur IPD Nederland Agenda 1. Even voorstellen: a. Vastgoedmanagement

Nadere informatie

WHITEPAPER Model SWOT analyses real estate

WHITEPAPER Model SWOT analyses real estate WHITEPAPER Model SWOT analyses real estate AHA-Adviseurs Bezoekadres Postadres Internet T 0522 46 09 95 Achthoevenweg 8b Patrijs 29 www.aha-adviseurs.nl F 0522 46 05 15 7951 SK Staphorst 7951 VG Staphorst

Nadere informatie

Notitie harmonisatie huurtarieven gemeentelijke buurthuizen 2017

Notitie harmonisatie huurtarieven gemeentelijke buurthuizen 2017 Notitie harmonisatie huurtarieven gemeentelijke buurthuizen 2017 Inleiding Bij de vaststelling van de uniforme subsidieregeling voor sociaal-culturele voorzieningen in 2015 is aangegeven dat bij de evaluatie

Nadere informatie

RAADSVOORSTEL. Rv. nr.: B en W-besluit d.d.: B en W-besluit nr.:

RAADSVOORSTEL. Rv. nr.: B en W-besluit d.d.: B en W-besluit nr.: RAADSVOORSTEL Rv. nr.: B en W-besluit d.d.: 10-6-2014 B en W-besluit nr.: 14.0493 Naam programma: Bestuur en dienstverlening Onderwerp: Wet markt en overheid Aanleiding: Op 1 juli 2012 is de Wet markt

Nadere informatie

De toegevoegde financiële waarde van kantoortransformatie naar woningen

De toegevoegde financiële waarde van kantoortransformatie naar woningen De toegevoegde financiële waarde van kantoortransformatie naar woningen Alyssa Kraag 4232437 21 Januari 2015 Introductie START Achtergrond Onderzoeksopzet FASE 1 Onderzoeksanalyse FASE 2 Literatuuronderzoek

Nadere informatie

Recent is het Consortium Maatschappelijk Vastgoed (zie

Recent is het Consortium Maatschappelijk Vastgoed (zie Recent is het Consortium Maatschappelijk Vastgoed (zie www.consortiummvg.nl) gestart vanuit een RAAK aanvraag door de Hanzehogeschool. Doel van het tweejarig project is het onderwijs en bedrijfsleven kennis

Nadere informatie

Praktijkervaringen met een zorgcoöperatie

Praktijkervaringen met een zorgcoöperatie Praktijkervaringen met een zorgcoöperatie Agenda 1. Ontstaansgeschiedenis Open Ankh 2. De oprichting van de Zorgcoöperatie 3. De afbouw van de Zorgcoöperatie 4. Het businessplan in de achteruitkijkspiegel

Nadere informatie

Transformatiemodel voor vastgoedorganisaties van ondernemingen

Transformatiemodel voor vastgoedorganisaties van ondernemingen www.pwc.nl Transformatiemodel voor vastgoedorganisaties van ondernemingen Een beslissingskader voor bestuurders van ondernemingen voor de invulling van corporate real estate management in de eigen organisatie

Nadere informatie

juni Training Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed Kijk voor meer info op Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed

juni Training Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed Kijk voor meer info op  Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed juni 2017 Driedaagse training Integraal sturen op gemeentelijk vastgoed Trainingsdagen: 8, 15 en 22 juni 2017 Tijden: 09.30 uur 20.00 uur Locatie: Mercure Hotel Amersfoort Centre, Amersfoort Training Integraal

Nadere informatie

Gemeentelijke vastgoedorganisaties: de stand van het land

Gemeentelijke vastgoedorganisaties: de stand van het land Gemeentelijke vastgoedorganisaties: de stand van het land Tijdens de regiobijeenkomsten van Bouwstenen voor Sociaal over vastgoedmanagement heeft een groot aantal gemeenten en scholen zichzelf gescoord

Nadere informatie

Titeldia. Ondertitel. Naam Achternaam, Functie of Afdelingsnaam. Ir. Niels Nieboer MRE Syntrus Achmea Real Estate & Finance

