BEWEIDING OOSTERKWELDER SCHIERMONNIKOOG. Gerda Allersma. Rapport RIN - Lab.PlantenecologieGroningen,mei1976 / ^ s 3 18

Transcriptie

1 BEWEIDING STERKWELDER SCIERMNNIKG Gerda Allersma Rapprt RIN Lab.PlanteneclgieGrningen,mei976 / s 8

2 BEWEIDING CP DE STERKV/ELDER VAU SChIURhïii:IKGCG seizen 97 en 975 dr GerdaAllersraa Dctraalnderzek vr de afdeling Planteneclgie van de Rijksuniversiteit te Grningen nder leiding van DrsJan Bakker Labratrium vr Planteneclgie tearen (Gr). Intern rapprt Rijksinstituut vr Natuurbeheer Afd.zlgie Prjectleider Drs Piet sterveld vername slechts tegestaan na verleg met de prjectleider van het Rijksinstituut vr Natuurbeheer

3 VGGPVïIïD. Veel dank ben ik verschuldigd aan allen die aan het nd r:;ei: ".'b.ier. meegewerkt. In de eerste plaats dank ik deeer iiieuwenhuisvan de Dienst der Dmeinen v'rhet verlenen van de vergunning het terrein te betreden. Vervlgens dank aan de keienwaarnemers en / f plakkenscheppers : Anneke Pn,Arend van Dijk, Arnld Piln, Bart ten allers, Cat ten allerstjabbes,crrie Lecmburg de Graaff, Fransje van.veerden, Gretha ekstra, aye Wijma, Jan Leemburg, Jacques Mepveu, Jst Tinbergen, Juke Prp, Luwke Mandema, argreetsclif i'elmeer, argriet WesterterpPlantenga, Marian Veerman, Peter Geerlink, Reinier Vu, Kiekje Fijlstra en Thea Dekkers. Vrts dank aan de leden van degrninger Bilgen Duikvereniging " Calamari" vr het beschikbaar stellen van de kmpassen, aanmargje van der Duim,vr het inwerken in het pnames maken, aan Piet sterveld vr de rndleiding langs de verschillende prefterreinen, waardr het kader van het nderzek werd verduidelijkt en aan het KIN vr de financiële steun. Bijznder veel dank ben ik verschuldigd aan Jan Bakker vr duizend en één ding,aan Jettie Nepveu,die een maand lang van 's mrgens vreg tt 'savnds laat regen enwind trtseerde m plakken te scheppen en keien waar te nemen,aan Menn Gerkema,die ndanks zijn bedenkingen bij het nderzek bereid was almijn rders en tegenrdersuit te veren en aanyzaak de Vries, die een nvermeibaar keienwaarnrner was.

4 2. INUD.. Algemene inleiding [.. Rijksinstituut vr Natuurbeheer 6.2. Schiermnnikg / (.2.. istrie 'i.2.2. nderzeksterrein 6.2. Vraagstelling 7 VEGETATIEKUNDIGE DEEL 8 2. Vraagstelling vegetatiekundige deel 0. Methden 2.. Permanente kwadraten 2.2. Srtskarteringen 2.. Nmenclatuur en determinatie k. Resultaten iij f.. Veranderingen in de vegetatie iv beweiding ïk h.2. Veranderingen in de vegetatie tgv maaien 2.. Srtskarteringen in de Elytrigia pungens vegetatie. Discussie ieuw verschenen enverdwenen srten '9 5.2.Schaal van BraunBlanquet z i9 5.. Meilijk te schatten srten Srtskarteringen 5»5.figuren en tabellen Veranderingen in de vegetatie iv beweiding «Veranderingen in de vegetatie tgv maaien 6 z f ZÖLGISCE DEEL 68 L n 6. Inleiding zlgische deel 6.. Iresentie,gedrag en de veranderingen ervanin de lp van het seizen Relatie tussen mest en presentie 69 ij.. Relatie tussen het gedrag en het type van de plak Vraagstelling zlgische deel Presentie,gedrag en de veranderingen ervan in de lp van het seizen '>p 7.II'. Relatie tussen mest en presentie 72 7.«Relatie tussen het gedrag en liettype van de plak 75

5 u. Materiaal,'[ 8..irefterrein ]' 8.2. Dekeien 7 9. Methden Bepaling van de presentie, gedrag en de veranderingen ervan in de lp van het seizen Presentie Gedrag Seizensveranderingen ']& 9.2. Bepaling relatie tussen presentie resp.gedrag en mest resp.type van de plak Relatie bepaliragdmv steekpreven Relatie bepaling dmv weekv/aarneming Relatie bepaling dmv2 z iuurs v/aarnemingen Resultaten Relatie tussen presentie resp.gedrag enmest resp. type van de plak V/eekwaarneming uurswaarneraingen steekpreven van de presentie en de mest 8t 0.2. De presentie in seizen7» an de hand van de mest De representativiteit van een daglicht waarneming en een2uur s waarneming bepaling van de seizensveranderingen dmv daglicht waarnemingen De rute van dekeien tijdens de weekwaarneming 9. Discussie 96.. Relatie tussen mest en presentie Rpwaarden 96.. Relatie gedrag en type van de pi alt 97.. Indeling van de plakken vlgens twee systemen 97.5«Presentie : de representetieviteit van een steekpref ïiachtactiviteit 98.?. De rute van dekeien tijdens de weekwaarneming 9".. Kritiek phet nderzek Suggesties Samenvatting 07. Literatuur 09

6 4.ALGEMENEINLEIDING...RIJKSINSTITUUTVRNATUURBEEER. Bij hetrijksinstituutvrnatuurbeheer isin970een begrazingsprjectvanstartgegaan.etdelvanditprjectisminzichtte verkrijgeninheteffectvandenatuurtechnische beheersmaatregel begrazingin natuurgebieden. Tendenatuurbescherming begindezeeeuwindevrmvan aankp vangrndenpgangbegnte kmen,vlstndmenervaakmee met eenrastermz'ngebied teplaatsen. Naverlpvantijdbleek helaasdatdealdusbeheerdenatuurgebiedenvegetatiekundig gezien (metallegevlgenvandienvrdefauna ) dikwijlsin kwaliteit achteruit gingen.vlgensderecenteinzichtenbehevenzeeenzekere matevan "inwendignatuurtechnisch beheer" (Van Leeuwen,97) ethandhavenvandersprnkelijkebeheersvrmisvaakduur. Bij hetzekennaaranderemethdenkwammenttdeideedatextensieve heeffc beweidinghetzelfdeeffectalsanderebeheersmaatregelen;bvendien isbev/eidingverhetalgemeeneengedkpebeheersmaatregel,dit integenstelling ttbvmaaien.kzudendevegetatieveranderingen bij pltselinguitbeheernemenkunnenwrdenvrkmen.drhet bvengenemdebegrazingsprjectvanhetrinisdaarmeenbegin gemaaktmethetnagaanvandeinvledvanextensievebeweidingmet verschillende srtendierenpdiversevegetatie typen. Vrbeelden vanenkeledeelprjectenzijn:beweidingmetkeienenpaardenp de kwelder,terschelling ; schapenpdeheide, Westerhlt; Fjellkuarna (ZweedseBergkeien)plaagveen,Weerribben (Van Wijngaarden,sterveld, 972).Algemeenprjectleidervandeze verschillendenderzekenisdrspietsterveld.eenaantalprefterreinen zijndrhetrinuitbesteed aannderzekscentra.zwrdthet nderzekpschiermnnikg,waarverditverslaghandelt, uitgeverddrhetlabratrium vrplanteneclgie tearen nderleidingvandrsjanbakker.. 2.SCIERMNNIKG..2..ISTRIE. Tt 958werddehelesterkweldervanSchiermnnikgmetkeien beweid. Eenkeherderleiddededierendrdeslenkenttaanhet Willensduin (fig ). Ngsteedszijntusseneerste entweedeslenk

7 5 fig.. Schiermnnikg (naar Van der Trn,95). I////2 deel ewaarte de beweiding beperkt werd in I958. de zg "keribbels"zichtbaar» Aan het eind van de dag werdende vdrirïkbauken keien naar de binnendijksevgebracht, waar water uit putten werd pgepmpt (de herder, mn med). In 958 ism verschillende redenen een einde aan deze situatie gemaakt et terisme begn p te kmen en mdat de keien de fietspaden vernielden waren ze minder welkm. De beweiding was te intensief gewrden,drdat het aantal keien van jaar tt jaar tenam. Bvendien was deherderte duur gewrden. Een en ander leidde tt een beperking van de beweiding tthet meest westelijke deel van de sterkwelder. Dr het plaatsen van een steken het aansluiten van de drinkbakken p de waterleiding wasde keherder verbdig. Een wildrster p de kruin van de dijk zrgde vr een smalle cntact zne tussen terist en vee Bvendien is dr het strien van kunstmest de prductie van dit stukje kwelder verhgd. Dat ervr 958plaatselijk sprake wasvan sterke verbeweiding blijkt uit de beschrijving vanwesthff (95): " De meest stelijke vlierenbsjes p het Kbbeduin werden zelfs z intensief bevreten, dat devlieren er tt paraslachtige bmen zijn pgegreid, een vegetatie vrm, die een mediterrane indruk maakt" (fig 2). Ten de kwelder uit beweiding werd genmen "verruigde" deze ver het algemeen, aldus de beheerder der Dmeinen.

8 6" Vral dehge tt blei kmende Elytrigia srten geven 'riet grfkrrelige aanzien. Dit is geheel in vereenstemming met de ideeën van Van Leeuwen (966)dat pltselinge veranderingen in de temprele dynamiek tt inwendige nivellering leidt en dat de ruimtelijke variatie f tewel de btanische rijkdm slechts verzekerd is bij stabiel beheer.vr de beren was het een drn inhet g te meten aanzien dat zveel ged gras nbenut bleef en p hun verzek werd de beweiding in 972 stwaarts uitgebreid. et RIN maakte van de gelegenheid gebruik dr k p Schiermnnikg een begrazingsprject te starten (97) NDERZEKSTERREIN. et nderzeksterrein mvat vrnamelijk twee delen:het ud beweide deel en het nieuw beweide deel (fig ). et ud beweide deel (BD)strekt zich uit tussen de dijk ende eerste slenk (ca 50 ha). et is altijd beweid geweest; sinds 958 relatief intensief beweid. Sinds 958 wrdt het bemest. et nieuw beweide deel (NBD)isgelegen tussen de eerste ende tweede slenk, bezuiden het fietspad naar de Kbbeduinen (ca 25 ha). et is in 972 na ik jaar weer in beweiding genmen en ishet fig.2. Mediterraan aandend "bs"van Vlier,Kbbaduin, Naar een ft van 'Jesthff, augustus CM ai.

9 6 CL '$Ô ;Uc,rV& V...,î y r >;. Un», ft J Jcy / Bemesting (pag 6). fvpjv ye AT&JCM etpasserenvandeeersteslenk (pag 7). >/rv

10 vrnaamste nderzeksterrein. m van het BD naar het NBD tekmen meten de dieren de eerste slenk passeren. f.2.. VRAAGSTELLING. et nderzek heeft twee aspecten.enerzijds ishet gericht phet nagaan van de vegetatie veranderingen in relatie tt de beweiding, anderzijds p d verspreiding van de keien verhet gebied. et eerste aspect wrdt besprken in wat isgenemd het "VEGETATIE KUNDIGE DEEL"van dit verslag en behandeld vral de vragen: Wat zijn de vegetatie veranderingen na vier jaar beweiding, Wat zijn devegetatie veranderingen na vier jaar maaien al f niet met beweiding. et tweede aspect,deverspreiding van de keien, wrdt behandeld in het "ZÖLGISCE DEEL ". Dit deel is tweeledig: e is deverspreiding van de keien in de lp van het Seizen, Is er een relatie tussen de presentie resp. gedrag ende mest resp. type van de plak. De vraagstelling is in de betreffende delen nader uitgewerkt. fig nderzeksterrein. (enk ' Kvieede)

11 8 VEGETATIEKUNDIGEDEEL "Geenrsznderdrens,zeide aap, enkusteeenstekelvarken" uit:kruyskamp965 Aplgische spreekwrden

12 9 cd > TJ ' S M T «s ß N U ß ß M ß ( C P cd X (0! lj ri h cd cd ri «n p C " ß P J ft fc ü b ß ß cd p ID W \l/ ß ri P u fa ß ß fi TS ß cd fn > P cd P b > rl cd p a <0 U cd cd c u a, \ \ \ } < cd» ß rl cd cd e ß b ß ri ( P U cd! (0 p U W \ \ \ V E C C a b0 ß 5 a ) rl > ) S bû + a r C.a ï p! & T) : (9 ß rl X T) ß cd > b0 ß t fc a< C > Q ffl!z c N P X > a t ß ß cd P > er U b0 a + et b P cd T c cd B ri U b0, TJ ß cd U > <a P Cd p bc > t U si,q M 7 ß cd! T) fi bû U p cd cd s Xf ri T! ß U p Ü cd < fi b fi T ß cd U > ß T > ri,û fi bû fi ri U P h cd X ta. n îi cd cd r < r > fi q M M P U fi cd p s bû fi X r ri b > ta fi ri rri ri CÜ r4 C/) s bû fi ri r eu.fi 0 k tri. > P ß fi cd r M fi ß cd f pq ce r ri S cd cd r W a' ft fi b ß ri rl P ß cd X p fn c / ß bû ß ri ß cd > ri P CG P bû > TS b X ß ß S U ai ri Wi r N k X M eu i fi +J rfi b fi TJ ri J bû n ri h fi ri T5 ri P çj ri IS! M ib ri T > ß ri î0 fi ri t ri :> rû Al I FRSMA Tf;

13 0 ETVEGETATIEKUNDIGE DEEL. 2. VRAAGSTELLING. Bij hetnderzekpschiermnnikgwrdtgetrachtdealgemene vraagstelling :"watisdeinvledvanbeweidingpdevegetatie'van diversekantentebenaderen (figf).indeeersteplaatsbetreft hetnderzeknaarinbeweidingzijndevegetaties,waarbij (a)de vegetatieveranderingentgvbeweiding, (b)devegetatieveranderingentgvanderebeheersmaatregelen en (c)factrendiede veranderingenbepalendespecialeaandachtkrijgen.daarnaastvrmen (d)deveranderingeninpltselinguitbeweidinggenmen vegetatieseendeelvanhetnderzekwaarte avergelijkingmet andereprefterreinenbehrt. ada.nderzeknaarvegetatieveranderingentgvbeweiding. etnderzekiszpgezetdatzweldealgemenetendensalsde details vandeveranderingenzijntebestuderen,degrtelijnzal blijkenuiteencavijfjaarlijksevegetatiekartering enhetjaarlijksmakenvaneensrtenlijst.devegetatiekartering isbijde aanvangvanhetnderzekvrheteerstuitgeverd;zwelphet udealsphet nieuwbeweidedeel (Bakker,Masselink,vdDuim, Prins; 97).Detailsvandeveranderingenblijkenuitdejaarlijkse pnamenvandepermanentekwadraten,diephet NBDaanweerszijden vanhetstekzijnuitgezet (vdduim;97).ttdedetailsvan het nderzekkunnenkdejaarlijksesrtskarteringenineen tweetaltransectenineenslenkjephetnbdv/rden gerekend. ad b.nderzeknaarvegetatieveranderingentgvandere beheersmaatregelen. Inplaatsvanbeweidenkankmaaien, alfnietincmbinatie metbeweiding,alsbeheersmaatregelwrdentegepast.devegetatie veranderingendiehierhetgevlgvanzijnwrdenphetnbd bestudeerd.erzijnverschillendemaairegiemsingeverd:binnenenbuiten buitenhetstekwrdtineenaantalvegetatie typenjaarlijks gemaaidinjuni,injuni &augustuseninaugustus.(etmaaisel wrdtafgeverdenvrprductiebepalingengebruikt).inde maaiveldjes (ca k x 0 m)zijnin97permanentekwadratenuitgezet (vdduim; 97) vrhet jaarlijksvlgenvande veranderingen.wegenshetvrkmenvannieuwesrtenbuitendepq's (bvbupleurumtenuissimum)isin97eenbegingemaaktmetsrtskarteringenvanhethelemaaiveld.

