INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 4 INLEIDING 5 1. MEER- OF HOOGBEGAAFD 6 Wetenschappelijk onderzoek naar begaafdheid 6 Begaafd, hoogbegaafd, zéér begaafd 8 De

Transcriptie

1

2 2

3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 4 INLEIDING 5 1. MEER- OF HOOGBEGAAFD 6 Wetenschappelijk nderzek naar begaafdheid 6 Begaafd, hgbegaafd, zéér begaafd 8 De ntwikkeling van de hersenen van begaafde leerlingen 10 Fixed f grwth mindset begaafde leerlingen 10 Typen begaafde leerlingen 12 Aangepast succesvl 13 Onderduikend 14 Uitdagend creatief 15 Risic leerling (drp-ut) 15 Dubbel bijznder (cmrbiditeit) 17 Zelfsturend autnm 18 Kenmerken van kleuters met een ntwikkelingsvrsprng 19 Kenmerken van leerlingen in de grepen 3 tt en met SIGNALERING EN DIAGNOSTISERING 23 Kleuters met een ntwikkelingsvrsprng 23 De ntwikkelingsbeheften ntdekken 24 Drtetsen bij kleuters met een ntwikkelingsvrsprng 26 Leerlingen in de grepen 3 tt en met BEGELEIDEN VAN BEGAAFDE LEERLINGEN 30 Waarm begeleiden? 30 Executieve functies 31 Begeleidingsplan pstellen vr leerlingen in de grepen 1 tt en met 8 33 Begeleiding dr leerdelen en feedback 34 De zelfdeterminatie therie 35 Taxnmie van Blm 36 Cmpacten en verrijken in de grepen 1 en 2 37 Cmpacten in de grepen 1 en 2 37 Verrijken dr versnellen, verdiepen en/f verbreden in de grepen 1 en 2 38 Cmpacten en verrijken in de grepen 3 tt en met 8 40 Cmpacten in de grepen 3 tt en met 8 40 Verrijken dr versnellen, verdiepen en/f verbreden in de grepen 3 tt en met NIET ZICHTBAAR BEGAAFDE LEERLINGEN 45 Kleuters met ntwikkelingsvrsprng 45 De nderpresteerder 45 Leerlingen in de grepen 3 tt en met 8 46 De nderpresteerder 46 Dubbele diagnse, leerlingen in de grepen 1 tt en met 8 48 Dyslexie / Dyscalulie en begaafd: de signalen 48 AD(H)D en begaafd: de signalen 48 Autisme Spectrum Strnis en begaafd: de signalen ORGANISATIE IN DE GROEP 54 Klassenmanagement in de grepen 1 tt en met 8 54 Een cmbinatiegrep 55 Vaste mmenten p de weekplanner BELEID SCHOOL 57 BIJLAGEN: 58 Delen en vaardighedenlijst 58 Begeleidingsplan 58 Vragen vr de leerkracht: begeleidingsplan 58 3

4 Vrwrd Beste leerkracht, Als de titel van deze handleiding je interesse wekt, heb je waarschijnlijk ndervnden dat het passend begeleiden van begaafde leerlingen in de grep geen gemakkelijke pgave is. Wellicht ben je p zek naar manieren m begaafde leerlingen passend te begeleiden. Dan behr je wat mij betreft tt de delgrep van deze handleiding: een leerkracht die zich bezig hudt met het realiseren van een passende begeleiding van begaafde leerlingen in de grep. Regelmatig hr ik leerkrachten de vraag stellen: He kan ik begaafde leerlingen passend begeleiden in mijn grep? Vaak begrijp je als leerkracht dat het belangrijk is dat begaafde leerlingen de passende begeleiding krijgen in de grep mdat deze leerlingen anders leren, anders denken en anders leven. Tch ervaren leerkrachten dat het lastig is m de begaafde leerlingen passend te begeleiden in de grep mdat ze niet ged weten he ze dit kunnen den. Regelmatig gestelde vragen van leerkrachten zijn dan k he krijg ik dat allemaal vr elkaar? en he de ik dat dan? In deze handleiding prbeer ik deze vragen te beantwrden dr je mee te nemen in de wereld van de begaafde leerling: wat hudt het in m begaafd te zijn, he signaleer ik begaafde leerlingen, waarm hebben begaafde leerlingen begeleiding ndig, welke begeleiding hebben begaafde leerlingen ndig en he richt je deze begeleiding in. De vraag he kan ik begaafde leerlingen passend begeleiden in mijn grep? fascineert me al lange tijd en in 2006 ben ik alle vrhanden zijnde infrmatie ver begaafdheid gaan lezen en heb geprbeerd dit te kppelen aan mijn handelen in mijn eigen grep. Z heb ik ervaringen p kunnen den met betrekking tt het begeleiden van begaafde leerlingen. In deze handleiding heb ik de therieën, ervaringen en inzichten die ik tt p heden heb pgedaan gebundeld met als del deze te delen met jullie, de leerkrachten die midden in de praktijk van het begeleiden van begaafde leerlingen staan, zdat k jullie er je vrdeel mee kunnen den. Ik hp dat deze handleiding eraan bijdraagt dat je begaafde leerlingen p een passende manier begeleidt in juw grep en deze kennis en ervaringen deelt met cllega s in en buiten de eigen schl. Anneke Nevels-Gielis mei

5 Inleiding De urgentie van deze handleiding In verschillende nderzeken is aangetnd dat begaafde leerlingen een passende begeleiding van de leerkracht ndig hebben maar deze begeleiding niet f niet tijdig krijgen (Mij & Fettelaar, 2010). In de praktijk blijkt dat veel leerkrachten niet weten he ze begaafde leerlingen een passende begeleiding kunnen geven. Ik wrd er in de dagelijkse praktijk in bevestigd dat de vraag he begeleid ik een begaafde leerling in de grep?, in deze f andere wrden, zwel beginnende als ervaren leerkrachten bezighudt. Ze ervaren in de dagelijkse praktijk dat er geen makkelijke antwrden zijn die altijd werken en zijn zich ervan bewust dat de, al dan niet, gegeven begeleiding niet altijd passend is. In de prechte pgingen m passende begeleiding te geven aan begaafde leerlingen blijkt dat veel leerkrachten een te beperkt deel van de begeleidingsmgelijkheden benutten dr een tekrt aan kennis en vaardigheden. Delgrep Deze handleiding is bedeld vr leerkrachten in het basisnderwijs die willen leren m begaafde leerlingen beter te begeleiden in de grep. Werkwijze De handleiding is een nderdeel van het prfessinaliseringstraject he begeleid ik een begaafde leerling in de grep?. Vrafgaand aan het gebruik van deze handleiding zijn er twee infrmatiebijeenkmsten gerganiseerd ver begaafdheid. Tijdens het gebruik van de handleiding wrden er bijeenkmsten gerganiseerd m kennis en ervaringen uit te wisselen met cllega s tijdens het experimenteren en ervaringen pden in het passend begeleiden van begaafde leerlingen. De pbuw van de handleiding De handleiding geeft ju als leerkracht inzicht in begaafdheid en biedt handreikingen vr het begeleiden van begaafde leerlingen in de grep, met speciale aandacht vr de therie rndm begaafdheid, de signalering van begaafde leerlingen, de begeleiding van begaafde leerlingen en het inrichten van de begeleiding van begaafde leerlingen. De hfdstukken kunnen in chrnlgische vlgrde gelezen wrden, maar kunnen k ged in een andere vlgrde drgenmen wrden. In de hfdstukken 1 wrdt een nderscheid gemaakt tussen kleuters met een ntwikkelingsvrsprng en begaafde leerlingen in de grepen 3 tt en met 8. Hfdstuk 1 geeft algemene achtergrndinfrmatie ver begaafdheid. In hfdstuk 2 ligt de fcus p de signalering en diagnstisering van begaafde leerlingen. Hfdstuk 3 beschrijft de begeleiding van begaafde leerlingen in de grep. Hfdstuk 4 geeft infrmatie ver het signaleren van niet zichtbaar begaafde leerlingen en he daar mee m te gaan. Hfdstuk 5 besteedt aandacht aan klassenmanagement. 5

