Marktverkenning Bibliotheek Wijnegem

Transcriptie

1 Marktverkenning Bibliotheek Wijnegem De vraag en marktpositie van de bib in beeld. Volwassenen vanaf 18 jaar Juni 2011 drs. Rudy Neggers dr. Hein Leemans

2 Inhoudsopgave 1. Aanleiding en doelstelling van het marktonderzoek pag Aanleiding pag Doelstellingen van het marktonderzoek pag Methode van onderzoek pag De vragenlijst pag De afname van het onderzoek pag De respons pag Opbouw van het rapport pag Een profiel van de steekproef pag Geslacht, leeftijd, leefsituatie en culturele participatie pag Bezoek aan de bibliotheek pag Frequentie en duur van bibliotheekbezoek pag Redenen van niet bezoeken van de bibliotheek pag Bibliotheekgebruik pag Gebruik website van de bibliotheek pag Openingstijden pag Extra vragen in Wijnegem pag Resultaten marktonderzoek: volwassenen vanaf 18 jaar pag Uitleg resultaten pag Informatieve boeken pag Informatieve tijdschriften pag Informatieve cd of dvd pag Informatief internetgebruik pag Ontspannende media pag Uitsplitsing romangenres pag Uitsplitsing tijdschriftengenres pag Uitsplitsing muziekgenres pag Uitsplitsing filmgenres op dvd pag De functie van de bibliotheek bij informatie en ontspanning. pag De functie van de bibliotheek bij informatie pag De rol van de bibliotheek bij muziek, film en games pag. 22 Samenvatting marktonderzoek onder volwassenen pag. 24 Bijlagen pag. 28 Bijlage 1: de termen marktomvang en marktaandeel verklaard pag. 28 Bijlage 2: marktomvang en -aandeel in % en absolute aantallen pag. 29 Bijlage 3: adviezen op basis van resultaten marktonderzoek pag. 32 Bijlage 4: ruwe uitkomsten vragen over interesses pag. 35 Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 2

3 1. Aanleiding en doelstelling van het marktonderzoek Aanleiding Bibliotheek Wijnegem neemt deel aan het project integraal collectiebeheer. Met dit plan wil de bibliotheek het collectiebeleid professionaliseren en effectiever inzetten. Het collectieplan is onder meer gebaseerd op de vraag van burgers. Dit marktonderzoek brengt de omvang en samenstelling van de lokale vraag in kaart en de rol die de bibliotheek speelt om in deze vraag te voorzien. Dit is essentiële informatie voor vraag en resultaatgericht werken. In tegenstelling tot gebruikersonderzoek komen ook wensen van niet-bibliotheek bezoekers in beeld. Het marktonderzoek voorziet in de informatie om de keuzes in dit eigen integrale collectieplan te baseren op de lokale vraag in Wijnegem en het publieksbereik van bibliotheek Wijnegem Doelstellingen van het marktonderzoek Doel van het onderzoek is een actueel inzicht voor bibliotheek en gemeente in: 1. omvang en samenstelling van de vraag naar bibliotheekdiensten in Wijnegem. 2. het (publieks) bereik dat de bibliotheek op haar kernfuncties realiseert. Marktonderzoek voorziet in het laatste stuk input voor succesvolle toepassing van het integrale collectieplan. Hierdoor wordt het collectieplan krachtiger en neemt het draagvlak ervoor toe. Ook kunnen bibliotheek en gemeente de resultaten gebruiken om de veronderstellingen over de vraag van burgers naar bibliotheekdiensten in het beleidsplan te toetsen en voor promotie naar gebruikers en niet-gebruikers van de bibliotheek. Het marktonderzoek geeft antwoord op de volgende vragen: 1. Hoe groot is de vraag van gebruikers én niet-gebruikers van bibliotheek Wijnegem naar diverse soorten informatie, cultuur en ontspanning? 2. In welke mate gebruiken burgers in Wijnegem hiervoor boeken, tijdschriften of digitale media zoals internet? 3. In welke mate gebruiken burgers hiervoor diensten van bibliotheek Wijnegem? 4. Hoe zitten de bezoekersstromen in elkaar? 5. Wie maakt wel en wie maakt geen gebruik van de bibliotheek (gebruikersprofiel)? 2. Methode van onderzoek De vragenlijst De vragenlijst voor volwassenen vanaf 18 jaar bestaat uit 4 delen: 1. Deel 1 informeert naar interesses van burgers en de wijze van informatieverzameling. 2. Deel 2 gaat over ontspanning: in hoeverre lezen volwassenen romans of ontspannende tijdschriften, luisteren ze naar muziek, kijken ze naar films en spelen ze games? 3. Deel 3 bestaat uit vragen over het bibliotheekbezoek en -gebruik van volwassenen. 4. In deel 4 komen algemene persoonskenmerken aan bod De afname van het onderzoek De doelgroep van het onderzoek bestaat uit alle inwoners van Wijnegem vanaf 18 jaar. De volwassenen zijn op 4 verschillende manieren benaderd om deel te nemen aan het onderzoek: 1. Via een naar adressen uit het ledenbestand van de bibliotheek; bibliotheek Wijnegem beschikt over 360 unieke adressen van leden vanaf 18 jaar. Deze leden hebben allemaal een ontvangen met daarin de uitnodiging om mee te doen en een link naar de digitale vragenlijst. 2. Via een knop op de website van de gemeente en de bibliotheek; bezoekers van de site konden kiezen voor de digitale jongeren of volwassenen enquête. 3. Via verenigingen in Wijnegem; contactpersonen van een groot aantal verenigingen zijn benaderd met de vraag om deel te nemen aan het onderzoek en de uitnodiging te verspreiden onder hun leden. Diverse verenigingen hebben gehoor gegeven aan deze oproep. 4. Via een verzending per post naar niet leden van de bibliotheek; Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 3