14 ad c.nderzek naar factren die de veranderingen in de vegetatie bepalen. De belangrijkste factr isuiteraard de keien (zie zölgische deel). Een andere factr dievar. belang kan zijn is de grndwaterstand. Deze wrdt maandelijks gemeten in, in 97 phet NBD geplaatste buizen (Prins,in bewerking). De weergegevens (temperatuur, neerslag, uren znneschijn ed) geregistreerd p het statin "et Grene Glp" wrden jaarlijks vr het nderzek beschikbaar gesteld (Vugts, VU Amsterdam). ad d. nderzek naar uit beweiding genmen grnden. p het BD zijn in 974twee stukken (ttaal 0 x 00mm)uit beweidinggenmen,zg exclsures. Getracht is zveel mgelijk vegetatietypen te bestrijken. k hier wrdt degrte lijn vastgelegd dr middel van een vijf jaarlijkse vegetatie kartering (eerste kartering in 97 dr Schwab en SchwabVs). Binnen en buiten de exclsures zijn permanente kwadraten uitgezet vr het jaarlijkse detail nderzek. k zijn srtskarteringen uitgeverd bijde aanvang van dit nderzek.p de Grede p Terschelling is eveneens een beweidings nderzek van het IN gaande. et betreft hier beweiding met keien en paarden p de kwelder (. )."n 97 zijn hier een aantal exclsures aangebracht die ged vergelijkbaar zijn met die vanschiermnnikg p het schiereiland Skallingen in Denemarken is een met die van Schiermnnikg vergelijkbare beweide kwelder. In 97 zijn hier eer. aantal exclsures aangebracht. ET NDERZEK DAT IN 074EN 975 IS UITGEVERD. Vanwege de mvangrijkheid van het nderzek zijn slechtsde met x an aangeduide punten de resultaten besprken en/f vermeld. D e verige rerultaten zijn aanwezig p het Labratrium vr Planteneclgie te aren. a. nderzek naar de veranderingen in de vegetatie.tgv beweiding dmv : x het pnemen van pq's (974,975; Allersma) ;fdstuk 4. srtskarteringen in de transecten (974, 975;Bakker) srtenlijst (975; Allersma) ; b, ndersek naar de veranderingen inde vegetatie tgv maaien, al f niet in cmbinatie met beweiding, dmv: x het pnemen van de pq'g (97,975; Allersma) ;fdstuk 4.2. x srtskarteringen van demaaivelden (974; Allersma) ; fdstuk 4.;;:.

15 2 bepalirgvandestandingcrpvandemaaivelden (97,975; Bakker). c.nderzeknaardefactren diedeveranderingen indevegetatie verrzaken,dmv: X bepalingvandeverspreidingvandekeien.zölgischedeel. metenvandegrndwaterstand (97975;Bakker) verzamelenvandeweergegevens (97 i975;vuamsterdam) d.nderzeknaardeveranderingenindevegetatietgvuitbeweiding nemen, dmv: hetpnemenvandepq's (97Bakker,975 Allersma) vergelijkend nderzekpterschellingmetbehulpvande Tansle schattingsmethde (97;Bakker,Allersma) vergelijkend nderzekpskallingen,denemarkenmetbehulpvan debraunblanquetschattingsmethde (975; Bakker, Allersma). METDEN...PERMANENTE KWADRATEN. Vrhetpnemenvandepermanentekwadraten (pqs)isde gecmbineerde schattingvanbraunblanquetgebruiktmetdevlgende schaal: geenexemplaren 2b 5tt25 % bedekking r à 2exemplaren. 25tt50 % bedekking + tt20exemplaren 50tt75 % bedekking 20tt00exemplaren, 5 75tt 00 % bedekking. 2a 5 % bedekking veelexemplaren, 5 % bedekking. Depq'szijn 2 x 2 mgrt (uitgeznderdpq a).allepgenmen pq'szijnaanwezigphetlabratrium vrplanteneclgiete aren;inditverslagwrdenalleenderesultatenbesprken..2.srtskarteringen. IndeElytrigiavegetatie (eenheid2.5)zijnindemaaivelden srtskarteringenuitgeverd (97).etgaatmdeveldenrndm: pq20 gemaaid injuni &augustus; nbeweid. pq20agemaaid injuni &augustus;beweid. typeringvlgensvanderduim (972).

16 pq2gemaaidinjuni;nbeweid pq22nietgemaaid;nbeweid (blanc) PQ2gemaaidinaugustus; nbeweid pq 2h gemaaidinaugustus;nbeweid pq25nietgemaaid;nbeweid (blanc) Bijdekarteringenisalsschaal : 25gekzen. etkarterengebeurde drmettuwvakkenvan 50 x 50cmuittezettenendete karteren srten dieindeze vakkenvrkwamenpgrafiekpapierinte tekenen, Dekarteringenzijnpbvengenemdlabratrium aanwezig,evenalsde gegevensmtrentdeliggingvandegekarteerdedelen...nmenclatuurendeterminatie. Deinditverslagvermeldenamenzijnntleendaan eukelsenvanstrm v anstrm 969). Dehgereplantenzijngedetermineerdmatbehulpvande " Flravan Nederland", eukelsenvanstrm 969 Vrdegrassenisgebruikgemaaktvan " Grasses " ubbard 968. Vrtsisgebruikt: " Vegetatieveherkenningvannzegraslandplanten" KruyneenDeVries968," Eentabelterdeterminatievanklaversrten pvegetatievekenmerken" Zijlsta 972. Denmenclatuurvandesynsystematische eenhedenisntleendaan "Planten gemeenschappenin Nederland" WesthffenDeneld 969..'t.ET MAAIEN. Tt975zijndemaaiveldenmet dezeisgemaaid.in975isvergegaan phetgebruikvaneenmtrmachine.dethansgebruiktemachineiseen rterendemaaimachine. ewelerverschilzalzijnmetde maaimethde vanvrheenheeftderterendemaaimachinehetvrdeeldatde maaibewegingvereenkmtmetdievandezeis.ditintegestellingtt bvdevingerbalk.deeerstentwerpenvanderterendemaaimachines daterenvanmstreeks80env/aren waarschijnlijknabtsingen vande sikkel (Allersma, 975).

17 J k. RESULTATEN. 4..VERANDERINGENINDEVEGETATIEIVBEWEIDING,AANDEANDVAM PERMANENTE KWADRATEN. Deveranderingenwrdenpervegetatietypebehandeld,waarbijdedr VandeDuim (972) getypeerdeeenhedenzijngebruikt.intabel t/mü iseenglbaalverzichtgegevenvandeveranderingen indevegetatievan 975tv97 (inenkelegevallen 972).ierbijzijndevlgende symblengebruikt : geringetename:van rnaar +; naar2a;2anaar2b;2bnaar; naar k\ knaar5» grtetename: r naarl; +naar2a; naar2b;2anaar; 2bnaar4; naar5;alletenamesdiegrterzijndan deze. ' nieuwverschenensrt v geringe afname: +naarr; naar + ; 2anaar;2bnaar 2a; naar2a ; k naar2b; 5naar ; alleafnamesdiegrter zijn. grteafname: naarr;2anaar +; 2b naar ; naar2a; k naar 2b; 5naar»alleafnamesdiegrterzijn. verdwenen srt. / v tijdelijkaanwezigesrt. bedekkingvandesrtiscnstantgebleven. Decijfersbijdesymblenvrnieuwverschenen,verdwenenentijdelijk aanwezigesrtengevenaaninwelkjaardesrtvrheteerst verscheen, verdweenresp.aanwezigwas.etcijfer staathierbijvr 97heteerstejaardaterpnamesgemai'kt zijn.e 2staatvr 972, heteerstejaardaterbeweidwerd. De verigecijfersgevendedaarp vlgende jarenaan.lus Tbetekend datdesrtin975vrheteerst verscheen,datwilzeggenna k jaarbeweiding. ««anneereentijdelijk aanwezigesrteenaantaljarenvrkwam isditmetverschillende cijfersaangegeven./lysbetekentbvdatdesrtin97en975 vrkwam. Smmigepq'szijnin97tweekeerpgenmen;indiegevallenisde eerstepnamemetaendetweedepnamemet baangegeven.verhet algemeenzijnindetekstalleendesrtenbesprken,waarvandebedekkingvrij veelisveranderd (ten I ), endienieuwverschenen f verdwenenzijn. Achterdesrtenamenissteedspgegevenwatdeschatting wasin97, 97en975 Dehiervrgebruiktesymblenzijnverklaard inhfdstuk.«bijiedervegetatie typezijndepqnummersvermeld, waarbijdeanummers debeweidependantenaanduiden.bijhetbespreken vandettalebedekking issteedspgegevenwatdebedekking in 97, 974resp975 was. Bijhetbesprekenvandevegetatie typenzijnaan

18 5 heteindvaniedertypesteedsde nieuweenverdwenensrtenvermeld. Achterdezesrtenishetjaargeplaatstdatzevrheteerstaanwezigfafwezig waren. Detabellenmetderesultatenstaanppag ZQt/mL ASPECT:PUCCINELLIAMARITIMA,SUAEDAMARITIMA (.2.). PQ: 4, 4a, 5, 5a. TABEL:. Dettalebedekkingistengevlgevandebeweidingsterkafgenmen ( %). etwekeslibvanhetslenkjeisinpq4abijnageheel eninpq5avrmeerdande helftkaalgetrapt.ditndanksdater geenkeienpaddrhetslenkjelpt.etechtekeienpadlptdichter langshethek. Allesrtenzijnhierdrmeerfminderinbedekking achteruitgegaan.dehgteistengevlgevandebeweidingmetca 20 cm afgenmen (255 5cm).Inpq5isdebedekkingvanallesrten afznderlijkngalveranderd.smmigesrtenzijnsterkuitgebreid,zals alimineprtulacïdes (24),Plantagmaritima(2b), Artemisia maritima (r 2b) en Festucarubra ( 2a2a),terwijlAstertriplium (2b2b)enSuaedamaritima(2)juiststerkzijn afgenmen. DeafnamevanAstertripliumisenigszins twijfelachtig,mdatde pnamein975eenmaandeerderisgemaaktdanvrgaandejaren. Deplantengavendeindrukngnietttvllewasdmtezijn gekmen. In hetbeweidepqisastertripliumbijnageheelverdwenen (2 r). et gaathiermeenafnamevanhetaantalindividuen. Indenbeweidepq'szijnenkelenieuwesrtenverschenen:Festuca rubra 72, Glauxmaritima72enCchleariaanglica75»Inhetbeweide deelheeftlimniumvulgarezichin974nieuwgevestigd,maarin975 washetaantalindividuenalweerverminderd ( + r) ASPECT:PUCCINELLIAMARITIMA,LIMNIUMVULGARE (,.). PQ: 28a, a,geennbeweidependanten. TABEL:. Dettalebedekkingissterkafgenmen.Inpqaissinds974de bedekkingweertegenmen.aandepnamesisniet teziendrwelke srtendezerecentetenamewrdtverrzaakt.ttalebedekking: % en %.Dehgteis5tt20cmafgenmen(2500 en 00. Bijdeafznderlijkesrtenvaltpdatdebedekkingvan Limniumvulgareisafgenmen.verhetalgemeenzijndeLimni.umplanten

19 \6 erg klein enverdrd (45 en 2b 2b ). Artemisia maritima isnieuv verschenen in 975en Aster triplium 74 isgeheel verdwenen ten gevlge van de beweiding. 4..«ASPECT: LIMNIUM VULGARE, PLANTAG MARITIMA (.4.). PQ: 29a, 0a,geen beweide pendanten. TABEL:. De ttale bedekking is sinds 97 met 25 tt 5 % afgenmen. Tch isde bedekking ng lager geweest (970. Diverse srten kunnen de rzaak zijn van de tename sinds 974: Plantag maritima, Glaux maritima, Juncus gerardii en / f Festuca rubra. Ttale bedekking: % en $. Dehgte is 20 tt 25 cm afgenmen (055 cm). De srten: Puccinellia maritima is ten gevlge van de beweiding tegenmen ( 2b 2b ) evenals Festuca rubra ( + 2a ). Limnium vulgare is daar en tegen afgenmen. Deze srt kmt in 975alleen vegetatief vr ( 2a ). In 97 hebben Aster triplium enspergularia salina zich nieuw gevestigd ASPECT:JUNCUS ARITIMUS (2..). PQ:, a, 5, 5a. TABEL: 2. Na een diepte punt is de ttale bedekking in 975weer tegenmen in de beweide pq's ( % en %). De tename sinds 974 is vral te te schrijven aan een tename van Glaux maritima (2 2b)en Ptentilla anserina (+ +2b)» PQ awrdt dr keiepaden drsneden; in 974was 80 % van het pq kaal. Juncus maritimus is tengevlge van tred sterk afgenmen ( 2a + + ).Juistp deze keiepaden staan veel nieuwe srten.k i n Pq 5 is de ttale bedekking sterk tegenmen ( %), De tename wrdt verrzaakt drfestuca rubra (22a ) en Agrstis stlnifera ( +2b ). Dr de beweiding isde hgte gemiddeld 20tt 40 cm afgenmen (700. De srten: Sinds de beweiding ispa pratensis in 97 vr het eerst verschenen. De srt leek zich aanvankelijk erg uit te breiden,maar in 975was de bedekking weer terug gelpen ( 2a + ). In 974bleide de srt vlp, terwijl in 975 slechts verdrde sprietjes waren te zien.ptentilla anserina heeft in 975 pltseling een erg hge bedekking inhet beweide pq (+ +2b ). De bedekking van Agrstis stlnifera is nafhankelijk van de beweiding inpq 5enpq 5&veel hger gewrden.nbeweid +2b ; beweid +2b 2b.

20 n In de beweide pq 'szijn een pvallend grt aantal nieuwe srten verschenen: Pa pratensis 7, Puccinellia maritima 7, Sperguiaria spec 72, Triflium repens 7, Triflium fragiferum 7, rmeria maritima 7» Sagina maritima 75, Centaurium littrale 75, Lentdn autumnale 75, dntites verna 75, Suaeda maritima 7, Plantag maritima7«jf..5. ASPECT: ELYTRIGIA PUNGENS (2.5.). PQ: 22, 22a, 25, 25a. TABEL:. De ttale bedekking isvan jaar tt jaar ngal verschillend. Bij zware regenval is de bedekking hger, drdat devegetatie wrdt platgeslagen. Dit was het geval in 97 en 974 (nbeweid). Zie fig 5. ver het algemeen is de bedekking tegenmen k in de beweide pq's. nbeweid: c ' ", beweid 0 k 50 %. In de beweide pq's isde hgte met ca 55 cm afgenmen (70205cm ). De srten: Agrstis stlnifera heeft zich nieuw gevestigd nder invled van de beweiding enlijkt zich tehandhaven ( 2a en + ). Festuca rubra breidt zich zwel in de beweide als in de nbeweide pq's uit. nbeweid +Pa 2b ; beweid: 2a 2b en 22a 2b. Eveneens nafhankelijk van de beweiding isde vestiging van Artemisia maritima. et gaat niet m veel exemplaren,maar v/elin alle pq's. nbeweid r r ; beweid + +. Er zijn veel nieuwe srten bijgekmen in de beweide pq's : Sperguiaria spec 75, Cerastium hlsteïdes 75, Carex distans75» Puccinellia maritima 75, Sagina maritima 75, Triflium repens75«pvallend is dat deze srten alle in 975 zijn verschenen ASPECT:FESTUCA RUBRA,ARMERIA MARITIMA, LIMNIUM VULGARE (2.6) PQ:, a. TABEL: k. Dehier beschreven veranderingen zijn die ten pzichte van 972. In het nbeweide pq is de ttale bedekking k % tegenmen ( A>)» inhet beweide pq is de tename geringer ni 25 %( / ) De srten: De tename van de ttale bedekking wrdt verrzaakt dr de uitbreiding van Festuca rubra (nbeweid: 55 ; beweid 2 k ). Inhet beweide pq is zie hfdstuk5.» zie Schwab & Schwab (970Pg vr de argumentering tt welke eenheid deze pq's gerekend meten wrden.