6 1. Meer- f hgbegaafd V rdat we in de vlgende hfdstukken naar praktische antwrden gaan zeken p de vraag he begeleid ik een begaafde leerling in de grep? is het eerst ndig dat we gaan kijken wat begaafd zijn inhud. Ik schenk krt aandacht aan wetenschappelijke therieën m een aantal begrippen en pvattingen p een rij te kunnen zetten. Wetenschappelijk nderzek naar begaafdheid D e afgelpen decennia is er wetenschappelijk nderzek gedaan naar begaafdheid dr verschillende wetenschappers waarnder Renzulli, Mönks, Heller en Gagné. Deze wetenschappers hebben ieder een mdel ntwrpen waarin factren wrden beschreven die van invled zijn p de ntwikkeling van een begaafde leerling. Renzulli en Mönks Renzulli (1986) heeft nderzcht dat hgbegaafdheid bestaat uit drie factren die in de aanleg van een leerling aanwezig meten zijn. Dat zijn hge intelligentie, mtivatie en creativiteit. Mönks (1995) heeft het nderzek van Renzulli verder uitgewerkt. Hij vegde drie mgevingsfactren te: de schl, het gezin en de vrienden. De mtivatie, creativiteit en hge intelligentie van een leerling kunnen dr een psitieve invled van gezin, schl en vrienden tt een harmnieuze ntwikkeling kmen. Figuur 1 triadisch mdel begaafdheid Renzulli (1986) en Mönks (1995) Heller Heller (2000) gaat uit van de wisselwerking tussen begaafdheidsfactren, niet-cgnitieve persnlijkheidsfactren, prestatiegebieden en mgevingskenmerken zals te zien is in het multifactren mdel. Bij een psitieve stimulans van de begaafdheidsfactren dr mgevingsfactren (gezin, klassenklimaat, kritische levenservaringen) en niet-cgnitieve persnlijkheidsfactren (prestatie/mtivatie, stress, werk- en leerstrategieën, regulatieve vaardigheden en zelfvertruwen/faalangst) kunnen de prestatiegebieden tt uiting kmen bij een begaafde leerling. 6

7 Gagné Figuur 2 Multifactren mdel Heller (2000) Gagné (2003) beschrijft in zijn mdel dat begaafdheid natuurlijk aangelegd is (natural abilities). In de natuurlijke aanleg is sprake van intellect, creativiteit, sciaal begrip/inzicht en waarneming. Het ntwikkelprces (develpmental prces) is ndig m van aanleg naar uitblinken te kmen (systematical develped skills). Persnlijkheid (interpersnal) en mgeving (envirnmental) zijn de katalysren van het ntwikkelprces. Bij een psitieve beïnvleding versnelt het prces en wrdt de kwaliteit van het prces hger. Bij negatieve beïnvleding vertraagt het prces en wrdt de kwaliteit van het prces lager (chance). Figuur 3 gedifferentieerd mdel van begaafdheid Gagné (2003) 7

8 Het Delphimdel Het Delphimdel (2007) is ntwikkeld dr een aantal wetenschappelijke nderzekers. Het Delphimdel gaat er van uit dat een begaafde leerling een snelle en slimme denker is, die cmplexe zaken aankan. Deze leerling is autnm, nieuwsgierig en gedreven. Deze leerling is sensitief, emtineel, beleefd de wereld intens en geniet van het creëren van nieuwe dingen. De maatschappij heeft invled p de ntwikkeling van de leerling. Figuur 4 Delphi mdel Hgbegaafdheid (2007) Geraadpleegde brnnen: Gagné, F. (2003). Het gedifferentieerde mdel van hgbegaafdheid [Figuur]. Geraadpleegd p van Heller, K. A. (2000). Multifactrenmdel[Figuur]. Geraadpleegd p van Mönks, F. (1995). Multifactren mdel [Figuur]. Geraadpleegd p van Renzulli, J. (1986).Triadisch mdel begaafdheid [Figuur]. Geraadpleegd p van Begaafd, hgbegaafd, zéér begaafd V anuit de wetenschap is er geen definitie te geven vr begaafdheid. Begaafdheid bestaat uit een cmplex geheel van factren welke wel f niet tt uiting kmen bij een leerling. Intelligentie is slechts een nderdeel van begaafdheid en is deels erfelijk bepaald. Vele wetenschappers hebben nderzek gedaan naar begaafdheid en hebben getracht de factren, die van invled zijn p wel f niet begaafd zijn, te ntrafelen. Meestal wrdt er gesprken ver begaafdheid als een leerling een IQ (intelligentie Qutiënt) heeft van minimaal 120 en ver hgbegaafdheid bij een IQ vanaf 130. Hgbegaafden bevinden zich bij de bvenste 2,5 % van de bevlking. Aan de andere kant van de curve bevinden zich de laagste 2,5 % van de bevlking (mensen met een mentale handicap). Vanaf een IQ van minder dan 80 wrden leerlingen naar speciale schlen verwezen mdat ze specifieke leer- en begeleidingsbeheften hebben. Dit heeft te maken met de snelheid waarmee ze de lesstf eigen kunnen maken (zeer traag) en met het feit dat de gemiddelde lesstf niet aansluit bij de leer- 8