Titeldia. Ondertitel. Naam Achternaam, Functie of Afdelingsnaam. Ir. Niels Nieboer MRE Syntrus Achmea Real Estate & Finance Titeldia Ondertitel Naam Achternaam, Functie of Afdelingsnaam Ir. Niels Nieboer MRE Syntrus Achmea Real Estate & Finance Onderzoeksvraag Hoe moet een Real Estate Investment Manager zich - gegeven de veranderende

Nadere informatie

Rapportage. Onderzoek: Toekomst van het Communicatievak

Rapportage. Onderzoek: Toekomst van het Communicatievak Rapportage Onderzoek: Toekomst van het Communicatievak In opdracht van: DirectResearch & Logeion en d Associatie van hoofden Communicatie Datum: 15 september 2014 Projectnummer: 2013008 Auteur(s): John

Nadere informatie

Slimmer met vastgoed hoe kunnen gemeente de sociale opgave accommoderen in tijden van bezuinigingen?

Slimmer met vastgoed hoe kunnen gemeente de sociale opgave accommoderen in tijden van bezuinigingen? Slimmer met vastgoed hoe kunnen gemeente de sociale opgave accommoderen in tijden van bezuinigingen? van Vliet FAMO Regiobijeenkomsten 2011 April 2011 #1282874 Agenda BNG missie Trends en ontwikkelingen

Nadere informatie

Evidence based assetmanagement. ofwel: onderbouwd kaders stellen en keuzes maken

Evidence based assetmanagement. ofwel: onderbouwd kaders stellen en keuzes maken Evidence based assetmanagement ofwel: onderbouwd kaders stellen en keuzes maken Even voorstellen: Stadlander Woningcorporatie West Brabant 15.000 VHE Bergen op Zoom en Tholen Reorganisatie achter de rug:

Nadere informatie

Zelftest communityvaardigheden voor bibliotheekmedewerkers

Zelftest communityvaardigheden voor bibliotheekmedewerkers Zelftest communityvaardigheden voor bibliotheekmedewerkers Onderdeel van toolkit Nieuw Delen 2. Zelftest Werken met Communities Wat kan ik met de zelftest? Hieronder tref je een test aan waarmee je een

Nadere informatie

Enquête uitslag: Professionalisering portefeuillesturing bij woningcorporaties April 2014

Enquête uitslag: Professionalisering portefeuillesturing bij woningcorporaties April 2014 Enquête uitslag: Professionalisering portefeuillesturing bij woningcorporaties April 2014 Enquête uitslag: Professionalisering portefeuillesturing bij woningcorporaties Het professionaliseren van portefeuillesturing

Nadere informatie

In 8 stappen naar bedrijfskundig FM. Van FM-specialist tot strategisch businesspartner

In 8 stappen naar bedrijfskundig FM. Van FM-specialist tot strategisch businesspartner In 8 stappen naar bedrijfskundig FM Van FM-specialist tot strategisch businesspartner Inhoud STAP 1. Maak een businessplan voor FM STAP 2. Zorg voor een optimale werkomgeving STAP 3. Zorg voor een flexibele

Nadere informatie

Profielschets Raad van Commissarissen stichting TBV Vastgesteld op

Profielschets Raad van Commissarissen stichting TBV Vastgesteld op Profielschets Raad van Commissarissen stichting TBV Vastgesteld op 17-5-2017 TBV Wonen is een betrokken en klantgerichte woningcorporatie met ruim 7500 woningen in Tilburg. Zij richt zich op de huisvesting

Nadere informatie

vastgoed, katalysator voor ontwikkeling

vastgoed, katalysator voor ontwikkeling Centrale Vastgoed Organisatie vastgoed, katalysator voor ontwikkeling Dion Cools Hoofd A&O Vastgoed Moderator Jan Veuger Programma manager MV Hanze Hogeschool Groningen 16-3-2012 Inhoud presentatie Al

Nadere informatie

Even voorstellen, Mijn naam is Douwe Jongbloed Project manager bij JBM

Even voorstellen, Mijn naam is Douwe Jongbloed Project manager bij JBM Even voorstellen, Mijn naam is Douwe Jongbloed Project manager bij JBM 15 jaar bij de Rijksdienst IJsselmeer Polders (nieuwbouw) 10 jaar Woningcorporaties als hoofd projectbureau/ HTD onderhoud/beleidsmatig)

Nadere informatie