21 R Al I PPQMA ne 8 y y 7 7 y 7 ) i J j 7 7» 7 7 l

22 k Agrstis stlnifera ngal tegenmen ( +2a 2b). In dit vegetatie type zijn k inhet nbeweide pq een aantal srten vrij sterk in bedekking veranderd: Artemisia maritima (l 2b)enLimnium vulgare (2b 2b ) zijn sterk tegenmen, terwijl Juncus gerardii (2a + r ) ngal isafgenmen.er zijn inhet beweide pq diverse nieuwe srten bijgekmen: Atriplex hastata 7, Spergularia spec. 7,i>alicrnia eurpaea h enpuccinellia maritima ASPECT:FESTUCA RUBRA, ARTEMISIA MARITIMA, JUNCUS GERARDII (2.8). PQ: 2, 2a,,a. TABEL: 5. nder invled van de beweiding is de ttale bedekking inpq amet ca 2056 afgenmen ( %) en dehgte met 5 tt 20cm ( 5255cm ).De srten:de afname van de ttale bedekking met vral gezcht wrden in degeringere bedekking vanlà mn xum vulgare en Artemisia maritima. De afname zu ng grter geweest zijn, ware het niet dat Puccinellia maritima!h zich gevestigd en sterk uitgebreid heeft ( 2b ). Deze srt werd in 975 k inhet nieuw beweide deel gevnden (2a). k Plantag maritima heeft zich ten gevlge vande beweiding uitgebreid ( 2a 2b). In de twee niet beweide pq's in dit vegetatie type is Cchlearia anglica 74nieuw verschenen. Inhet beweide gebied issalicrnia eurpaea 74 nieuw verschenen.alirnineprtulacïdes 75 enatriplex hastata 75 zijn hier juist verdwenen ASPECT: FESTUCA RUBRA (2.9). PQ:,a, 8, 9,9a, 26, 26a. TABEL: 6. J)e hgte is ten gevlge van de beweiding afgenmen met ca 5 cm ( 40 cm ). De srten Carex distans is ten gevlge van de beweiding sterk uitgebreid ( + 2a ). In pq 26 (nbeweid) is de bedekking van Festuca rubra in de lp van de tijd veel hger gewrden > 55 ) nafhankelijk van de beweiding is de uitbreiding van Triflium repens. De srt isin het merendeel der pq's sterk tegenmen (nbeweid: + 2a 2b; beweid: +2b 2b ).et vrkmen van Atriplex hastata lijkt eveneens nafhankelijk te zijn van de beweiding. Inhet nbeweide deel is Elytrigia repens 75 en inhet beweide deel Cerastium hlsteides 75 nieuw verschenen. Zwel binnen als buiten het hek zijn een aantal srten verdwenen. Niet beweid: Glaux maritima 7, Triglchin maritima 7; beweid Bupleurum tenuïssimum 72 en dntites verna 7.

23 XQ ASPECT:FESTUCA RUBRA,ELYTRIGIA GTUSIUSCULA (2.0.). PQ: 27, 27a, 47, 47a, 48, 48a. TABEL: 7. Tt 974is de ttale bedekking ngeveer gelijk gebleven in de beweide pq's; in 975 was deze pltseling veel lager.in het nbeweide gebied is de ttale bedekking hger gewrden, behalve inpq 48, waarfestuca rubra z is afgenmen dat de ttale bedekking sinds 974 aanzienlijk lager is. In de verige twee niet beweide pq's was de bedekking in 974 k erg hg. nbeweid %; beweid %. Dr debeweiding is dehgte met ca 40 cm afgenmen ( cm). De srten: Agrstis stlnifera lijkt zich ten gevlge van de beweiding uit te breiden.in elk geval inpq 48a (+ 2a), evenals Armeria maritima ( 2a2b ). Van verschillende srten is de bedekking weliswaar veranderd, maar de verandering isniet aan de beweiding tete schrijven. Z is de tename van Triflium repens pvallend. nbeweid +2b 2b en beweid +2b» ewel het niet m grte veranderingen gaat isatriplex hastata wel in alle pq's afgenmen f eruit verdwenen. nbeweid + en beweid. Dit in tegenstelling tt Artemisia maritima, die juist inhet merendeel der pq's nieuw verschenen is. k hier gaat het m weinig exemplaren.nbeweid + + en beweid + +. Inpq 48 en 48a is Festuca rubra sterk afgenmen sinds 974. nbeweid nbeweid 442b en beweid 2a. Er zijn diverse nieuwe srten verschenen sinds 97. Brmus mllis 75 inhet niet beweide deel. Plantag crnpus 74, Plantag lancelata 74 en Carex arenaria 75 zijn uitsluitend in de beweide pq's nieuw verschenen ASPECT:FESTUCA RUBRA, ELYTRIGIA BTUSIUSCULA, AMMCPILA ARENARIA (2..). PQ: 7, 7a. TABEL: 8. Ten gevlge van de beweiding is de ttale bedekking gehalveerd (60600 %)en dehgte met m 25 cm afgenmen ( cm ). Kr is erg veel dd materiaal in 975s beweid 5 /> en nbeweid 5 % De srten: nder invled van de beweiding is Elytrigia btusiuscula sterk afgenmen, vral sinds c74 (22a + ). Prmus mllis heeft zich sindsdien juist uitgebreid ( r 2a). De uitbreiding van Ammphila arenaria is niet aan de beweiding te te schrijven; deze srt is in het '«weide

24 % en in het nbeweide pq tegenmen.nbeweid 2b 2b en beweid ". 2b. Triflium repens had in 974 een erg hge bedekking in het beweide pq. ( 2a + ).In975 was Triflium in het beweide deel erg dr de zn verschreid. Er zijn in de lp van de tijd veel nieuwe srten bijgekmen. pvallend is dat het hierbij binnen en buiten het hek niet m dezelfde nieuwe srten gaat. Niet beweid: Stellaria graminea 72, Agrstis tenuis 72, Armeria maritima 7 en Ammcalamagrstis baltica 7» Beweid Agrstis stlnifera 74, Artemisia maritima 72, Cerastium hlsteïdes 7, Plantag crnpus 74enBrraus mllis ASPECT : ARTEMISIA MARITIMA ( 2..). PQ: 6, 6a, 40, 40a, 42, 42a. TABEL: 9. ver het algemeen is de ttale bedekking wat afgenmen. Deze afname is het grtst inpq 42 ( %). De afname wrdt verrzaakt dr de sterke afname van Artemisia maritima (52b). De hgte van de vegetatie is inpq 42 sterk afgenmen (60025 cm ). k in de andere pq 'sis de hgte afgenmen.de afname ismaximaal in pq 40a ( cm). De srten: Agrstis stlnifera heeft zich in alle pq's nieuw gevestigd fuitgebreid (beweid en nbeweid). Inpq 40 a is de verandering; het meest pvallend: +2b. In een tweetal pq ' s is de bedekking van Artemisia maritima sinds 974stek afgenmen.nbeweid 542b (pq 42)en beweid 542b (pq 40a). In beide gevallen is de ttale bedekking ngeveer het zelfde gebleven, zdat er een verschuiving met hebben plaats gevnden naar andere srt(en). In het beweide pq vindt mgelijk een verschuiving plaats ten gunste van Agrstis stlnifera.in het niet beweide pq lijkt Festuca rubra de plaats van Artemisia maritima te hebben ingenmen. Juncus gerardii is nder invled van de beweiding terenmen ( +2aen 2a ). In 975was de bedekking van Atriplex hastata ngeveer gelijk a:..ndie van 97.In 974 was de bedekking van Atriplex hastata daarentegen veel hger, vral in de nbeweide pq's (l 2b ). Aster triplium is in eennbev/eidpq nieuw verschenen. In de beweide pq's zijn verschillende nieuwe srten verschenen: Juncus gerardii 72, Elytrigia btusius Een uitbreiding van naar 2b is steeds als vrijgrt beschuwd, vr Ammphila arenaria gaat dit niet p.

25 n cula 75, Puccinellia maritima 75 en Salicrnia eurpaea ASPECT: JUNCUS GERARDII, GLAUX MARITIMA (2.5). PQ: 7, 7a, 8, 8a, 49a, 49a2. TABEL: 0. In de nbeweide pq's is de ttale bedekking tegenmen ( >ó). Festuca rubra, Agrstis stlnifera en Puccinellia maritima zijn hier de aanwijsbare rzaak van. Vergeleken met 97 is de ttale bedekking inde beweide pq's in 975 ngeveer gelijk gebleven; in 97 was de bedekking lager (60 k 60 %en %). Dit geldt vral vr pq 7a (60 k60 %). De tename kan hier alleen verrzaakt zijn dr een tename van Puccinellia maritima.in pq 8a ( % tt.bed) kunnen k Juncus gerardii enagrstis stlnifera verantwrdelijk zijn. Dr de beweiding is dehgte met 5 tt 25 cm afgenmen (bv pq 7a 2055 cm). De srten: Wanneer de veranderingen van de srten apart wrdenbeschuv/d valt Agrstis stlnifera heé eerst p.in zwel de niet beweide als inde beweide pq's is deze srt sterk tegenmen, bijvrbeeld pq 8 beweid 2a 2b en nbeweid +2b 2b. Festuca rubra is alleen in de niet beweide pq's tegenmen (+2a k en +2b 2b ). In enkele van de beweide pq's heeft F.rubra wel tijdelijk een veel hgere bedekking gehad. Dit blijkt duidelijk uit de schattingen van 97 t/m 975. PQ 9a : 222a en pq 49a2 : 2252b 2a. Vr Triglchin maritima geldt iets dergelijks pq 7a :?.. 22a 2b + enpq z f9a : 2a 2b. àtriplexhastata is nergens veel,maar wel in bijna alle pq's afgenmen. Bijvrbeeld in pq7a en 7 : beweid 2 + +en nbeweid 22a.et tegengestelde geldt vr Artemisia maritima, die in bijna alle pq's in 97+ vr het eerst vrkmt.k bij deze srt gaat het m kleine aantallen. Bijvrbeeld pq 8 en 8a : nbeweid + + en beweid rr.er zijn in dit vegetatie type enkele nieuwe srten verschenen ten gevlge van de beweiding: rmeria maritima 7, Salicrnia eurpaea 74,Triflium repens 75en Plantag lancelata75» 4... ASPECT:AMMPILA ARENARIA, GALIUM VERUM (5..) PQ:, a. TABEL :. De ttale bedekking is zwel inhet nbeweide als inhet beweide pq afgenmen.nbeweid % enbeweid 6000 %. In het nbeweide pq lag een dik pak dd materiaal in 9V5 ( 45 %). Dr de beweiding isde bdem nageneg kaal gewrden. Dehgte is eveneens stek afgenmen ten

26 2 gevlge van de beweiding ( cm ). De planten zijn inhetbewei.ie pq ver het algemeen verdrd drdat de zn vrij spel had. Inhet nbeweide gebied zijn de lage srten enigszins vr verbranding beschermd dr dehge srten.de srten : Festuca rubra is sinds 97 tegenmen. Er was tt 974geen verschil tussen beweid en nbeweid, maar in 975 is de bedekking inhet beweide pq lager.nbeweid + 2a 2a en beweid +2a. Ltus crniculatus is ishet nbeweide pq afgenmen (2a + + ). Rumex acetsella kmt sinds 972vr inhet beweide pq; er zijn vrij veel exemplaren ( 'l ). In het nbeweide pq kwam deze srt altijd al vr en isnauwelijks inbedekking veranderd ( 2a ). Brmus mllis 75 encerastium hlstei'des75 zijn nieuwe srten in het nbeweide pq. De laatse srt verscheen k nieuw inhet beweide pq in 975 Inhet nbeweide pq zijn in delp van de tijd diverse srten verdwenen : Scleranthus perennis 72, Triflium campestre 7» Triflium arvense 75 enpa pratensis 75» Wat de laatse srt betreft kan zijn dat ze niet terug tevinden was tussen het dikke pak dd materiaal.dit zu k eenverklaring kunnen zijn vr de grte achteruitgang van lcus lanatus sinds 974 : nbeweid 22b VERANDERINGEN IN DE VEGETATIE TEN GEVLGE VAN MAAIEN, AL F NIET IN CMBINATIE MET BEWEIDEN, AAN DEAND VAN PERMANENTE KWADRATEN. De veranderingen wrden per vegetatie type behandeld, waarbij de dr Van der Duim (972)getypeerde eenheden zijn gebruikt.in de tabellen 2,, 4,6, 9en 0is een glbaal verzicht gegeven van de veranderingen in de vegetatie van 975 tv 972.De eerste pnames zijn in 972vlak vrdat vr het eerst gemaaid werd gemaakt.zie vr de verklaring van de gebruikte symblen en de criteria die bijhet bespreken van de veranderingen werden gehanteerd hfdstuk 4., Bij de besprken srten is steeds pgegeven wat de schatting was in 972,974 resp. 975» De tabellen met de resultaten staan p pag ASPECT: JÜNCUS MARITIKUS (2..) PQ: 2,2a,, a, 4, 4a. TABEL: 2. Ten gevlge van het maaien inaugustus is de ttale bedekking sterk tegenmen. De tename is bijznder grtin het nbeweide deel (65'/. en v/eldr de enrme uitbreiding vanfestuca rubra ( 25 ) Ttale bedekking augmaaien % en aug maaien met beweiding

27 %.Dehgteisinhetaugustusmaairegiem tegenmen (04C kcm ). Bijhetjunimaairegiem isdehgteafgenmen ( 600 cm), waarbijhetgeenrlspeeltferbvendieninaugustusgemaaid en /f beweidis.desrten;desterkeuitbreidingvanagrstisstlnifera ( 2b2b)isalleenafhankelijkvanhetmaaien,ngeachtferbvendieninaugustusgemaaiden /fbeweid is.glauxmaritime ( 2b2b ) heeftzichtengevlgevanhetmaaienincmbinatiemetbeweidinguitgebreid;hettijdstipwaarphetmaaienplaatsvnd isnietvaninvled. Plantagmaritimaistengevlgevanhetjuniaugmaairegiemmetbeweiding tegenmen ( +2a 2a).Juncusgerardiiistegenmeninhetpqdatin junigemaaidenbvendienbeweidis ( 2a 2a2b). Erzijndrhetmaaien verschillendenieuwesrtenverschenen:papratensis7»armeria maritima7»lentdnautumnale7,cerastiumhlsteïdes75»cirsium arvense75entaraxacum spec. 75. Paraphlisstrigsa75isnieuw verschenentengevlgevanmaaienmetbeweiden ASPECT:ELYTRIGIAPUNGENS (2.5.). PQ: 20, 20a, 2, 2a, 2,2a, 24, 24a. TABEL:. Tengevlgevanhetmaaieninaugustusisdettalebedekkingsterk tegenmen:auggemaaid % enauggemaaid metbeweiding 0 0 > /. Detenameishetgrtstinhetnbeweidegedeelte ( 40 % ) en wrdtverrzaakt drdeuitbreidingvanfestucarubra ( 22b ), Agrstisstlnifera ( 2a2a )endevelenieuwesrten. Tengevlge vanhetmaaieninjuni (nbeweid)isdebedekkingeveneenstegenmen ( %). khierisfestucarubraderzaakvandetename ( 2a 2b).Dehgteistengevlgevanhetmaaieninjuni enjuni & augustusafgenmen,ngeachtferbeweid wrdtfniet ( ). khetmaaieninaugustusinhetbeweidedeelheefteenafnamevande \De srten: hgtettgevlg ( 25 5cm ).Vïïgrstisstlniferaheeftzichin allegemaaidepq'suitgebreid (gemaaid 2a2aengemaaidmetbeweidig 2a 2b).DitiskhetgevalmetFestucarubra (gemaaid 2a2ben gemaaidmetbeweiding 2b2b ). Elytrigiapungensisafgenmeninde pq'swaargemaaidisinjunieninjuni &augustus.deafnameis het grtstindepq'sdiebvendienbeweidv/rden ( 2b2a ). Juncus maritimusissterktegenmentengevlgevanmaaieninjunienbeweiden ( +2a2a ). Carexdistans, Artemisiamaritima,Cerastiumhlsteides, Triflium repensenpapratensiszijnindelpvandetijdinbijna