9 en begeleidingsbeheften van deze leerlingen. Vr deze grep zijn er vldende vrzieningen m in te kunnen spelen p de leer- en begeleidingsbeheften en de persnlijke ntwikkeling van deze leerlingen. Aan de andere kant bevinden zich de hgte 2,5% van de bevlking (mensen met een ntwikkelingsvrsprng). Vanaf een IQ van meer dan 120 zuden de leerlingen een speciaal leer- en begeleidingsaanbd meten krijgen mdat deze leerlingen specifieke leer- en begeleidingsbeheften hebben. Dit heeft te maken met de snelheid waarmee ze de lesstf eigen kunnen maken (zeer snel) en met het feit dat de gemiddelde lesstf niet aansluit bij de leer- en begeleidingsbeheften van deze leerlingen. Vr deze laatste grep zijn er geen f weinig vrzieningen m in te kunnen spelen p de leer- en begeleidingsbeheften en de persnlijke ntwikkeling van deze leerlingen. Vlgens Gagné (1998), heeft 7,6% van de leerlingen een begaafd IQ tussen , 2,3% van de leerlingen een hgbegaafd IQ tussen en 0,1% van de leerlingen een zeer begaafd IQ van 145 en hger. Begaafdheid wrdt echter, zals in de eerder beschreven is, niet alleen bepaald dr het IQ. Er zijn meerdere factren die van invled zijn p het presteren p begaafd niveau. Figuur 5 The Bell Curve nrmaal verdeling menselijke intelligentie (1994) Geraadpleegde brnnen: Bruwer, G. & Ahlers, L. (2011). Knappe kppen in de klas: wat (hg)begaafde leerlingen ndig hebben in het nderwijs. Amersfrt: Drukkerij Wilc. Gagné, F. (2003). Transfrming gifts int talents: The DMGT as a develpmental thery. In N. Clangel & G. A. Davis, Handbk f gifted educatin. Bstn: Allyn & Bacn. Kijman van Thiel, M. G. B. M. (2008). Hgbegaafd dat zie je zó! Over zelfbeeld en imag van hgbegaafden [figuur]. Ede: OYA Prductins. Herrnstein, R. J. & Murray, C. (1994). The Bell Curve [figuur]. New Yrk: Free Press. 9

10 De ntwikkeling van de hersenen van begaafde leerlingen U it nderzek is gebleken dat de hersenen van begaafde leerlingen er anders uit zien en anders werken dan de hersenen van leerlingen met een gemiddelde f lage intelligentie. De crtex (dat is een laagje aan de buitenkant van de hersenen en helpt bij het pnemen van infrmatie via de zintuigen) is bij begaafde leerlingen dikker. Daardr verwerken begaafde leerlingen sneller infrmatie. He dikker de crtex, he sneller de infrmatieverwerking en he hger het IQ. Begaafde leerlingen kunnen daardr hun bestaande kennis snel verbinden met nieuwe kennis. Terwijl begaafde leerlingen aan hun taak werken, cntrleren en leiden ze hun eigen denken. Hierdr zijn de metacgnitieve vaardigheden verder ntwikkeld dan bij gemiddeld intelligente leerlingen. De transfer van de metacgnitieve vaardigheden p nieuwe taken vergrt de effectiviteit van zelfstandig leren. Uit neurwetenschappelijk nderzek is gebleken dat hersenen rnd de leeftijd van 22 tt 24 jaar vlgreid zijn. De hersenen blijven zich daarna ng wel ntwikkelen, maar greien niet meer. Bij leerlingen ntwikkelt het dendritisch brein (een netwerk van vertakkingen bestaande uit neurnen en verbindingen) zich cnstant. In de tienerjaren begint er een prces, waarbij niet gebruikte neurnen en dendrieten verschrmpelen. Daardr wrdt de crtex weer dunner en wrdt het brein efficiënter. Dit grei- en verschrmpelprces verschilt afhankelijk van de intelligentie. Leerlingen met een hge intelligentie zijn het meest kwetsbaar in dit prces. Bij een nvldende stimulerende mgeving van uitdagende en creatieve denkprcessen kan het IQ van begaafde leerlingen afnemen f zich niet vlledig tt ptentie ntwikkelen. Een rijkelijk stimulerende leermgeving is dus vr een begaafde leerling belangrijk m tt een ptimale ntwikkeling te kunnen kmen. Geraadpleegde brn: Webb, J. T., Meckstrth, E. A., & Tlan, S. S. (1982). Guiding the gifted child: A practical surce fr parents. Scttsdale, AZ: Gifted Psychlgy Press Fixed f grwth mindset begaafde leerlingen M indset is een staat van denken die invled heeft p de wijze waarp de leerling gemtiveerd is m te leren en dus presteert. Leerlingen met een fixed mindset hebben het idee dat capaciteiten, intelligentie en talent vaststaande feiten zijn. Het staat vast dat je bepaalde capaciteiten hebt, je slim bent f talent hebt, dat kan niet veranderen. Deze leerlingen gaan uitdagingen uit de weg en willen alleen die dingen den, waarvan ze weten dat ze het met succes kunnen vlbrengen. Deze leerlingen leren niet graag en vinden het erg te te geven dat ze iets niet weten f kunnen. Meilijke pdrachten maken deze leerling nzeker en/f angstig, dus wrden deze pdrachten vermeden. Leerlingen met een grwth mindset begrijpen dat je capaciteiten, intelligentie en talent kunt ntwikkelen dr inzet, vlharding en gede uitleg. Deze leerlingen weten dat er verschillen tussen capaciteiten, intelligentie en talent van medeleerlingen zijn. Zij zijn ervan vertuigd dat je capaciteiten, intelligentie en talent kunt ntwikkelen dr te blijven leren. Deze leerlingen willen graag leren en vinden het niet erg te te geven dat ze iets niet weten f kunnen. Drzettingsvermgen en vlharding ntwikkelen zich bij deze leerlingen dr meilijke pdrachten f uitdagingen aan te gaan. Dr middel van de juiste feedback kun je een grwth f fixed mindset versterken. Afbeelding 1 geeft de gedachten weer van een fixed mindset (rd weergegeven) en een grwth mindset (gren weergegeven). 10

11 Vragen die je als leerkracht kunt stellen zijn: Figuur 6 gedachten bij een fixed en grwth mindset - He gaat de begaafde leerling m met uitdagingen? Vermijdt f verwelkmt de leering uitdagingen? - He gaat de begaafde leerling met belemmeringen m? Geeft de leerling snel p f zet de leerling dr als iets niet vanzelf gaat? - He gaat de begaafde leerling met inspanningen m? Ziet de leerling de inspanning als zinls f als een weg naar verbetering? - He gaat de begaafde leerling met kritiek m? Negeert de leerling kritiek f ziet de leerling het als een leermment? - He gaat de begaafde leerling m met het succes van een ander? Is het een bedreiging vr de leerling f geeft het succes van een ander inspiratie? Geraadpleegde brnnen: Derksen, R. & Snijders, M. (2015). Mindset. Geraadpleegd p , van Derksen, R. & Snijders, M. (2015). Mindset [Figuur]. Geraadpleegd p , van Dweck, C. S. (2013). Mindset, de weg naar een succesvl leven. Amsterdam: Uitgeverij SWP. 11