4 Met behulp van het bevolkingsregister van Wijnegem is een aselecte steekproef van 1500 adressen van niet-leden getrokken. Deze mensen hebben een papieren vragenlijst inclusief antwoordenvelop ontvangen. Voor het trekken van de steekproef is het bevolkingsregister eerst ontdubbeld op bibliotheek lidmaatschap De respons 371 personen hebben gereageerd op de digitale uitnodiging of de knop op de website en de vragenlijst ingevuld. 331 mensen hebben een papieren vragenlijst ingevuld en teruggestuurd. In totaal hebben dus 702 mensen deelgenomen aan het marktonderzoek. Hiervan waren er 350 lid van de bibliotheek (men heeft aangegeven lid te zijn of iets te lenen in de bibliotheek) en 352 niet. Om de oververtegenwoordiging van leden en leners te corrigeren, heeft herweging naar bibliotheekgebruik plaatsgevonden: om recht te doen aan de daadwerkelijke verhouding tussen leden en niet-leden hebben niet-leden een weegfactor toegekend gekregen. Omdat seniorensterk oververtegenwoordigd bleken in de steekproef is, in overleg met de bibliotheek, besloten eveneens te herwegen naar leeftijd Opbouw van het rapport In hoofdstuk 3 geven we een beeld van de achtergrondkenmerken van de respondenten en het gebruik en bezoek van de bibliotheek. In hoofdstuk 4 geven we de marktomvang van de verschillende informatieve media in Wijnegem. Tevens rapporteren we het marktaandeel dat de bibliotheek in Wijnegem behaalt bij deze verschillende informatieve media. Met het oog op de hanteerbaarheid van de cijfers in het ICB model is ervoor gekozen de ZiZo (zonder inspanning zoeken) categorieën uit het model aan te houden. Bijlage 2 geeft alle marktgegevens in percentages en absolute aantallen. Hoofdstuk 5 geeft een beeld van de functie van de bibliotheek bij informatie en ontspanning. We geven in de tabellen over marktomvang de resultaten voor de totale steekproef en de uitsplitsing naar leden en niet-leden. Steeds is ook het aantal respondenten vermeld van de totale steekproef, de leden en de niet-leden (de n per vraag of item respons). De resultaten met betrekking tot bibliotheekbezoek en gebruik zijn niet uitgesplitst naar leden en niet-leden. Logisch, het betreft hier voor het overgrote deel leden. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 4