28 25 alle pq's nieuw verschenen. et is hierbijniet van belang p welk tijdstip ergemaaid wrdt enf er wel fniet beweid wrdt, wirex distans verscheen ten gevlge van het maaien in cmbinatie met beweiden niet alleen nieuw, maar breidde k sterk uit( 2a 2a ). In dit vegetatie type zijn demeeste nieuwe srten verschenen, veel srten zijn na krte tijd weer verdwenen,andere hebben zich blijvend gevestigd: Agrstis stlnifera 72, Cerastium hlsteïdes 72, Carex distans 72, Sagina maritima7» Triflium repens 72, Plantag crnpus 7, Pa pratensis 72, Ptentilla anserina 72, Ltus crniculatus 72, Stellaria graminea 75, Bupleurum tenuissimum 7, Plantag maritima 7, Paraphlis strigsa 75, Taraxacum spec. 75, Rumex crispus 74, Limnium vulgare 7, Glaux maritima 74, Cchlearia anglica 74, Sagina prcumbens 75, Triflium fragiferum 75 en Armeria maritima 72. Limnium vulgare 74 ( Aug gemaaid en beweid)en Aster triplium 7 (juni& augustus gemaaid en beweid ) zijn verdwenen ASPECT: FESTUCA RUBRA, ARMERIA MARITIMA, LIMNIUM VULGARE (2.6.) PQ: 44, 44a, 45, 45a, 46, 46a. TABEL: 4. Ten gevlge vanhet maaien inaugustus is de ttale bedekking sterk tegenmen ( aug maaien % en aug maaien met beweiding %). De tename ishet grtst in het nbeweide gedeelte ( 40 %) wel dr de tename van Festuca rubra ( 44 ), Agrstis stlnifera ( 2a 2ab ) en Limnium vulgare ( 2b 2b ). Ten gevlge vanhet maaien in juni & augustus met beweiding is de ttale bedekking 25 ' afgenmen ( %).De rzaak ismgelijk de afname van Festuca rubra ( 2b 2b ). 0 ver het algemeen is de ttale bedekking in 97 20tt 25 c / lager dan in 975. De tename vanfestuca rubra en Agrstis stlnifera is de rzaak van de tename sinds 974. De hgte van de vegetatie van depq's die in juni en juni SL augustus gemaaid wrden is duidelijk afgenmen ( 50 cm); het maakt geen verschil f er beweid wrdt f niet.de srten: Armeria maritima is tengevlge van het maaien uitgebreid f nieuw verschenen. Itet gaat niet m veel exemplaren (pq 45 gemaaid: r en gemaaid met beweiding: r ). Agrstis stlnifera heeft zich in alle pq's waar gemaaid en beweid v/rdt uitgebreid. Inhet nbeweide deel is Agrstis stlnifera tegenmen inhet augustus maai regiem; aug gemaaid 2a 2a2a eraugustus gemaaid met beweiding 2b. zie nt pagina }

29 6 Liranium vulgare isinbijna alle pq's enigszins tegenmen. In de pq's waar maaien is gecmbineerd met beweiding gaat het m en uitbreiding van het aantal individuen; er zijn veel kleine vegetatieve exemplaren ( 2a) Inhet augustus maairegiem (nbeweid)waar de bedekking vrij sterk is tegenmen ( 2b 2b ) wrdt de tename niet z zeer bepaald dr het aantal individuen, alswel dr de grte vitaliteit van de planten. Ten gevlge van het beweiden in cmbinatie met maaien hebben zich verschillende nieuwe srten gevestigd: Suaeda maritima7+, anal ie«. Cchlearia75» Aster triplium 75, Pa pratensis 75, Puccinellia maritima 75 entriflium repens 75» Juist in 975 zijn er veel nieuwe srten bijgekmen. k.za. ASPECT:FESTUCA RUBRA (2.9.). PQ: 2, 2a,, fa, 5, 5a. TABEL: 6. De ttale bedekking is ca 5 % afgenmen tengevlge van het maaien in juni en ten gevlge van het maaien in juni & aug met beweiding (juni maaien 'f %enjuni _augmaaien met beweiding 0205 %). Inde pq's die in juni en juni & augustus gemaaid zijn is dehgte ca 25cm afgenmen.et speelt geen rl f erbvendien beweiding plaatsvnd ( 00 cm ). De srten: 0 V erhet algemeen neemt Juncus gerardii te tengevlge van het maaien. maaien in cmbinatie met beweiden is deze srt veel tegenmen ( +2a 2a ). et pq dat beweid en in juni gemaaid is vrmt een uitzndering. Agrstis stlnifera is tegenmen ten gevlge van het maaien. De tename valt vral p in de beweide pq's, waar gemaaid is in juni ( +2b 2a )en in juni & aug (+2a 2b). Plantag maritima is sterk tegenmen dr het maaien in juni (juni maaien + 2a 2a en juni maaien met beweiding + 2a). Triflium repens is sterk tegenmen inhet pq dat inaugustus gemaaid en bvendien beweid is ( + 2a ). Armeria maritima is de enige srt die vrij sterk is afgenmen enwel inhet pq dat inaugustus gemaaid is (2+). T e n gevlge van het maaien in juni & augustus in cmbinatie met beweiding neemt Armeria maritima daarentegen te ( +2a 2a ). Dr het maaien zijn verschillende nieuwe srten in de pq's verschenen. Smmige srten zijn nafhankelijk van de beweiding verschenen, zals Triglchin maritima 7, Plantag crnpus 7, Ltus crniculatus 7 ensagina maritima 75. vindere srten zijn tt p heden alleen in de pq's waar maaien is gecmbineerd met beweiding nieuw verschenen, zals: Elytrigia pungens7»

30 } Cchlearia danica 75 en Centaurium littrale7> ASPECT: ARTEMISIA MARITIMA (2..). PQ:7, 7a, 8, 8a, 9, 9a, 4, 4ia. TABEL: 9. Bij het augustusmaairegierais de ttale bedekking sterk tegenmen, nafhankelijk van de beweiding. et eerste jaar nadat het maairegiem werd ingeverd (972) was deze tename zeer grt (C %97 naar 90 % 972). Vral Artemisia maritima verrzaakte deze grte stijging. In de lp van de tijd is de ttale bedekking inhet beweide deel weer lager gev/rden. Aug gemaaid J> % enaug gemaaid in cmbinatie met beweiding %> Bij het juni maai regiem is de ttale bedekking vral sinds 97 sterk afgenmen inhet beweide pq ( c ;i ). In de augustus maai pq's isde hgte ten gevlge van het maaien tegenmen ( 8 05m ), Bijde andere maairegiems isdehgte afgenmen De srten: met ca 25 cm.artemisia maritima is tengevlge van het maaien in aug. tegenmen. De tename ishet grtst inpq 7 : 2 J> h. Ten gevlge vanhet maaien in cmbinatie met beweiding is de bedekking van Artemisia afgenmen. Deze afname ishet grtst inpq 8a: juni & aug maaien in cmbinatie met beweiden 2b 2a. Juncus gerardii heeft zich bijalle maairegiems uitgebreid, vral in de beweide pq's;de tename isniet specifiek vr het maaien, k in niet gemaaide,maar wel beweide pq's isjuncus gerardii tegenmen. Iets dergelijks geldt vr Agrstis stlnifera, die k inalle pq's nieuw gevestigd f tegenmen is, ngeacht de beheersmaatregel.glaux maritima is ten gevlge van het maaien alleen enigszins afgenmen. Gecmbineerd met beweiding breidt de srt zich uit, vral bij maaien inaugustus met beweiding: + 2a. Limnium vulgare lijkt maaien alleen ged te verdragen. In het aug maairegiem is de srt tegenmen ( 2b 2b ). De bedekking van Festuca rubra is dr het juni & augustus maairegiem znder beweiding sterk tegenmen (2 4 ), evenals Triglchin maritima ( +2a 2a ). E r zijn in demaai pq's diverse nieuwe srten verschenen: Armeria maritima 7, Aster triplium7'+, Elytrigia pungens 74 en Suaeda maritima 75 > ASPECT: JUNCUS GERARDII, GLAUX MARITIMA (2.5). PQ: 6, 6a. TABEL: 0. In dit vegetatie type is alleen een augustus maairegiem ingeverd. De ttale bedekking isna de eerste keer maaien enrm tegenmen. In het

31 i8 beweide p is de bedekking daarna geleidelijk we\r afgenmen.e:..e 'ir; tijdelijke tename van de ttale bedekking met wrden tegeschreven aan de tename van Juncus gerardii.ttale bedekking augustus maairegiem: %(972:95 %)en augustus maairegiem met beweiding 0.5 k i'ó (972; 80 %).De hgte is dr het inveren van het maairegiem met ca 2cm (nbeweid) afgenmen. De srtent Agrstis stlnifera is binnen en buiten het stek tegenmen: aug gemaaid 2b 2a en aug gemaaid in cmbinatie met beweiding +?b 2b. Juncus gerardii is ten gevlge van maaien alleen sterk tegenmen ( 2 k k ); ten gevlge van het maaien gecmbineerd met beweiding is deze srt slechts tijdelijk tegenmen in 972. Glaux maritima is ten gevlge van het maaien in cmbinatie met beweiden sterk tegenmen (2b 2b ). Sinds het maaien is inhet nbeweide deel Ptentilla anserina 7 en Elytrigia repens nieuw verschenen; in het gemaaide en tevens beweidepq isalimine prtulacïdes 75 nieuw verschenen.

32 M l PPCMA 7 9 TAEL. ASPECT: PUCCINELLIA MARITIMA,SUAEDA MARITIMA (.2.). PUCCINELLIA MARITIMA, LIMNIUM VULGARE (..). LIMNIUM VULGARE, PLANTAG MARITIMA (l.f.). ASPECT «L2u ) 4 r Üfc ' '' 4 PQ 5 ƒ 2i a 20 a Bedekking Z J, $ i i ï $ gte J alimine prtulacïdes Plantag maritima Artemisia maritima Festuca rubra Cchlearia spec. Î Î i 0/ fl J> A «/» 5 & Î Î i _ Aster triplium Suaeda maritima Limnium vulgare Salicrnia eurpaea Spartina twnsendii J> S ff ff 0/ 0/ s 0/ j> 0> a tf «i» 0/ _? Puccinellia maritima Spergularia spec Atriplex hastata Triglchin maritima Glaux maritima T s J> i. J> & 4> s T Z, _ 0/ T. f A 0/ j> _ Juncus gerardii... Agrstis stlnifera.... T J>

33 s 6 ALLERSMA 'ÎC,..',I.'JL '.'.».'iir' JUNCUS KARIÏIMUS (2..). I'.aaibeheer. a J a 5 a 5a 'ti Bedekking gte I it vtr 4 Juncus maritimus i'estuca rubra "grstis stlnifera J Î f J> Atriplex hastata Glaux maritima Triglchin maritima Plantag maritima Artemisia maritima Pa pratensis ft a. a > T 0/ T > s Juncus gerardii Ptentilla anserina Puccinellia maritima Spergularia spec. Triflium repens Triflium fragiferum T T. 4> $ f # 4 s Arraeria maritima Sagina maritima Centaurium littrale Lentdn autumnalis dntites verna S" y > / /[} T Elytrigia pungens Suaeda maritima Cerastium hlsteïdes Cirsium arvense Taraxacum spec. Carex distans Salicrnia eurpaea Paraphlis strigsa î î ß s /a

34 5 TABEL.ASPECT: ELYTEIGIAPUNQENS (2.5). Maaibeheer Bedekking gte Elytrigia pungens Juncusmaritimus Agrstisstln. Atriplexhastata Festucarubra Artemisiamaritima (Q 0 (SI 2f zf ï t J a a ja î î t _ J 5 > î ik î i. î f 2 f 2 ƒ 24 a î î Ik 4> î 2tt I Astertriplium Spergulariaspec Cerastium hlst. Carexdistans Puccinellia mar. Saginamaritima Trifliumrepens Plantagcrnpus Papratensis s > S 5 0> d> fl> A > 4 Z î S 4 T. /fc z 'T T Ptentillaanserina Ltuscrniculatus Cirsiumarvense <P /G\ A i T /ta Stellariagram. Bupleurumtenuis. Lentdnautum. Plantagmaritima Paraphlisstrig. Taraxacumspec. /A /A A s 4> J Juncusgerardii Rumexcrispus Snchusleraceus /(CV A A 6 ALIERS.A %

35 2)2. TABEL. ASPECT:ELYTRIGIA PUNGENS (2.5.) VERVLG. Maaibeheer j a a PQ ja 20 j 2f LJ.,cl ci jcv.,xf Triflium pratense... >2 /& # # # Limnium vulgare Glaux maritima Armeria maritima 4 A 4 %.. T.. # Cchlearia danica. Brmus mllis Plantag majr Suaeda maritima Sagina prcumbens. A fr».. Triflium fragif.., s G ALlERSMA 6

36 5 ÏALEL k. ASPECT:FESTUCAUBRA,ARMERIAMARITIMA,LIMCNIÜMVULGARE (2.6.) Maaibeheer PQ Bedekking gte Festucarubra Juncusgerardii Artemisiamaritima Plantagmaritima Limniumvulgare Triglchinmaritima Agrstisstlnifera Glauxmaritima Atriplexhastata Spergulariaspec. Salicrniaeurpaea Puccinelliamaritima Armeriamaritima Trifliumrepens Carexdistans dntitesverna Cchleariaanglica Suaedamaritima Astertrip lium Papratensis < 4 i 4 _ J> ht i a> $ i 4 4 k6 4> i. J/ 4>? A J> A a 4 if 4 4> _ CE ja 45 tf _ /& 0/ «T if tf > T 4 4> <P a 4<f 't J/ T <J> i A 4> 4> ja 0> T J? <!> A >. s < 6 ALLERSMA 76

37 TABEL5. m ASPECT:FESTUGARUBRA,ARTEMISIAMARITIMA, JUNCUSGERARDII (2.Ü) PQ 2 2 s y..a Bedekking gte alimineprtulacxdes Plantagmaritima Artemisiamaritima & T > Î N& y i ~ Festucarubra Cchleariaanglica Astertriplium h 2 S <I> «s Suaeda maritima m z. Limniumvulgare Salicrniaeurpaea Puccinelliamaritima Spergulariaspec Atriplex hastata vt J>. & i $ f x& 4 \ > 5 Triglchinmaritima Glauxmaritima Juncusgerardii <J> Armeriamaritima Cchleariadanica # / 6 ALLER S NA 6

38 5 TASL6.ASPECT:FESTUCARUBRA,ARMERIAMARITIMA (2 Maaibeheer PQ Bedekking gte Festuca rubra Juncus gerardii Agrstis stlnif. Armeria maritima Triflium repens Plantag maritima Pa pratensis Carex distans Ptentilla anserina Atriplex hastata Glaux maritima dntites verna Triglchin maritima Spergularia spec Artemisia maritima Bupleurum tenuiss. Elytrigia repens Limnium vulgare d> <& \ Î i & \ ' I> J> 4 4 i i 4 f 'S «> 26 4 N& j> f 4 # a> > 4 > # J> 4 j> «0 2(? 4 xff 4 i <t & 4 i T 4 'T. 4 a 2 Î 4> d> a 5 & y T T 4 / a J> r 4 4. a «? J> 0/ 4 T j> 4 s& A. ja v? + J 4 4 T > S". 5 Cerastium semidec. fr Cerastium hlst. «# Plantag crnpus 4 T Triflium pratense Ltus crniculatus Sagina maritima «T Gchlearia danica. Centaurium litt. «m t # ALLERSMA 76