12 Typen begaafde leerlingen B egaafdheid kan zich p verschillende manieren in gedrag uiten. Zals eerder beschreven is, zijn er verschillende factren van invled p de ntwikkeling van de begaafde leerling. Betts en Neihart (1988; 2010) hebben p basis van jarenlang wetenschappelijk nderzek zes prfielen pgesteld. Deze prfielen beschrijven typen begaafde leerlingen, waarin gedrag, gevelens en beheften beschreven staan. De mschrijvingen van de typen begaafde leerlingen kunnen ju inzicht geven in het gedrag, de gevelens en beheften van de verschillende typen begaafde leerlingen. Het begrijpen van en inzicht hebben in de typen begaafde leerlingen is van belang vr het stimuleren van de persnlijke grei van de leerling p cgnitief en sciaal-emtineel gebied. De prfielen van Betts en Neihart (1998; 2010) wrden in nderstaande tabel met een beknpte typering weergegeven. Uitdagend creatief: Aangepast succesvl: Onderduikend: Risic leerling: Dubbel bijznder (c- mrbiditeit): Zelfsturend autnm: De uitdagende, creatieve leerling. Is creatief, kmt p vr eigen pvattingen, is cmpetitief, heeft grte stemmingswisselingen, is eerlijk en direct. De aangepaste, succesvlle leerling. Levert gede prestaties, is perfectinistisch, vermijdt risic en zekt bevestiging van de leerkracht. De nderduikende leerling. Ontkent zijn f haar begaafdheid, vermijdt uitdaging, zekt sciale acceptatie en wisselt in vriendschappen. De risic leerling. Is creatief, zekt buitenschlse uitdaging, isleert zich zelf, verstrt, presteert gemiddeld f minder, bekritiseert zichzelf en anderen. De dubbel bijzndere leerling. Heeft kenmerken van leer- en/f gedragsprblemen, werkt incnsistent, presteert gemiddeld f minder (mgelijk als gevlg van een nderliggend leerprbleem), verstrt en reageert af. De zelfsturende, autnme leerling. Heeft gede sciale vaardigheden, werkt zelfstandig, ntwikkelt eigen delen, werkt znder bevestiging, is creatief, kmt p vr eigen pvattingen en neemt risic. 12

13 Hiernder vind je een uitgebreide beschrijving van elk type begaafde leerling, vergenmen van de site Infrmatiepunt Onderwijs & Talentntwikkeling (2015). Aangepast succesvl De aangepaste, succesvlle leerling... levert gede prestaties, is perfectinistisch, vermijdt risic en zekt bevestiging van de leerkracht. Kenmerken: De aangepaste, succesvlle leerling levert gede prestaties, maar presteert niet naar eigen vermgen. Er is daarm sprake van relatief nderpresteren. Deze leerling is perfectinistisch ingesteld en wil graag "succesvl" blijven. Hierdr wrden risic's vermeden en kan deze leerling zich afhankelijk pstellen van vlwassenen, bijvrbeeld dr (nndig) bevestiging te zeken van de leerkracht m zeker te weten dat iets "ged" is en m te vrkmen dat er futen gemaakt wrden. Deze leerling is erg gevelig vr en gericht p het vlden aan verwachtingen van anderen. Als deze leerling niet gestimuleerd wrdt m te gaan met uitdagingen bven het beheersingsniveau (de zne van naaste ntwikkeling), bestaat het risic p het ntwikkelen van faalangst en nderduikend gedrag. De aangepaste succesvlle leerling is gevelig vr verwachtingen van de mgeving en wil hier graag aan vlden. De leerling is vral bezig m anderen tevreden te stellen en bevestiging van anderen te ntvangen. De leerling is perfectinistisch ingesteld en wil het graag ged den. Het perfectinisme wrdt geved dr het behalen van gede prestaties. Dit staat nbevangen grei en het (durven) leren van futen in de weg. Hun uitdaging ligt daarm in het durven aangaan van risicvl leren' dat gericht is p grei en nafhankelijkheid. Bij de aangepaste, succesvlle leerling wrdt het relatieve nderpresteren niet altijd gezien als ntwikkelpunt, juist mdat deze leerling zich verregaand aanpast en weinig anders vraagt dan bevestiging. Leraren willen wel 'een hele klas vl met dit srt leerlingen' Begeleiding: Omdat bij de aangepaste, succesvlle leerling het nderpresteren niet als een ntwikkelpunt wrdt ervaren dr de mgeving, en de leerling geneigd is niet meer te den dan gevraagd, wrdt deze leerling vaak ver het hfd gezien. Begeleiding is juist ndig m de leerling uit de cmfrtzne te halen en van leren te gaan leren huden. In nderstaand verzicht wrden suggesties gegeven vr de ndersteuning die thuis gebden kan wrden en vr gewenste vrmen van begeleiding die de schl zu kunnen bieden. Versneld en verrijkt curriculum Leerstfinkrting bijv. dr vraf tetsen Tijd vr een persnlijk curriculum Activiteiten die de leerling uitdagen m de uit cmfrtzne te kmen Ontwikkeling van vaardigheden vr nafhankelijk leren Bied verdiepingsmgelijkheden Mentraat Caching in grwth mindset Geef tijd vr samenwerken met peers 13

14 Onderduikend De nderduikende leerling... ntkent zijn f haar begaafdheid, vermijdt uitdaging, zekt sciale acceptatie en wisselt in vriendschappen. Kenmerken: De nderduikende leerling det alles m niet p te vallen en ndermijnt hiermee het belang van de ntwikkeling van zijn f haar begaafdheid. De leerling vermijdt uitdagingen, is erg nzeker en faalangstig. In de perceptie van deze leerling is het halen van hge prestaties en tegelijkertijd sciaal geaccepteerd wrden nverenigbaar. De nderduikende leerling is zekend naar sciale acceptatie en wisselt in vriendschappen, maar heeft meite m hierin echt zijn plek te vinden, weet niet ged wat hij/zij zelf eigenlijk zu willen en streeft dan k vrijwel geen eigen delen na. Deze leerling past zich te veel aan en kan mede hierdr psychsmatische klachten ntwikkelen (hfdpijn, buikpijn). Er bestaat een risic dat deze leerling zich verder terugtrekt, depressief wrdt en uiteindelijk uitvalt in het nderwijs dr gebrek aan een reëel perspectief p de eigen mgelijkheden. Een nderduikende leerling neemt graag 'de kleur van het behang aan', maar kmt juist daardr steeds verder van zichzelf af te staan. Hij wil niet pvallen, wil geen uitznderingspsitie, wil geen ander werk den dan andere leerlingen, maar hij wil juist bij de grep hren. Dit kunnen wisselende grepen zijn. Die sciale acceptatie staat z vrp dat het ten kste gaat van de eigen ntwikkeling zwel als persn als qua mgelijkheden. De behefte aan stimulering van de eigen ntwikkeling staat centraal en begint bij het zien en accepteren van de kwaliteiten van de leerling. Deze leerling heeft aanmediging en activering ndig die gericht is p autnmie en anders mgen zijn. Begeleiding: De ndersteuning thuis en p schl zal zich richten p het zeer fundamentele aspect dat een ieder mag zijn die hij is en wil zijn. Dat geldt vr de nderduikende leerling zelf evenged als vr alle anderen in zijn mgeving. Omdat deze leerling zelf geen nieuwe, p grei gerichte activiteiten en ervaringen zal pzeken, met de mgeving hem hierin vrgaan. Hij zal meten ervaren dat grei ged velt en dat je kunt laten zien wat je kan en wie je bent, znder daarp te wrden aangekeken, maar juist gewaardeerd. Het is belangrijk m in dit prces de eigenheid van de leerling niet uit het g te verliezen, hem eigen keuzes te laten maken en het niet 'ver te nemen'. Ver pen discussies ver klassenverschil, racisme f sexerllen Kader cncepten als maatschappelijke verschijnselen Leef vr he je (greps)culturen kunt verbruggen Creëer leermgevingen waar de leerling zich thuis velt Bied rlmdellen Help hen bij het pzetten van supprtgrepen Geef directe instructie in sciale vaardigheden Maak expliciet en ndersteun bij het eigen maken van vaardigheden die nrmaliter niet nderwezen maar impliciet wel verwacht wrden Geef infrmatie en bied ndersteuning bij de planning van pleidings- en berepsmgelijkheden Bespreek wat succes van je vraagt bijvrbeeld durven leren, mtivatie, inspanning, drzetten Maak k de nadelen van succes bespreekbaar en ndersteun hen m hiermee m te leren gaan 14