39 2)6 TABEL 7. ASPECÏ:FESTUCARUBRA,ELYTRIGIA0ÏUSIUSCULA (2.. Bedekking gte f 4 ff J Festuca rubra Elytrigiabtusiuscula Agrstisstlnifera i T? _. _ Papratensis T 4> T T Armeriamaritima Triflium repens f f? f T t & Plantagmaritima Atriplexhastata Ltuscrniculatus Cerastiumsemidecandrum Artemisia maritima Cerastiumhlsteïdes J> < vi/ J> V T vi/ T vi/ v]> f 4 4> vi, > > 4 0/ vi/ Brmus mllis Juncusgerardii Garexdistans Carexarenaria 4> l Ù 'T r <ù Plantagcrnpus Plantaglancelata «6 ALLERSMA 76

40 ? TABEL8. ASPECT:FESTUCARUBRA,ELYTRIGIA0TUSIUSCULA,AMKPILAARENARIA (::.). Bedekking gte Festuca rubra Ammphilaarenaria Elytrigiabtusiuscula Papratensis Trifliumrepens Plantagmaritima Atriplexhastata Ltuscrniculatus Ptentillaanserina Snchusarvensis Stellariagraminea Trifliumpratense Agrstistenuis Armeriamaritima Agrstisstlnifera Ammcalamagrstisbaltica Rumexcrispus Artemisiamaritima Carexarenaria Cerastiumhlsteides Plantagcrnpus Brmus mllis 4 x 7 x 7a i. M vi j Tu G ALLEKSNA 76

41 ALLERSMA 76 8 TABEL 9.ASPECT:ARTEMISIAMARITIMA (2.). Maaibeheer PQ Bedekking gte Artemisiamaritima Festuca rubra Juncusgerardii Plantagmaritima Atriplexhastata Agrstisstln. Astertriplium Atriplexlittr, Elytrigiapungens Limniumvulgare Triglchinmaritima Cchleariaanglica Puccinellia marit. Glauxmaritima Armeriamaritima Salicrniaeurpaea Suaedamaritima Spergulariaspec <& 0> > T s 5 T s <t 4 î ; _ ä. Î.. 4» r 6 ; i? & f î? s Î «ç î t<? 0 J J f J> f s ff v&» $ ff 4> j 9 <& _ A w 4> a 7 i f i _ t _ <J? v& a 'f Î > > <& Î fa 4 ja 8 v[/ J> _ S 4> <6 j 9 r v& f 6k \ «w T. _ a if f J> 0> v& tb 4> 4 a> _ f a h f i> 4> «/ 'T 5" r, r, a... ;a \& T 4 X i s î _ 4> > T /

42 Al l FKSrtA Tf> y TABEL0. ASPECT: JUNCUSGERABDII, GLAUXMARITIMA (2.5) Maaibeheer PQ Bedekking gte 7 8 t f 6 s 0/ a 6 f f a (f T Juncusgerardii Puccinelliamaritima Festuca rubra Agrstisstlnifera 0/ f i! î î t Triglchinmaritima & Glauxmaritima Atriplexhastata Artemisiamaritima s 4 & T Elytrigiapungens Plantag maritima Spergulariaspec Armeria maritima Papratensis z 0> s 4 i 5 T 0> T j 4> T Salicrniaeurpaea ft Limniumvulgare. /2\ Astertriplium. Trifliumrepens A A Suaeda maritima Plantaglancelata Ptentillaanserina G»t dntitesverna Elytrigiarepens alimineprtulacides

43 6 ALLEKShA "76 4 TABEL. ASPECT: AMPILA ARENARIA, GALIUM VERUM (. ) PQ a Bedekking ï i gte < Festuca rubra Amraphila arenaria J> Elytrigia btusiuscula Pa pratensis J> 'T" Armeria maritima Triflium repens 'T Ltus crniculatus d> Stellaria graminea <& 'T Triflium pratense 'T Agrstis stlnifera Carex arenaria Luzula campestris T". lcus lanatus Galium verum Rumex acetsella I Triflium campestre <Ir \fr Triflium arvense %!/ T Plantag lancelata T x l Scleranthus perennis / Brmusmllis T". Cerastiumhlsteïdes T T Ammcalamagrstisbaltica. 'p' fiumex crispus. ' Agrstistenuis Artemisiamaritima fa

44 M! K. SCRTSKARTEINGEN IN ÛE ELYTRIGIA PÜNGENS VEGETATIE (2.5.). Tabel 2 geeft een verzicht van de resultaten van de srtekarteringen. Met de cijfers t/m is aangegeven f een srt vrkmt en in welke mate. De gebruikte cijfers hebben de vlgende betekenis: enkele exemplaren (vbpq 20 Carex distans fig 6 ) f veel exemplaren geclusterd (vb pq 2 Cerastium hlsteïdes fig 7 ). 2 veel exemplaren ver het hele stuk verspreid ( vb pq 2k Carex distans fig 8 ) f zeer veel exemplaren, geclusterd (vbpq 2 Cerastium hlsteïdes fig 9). zeer veel exemplaren (vbpq 2 Artemisia maritima fig 0 enpq 20a Triflium repens fig ). Met geclusterd isbedeld dat de srten niet hmgeen ver het gekarteerde deel verspreid staan. De gebruikte indeling is geenszins exact,maar is k slechts bedeld m de tendens verzichtelijk weer te geven. Vr de nauwkeurige gegevens wrdt verwezen naar dekaarten in Bijlage I en II, welke aanwezig zijn p het Labratrium vr Planteneclgie. Uit de karteringen blijkt het vlgende: Artemisia maritima, Pa pratensis en Triflium repens zijn veel tegenmen ten gevlge van het maaien. ;iet tijdstip waarp gemaaid is en f er k beweiding plaats vnd is niet van belang.ten gevlge van het maaien in augustus zijn rmeria maritima,plantag maritima, Carex distans, Cerastium hlsteïdesen Bupleurum tenuissimum beduidend tegenmen. Van B. tenuissimum zijn veel kiemplantjes gevnden. In het juni & augustus maairegiem vallen vral Bupleurum tenuissimum enseneci vulgare p dr hun uitbreiding. k ten gevlge van dit maairegiem zijn veel kiemplantjes van bupleurum tenuissimum verschenen. Verre weg demeeste nieuwe srten zijn verschenen inhet stuk dat behalve gemaaid in juni k beweid is. ierzijn de nderstaande srten het meest uitgebreid Artemisia maritima Bupleurum tenuissimum, Carex distans, Cerastium hlsteïdes, Glaux maritima, Pa pratensis, Sagina spec, Triflium fragiferum, Triflium pratense, Triflium repens. Van dit deel zijn dekale plekken ende keiepaden gekarteerd,mdat juist hier de nieuwe srten verschijnen. N.B. Bijhet bespreken van de resultaten van de karteringen is ervan uitgegaan dat alle gekarteerde delen vr het inveren van het maairegiems een srtensamenstelling hadden als de blanc's heden.

45 na.?ael 2. GLBAAL VERZICT VAN DE SRTSKARTERINGEU, UITGEVERD I, SEPTEMBER EN KTBER 97. Telichting in hfdstuk h.y. PQ Maaibeheer ja 20a j bew, Artemisia maritima Armeria maritima Brmus mllis Bupleurum tenuiisimum 2 2 Carex distans Centaurium spec. 2 Cerastium hlsteïdes Cchlearia danica 2 Glaux maritima 2 Lentdn autumnalis Limnium vulgare Llium perenne Ltus crniculatus Plantag crnpus Plantag maritima Plantag majr Plantag lancetata Pa annua Pa pratensis Ptentilla anserina Puccinellia maritima Rumex crispus Sagina spec Spergularia spec. Seneci vulgaris Snchus arvensis Taraxacum spec, Triglchin maritima Triflium fragiferum Triflium pratense Triflium repens G ALLERSMA 7

46 L,2>?Q>l (Wi/aUa JL\tfa\Vvn.cwa 0qG Fig7.Cijfer : veelexemplaren,"geclusterd". Cerastiumhlsteïdes. e ALLERSMA 76

47 44 R ' l La/iM dislans, iiq~>i]jg, Fig 6. Cijfer : enkele exemplaren. Carex distans G ALLERSMA %

48 ii 5 pa M, ( W tt»ums,q? KGV > <r" f V t» V S, <r r <g < Fig8.Cijfer2:veelexemplarenverhetstukverspreid, Carexdistans. G AL ER SMA 7S

49 PCÇl'i (jbau>tîu.w, 6Qi.Q. & 0 Bf Fig9.Cijfer2:zeerveelexemplaren, "geclusterd", Cerastiumhlsteïdes. 6 ÂLLERSMA 76

50 P(Pii (ijdumhua. cvt/tv«l&ju.ç L, J,» < t «t r.. # / '. ' \» «> < «s Fig 0. Cijfer ' zeerveelexemplaren. Artemisiamaritima ; s m A " t '». r i ', '. i ' m»., r,' «' '».., t f. ' ' '.., " # ",' «.. ',. '.' "» #»» #,. y» r» ' > _»» V! < t Ji # ft «0»/ + %» firn % w A' ERSM

51 Li 8 n ft ftqcf. Fig. Cijfer : zeer veel exemplaren Triflium repens. 8 ALLERSMA %

52 5. DISCUSSIE. 5..NIEUWVERSCENENENVERDWENENSRTEN. Bijhetbesprekenvanderesultatenzijn bijiedervegetatietypede nieuwverschenensrtenvermeld. Ditzijnnietallenieuwverschenen niefe srten. Desrtendievermeldzijnzijnsrtendie reedsineen vereenkmstigpqvrkwamen. Desrtendietegelijkineenbeweiden nietbeweidpqvrkwamen c.q.ineengemaaidennietgemaaidpqenz zijnknietvermeld.dettdeeerstecategriebehrendesrtenzijn nietvermeldmdatzezijnptevattenalseengeringeuitbreidingvan eenreedsvrkmende srt, welkeuitbreidingtehggewaardeerdsu wrdendraparte beneming. Eensrtdienieuwverscheenenbvendien sterkuitbreiddeisinelkgeval besprken. Vandetweedecategriesrtenisgeenmeldinggemaaktmdatniette zeggen isfhetverschijnenafhankelijkisvande beheersvrm. Ditzelfdegeldtvrverdwenensrten. Indetabellenzijnallenieuwverschenenenverdwenensrtenvermeld SCAALVANBR AUNBLANKET. EennadeelvandeschattingsmethdevanBraunBlanquetisdatvrij grteveranderingenindebedekkingsgraadnietaltijdgedttuiting kmen. DeschaalvanBrisinhetverledengekzen, mdatduidelijk v/as datdepq'selkjaardranderenderzekerszudenwrdenpgenmen. Deervaringvandeverschillende nderzekerslptngaluiteen, zdat hetnietzinvlwerdgeachtmeteenverfijndeschaal, dieervaring vereisttegaanwerken'(j.p.bakker,mndmed).datwilzeggendat deschaalvan BrBI is gekzenmdeverschillentussende nderzekersteelimineren enmdatnervarennderzekersnietprecies genegzudenkunnenschatten. Kaar juistbijdeschaalvanrblmet ergpreciesgeschatv/rden!! Eenfutvanslechts 5 % kanbijgebruik vandeschaalvan BrBIhelegrteveranderingen verduisteren,zalsin nderstaandvrbeeldisverduidelijkt. Wanneernderzeker Aeensrt tehgschatenvr20 V'J bedekking symbl 5 kiestennderzeker dezelfdesrttelaagschaten 55 % bedekkingeveneenssymbl geeft, kandebedekkingmeerdanverdubbelen,znderdatditttuiting kmt. Bijhetgebruikvaneenverfijndeschaalheefteenfutvan 5 '& veelmindergevlgen'. efijner denhaalheduidelijkertezienisaan

53 50 welkpercentagedenderzekerheeftgedacht. Bijhetpnemenvandepq's heftdaarmgeenrekeninggehudentewrdenmetdeverschillentussen denderzekers, maarpas bijhetuitwerkenvandepnamesishetndig hieraandachtaante besteden. EenanderbezwaarvandeschaalvanBrBl isdatdezeleidttthet zekennaaranderehulpmiddelen;ditwerkthetgebruikvanmethdenin dehanddienietalszdanigzijnbeschreven. Eenvrbeeldhiervanis hetgebruikvaneenmeetlatjemlimniuravulgarebladerente meten (Schwaben Schwab,97).Krtmer "beter meteenverfijndeschaalgewerkt wrden. Segalen Barkman (i96 vefijndendeschaalvan BrBldrde hgeintervallenintweeen teverdelen (aangegevenmet aen b)enbeneden 5 % deintervallen % % %en5 %(resp. aangegevenmet p, aen b) tenderscheiden.eenanderemgelijkheid isvertegaanpdedecimale schaalvanlnd (975)»ewelhetinhetalgemeengeenaanbeveling dientmtijdenseennderzekpeenandermethdeverte gaan, heeft dezeschaalinditverbandhetvrdeeldatzegemakkelijkttdeschaal van BrBlisteherleiden (ziefig 2). symbl bedekking DECIMALE SCAAL aanvulling symblen schaal Braundianquet. / /0 % 5%. = r (rar) p (paululum) a (amplius) m (multum) = spradisch = weinig talrijk = talrijk = zeer talrijk + 5% = 0,7 = bedekking 5 0% J + =,2 = bedekking 0 5% 5 25% ! 0 i 25 5% 5 45% 45 55% 55 65% i 65 75%! 75 85%! 85 95% 95 00% bedekking45 50% 5+ bedekking50 55% r tvrlekkinasv " aantal individuen, I willekeurig Fig 2. DecimaleschaalvanLnd (975). 4 5

54 5.. MEILIJKTESCATTENSRTEN. Wanneergeenduidelijkeafsprakenwrdengemaaktverdetehanteren e. criteriakunnensmmigesrtenbijhetschattenmeilijkhdenp leverenznderdatditndig is. etgaathiermdebekendevraag : wanneerisersprakevanêênexemplaarenwanneerniet meer. Ditgeldt indeeersteplaatsvr Juncu6 maritimus. Drdeauteurwerd eenpl ttca0 blaadjesalsêénexemplaarbeschuwd. Bijde Trifliumsrten, Ltuscrniculatusen Spergulariasrtenwerdeenplmeteen middellijn ttca 0cmalseenexemplaargerekend, Juncusmaritimus werdineen. aantalpq'sftgrafischvastgelegd. De dia'swerdenbijtegenlichtgemaaktzdatdeafznderlijkesprietenzijn te tellen. 5.h. SRTSKARTERINGEN. Desrtskarteringengevenweliswaareennauwkeurigbeeldvande veranderingenindevegetatiemaarzijnergtijdrvend,zalsin nderstaandverzichtis verduidelijkt; Karteertijd.Dithudt in: hetspannenvantuwtjesm karteerbareblkkenteverkrijgenenhetintekenenvan desrtenpgrafiekpapier. ierbij isnietgerekend detijddiebesteedwerdaanhetnderbrekenvanhet werkbijslecht weer. 00 uur Uitwerktijd. Tijdbesteedaanhetintekenenvanca00 kaartjes. ierbij is nietingecalculeerd datdit intensievewerkslechts67uurperdagisuitte veren. 75 uur Verslagtijd. Tijdbesteedaanhetverzichtelijk verslaanvande kaarjes. 5 uur ttaal 80 uur Uitgaandevaneen0urigewerkweekbetekentditruimeenmaandarbeid. Indezetijdzijnslechtszeven maaivelden, waarndertweeblanc's, vastgelegd.degekarteerdestukkenlagenallebuitenhetstek;binnen hetstekisteverwachtendathetkarterenngtijdrvender zal zijn, mdatdaardetuwvretendekeienvreennietteverntachtzamen

55 5. verlast zullen zrgen. Beter zu zijn demaaivelden met de Tansley schaal p te nemen en/f srten tekarteren die verschuivingen aangeven van de ene plantengemeenschap naar de andere,met andere wrden kentaxa van plantenscilgische eenheden die aanvankelijk niet in een bepaald maaiveld vrkwamen. NB. De resultaten van de srtskarteringen wrden bediscussieerd bij het betreffende vegetatie type ( pag ff) FIGUREN EN TABELLEN. De figuren en tabellen zijnvr crrectie vatbaar. In fig k verzicht van het nderzek ishet niet juist dat "maaibeheer znder meer nder "in beweiding" is ingedeeld. De tabellen met deveranderingen inde in devegetatie zijn bedeld m meer verzicht p de veranderingen te krijgen, et blijkt in een aantal gevallen wel gemakkelijker als de symblen in de tabellen staan. Dit geldt vral vr aspect bepalende srte en srten waarvan de bedekking sterk is veranderd. 5.6.VERANDERINGEN IN DE VEGETATIE IV BEWEIDING. Samenvattend blijkt dat ten gevlge van de beweiding inbijna alle vegetatie typen de bedekking en dehgte sterk zijn afgenmen. Duidelijk blijkt dat het m een beperkt aantal srten gaat dat is uitgebreid, achteruitgegaan, nieuw verschenen f verdwenen. Er vinden uitsluitend veranderingen plaats p het niveau van de 0(diversiteit, dat wil zeggen uitbreiding van reeds vrkmende syntaxnmische eenheden. p het niveau van de ß diversiteit vinden geen veranderingen plaats; er zijn geen syntaxa bijgekmen. Van de srten waarvan de bedekking sterk isveranderd in de beweide pq s vallen vral Agrstis stlnifera, Festuca rubra en Triflium repens p. Deze srten zijn in verschillende vegetatie eenheden sterk uitgebreid. Agrstis stlnifera is in de nbeweide pq's k uitgebreid, maarniet z algemeen als in de beweide. Festuca rubra is daarentegen in de nbeweide vegetatie eenheden juist meer uitgebreid dan inde beweide pq's. Mgelijk dat de successie dr de beweidig wrdt afgeremd.p de lage delen van dekwelder is de bedekking van Limnium vulgare en Aster triplium sterk afgenmen ten gevlge van de beweiding. Dit is in de lijn der verwachting, want Limnium vulgare verdraagt slecht bdemverdichting en Aster triplium is erg kwetsbaar vr tred.

56 5?> Wat denieuwe srtenbetreft in de beweide vegetatie vallen vral Artemisia maritima, Spergularia spec, Puccinellia maritima, Agrstis stlnifera, Triflium repens en Cerastium hlsteïdes p. In verschillende vegetatie eenheden zijn deze srten nieuw verschenen. Puccinellia maritima,cerastium hlsteïdes entriflium repens zijn vral de laatse jaren nieuw verschenen (97, 975).Vegetatie eenheid 2.. (Juncus maritimus) valt pdr het grte aantal nieuwe srten. Deze zijn vral in 975 verschenen. Bij het bezien van deverdwenen srten blijkt dat in de nbeweide vegetatie eenheden veel srten zijn verdwenen in vergelijking met debeweide eenheden. Dit wijst p nivellering. Wanneer phet niveau van de syntaxnmie wrdt gekeken kan wrden gecncludeerd dat de sterk uitgebreide srten vral srten zijn van het Armerin maritimae (Agrstis stlnifera, Festuca rubra, Plantag maritima, Juncus gerardii, Carex distans, Armeria maritima), van het Agrpyr"Rumicin crispi (Agrstis stlnifera, Ptentilla anserina, Carex distans, Ltus crniculatus),van het Puccinellin maritimae (Puccinellia maritima)envan het Ammphila brealis (Aramphila arenaria). Limnium vulgare die sterk is afgenmen, maakt deeluit van de kencmbinatie van hetplantaginilimnietum. Wanneer denieuwe srten wrden beschuwd blijken dit vral kensrten te zijn vanhet Armerin maritimae (Festuca rubra, Agrstis stlnifera, Juncus gerardii, Armeria maritima, Carex distans, Aster triplium), van het Agrpyr Rumicin crispi (Agrstis stlnifera, Triflium fragiferum, Lentdn autumnalis, Carex distans), van het Puccinellin maritimae (Puccinellia maritima),van het Saginin maritimae ( Sagina maritima, Plantag crnpus) en van het CentauriSaginetum mnilifrmis (Centaurium littrale). ver de syneclgie van de vrkmende syntaxa het vlgende: et Puccinellin maritimae kmt vr p de buitendijkse lager gedeelten der schrren. Bij iedôr springtij staan deze gedeelten nder water en hebben daardr een vrij hg zut gehalte.hger kmt dit verbnd sms vr pbetreden plaatsen.et Armerin maritimae, evenals het vrige verbnd van deklasse Asteretea triplii, kmt vr pbuitendijkse slib hudende grnden.alleen bij strm kmen deze grnden helemaal nder water en zijn daardr minder zut dan die van het Puccinellin maritimae. p de hgere grnden gaat dit verbnd ver in het AgrpyrKumici crispi

57 5 enhet Saginin maritimae. etagrpyrrumicincrispiishetcntactfstringsverbndin relatiefinstabielemilieusindevergangsznetussennat/drg, vedselrijk/vedselarm enzet/zut. TthetSagininmaritimaehren dezginslaggemeenschappen,diekemmerkendzijnvrdesmallecntact znetussenzut/zetenzet/drg. etverbndkmtvrpzandige bdem,vaakp kleineverhevenheden. etmilieuwrdtslechts incidenteelverstrmd enwrdtgekenmerktdrhetwisselend zutgehalte (vrjaarzuten drg),fluctuerendvchtgehalteenppervlakkige sedimentatievanslibenrganischmateriaal. etcentaurisaginetum mnilifrmiskmtpafgesnerdestrandvlakte enweinigbegreideprimaireduinvalleienvr;vralalsgrdelslangs deduinvetenlangsstuifdijken. etvrmtruimtelijkevergangenmet hetsaginin maritimae. phetniveauvandeassciatieskan ngwrdenpgemerktdatdetthet PuccinellinmaritimaebehrendeassciatiePuccinellietummaritimae debeweidependantisvanhetplantaginiidmnietumendatdezelaatste bijbeweidingvergaatindeeerstgenemdeassciatie. Nadezealgemeneinleidingvlgtinde kmendehfdstukkeneenmeer gedetailleerdebesprekingvande resultaten.deresultatenwrdenper vegetatietype besprken.

58 ASPECT: PUCCINELLIA MARITIMA, SUAEDA MARITIM (.2.) PUCCINELLIA MARITIMA, LIMNIUM VULGARE 9. ) LIMNIUM VULGARE, PLANTAG MARITIMA (.4.) De afname van de ttale bedekking p delaagste delen veinde kwelder (eenheid.2 en.) iavrnamelijk het gevlg van betreding.je vegetatie p het weke slib is erg kwetsbaar ten aanzien van tred ende zde isvaak z vertrapt dat erng slechts mdder velden ver zijn. Er heeft verregaande degradatie plaats gevnden. p de iets hgere grnden (eenheid.4.) kan de tename van dett;,ie bedekking sinds 97 een aanduiding zijn dat de bedekking p dez grnden uit eindelijk weer meer het rsprnkelijke niveau zal herijken. Als de huidige ntwikkelingen zich vrtzetten, kan hierbij een verschuiving ptreden naar een vegetatie met meer Puccinellia maritima en Festuca rubra enminderlimnium vulgare. De laatste srt kan zich vanwege de bdemverdichting niet ged handhaven.( Van der Steeg,972 'erschelling).deze ntwikkeling betekend eenverschuiving binnen het Puccinellin van de nbeweide assciatie Plantaginiimnietum naar Ie beweide assciatie Puccinellietum maritimae. V 0 lgens Beeftink wrdt de ntwikkeling van Puccinellietum maritimae bevdert dr intensieve beweiding. ijzeer intensieve beweiding wrdt de vegetatie pengetragt en leidt de degradatie van de vegetatie tt massale vestiging van Salicrnia eurpaea (Beeftink,9.5) Deze dr Van derteeg 972 pterschelling gecnstateerde vestiging, waar k Van der Duim ( 72.) enschwab &Schwab (970 p zinspelen, is tt p heden uitgebleven en ismi k niet te verwachten mdat de beweiding pschiermnnikg daar niet intensief geneg vr is.et is een vegetatie vrm die vrkmt langs de intensief beweide kusten van Grningen ( Di jkerr.a, 975) en Duitsland (eigenwaarneming 975)«et veelvuldig vrkmen van j'imnium vulgare geeft aan dat er van deze ntwikkeling alsng geen sprake is, k al zijn de Limnium planten slechts klein en vegetatief. In de nbeweide pq's (eenheid.2) wijst de tename van Artemisia maritima en Festuca rubra en devestiging vanglaux maritima p een verschuiving van het PlantaginiLimnietum in de richting van het Artemisietum maritimae. Mgelijk heeft enige pslibbing plaats evnden. : CNCLUSIE;et weke slib van de laagste delen van de kwelder verdraagt de betreding z slecht dat er ng slecht mdder velden ver zijn enhet lijkt daarm niet zinvl dergelijkedelen in de beweiding tebetreki;en. p dehge delen van de lage kwelder vindt nder invled van de

59 ;(, beweiding eenverschuiving plaats naar het i'uccinellietum maritimae. i In de nbeweide pq sp de laagste delen vindt eenverschuiving plaats naar het Artemisietum maritimae ASPECT:JUNCUS MARITIMUS (2..) De invled van de beweiding, vral tred is inpq a duidelijk te zien. Dit pq, gelegen bij de ingang van het Nieuw Beweide Deel, wrdt zeer intensief betreden. Staat en ligt buiten het hek een dik tpak vegetatie, binnen het stek kmen slechts ijle plletjes Juncus maritimus te midden van zeer krte, pengetrapte,gevarieëerde vegetatie vr. ver het algemeen wrdt vanjuncus maritimus alleen de bleiwijze gegeten en wrden de pllen hller ten gevlge van tred en liggen. Een aantal keren is (buiten de pq's) waargenmen dat Juncus maritimus bescherming gaf aan andere planten.z is Linaria vulgaris p het NDuitsluitend tussen de Juncus maritimus pllen aangetrffen. Bupleurum tenuissimum ntwikkeld zich in de Juncus maritimus pllen tthge bleiende planten. Aanvankelijk kwamen in dit vegetatie type elementen vr vanhet Armerin maritimae enhet AgrpyrRumicin crispi (verder AR genemd), Van der Duim 972. In de lp van de tijd is er een pvallend aantal nieuwe srten verschenen, vral in 975«ierbij blijkt duidelijk dat deverandering van de srten samenstelling zich vanuit dekapt getrapte zde ntwikkeld, iets wat k Van der Steeg reeds p Terschelling cnstateerde.naar welke gemeenschappen eenverschuiving ptreedt is vrij cmplex.wanneer gekeken wrdt welke srten kentaxa zijn blijkt het vlgende; Lentdn autumnalis 75,Triflium repens 7,Ptentilla anserina en Agrstis stlnifera zijn kentaxa van het AR.Lentdn autumnalis 75 Triflium repens, Triflium fragiferum 7, Juncus gerardii?2en Agrstis'stlnifera maken deel uit van de kencmbinatie die karakteristiek isvr de Gemeenschap van Agrstis stlnifera en Triflium fragiferum. dntites verna 72, Centaurium littrale 75» Armeria maritima 75» Agrstis stlnifera en Festuca rubra () maken deel uit van de kencmbinatie die degemeenschap van nnis spinsa encarex distans kenmerkt. Pa pratensis 7 entriflium repens 7 behren tt de kemcmbinatie van het Pllietum. Deze drie assciaties behren allen tt het AR.Een aantal srten zijn karakteristiek vr vergangen van het AR naar andere verbnden. dntites verna 75, Triflium fragiferum r /'\, verklaring van de symblen in hfdstuk k.z.

60 A I I CU C M A 5 >

61 58 Triflium repens 7'+, Juncus gerardii 72enJuncus maritimusi'.ijn karakteristiek vr de vergang van het AK naar het Armerin maritirnae. DeGemeenschap van Agrstis stlnifera entriflium fragiferum en degemeenschap van nnis spinsa en Carex distans isvaak bij deze vergang betrkken.armerin maritima 75» Juncus gerardii 72, Glaux maritima (),Agrstis stlnifera enfestuca rubra () zijn kentaxa van het Armerin maritirnae. Armeria maritima iskensrt van. de assciatie Juncetum gerardii enartemisia maritima 7 van de assciatie Artemisietum maritirnae. Puccinellia maritima 7 is eenkensrt van het Puccinellin maritirnae envan het Puccinellietum maritirnae ; Spergularia salina 72van het PuccinelliSpergularin salinae.deze verbnden behren tt dezelfde klasse als het Armerin. Centaurium littrale 75» dntites verna 75 ensagina maritima 75 zijn kenmerkend vr de vergang van het AR naar het Saginin maritirnae.de Gemeenschap van nnis spinsa en Carex distans kmt veel vr bij deze vergang. Sagina maritima iskentaxn vr het Saginin maritirnae en vr de hierte behrende assciatie Sagin maritimaecchlearietum danicae.buiten de pq's werd in de krte vegetatie tussen de Juncus maritimus pllen massaal Cchlearia danica aangetrffen (in vak VI,zie hfdstuk 8.. Eigen waarneming april 976 ).Cchlearia danica is eveneens kentaxn van het Saginin en het Sagin maritimaecchlearietum danicae. Triflium fragiferum 7 is kentaxn vr de vergang van het AR naarhet Nancyperetalia. De Gemeenschap van Agrstis stlnifera en Triflium fragiferum is karakteristiek vr deze vergang. Centaurium littrale 75 is een kentaxn vr de tt deze klasse behrende assciatie Centauri Saginetum mnilifrmis. Triflium repens 7k is een kentaxn vr de vergang van het A naar het Arrhenatheretalia.et PLlietum is vaak betrkken bij deze vergang. Figuur geeft een verzicht van de eenheden die zich uit het A hebben ntwikkeld. CNCLUSIE : Juncus maritimus verdraagt geen intensieve betreding.de srt geeft bescherming aan andere planten a Bupleurum tenuissimum. Tussen dejuncus maritimus pllen ntwikkel Cchlearia danica zich massaal.de vegetatie waar aanvankelijk slechts kentaxa van het AR en Armerin vrkwamen ntwikkeld zich nder invled van de beweiding in vele richtingen,vral de laatste jaren. Thans zijn kentaxa aanwezig van het AR, Armerin, Saginin, Puccinellin, Puccinellia Spergularin,

62 5 ancyperetalia enhet Arrhenatheretalia. Een grt aantal van ie/e srten blijkt karakteristiek te zijn vr vergangen van het AR naar andere gemeenschappen, zals in fig isverduidelijkt ASPECT: ELYTRIGIA PUNGENS (2.5.). In dit vegetatie type liggen depq's temidden van de gemaaide stukken. et is devraag f de keien niet wrden "aangetrkken" dr de krt gemaaide vegetatie en daarbij de beweide pq's veelvuldiger bezeken dan ze gedaan zuden hebben wanneer deze pq's p een willekeurige plaats waren gelegen.buiten de invleds sfeer van het maaibeheer is deelytrigi; vegetatie hger. k tijdens de tweedejaars cursus (zmer 975) zijn buiten depq'sminder nieuwe srten gevnden in dit vegetatie type,het geen echter te wijten kan zijn aan de nervarenheid van de nderzekers. In elk geval ishet zinvl k eens buiten de pq's pnames te maken. Ten gevlge van debeweiding is de diversiteit in devegetatie tegenmen, vral in 975«Vr debeweiding kwam in dit vegetatie type het AtripliciAgrpyretum pungentis vr (Van der Duim 972). Thans kmen daarnaast kensrten vr van het Armerin maritimae (Agrstis stlnifera 7» Festuca rubra,carex distans 75), het AR (Carex distans 75i Triflium repens 75j Agrstis stlnifera 7)enhet Saginin maritimae (Sagina maritima). Carex distans is kenmerkend vr devergang van het AR naar het Saginim maritimae. CNCLUSIE:In dit vegetatie type is de diversiteit ten gevlge van de beweiding sterk tegenmen. Thans kmen elementen vr van het Armerin,AR en Saginin ASPECT: FESTUCA RUBRA,ARMERIA MARITIMA, LIKNIUM VULGARE (2.6). rsprnkelijk kwam in dit vegetatie type het Juncetum gerardii (Van der Duim 972 )enhet PlantaginiLimnietum vr. et verschijnen van Puccinellia maritima 75 geeft aan dat er een verschuiving plaats vindt binnen het Puccinellin maritimae naar het Puccinellietum maritimae.deuitbreiding van Limnium vulgare inhet nbeweide pq illustreerd ng eens duidelijk het vrkmen van het PlantaginiLimnietum, de nbeweide assciatie van het Puccinellin De uitbreiding van Artemisia maritima (nbeweid)betekent dat het Artemisietum maritimae hier k vrkmt.sbrubureel iser een grt verschil tussen devegetatie binnen en buiten het hek. Binnenliet hek maakt de zeer krte vegetatie een "verzrgde" indruk. Buiten hethek staat enligt een dik pak gewas van een halve meter hg,met grte