15 Uitdagend creatief De uitdagende, creatieve leerling... is creatief, kmt p vr eigen pvattingen, is cmpetitief, heeft grte stemmingswisselingen, is eerlijk en direct. Kenmerken: De uitdagende creatieve leerling is creatief en kmt met bijzndere plssingen f invalsheken. Hij neemt scherp waar en ziet uitznderingen (k p regels). Hij staat kritisch tegenver beweringen en neemt niet zmaar iets aan (k niet van de leerkracht). Deze leerling kmt p vr eigen pvattingen en is eerlijk en (te) direct. In zijn werkwijzen en gedrag is hij incnsistent, waardr hij wisselende resultaten haalt. Hij is cmpetitief ingesteld en kan grte stemmingswisselingen laten zien. Deze leerling heeft behefte aan erkenning van zijn sterke kanten, wil graag gezien wrden, met name vr zijn creativiteit. Wanneer deze leerling nvldende uitgedaagd wrdt, zal hij geneigd zijn de leerkracht bezig te huden, bijvrbeeld dr clwnesk gedrag f pstandig gedrag. Deze leerling laat nadrukkelijk van zich hren p een manier die weliswaar creatief is, maar zelden direct bijdraagt aan de leersituatie en die vaak als uitdagend wrdt ervaren. Wanneer dit clwneske f pstandige gedrag serieus genmen wrdt, kan de leerling leren zijn creativiteit psitief in te zetten en gewaardeerd wrden vr zijn creativiteit. Begeleiding: De begeleiding van de uitdagende leerling richt zich p het ntwikkelen van zijn sterke, creatieve kanten. Verveling met ingeruild wrden vr uitdagende leeractiviteiten waarbij de leerling zelf keuzes kan maken. Daarnaast zal de leerling meten leren he meer rekening te huden met de ander; anderzijds zal aan de leerling ruimte gegeven meten wrden en zal er af en te een gje dicht geknepen meten wrden in geval van irritant gedrag. Hij is zeer gebaat bij het psitief ndersteunen van eigen delen en keuzes. Creëer tlerantie Beln nieuw denken en nieuwe invalsheken Plaats hem bij passende leraren Directe en heldere cmmunicatie Sta gevelens te Geef dmein specifieke training Sta nn-cnfrmisme te Kppel leerling aan begripvlle mentr Geef directe instructie in interpersnlijke vaardigheden Cach in delgericht kiezen en handelen Risic leerling (drp-ut) De risic leerling... is creatief, zekt buitenschlse uitdaging, isleert zich zelf, verstrt, presteert gemiddeld f minder, bekritiseert zichzelf en anderen. Kenmerken: De risic leerling is creatief en ver het algemeen erg gevelig. Deze leerling lpt risic m als drput niet meer deel te kunnen/willen nemen aan het (reguliere) nderwijs. Hij is niet gemtiveerd vr schlse taken en zekt buitenschlse uitdaging m zijn interesses te vlgen. Deze leerling geeft blijk van een negatief zelfbeeld: isleert f verwaarlst zichzelf, verstrt situaties, bekritiseert zichzelf en anderen, velt zich snel aangevallen f afgewezen. De drp-ut is 15

16 een abslute nderpresteerder (presteert gemiddeld f minder) en heeft baat bij alternatieve leerervaringen. Deze leerling is p schl slechts ng fysiek aanwezig, maar velt en tnt zich niet echt betrkken, f neemt zelfs nregelmatig deel aan het nderwijs. Er is een risic dat deze leerling uiteindelijk (znder diplma) het nderwijs verlaat. Deze leerling wrdt in de schlse situatie gekenmerkt dr negatief gedrag: hij verzet zich tegen alles wat met schl te maken heeft, uit dit als zdanig en steekt zijn energie in het niet-presteren. Vaak vertaalt dit negatieve gedrag zich naar de thuissituatie en uit zich in ppsitineel en nverantwrd gedrag. Ok kan het gebeuren dat hij zichzelf verwaarlst. De psitieve kenmerken van begaafdheid laten zich steeds minder zien, zwel vr de leerling zelf als vr de mgeving. Alleen hbby's (zals muziek en cmputer) genereren ng psitieve energie en maken talenten zichtbaar. Actuele schlse prestaties zullen geen huvast vr (h)erkenning geven. Wel is er in het gunstigste geval een grillig patrn te herkennen, gesteld dat hij zich ng wel inzet vr specifieke, meest creatieve, schlse activiteiten waar eigen keuzes gemaakt mgen wrden. Prestaties die geleverd wrden in een niet schlse setting, een prtfli, prestaties p bepaalde subtesten van intelligentietests en creativiteitstest laten wel vaak talenten zien. Dr de mgeving wrdt vaak alleen ng het negatieve gedrag ervaren. Men maakt zich zrgen, is bs f kan zelfs bang zijn vr de leerling. Het is ndig dr het negatieve gedrag heen te prikken. Dr in een gesprek met de uders het levensverhaal terug te halen, wrden vaak de bijzndere, psitieve kanten van deze leerling zichtbaar. Begeleiding: Het is essentieel vr uders en schl m te blijven vertruwen p de ptentiële talenten van deze leerlingen en dit met hen te delen. Ok is het belangrijk m in cntact te blijven. Daar ligt immers de ingang bij de leerling m weer 'de weg mhg' aan te durven gaan: zij willen vaak ng wel werken vr de relatie. Ouders hebben regelmatig gezinsbegeleiding ndig; gede cmmunicatie tussen uders en schl is essentieel. Vaak met er intensieve, externe begeleiding gerealiseerd wrden, zijn traditinele wegen weinig effectief en meten leerervaringen gebden wrden buiten de klassensituatie m. Begeleiding heeft pas een kans van slagen wanneer de leerling zelf betrkken is bij zijn eigen, uit te zetten, pad. In geval van nverantwrd gedrag, meten grenzen wrden aangegeven en kan (greps)therapie ndig zijn. Hud de verwachtingen p peil en stel niet naar beneden bij Laat diagnstisch nderzek den Bied niet-traditinele studievaardigheden Bied verdiepingsmgelijkheden aan Mentraat en caching Vlwassenennderwijs (VAVO) Caching m.b.t. schllpbaan Huisbezeken Bevrder veerkracht Bespreek alternatieve mgelijkheden Blijf pleidi veren ten gunste van de leerling en blijf zeken naar alternatieven 16