63 6 Artemisia maritima planten;p'lantag maritima, Limnium vulgare r: Festuca rubra greiden en bleiden ptimaal. CNCLUSIE;0der invled van de beweiding vindt een verschuiving plaats van het PlantaginiLimnietum naar het Puccinellietum maritimae. In het nbeweide pq ishet PlantaginiLimnietum duidelijker ntwikkeld in de lp der jaren. Er isverwantschap met het Artemisietum maritimae ASPECT: FESTUCA RUBRA, ARTEMISIA MARITIMA, JUNCUS GERARDII (2.8). Dit vegetatie type nderscheidde zich van 2. drdat de bedekking van Artemisia maritima geringer was en dr de presentie van Aster triplium enjuncus gerardii;degrens was niet duidelijk te trekken (VanderiXiim, 972). In 975 hebben denbeweide pq'svan eenheid 2.8.zich z ntwikkeld dat degrens p deze grnden niet meer is te trekken. Vegetatie type 2.8 nderscheidt zich thans van eenheid 2,dr het vrkmen van Puccinellia maritima, Cchlearia anglica en alimine prtulacïdes. Deze drie srten zijn kentaxa vanhet Puccinellin maritimae. Zie k tabel. Aanvankelijk kwam het Artemisietum maritimae kentaxn: Artemisia maritima) vr.daarnaast kwamen kentaxa vr van het Puccinellin maritimae (kentaxa:puccinellia maritima, Cchlearia anglica, alimine prtulacïdes). f m P c 2 >> 0 en TABEL. NDERSCEID Eenheid jaar van pname Artemisia maritima Juncus gerardii Aster triplium Puccinellia maritima Cchlearia danica alimine prtulacïdes TUSSENEI :NEID ft 2 7 k + + r.8en 75 f + EENEID r 0 7 k +. kz '+ «k 75 k m k2 75?. b Ten gevlge van de beweiding is het karakter van het Artemisietum maritimae niet zuitgesprken als dat in de nbeweide pq's thans het geval is. Terwijl buitenhet hek de Artemisia maritima vlp greit en bleit staan binnen het hek slechts slitaire planten. In p ;".""ai ; ' Limnium vulgare afgenmen terwijl Puccunellia maritima 7 sterk ia

64 6 is uitgebreid, hetgeen p een verschuiving binnen 'netpuccii;rl.! in n..:r het Puccinellietum maritimae duidt. CNCLUSIE:Vegetatie type 2.8. nderscheidt zich van eenheid <:.i; imr het vrkmen van het Puccinellin maritimae. Ten gevlge van de beweiding is het Artemisietum maritimae minder ptimaal. Inpq ' a vindt een vergang plaats naar het Puccinellietum maritimae ASPECT:FESTUCA RUBRA (2.9). rsprnkelijk kn dit vegetatie type gerekend v/rden tt de variant van het Juncetum gerardii met Festuca rubra enarmeria maritima dminant (Van der Duim,972). Bvendien kwamen elementen vr van het PlantaginiLimnietum (pq 26 en 26a), van het AgrpyrRumicin crispi (pq en a)en van het Saginin maritimae (pq 8en 9a). In het nbeweide pq 26kmt het PlantaginiLimnietum meet tt uiting dr de uitbreiding van Limnium vulgare, terwijl ten gevlge vande beweiding (pq 26a) Limnium vulgare juist is achteruitgegaan. De kentaxn van het Saginin maritimae,bupleurum tenuissimum is verdwenen in 972 (pq l8,9a). Structureel is erveel verschil tussen de beweide enniet beweide delen.buiten het hek kmen de planten tt blei en zijn zeer vitaal (Limnium vulgare,festuca rubra, Armeria maritima) terwijl binnen het hek dekrte vegetatie slechts hier en daar een bleiwijze vertnt. CNCLUSIE: In pq 26 ishet PlantaginiLimnietum duidelijker gewrden. Inpq 8en 9a is de enige kensrt van het Saginin verdwenen: bupleurum tenuissimum. Buitenhet hek greien en bleiende planten ptimaler dan binnen het hek ASPECT:FESTUCA RUBRA,ELYTRIGIA BTUSIUSCULA (2.. Aanvankelijk kwamen hier srten vr van het Armerin maritimae en van het AR (Van der Duim 972). Ltus crniculatus is karakteristiek vr de vergang van het AR naar het Armerin maritimae en het Saginin maritimae.ten gevlge van de beweiding is a Plantag crnpus 7 verschenen. Deze srt is kensrt vr de tt het Saginin maritimae behrende assciatie Sagin maritimaecchlearietum danicae.plantag crnpus wijst k p verwantschap met het Nancyperin. Cerastium hlsteïdes 75 enplantag lancelata lh zijn kentaxa van het Klini Arrhenatheretea. In de nbeweide pq'svindt een verschuiving plaats van het Ärmerin (afname Festuca rubra)naar het AR (tename Ltus crniculatus ).

65 6x CNCLUSIE: Ten gevlge van de beweiding kmt het aginin vr. Inde nbev/eide pq's ligt de nadruk meer p het AR. 5,6.8. ASPECT: FESTUCA RUBRA,ELYTRIGIA BTUSIUSCULA,AKKPILA ARENARIA eenheid 2.). Vr de beweiding kwamen in dit vegetatie type naast srten van het Armerin,srten vanhetar vr zalsltus crniculatus,carex distans en Elytrigia btusiuscula (Van der Duim 972). Ltus crniculatus gaf als kentaxn vr de vergang van het AR naar het Saginin maritimae,al enige verwantschap met het Saginin maritimae aan.in 975 iser ten gevlge van de beweiding k een kentaxn van het Saginin aanwezig: Plantag crnpus 75> Deze srt wijst k p verwantschap met het Nancyperin flavescentis. ver het algemeen blijkt dat de hge Elytrigia btusiuscula plaats maakt vr kleinere srten zals Brmus mllis, Plantag crnpus,cerastium hlsteïdes, Triflium repens. k krijgen diverse srten mssen een kans dr de beweiding.ewel er in het nbeweide pq verschillende srten zijnverschenen en verdwenen hebben ergeen essentiële veranderingen plaats gevnden phet niveau van de syntaxnmie. CNCLUSIE:Ten gevlge van debeweiding kmt het Saginin vr en maakt dehge Elytrigia btusiuscula plaats vr kleine srten ASPECT: ARTEMISIA MARITIMA (2.). Aanvankelijk kwamen er in dit vegetatie type alleen kensrten vr van het Armerin maritimae (estucarubra, Juncus gerardii,agrstis stlnifera,glaux maritima)envan het A r temisietum maritimae (Artemisia maritima). Bvendien warenhet PlantaginiLimnietum enhetjuncetum gerardii, zij het zwak aanwezig. De afname van Artemisia maritima geeft aan dat ten gevlge van de beweiding het Artemisietum minder uitgesprken isgewrden. De kentaxa van het Armerin zijn uitgebreid en Puccinellia maritima 75 bevestigd het vrkmen van het Puccinellin in de beweide delen. Evenals bijeenheid 2.8 staan k hier buiten het hek grte vitale Artemisia planten terwijl binnen het hek de planten veel ijler zijn. ewel niet iswaargenmen dat dekeien deartemisia maritima planten eten, is tch duidelijk effect van de beweiding te zien.de dieren lijken een vrkeur tehebben vr deze vegetatie m inte rusten, vral in 975«Misschien dat de sterke geur van deze plantn bescherming bd tegen de in dewarme zmer van 975veelvuldig vr

66 6 s kmende dazen (zie k tt, 97). r het rusten breken de ulanten. De keien vertrapten de planten dikwijls m tussenstaande planten te eten.dit in tegenstelling tt het beschermende effect dat Van der Duim aan het begin van het nderzek cnstateerde: drdat deartemisia planten werden gemeden knden de srten die er tussen stnden tt blei kmen (Van der Duim 972). Dr het kapt trappen van de planten vrmt devegetatie een minder aaneengeslten geheel. In dekrte vegetatie tussen de Artemisia planten kmt dikwijls Paraphlis strigsa vr. CNCLUSIE; T en gevlge van de beweiding ishet Artemisietum maritimae minder uitgespriken aanwezig en kmen de elementenjvanhet Armerin enhet Puccinellin meer tt uiting. Dr de beweiding zijn ergrte structurele verschillen, drdat deartemisia maritima eenminder aaneen geslten planten dek vrmt ASPECTS JUNCUS GERARDII, GLAUX MARITIMA (2.5). Dr Van der Duim werd dit type tt het Juncetum gerardii gerekend, waarbij Juncus gerardii aspect bepalend was. ewel nch Prins (manuscript), nch VD Duim ermelding van maken kwam het Puccinellin maritimae k vr.et verschijnen van Triflium repens 75 in de beweide delen wijst p verwantschap met het AR. De sterke uitbreiding van Festuca rubra vindt alleen in de nbeweide enniet in debeweide pq's plaats. Dit is enigszins in vereenstemming met wat Beeftink (965) vnd: dr beweiding breidt Juncus gerardii uit en gaat Festuca rubra achteruit.in de nbeweide pq's wrdt de verwantschap met het Puccinellin bevestigd dr de sterke uitbreiding van Puccinellia maritima. CNCLUSIE:In dit vegetatie type kmt k het Puccinellin maritimae vr. In de beweide pq's is enige verwantschap met het AR ASPECT:.AMMPILA ARENARIA, GALIUM VERUM.I). Dr de beweiding is dehgte van vegetatie afgenmen; drdat dehge planten zijn afgevreten lijkt de zde erg kwetsbaar gewrden vr tred. De zandige bdem is aan de ppervlak verschenen, et isged vrstelbaar dat de duintjes geleidelijk lager wrden tengevlge van ersie. k phet BD kmt veel verstuiving vr van de duintjes.et hgste duin phet BD is sinds 972meerdan twee meter verstven zals bijhet uitzetten van eenmestraai bleek. v egetatiekundig zijn de duintjes niet nder te brengen bij Westhff en Den eld (zie k Van der Duim 972).

67 VERANDERINGEN IN DE VEGETATIE TEN GEVLGE VAN KAAIEN, AL?KI ET IN CMBINATIE MET BEWEIDEN,AAN DE ANDVAN PERMANENTSr.l;ADKATEN. De meeste veranderingen vinden plaats in de Elytrigia pungens vegetatie (2.5.). Behalve de rsprnkelijk vrkmende plantengemeenschappen kmen daar nu elementen vr van het AR,Arraerin, Saginin, Nancyperin en Plygn Crnpin. In de Artemisia maritima vegetatie kmt het verschil tussen de diverse maairegiems het duidelijkst tt uiting. In de Festuca rubra vegetaie (2.9) vinden de laatste jaren, 97 en 975) verschuivingen plaats naar het Saginin maritimae enhet Nancyperin flavescentis. Wat de srten betreft blijkt dat Agrstis stlnifera sterk is tegenmen inmeer dan dehelft van de pq'smet een maairegiem.de beweiding hierbij van invled te zijn. et tijdstip waarp gemaaid wrdt heeft geen invled.k Juncus gerardii, Glauxmaritima en festuca rubra hebben zich inveel gevallen uitgebreid ASPECT:JUNCUS MARITIMUS (2..) ver het algemeen blijkt dat devegetatie tengevlge van het maaien een andere structuur krijgt. et dde materiaal isafgeverd en dejuncus maritimus bladen rijken als frisse grene sprieten bven de krte vegetatie uit.et tefachtige effect is verdwenen, de vegetatie maakt eenhmgene indruk. Drdat het ude materiaal is afgeverd heeft de vegetatie een penkarakter gekregen, waardr andere srten eenkans kregen;vral de grassen Festuca rubra en Agrstis stlnifera en in de beweide pq's bvendien Glaux maritima, Juncus gerardii en Plantag maritima. ewel Juncus maritimus ver het algemeen niet gegeten wrdt drhet vee (alleen de bleiwijze) blijken dekeien de gemaaide, mals uitgegreide sprieten niet te versmaden. De diversiteit is tegenmen maar er zijn alleen srten bijgekmen van reeds aanwezige gemeenschappen. et verschijnen vanarraeria maritima geeft aan dat van het Armerin maritimae deassciatie Juncetum gerardii vrkmt,n depq's die beweid en gemaaid (aug en juni & aug)zijn wijst het verschijnen van Puccinellia maritima p het vrkmen vanhet Puccinellin maritimae. CNCLUSIE; E r vinden structurele veranderingen plaats.et aantal srten isuitgebreid; erhebben wat de syntaxnmie betreft geen essentiële veranderingen plaats gevnden.

68 (> ASPECT : ELYTRIGIA PUNGENS (2.5.) ver het algemeen maakt degemaaide vegetatie een minder "ruige" indruk dan deniet gemaaide.dehge èèn srtige Elytrigia pungens vegetatie is verdwenen. Andere grassen hebben een kans gekregen zals Agrstis stlnifera en Eestuca rubra; deze srten zijn sterk uitgebreid. Ten gevlge vanhet maaien is een zeer grt aantal nieuwe srten verschenen. et zijn vrnamelijk srten van het Armerin maritimae (Carex distans 72, 7,7f; Armeria maritima 72,75 Glaux maritima?k), van hetar (Carex distans 72,7» 7 ; Ltus crniculatus 72; Ptentilla anserina 72, 75 en inmindere mate Triflium repens 72, 7,7» 75 en Pa pratensis 72,7» 7» 75)envanhet Saginin maritmae (Sagina maritima 72, 7 ; Plantag crnpus 7i 7, 75). Degrtste diversiteit is ntstaan tengevlge van maaien in juni met beweiding (twaalf nieuwe srten). et minste effect heeft het maaien in juni znder beweiding, hewel k hier zeven nieuwe srten zijn verschenen. Srtskarteringen: Uit de srtskarteringen blijkt eveneens dathet maaien in juni met beweiding demeeste nieuwe srten heeft pgeleverd (20 nieuwe srten). Dr Schwab &Schwab is in dit vegetatie type Bupleurum tenuissimum gekarteerd. Wanneer dekarteringen van97+ hiermee wrden vergeleken blijkt dat Bupleurum tenuissimum zich sterk heeft uitgebreid inhet juni maaiveld en inhet beweide juni & aug maaiveld.ver het algemeen kruipen de Bupleurum planten laag ver de grnd. Na het maaien lpen de planten zijwaarts uit, waardr lage vertakte vrmen ntstaan, 'n97+ zijn zeer veel kiemplantenvan Bupleurum tenuissimum aangetrffen. CNCLUSIE;Enkele grassen hebben zich sterk uitgebreid drdat de hge Elytrigia pungens vegetatie verdwenen is.et aantal nieuwe srten is hier zeer hg. De meeste nieuwe srten verschenen tengevlge van het maaien in juni in cmbinatie met beweiding. De diversiteit is sterk tegenmen. Er kmen kensrten vr van het Armerin, AR, Saginin en Saginin. Bupleurum tenuissimum is in 97 sterk uitgebreid vergeleken met ASPECT: FESTUCA RUBRA,ARMERIA MARITIMA, LIMNIUM VULGARE (2.6). et meest pvallende effect van het maaibeheer in dit vegetatie type is de uitbundige blei van de vitale Limniurnvulgare planten inhet augustus maaiveld (nbeweid). Ten gevlge van het maaien is evenals dr het beweiden de dikke laag ude vegetatie verdwenen ( buiten de maaivelden is deze laag ngeveer een halve meter dik). Agrstis stlnifera heeft