17 Dubbel bijznder (cmrbiditeit) De dubbel bijzndere leerling... heeft kenmerken van leer- en/f gedragsprblemen, werkt incnsistent, presteert gemiddeld f minder (mgelijk als gevlg van een nderliggend leerprbleem), verstrt en reageert af. Kenmerken: Deze "dubbel bijzndere" leerling laat naast kenmerken van begaafdheid k kenmerken van leeren/f gedragsprblemen zien. Wanneer de gesignaleerde prblemen p de vrgrnd staan, wrden begaafdheidskenmerken vaak nvldende (h)erkend. Andersm kan het k zijn dat een eventueel leerprbleem niet nderkend wrdt dr sterke cmpensatiemgelijkheden als gevlg van de begaafdheid. Deze leerling werkt incnsistent, presteert gemiddeld f minder, verstrt en is chatisch. Hewel een leer- f gedragsstrnis rzaak kan zijn van gesignaleerde prblemen, kan k een gebrek aan (h)erkenning van de mgelijkheden van deze begaafde leerling de rzaak zijn van afwijkend gedrag f tegenvallende prestaties. Er bestaat dan een risic dat deze leerling njuist gelabeld wrdt en hiermee inadequaat ndersteund wrdt in de ntwikkeling van zijn talenten. Deze leerlingen ervaren al jng een disharmnie in zichzelf waarbij bij de ene leerling de belemmerende factren de bventn veren, bij een ander de kwaliteiten. He dan k velt de leerling zich dr die dubbele bijznderheid vaak gefrustreerd, 'dm' en niet begrepen, hetgeen zich kan uiten in prblematisch gedrag. Wanneer de kwaliteiten wel gezien wrden en bekrachtigd wrden, dan blijft cmpensatie vr de belemmerende factren ndig. De leerling zal meten gaan (blijven) gelven in zijn mgelijkheden. In de praktijk betekent dat vaak heel hard werken. Deze leerlingen wrden vaak nderschat en niet herkend. In het meest gunstige geval vallen zij p dr patrnen van enerzijds steeds minder presteren en anderzijds juist talenten laten zien. Wanneer er een vermeden bestaat dat het een dubbel bijzndere leerling is, dan is vaak alsng een breed nderzek ndig waarbij vral gekeken wrdt naar de manier waarp hun kwaliteiten de ntwikkeling kunnen versterken. (H)erkenning vindt vaak plaats dr leraren en andere vlwassenen die ervaring hebben met nderpresteren en/ f leer- gedragsprblemen in cmbinatie met hge intelligentie. Begeleiding: Eenmaal (h)erkend, zal de begeleiding altijd tweezijdig geriënteerd meten zijn: sterke kanten bevrderen en stimuleren, cmpenseren waar ndig. Deze leerlingen hebben vaak begeleiding ndig m hun hulpelsheid af te leren en weer vr leren en ntwikkeling te durven gaan. Samen realistische delen stellen en ndersteuning vr zelfregulatie en sterker wrden is heel belangrijk. Plaatsing in een prgramma vr begaafde leerlingen kan de leerling heel erg helpen m een psitief zelfbeeld p te buwen. Geef pririteit aan uitdagen daar waar de sterke kanten liggen Versnelling p de sterke gebieden Tref vrzieningen ter cmpensatie vr de leerprblemen Onderzek de vraag wat is ndig vr deze leerling m hier succesvl te kunnen zijn? Geef directe instructie in strategieën vr zelfregulatie Laat tijd drbrengen met begaafde peers Leer vr zichzelf p te kmen Leer (smart)delen te stellen 17

18 Zelfsturend autnm De zelfsturende, autnme leerling... heeft gede sciale vaardigheden, werkt zelfstandig, ntwikkelt eigen delen, werkt znder bevestiging, is creatief, kmt p vr eigen pvattingen en neemt risic. Kenmerken: De zelfsturende autnme leerling weet wat hij/zij kan en laat dit k zien. Deze leerling heeft een ged zelfinzicht en gede sciale vaardigheden. Daarnaast werkt deze leerling zelfstandig, ntwikkelt eigen delen, is ndernemend, kmt p vr eigen pvattingen en is bereid tt het nemen van risic's. Deze leerling wil en durft te leren! Hewel dit de ideale leerling lijkt, blijft het belangrijk k deze autnme leerling te ndersteunen. De fcus ligt hierbij vral p het z veel mgelijk faciliteren van mgelijkheden tt nbegrensd leren. De autnme leerling is in balans met zichzelf en met zijn mgeving: vanuit zichzelf is de leerling p grei gericht en uit p ntwikkeling. Hij ervaart in dit ntwikkelingsprces geen persnlijke belemmeringen, durft te leren en is trts p hetgeen hij bereikt. Dit gunstige beeld betekent niet dat deze leerling geen beheften heeft aan stimulans, faciliteren en effectieve feedback. Integendeel, m vrtdurend eigen grenzen p te zeken, te verkennen en te verleggen, zal de mgeving daarvr ruimte en stimulans meten blijven geven. De autnme leerling laat zich gemakkelijk herkennen mdat hij durft te leren, gede prestaties levert en dit realiseert in ged cntact met zijn mgeving. Een gesprek met de leerling zelf, met de uders f klasgenten levert vaak vldende signalen p m tt herkenning en erkenning te kmen. Het beeld van de leerling is in de regel cnsistent, juist mdat hij in verschillende mgevingen durft te laten zien wie hij is en wat hij kan. In een mgeving waar creatief denken gestimuleerd wrdt, wrdt deze leerling ged zichtbaar. In nderstaand verzicht staat p welke wijze deze leerlingen vanuit meerdere perspectieven wrden ervaren en gezien, en welke manieren signalen van hun talenten en prestaties kunnen pleveren. Begeleiding: Ok al wekt de autnme leerling de indruk het allemaal zelf wel te kunnen, tch zal de mgeving, uders en schl, k in deze leerling meten blijven investeren. Dit betekent vral ruimte geven, stimuleren, de blik verruimen, de relatie verdiepen, feedback geven, en niet tegenhuden. Krtm faciliteren in mgelijkheden die leiden tt nbegrensd leren. Creëer ruimte vr het ntwikkelen van een lange termijn, geïntegreerd studieplan Neem belemmeringen in tijd en ruimte weg Bied diverse, nderling samenhangende, verdiepingsmgelijkheden Bied mentraat en bemiddeling Bied een grte verscheidenheid aan pties m te versnellen Wijk af van gebruikelijk schlbeleid en regels Geef hen ruimte, rem niet af Maak de nadelen van succes bespreekbaar en ndersteun hen m hiermee te gaan Geraadpleegde brnnen: Betts, T. G. & Neihart, M. (1988). Prfiles f the gifted and talented. Gifted Child Quarterly, 32(2), Betts, T.G. & Neihart, M. (2010). Revised prfiles f the gifted and talented. Verkregen van Natinaal Expertisecentrum vr Leerplanntwikkeling, Infrmatiepunt vr nderwijs en talentntwikkeling. (2014). Prfielen van leerlingen. Geraadpleegd p , van 18