69 Cb zich daardr sterk kunnen uitbreiden. De diversiteit ie tegenneu tengevlge vanhet maaien vral wanneer er bvendien beweid wrdt. Er zijn elementen van hetar (dntites verna 7, Triflium repenn 75, Pa pratensis 75) envan het Puccinellia maritimae ( Puccinellia maritima 75i Cchlearia anglica 75) bijgekmen.dntites verna is kenmerkend vr de vergang van het AR naar het Saginin. Mgelijk zijn er in de tekmst kentaxa van dit verbnd te verwachten. CNCLUSIE;Ten gevlge vanhet maaien in augustus kmt Limnium tt vlle blei. Er zijn k grte structurele verschillen. De diversiteit is tegenmen: er kmen elementen vr van het AR enhet Puccinellin maritimae ASPECT: FESTUCA RUBRA,ARMERIA MARITIMA (2.9). Ten gevlge van het maaien in juni en juni & aug ( al f niet beweid) kmen behalve kentaxa van het Juncetum gerardii enhet AR k kentaxa vr van het Saginin maritimae:plantag crnpus 7 7 en Sagina maritima 75«nhet augustus maairegiem kmen veel srten vr die kenmerkend zijnvr de vergang van hetar naar het Saginin.Inhet augmaairegiem kmen geen kentaxa van het Saginin vr. CNCLUSIE: Inhet juni en juni & aug maairegiem kmen thans kentaxa vanhet Saginin vr ASPECT:ARTEMISIA MARITIMA (2.5). In de nbeweide, gemaaide pq'svinden vral ten gevlge vanhet maaien in augustus veranderingen plaats.deuitbreiding van Artemisia maritima en de tename van dehgte geeft aan dat het Artemisietum maritimae hier in ptimale vrm vrkmt. ierbij dient te wrden pgemerkt dat bij de aanvang van het nderzek de bedekking van Artemisia maritima inhet augustus maairegiem veel lager was dan in de verige maairegiems. et is daardr niet te zeggen f de uitbreiding van Artemisia maritima het gevlg isvan het maaien in augustus. Dr deuitbreiding van Limnium vulgare kmt het FlantaginiLimnietum meer uitgesprken vr. Armeria maritima 75 iskensrt van het Juncetum gerardii.de Artemisia maritima planten verdragen het maaien in juni slecht (dehgte is sterk afgenmen). Buiten de maaivelden greien de planten in een seizen tt 60 cm hge planten p.et maaien in juni kunnen de planten blijkbaar niet te bven kmen.de planten die alleen in augustus gemaaid wrden hebben de hele zmer n tt ntwikkeling te

70 6 kmen. In de beweide en gemaaide pq ' s vinden vele ntwikkelingen [;i:.at:: Dr het verdwijnen van Armeria maritima 72 inhet juni maairegiem kmt hier geen kensrt meer vr van het Juncetum gerardii. In het augustus en juni & augustus maairegiem isarmeria maritima7» 7 C > nieuw verschenen, zdat het Juncetum gerardii vrkmt.in het nug. maairegiem bevestigd het verschijnen van Puccinellia maritima 75het vrkmen vanhet Puccinellin maritimae. Tengevlge van het maaien in juni & aug ishetartemisietum maritimae minder ptimaal gewrden. Ten gevlge vanhet maaienhebben er grte strucuturele veranderingen plaats gevnden. CNCLUSIE;Ten gevlge van het maaien in augustus nbeweid)hebben het Artemisietum maritimae enhet PlantaginiLimnietum eenmeer uitgesprken karakter gekregen enkmt het Juncetum gerardii vr. Ten gevlge van het maaien in juni (beweide ) is het Juncetum gerardii element verdwenen.ten gevlge van het maaien in augustus (beweid)kmt het Juncetum gerardii vr. Ten gevlge van het maaien in juni & aug kmt het Juncetum gerardii vr; het Artemisietum maritimae is minder uigesprken duidelijk in dit maairegiem. 5.J.6. ASPECT: JUNCUS GERARDII, GLAUX MARITIMA (2.5). Ten gevlge vanhet maaien in augustus zijn srten van hetar verschenen: Ptentilla anserina 7 en Elytrigia repens 7+. Juncus gerardii blijkt ged bestand tegen het maaien in augustus.

71 68 ZLGISCEDEEL 6.INLEIDING. etzlgischedeelistweeledig (pag 7): eisdeverspreidingvandekeienindelpvanhetseizen, Isereenrelatietussendepresentieresp.gedragende mest resp.typevande plak. pschiermnnikgenpterschellingwrdtaleenaantaljarennderzek gadaannaardeze zaken, 6..PRESENTIE, GEDRAGENDEVERANDERINGENERVANINDELPVANET SEIZEN. verhetalgemeenblijktbijdebegrazingsprjectenvanhetrindat bij extensievebeweidingpterreinenmetgevarieerdevegetatienietalle delenevenveelbezchtwrdenendatnietpalledelenhetzelfde gedragwrdtntwikkeld. Vlgenssterveld wrdensmmigegedeeltenvan deterreinenintensiefbeinvled dr vraat,betreding en bemesting, anderedelen minder. Wanneerhetterreingrtgenegiszulleneraltijd stukkenzijndiein hetgeheelnietfspradischwrdenbeweid (sterveld, 976).Deveranderingenindevegetatieivbeweidingwrden uiteraardbeinvleddrdeintensiteitwaarmeedevegetatiewrdt bezchtenhetgedragvanhetvee (lpen,grazen,rusten,defaeceren,urineren), Bijnderzeknaardeveranderingenindevegetatieishetvanbelang inzichttehebbenindeverspreidingenhetgedragvanhetveephet nderzeksterrein.daarmwrdtbijhetbegrazingsprjectp Schiermnnikgnagegaanhedeverspreiding enhetgedragvandekeienp deverschillende delenvandekwelder is. UithetnderzekpSchiermnnikgvandeafgelpenjarenisdegedachte naarvrengekmendatbepaaldevegetatie typenintensieverbezcht wrdenendatereenverbandistussenhetgedragendevegetatietypen. De keienblekenbij vrkeurpde "Festucavlakte" vanhetudbeweide Deeltegrazen (VDDuim 972, Schwab &Schwab 97,DeBer97) en kkndenerrustplaatsenwrdenaangewezen,zalsbvhetvrstedeel vande "Festuca vlakte"phetbd (VDDuim 972). Schwab &Schwabvndendmvwekelijksewaarnemingendatdeintensiteit vanhetbezekaandeverschillende delenvandekwelderindelpvan hetseizenveranderde.drhenwerdnagegaanwatvrkeursgebiedenwaren.

72 6 Vr hetnieuv/ Beweide Deel vnden ze dat het gebied met de (tuintjes het meest intensief bezcht en begraasd werd. et deel met veel Juncus maritimuswerd daar en tegen het minst bezcht en begraasd. Vr het nagaan van de veranderingen in de vegetatie ishet ndig na te gaan met welke intensiteit deverschillende delenvan dekwelder in de lp van de jaren wrden bezcht enwat daarbijhet gedrag is. In 97 werd daarm als in het vrgaande jaar gekeken wat de presentie en gedrag p deverschillende delen van dekwelder was in de lp vanhet seizen. 6.2.RELATIE TUSSEN MESTEN PRESENTIE. Bijde diverse begrazingsprjecten van het RIN wrdt depresentie per seizen bepaald dr regelmatig (eensper week /per maand) gedurende een daglicht peride ieder uur deplaats van het vee te registreren. Dit is een arbeids intensieve aangelegenheid. Er wrdt daarm gezcht naar andere methden.et licht vr dehand dat daarbij k aan de geprduceerde mest wrdt gedacht. Uit deliteratuur blijkt dat keien de mest wat betreft de plaats vlgens teval depneren (aifez& Schein 962). k uit waarnemingen van Minnaard (972)p degrede, Terschelling blijkt dat er binnen het etmaaüjgeenbepaalde verdeling is. et heeft daarn zin pschiermnnikg derelatie tussen mest enpresentie te bestuderen.dr Schwab & Schv/abwerd depresentie enheveelheid mest per deelgebied van dekwelder (pagl«f) bepaald. ewel bleek dat inde gebieden met dehgste en de laagste presentie k resp.het meeste en het minste mest werd gevnden, waren de resultaten niet bevredigend.de methden m nest resp. presentie te bepalen waren niet met elkaar in vereenstemming.de verspreiding van de keien werd bepaald vlgens de p het RIK gebruikelijke methde:uurlijkse registratie van de presentie gedurende een daglicht peride. Zals gezegd werd de presentie per deelgebied van dekwelder bepaald. In deze zelfde deelgebieden werd de heveelheid geprduceerde mest bepaald met behulp van mestvakken (zie pag it), die langs raaien ver het prefterrein lagen.et istwijfelachtig f de dr Schwab & Schwab uitgeverde berekening vande heveelheid mest per deelgebied uit de gegevens van de raai juist is, mdat niet inalle deelgebieden evenveel mestvakken lagen. Bvendien is alleen aan het eind van het seizen deheveelheid mest bepaald.veel mest was ten reeds verdwenen. De heveelheid mest zu vaker bepaald meten Tijdens het nderzek re,;sdevraag inheverre een daglicht waarneming representatief is vr één week.

73 }0 wrden. et vrgaande was aanleiding rn in 97+ ngmaals na te gaan:.:" erper deelgebied een relatie is tussen demest en de presentie.de methden m deze twee grtheden te bepalen werden daarbijmet elkaar in vereenstemming gebracht. 6.. RELATIETUSSEN ET GEDRAG EN ET TYPEVAN DE KEIENPLAK. Tijdens het nderzek washet pvallend dat demest qua cnfiguratie sterk uiteenliep.smmige plakken zagen er uit zals iedereen zich een keienplak vrstelt, maar inandere gevallen bestnd deplak uit verschillende delenwéike elkaar verlapten f p enige afstand van elkaar lagen. Degedachte rees dat de cnfiguratie van de plakken afhankelijk isvan het gedrag van de keien. Er werden daarm glbale gedrags waarnemingen gedaan, waaruit devlgend indrukken naar vren kwamen (figllf): a. RÏÏSTPLAK; et prttype plak leek ver het algemeen na een peride van rust geprduceerd te wrden. Tijdens de rust f aan het eind daarvan gaan dekeien staan. Er wrdt enige genblikken (0 80 sec)suffend drgebracht, waarna het stilstaande dier defaeceerde.daarna wrdt f na nige minuten grazen de rust hervat f ervlgt een lange graasperide. Deze na een rust peride geprduceerde plakken werden nader bestudeerd enhet bleek dat ze dikwijks gekenmerkt werden dr het grte vlume enhet relatief geringe ppervlak dat ze bedekten. De plakken zijn, in vergelijking met ander plakken,ngal hg. Niet altijd werd de rust met het depneren van eenplak beëindigt. Sms begnnen de kein meteen na het rusten met een lange graasperide. Dit was bv het geval aan het einde van de rusttijd van de hele kudde,als de meeste dieren reedsaan het grazen waren.de laatsten der rustenden maakten dan meer haast en namen nietd,etijd suffend een plak te depneren. Een paar keer werden dergelijke keien gevlgd. Steeds bleek dat binnen een straal van ca 00 m alsng een plak geprduceerd werd. De rustplak werd dus tijdens het grazen gedepneerd. Geen enkele keer is gekeken naar de cnfiguratie van deze plakken. b.lpplakken: Vaak werd waargenmen dat de keien tijdens het lpen defaeceren. De mest wrdt daardr niet p één plaats,maar inlsse delen ver een grte afstand verspreid. pvallend vr deze plakken is dat de lsse delen p een rechte lijn liggen.e hgte van de lsse delen is ver het algemeen gering. De lengte kan van èèn tt twaalf meter variëren. c.graasplakke: Ti jdenshet grazen hebben dekeien de gewnte kleine stapjes te lpen.meestal wrdt na ieder hap een pt verzet. Wanneer ds

74 V keien tijdens het grazen defaeceren, bestaat de plkv:.\ ]<: uit J.n,;e delen die elkaar gedeeltelijk verlappen. De lsse delen "ijn ri ; ielmatig hg. d.zigzagplakken;sms isde snelheid van de grazende ks ietsmeer dan een stapvets vrwaarts bewegen, ijhet defaeceren kmen de delen van de plak ls van elkaar te liggen. Drdat bvendien bijhet grazen afwisselend links en rechts een hap wrdt genmen enhet achterste deel van deke daardr een sinusïde tv de vrtbewegings richtingbeschrijft ntstaat een zigzagplak.dit srt plakken kan het beste vr de helft aan graas gedrag en vr dehelft aan lp gedrag wrden tegeschreven. (X. v?,» w il 0. c «=» C/5 A \lh ' ft <:. ö<.. 0 " ' ' fig. lü types van de mest van dekeien, a.rustplak, b.lpplak, c. graasplak, d.zigzagplak. p grnd van deze glbale indrukken is dehypthese pgesteld,datuit de types van de plakken het dr de keien ntwikkelde gedrag isafte leiden.p verschillende manieren isgetracht dit te tetsen.

75 n 7.VRAAGSTELLING. 7..PRESENTIE, GEDRAGENDEVERANDERINGENERVANINDELPVANET SEIZEN. Bijhetbestuderenvandeveranderingenindevegetatietengevlgevan beweidenishetzinvlnategaanmetwelkeintensiteitdevegetatie wrdtbezchtenwelkgedragerpwrdtntwikkeld.daarmisin het hierbeschrevennderzekgetrachteenantwrd tegevenpdevlgende vragen:. Metwelkeintensiteitwrdendeverschillende delenvande kwelderbezchthfdstuk9... ; Watishetgedrag (grazenlpenrusten) vandekeienpde verschillende delenvande kwelder hfdstuk9..2.en 0.2..everandertdeintensiteitvanhetbezekenhetgedragvan dekeienpdeverschillende delenvandekwelderindelp vanhetseizen hfdstuk9...; 0.2.; 0.4.; 0.5.;en.7. Uitde vragen, 2en kunnende vragen k en 5 wrdenafgeleid: k. Is er eenvrkeurvrbepaaldevegetatietypen? 5.Isereenverband tussenhettypevandevegetatieenhetgedrag datdaarpwrdtntwikkeld? Bij hetbepalenvandepresentiewerdaangenmendateendaglichtwaarnemingrepresentatiefisvreenweek.tijdenshetnderzekrees echterde vraag: 6.Iseenwaarneminggedurende eendaglichtperiderepresentatief vreenweek hfdstuk 0.. en RELATIETUSSENMESTEN PRESENTIE. mdathetbepalenvandepresentie drmiddelvandirectewaarnemingen aandekeieneenarbeidsintensievezaakiswrdtnaaranderemethden gezchtmdepresentietebepalen,bijvrbeeld metbehulp vande mest. Ditleiddettdevlgendevraag: 7.Is er eenverbandtussendepresentieendeheveelheidmestin eendeelgebied hfdstuk9.2.en. mvraag 7tekunnenbeantwrdenisgetrachteenantwrd tegevenp de vragen8, 9en 0. 8.Metwelkeintensiteitwrdendeverschillende delenvande kwelderbezcht (zievraag )enheisdemestverde verschillende delenvandekwelderverspreid hfdstuk enhfdstuk eisdeverspreidingvandemestnaèènweekenwatisde

76 2> presentie in die zelfde week p deverschillende delen van het Nieuw Beweide Deel hfdstuk en 0... en.6. 0.e is deverspreiding van een afznderlijke ke enhe isde verspreiding van demest van deze zelfde ke in 2kuur hfdstuk en RELATIE TUSSEN ET GEDRAG EN ET TYPE VAN DE KEIENPLAK. Tijdens het nderzek viel het p dat de mest qua cnfiguratie sterk uiteen liep.geleidelijk kwam de idee naar vren dat het gedrag het type van deplak bepaald. Dit leidde tt devlgende vraag:.wat is de relatie tussen het type van de plakken enhet gedrag van de keien. hfdstuk ; 0.. ;..en.f.

77 /,la. \McM<' u "U' a.< ; î f i il ;» n it C l J fed X N,T QJJ jj Lr r~,' "\ : r " 5! z t 2. r! { i r <