19 Kenmerken van kleuters met een ntwikkelingsvrsprng V an Gerven (2013) schrijft dat kleuters zich in sprngen ntwikkelen. Daarm spreekt men bij kleuters niet ver begaafdheid, maar ver een ntwikkelingsvrsprng. Kleuter zijn is een ntwikkelingsfase. We nemen een jnge leerling kleuter, mdat het kenmerken vertnt die bij deze fase hren. Begaafdheid kenmerkt zich niet altijd in schlse prestaties p tetsen en gemaakt werk. Daarm is het ged te weten dat kleuters met een ntwikkelingsvrsprng k andere kenmerken laten zien. Kleuters met een ntwikkelingsvrsprng beschikken ver veel leer- en persnlijkheidseigenschappen. Leer- en persnlijkheidseigenschappen vallen nder de ntwikkelingsbehefte van de kleuter met ntwikkelingsvrsprng. Die eigenschappen zie je dagelijks terug in de manier waarp zij spelen en leren. Leereigenschappen zijn eigenschappen die iets zeggen ver de manier waarp de kleuter leert. Begaafde leerlingen laten namelijk een aantal vereenkmsten zien in de manier waarp ze leren. Persnlijkheidseigenschappen zijn eigenschappen die de leerling ndig heeft m het leerprces aan te sturen. Deze eigenschappen kunnen minder ged zichtbaar zijn als de mgevingsfactren niet ptimaal zijn. De kleuter leert niet alleen p schl, dus k buiten schl zal de kleuter bepaald gedrag laten zien dat kan wijzen p een ntwikkelingsvrsprng. Ouders kunnen dan duidelijkheid geven mdat zij in de thuissituatie zien dat hun kind iets leert. In het leerprces van de kleuter kmen leereigenschappen in wisselende cmbinaties vr. Is een leereigenschap vaker te zien, zwel dr ju als leerkracht als dr uders, dan kan dat wijzen p een ntwikkelingsvrsprng. Leereigenschappen waar je p kunt letten zijn: - Nieuwsgierigheid - Brede belangstelling - Wil ntdekken he iets in elkaar steekt f he iets werkt - Grt gevel vr autnmie (zelf uit willen zeken) - Stelt ingewikkelde nderzeksvragen als de leerling daarte uitgedaagd wrdt - Drvrager (tt de kern willen kmen) - Taalvaardig - Grte wrdenschat - Vermgen tt abstract denken - Plezier in het plssen van rekenkundige prblemen en puzzels - Ged geheugen (met weinig inspanning) - Weinig inefenen ndig (bijv. herinneren aangebden strategie, rijmpje f versje) - Het geleerde inzetten bij een nieuwe leertaak m tt een hger niveau te kmen - Ged in het analyseren van prblemen/ sterk analytisch vermgen (zeker als de kleuter gehlpen wrdt in het rdenen van denken dr gede vragen te stellen) - Grt vrstellingsvermgen (wat helpt bij het bedenken en drdenken ver plssingen) - Snel van begrip (dr grt taalbegrip en maken van grte denk- en leerstappen) - Bereiken eerder dan andere leerlingen de gestelde leerdelen - Tekenen p hger niveau dan leeftijdsgenten, meer in details, eerder in perspectief en hebben een hekel aan inkleuren 19

20 Persnlijkheidseigenschappen waar je p kunt letten zijn: - Uitdagingen zeken - Langere aandacht spanne, vlharding en intense cncentratie - Heel sciaal en in staat zich aan te passen aan de mgeving - Scherpe waarneming - Ongebruikelijke emtinele diepgang, intense gevelens en reacties, hgsensitief - Sterk gevel van betrkkenheid bij maatschappelijke en plitieke kwesties - Idealisme en rechtvaardigheidsgevel vanaf jnge leeftijd - Snel dr wat de grep van hen verwacht (de kleuter met ntwikkelingsvrsprng zal daarm het gedrag k vaak aanpassen mdat er bij hren belangrijk is. Deze kleuter zal niet alleen willen staan, wat kan leiden tt het uit de weg gaan van meilijke taken) - Vaak in gedachten verznken, neiging tt dagdrmen - Ongeduld jegens eigen nvermgen en dat van anderen - Drzetter (de kleuter met ntwikkelingsvrsprng wil de taak graag ged uitveren en daarm gaat de leerling er helemaal in p) - Sterk ntwikkelde leiderschapskwaliteiten (de kleuter met ntwikkelingsvrsprng wil in spelen en leren graag autnm handelen) - Bedenkt gede plannen en wil die precies z uitveren zals bedacht is (dit kan bij de kleuter met ntwikkelingsvrsprng meilijkheden geven in het spelen met leeftijdsgenten mdat het begripsniveau anders ligt) - Zeken ntwikkelingsgelijken p die hen begrijpen. Geraadpleegde brnnen: Bruwer, G. & Ahlers, L. (2011). Knappe kppen in de klas: wat (hg)begaafde leerlingen ndig hebben in het nderwijs. Amersfrt: Drukkerij Wilc. Van Gerven, E. (2009). Handbek Hgbegaafdheid. Assen: Kninklijke van Grcum. Van Gerven, E. (2013). Aan de slag met slimme kleuters: 8 Aanraders vr IB ers. Drdrecht: Instnd. Van Gerven, E. (2014). Slimme kleuters. Geraadpleegd p , van Pijpers, F. & Carmiggelt, B. (2014). Jnge hgbegaafde kinderen; een bijzndere grep. Utrecht: Nederlands Centrum Jeugdgezndheid. Kenmerken van leerlingen in de grepen 3 tt en met 8 D e meeste leerkrachten denken bij het wrd begaafd aan de cgnitieve intelligentie van een leerling. Begaafdheid is, zals eerder beschreven, afhankelijk van meerdere factren welke niet allemaal gericht zijn p de cgnitie van een leerling. Begaafdheid kenmerkt zich niet altijd in schlse prestaties p tetsen en gemaakt werk. Daarm is het ged te weten begaafde leerlingen k andere kenmerken laten zien. Begaafde leerlingen beschikken ver veel leer- en persnlijkheidseigenschappen. Leer- en persnlijkheidseigenschappen vallen nder de ntwikkelingsbehefte van de begaafde leerling. Die eigenschappen zie je dagelijks terug in de manier waarp zij functineren. Leereigenschappen zijn eigenschappen die iets zeggen ver de manier waarp de leerling leert. Begaafde leerlingen laten namelijk een aantal vereenkmsten zien in de manier waarp ze leren. Persnlijkheidseigenschappen zijn eigenschappen die de leerling ndig heeft m het leerprces aan 20

21 te sturen. Deze eigenschappen kunnen minder ged zichtbaar zijn als de mgevingsfactren niet ptimaal zijn. Leereigenschappen en persnlijkheidseigenschappen van begaafde leerlingen: is snel van begrip kan grte denk- en leerstappen maken kan verwrven kennis ged tepassen beschikt ver een grt prbleemplssend vermgen beschikt ver een grt analyserend vermgen beschikt ver een ged geheugen heeft een grte en rijke wrdenschat tnt een brede algemene interesse is een drvrager is een scherp waarnemer heeft een ngebruikelijke emtinele diepgang, intense gevelens en reacties, hgsensitief heeft een sterk gevel van betrkkenheid bij maatschappelijke en plitieke kwesties tnt idealisme en rechtvaardigheidsgevel is vaak in gedachten verznken, neiging tt dagdrmen tnt ngeduld jegens eigen nvermgen en dat van anderen is verbaal vaardiger dan leeftijdgenten is vreg gericht p letters en wrden is vreg gericht p cijfers en getallen valt p dr een rigineel gevel vr humr tnt een creatief denkvermgen denkt buiten de reguliere kaders experimenteert graag kan drmer zijn, in gedachten verznken zijn wekt de indruk geestelijk vregrijp te zijn is gevelig vr gevelens en beheften van anderen en hudt daar meestal rekening mee (k ten kste van zichzelf) drzien sciale patrnen en herkennen emties bij anderen zijn jnger dan anderen gericht p allerlei vragen, k levensvragen zekt uitdagingen kan meilijk keuzen maken, veel is er interessant en/f belangrijk bekijkt de wereld dr een heel andere bril dan hun leeftijdsgenten tnt een grt drzettingsvermgen wanneer het uitgedaagd wrdt kan zich sterk cncentreren wanneer een activiteit aansluit bij interessegebieden is perfectinistisch ingesteld vral vr begaafde leerlingen in de grepen 1 t/m 4 van de basisschl geldt, dat het tekenen p hger niveau dan leeftijdsgenten gebeurd, meer in details, eerder in perspectief. Deze leerlingen hebben echter een hekel aan inkleuren is in staat tt zelfreflectie heeft een grte behefte aan autnmie accepteert regels en tradities niet klakkels maar bevraagt deze heeft een zeer grt, bijna verdreven, rechtvaardigheidsgevel zek ntwikkelingsgelijken in udere leerlingen neemt initiatief en geeft leiding, al dan niet geaccepteerd dr leeftijdsgenten De leerling heft niet alle kenmerken te vertnen m tch tt de grep begaafden te hren. 21

22 Geraadpleegde brnnen: Bruwer, G. & Ahlers, L. (2011). Knappe kppen in de klas: wat (hg)begaafde leerlingen ndig hebben in het nderwijs. Amersfrt: Drukkerij Wilc. Van Gerven, E. (2009). Handbek Hgbegaafdheid. Assen: Kninklijke van Grcum. Van Gerven, E. (2013). Aan de slag met slimme kleuters: 8 Aanraders vr IB ers. Drdrecht: Instnd. Meer infrmatie is terug te vinden p deze sites: SLO infrmatiepunt nderwijs en talentntwikkeling kenmerken begaafdheid SLO infrmatiepunt nderwijs en talentntwikkeling typen begaafde leerlingen Jan van Nuland - de denkwereld van hgbegaafde kinderen Nvil wat is intelligentie? De meervudige intelligenties van Gardner Hgbegaafd; een gave f prbleem - Lianne Hgeveen Hgbegaafde kinderen klkhuis uitzending Leraar 24 uitleg hgbegaafdheid Carl Dweck fixed r grwth mindset OVE?LANGUAGE=NL 22

23 2. Signalering en diagnstisering Kleuters met een ntwikkelingsvrsprng V an Gerven (2013) schrijft dat het herkennen van begaafdheid lastig kan zijn. Vral als er in de grep waarin jij de leerling ziet nauwelijks f geen signalen zijn die kunnen wijzen p begaafdheid. Het is daarm belangrijk dat je nadenkt ver de eerder beschreven mdellen van begaafdheid. He kan de natuurlijke aanleg begaafdheid tt uiting kmen bij de leerling? Wat kan daarp bij deze leerling van invled zijn? Om deze vragen te kunnen beantwrden, met je als leerkracht een stap terug den en kppelingen gaan maken. Wat weet je uit de therie ver begaafdheid en het leerprces van de leerling? Wat zie je vervlgens in de praktijk bij de leerling terug? Vragen die je als leerkracht kunt stellen zijn: Aanleg - Wat vindt de leerling leuk m te den? - Wat weet je ver de vrschlse peride van de leerling? - Wat vertellen de uders ver de sterke en zwakke kanten van de leerling? - Wanneer zie jij de leerling pbleien? Prestatie - Waar is de leerling ged in? - Wat vindt de leerling meilijk? - He pakt de leerling een meilijke taak aan? Ontwikkeling - Wat heeft de leerling geleerd sinds hij/zij p schl zit? - Waar heeft de leerling mee kunnen werken en spelen in deze peride? Omgeving - Wie zijn belangrijk vr de leerling? - Met wie speelt de leerling graag? - Wanneer heeft de leerling ju veel ndig? Persnlijkheid - He berdeel je het drzettingsvermgen van de leerling? - He zie je aan de leerling dat hij de tanden in een taak zet? - Welke belemmeringen remmen de leerling in de ntwikkeling? - Welk beeld heeft de leerling van zijn eigen sterke en zwakke kanten? (Van Gerven, 2013, p. 12) 23

24 Kleuters met een ntwikkelingsvrsprng laten, zals eerder beschreven, specifieke leer- en persnlijkheidseigenschappen zien. Gedurende de dag kun je je als leerkracht vragen stellen m zicht te krijgen p de leer- en persnlijkheidseigenschappen van de kleuter met ntwikkelingsvrsprng: Juw relatie met de leerling - He draag jij bij aan het zichtbaar kunnen maken van de leer- en persnlijkheidseigenschappen de leerling? - Als de leerling veel van deze eigenschappen heeft, wat betekent dat dan vr ju? - He speel jij een rl in de interactie tussen de leerling en de andere leerlingen? Tijdens de kring - He kan een kringactiviteit je helpen m zicht te krijgen p de leer- en persnlijkheidseigenschappen? - Wat heb je ndig m daarp te kunnen letten? - Welke eigenschappen zu je kunnen waarnemen tijdens deze activiteit? Tijdens de speel-werkles - Wat is een handig mment vr ju m te bserveren? - He kun je een mie bservatiesituatie scheppen? - Welke eigenschappen zu je kunnen waarnemen tijdens dit lesmment? - Wat is belemmerend m ged te kunnen bserveren? - He kun je p een handige manier de belemmeringen ndervangen? In de speelzaal - He zuden leer- en persnlijkheidseigenschappen zichtbaar kunnen wrden tijdens deze lessen? - Welke activiteiten zijn behulpzaam m een beeld te krijgen van een leerling? Bij het buitenspelen - He kun je tijdens het buitenspelen expliciet een berep den p de leer- en persnlijkheidseigenschappen van de kleuter met de ntwikkelingsvrsprng? (Van Gerven, 2013, p. 22) De ntwikkelingsbeheften ntdekken E r heft niet altijd een heel uitgebreid nderzek naar de kleuter plaats te vinden m te ntdekken wat ndig is in de ntwikkeling. Er kunnen situaties zijn waarin je je als leerkracht niet handelingsverlegen velt maar tch niet vldende aansluit bij de ntwikkelingsbeheften van de kleuter met ntwikkelingsvrsprng. Bijvrbeeld na signalen van uders vanuit thuis f gedrag dat je vindt pvallen in de grep. Op dat mment wrdt er een signaal afgegeven dat er verandering ndig is. Om de verandering in gang te kunnen zetten, zal je als leerkracht gerichte stappen meten zetten. Deze stappen kunnen gericht zijn p de leereigenschappen van de kleuter met ntwikkelingsvrsprng, maar kunnen k gericht zijn p de persnlijkheidseigenschappen f het welzijn in de grep. Richt je in deze stappen vral p de verandering en laat je niet leiden dr het prbleem. Het uitgangspunt is dat als jij wilt dat de leerling verandert, jij als leerkracht juw handelen zult meten veranderen (Van Gerven, 2013). 24