5 3. Een profiel van de steekproef Geslacht, leeftijd, leefsituatie en culturele participatie. Tabel 1 geeft een overzicht van geslacht, leeftijd en leefsituatie van de deelnemers aan het onderzoek: Tabel 1: geslacht, leeftijd en leefsituatie van respondenten % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Vrouw 58% 61% 57% Man 42% 39% 43% jaar of jonger 5% 10% 4% jaar 13% 16% 13% jaar 15% 16% 15% jaar 19% 21% 18% jaar 17% 18% 17% jaar 12% 9% 12% Ouder dan 70 jaar 19% 11% 21% Studeert / gaat naar school 6% 11% 5% Heeft betaald werk 46% 56% 44% Is met pensioen 33% 22% 36% Anders 14% 11% 15% Alleenwonend 11% 13% 10% Inwonend bij ouder 10% 15% 9% Samenwonend zonder kinderen 40% 29% 42% Samenwonend met kinderen 33% 38% 32% Anders 7% 5% 7% Tabel 1 laat zien dat: 42% van de respondenten man is. Onder de leden is 61% vrouw en onder niet-leden is 57% vrouw. De leeftijdsgroepen jaar (19%) en ouder dan 70 jaar (19%) het best vertegenwoordigd zijn. Onder de niet-leden bevinden zich relatief veel mensen van ouder dan 70 jaar. Dit komt overeen met de daadwerkelijke leeftijdsverdeling in Wijnegem. De grootste groep mensen (46%) heeft betaald werk. 33% is met (pre)pensioen. Onder de leden is dit slechts 22%, maar onder de niet-leden 36%. In totaal 73% samenwonend is. Hiervan heeft meer dan de helft geen kinderen thuis wonen. Tabel 2: hoogst genoten opleiding % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Geen of lager onderwijs 6% 2% 6% Lager secundair onderwijs 20% 9% 22% Hoger secundair onderwijs 38% 31% 40% Hogere studies 36% 57% 32% Uit tabel 2 blijkt dat: 36% van de respondenten een hogere studie dan het hoger secundair onderwijs volgt of heeft gevolgd. 6% heeft geen onderwijs of maximaal lager onderwijs gevolgd. Het percentage mensen met lager onderwijs of lager secundair onderwijs onder de nietleden duidelijk hoger ligt dan onder de leden. Onder de leden daarentegen zitten veel meer mensen met een hogere opleiding. Dit is een gebruikelijk resultaat bij bibliotheekonderzoek. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 5

6 Tabel 3 geeft een beeld van de deelname aan (populaire) cultuur in Wijnegem: Tabel 3: culturele participatie % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Lezingen 15% 26% 13% Discussiebijeenkomsten of debatten 9% 11% 9% Musea of tentoonstellingen 43% 57% 40% Theatervoorstellingen 48% 58% 46% (Pop) muziekconcerten 37% 50% 34% Filmhuizen 7% 13% 6% Bioscoop 54% 65% 52% Filmvoorstellingen in een cultureel centrum 15% 19% 14% Computer- of internetcursussen 14% 13% 14% Culturele workshops of cursussen 3% 6% 3% Creatieve workshops of cursussen 15% 23% 14% Tabel 3 laat zien dat voor culturele participatie in Wijnegem het volgende geldt: Veel inwoners van Wijnegem bezoeken de bioscoop (54%), theatervoorstellingen (48%), musea en tentoonstellingen (43%) en (pop)muziekconcerten (37%). De minste animo is er voor culturele workshops of cursussen (3%). Leden nemen vaker deel aan alle activiteiten dan niet-leden (m.u.v. computer- of internetcursussen) Bezoek aan de bibliotheek. 17% van de volwassen respondenten is lid van de bibliotheek (lid of lenende bezoeker). 21% bezoekt de bibliotheek wel eens (ook 5% van de niet-leden bezoekt wel eens de bibliotheek). Tabel 4 geeft een overzicht van de bezochte bibliotheken (100% is het aantal bibliotheekbezoekers): Tabel 4: bibliotheekbezoek Wijnegem % bezoekers n bezoekers Hoofdbibliotheek Wijnegem 89% 360 Bibliotheek Schilde s Gravenwezel 3% 360 Bibliotheek Schoten 10% 360 Bibliotheek Deurne 9% 360 Bibliotheek Antwerpen 12% 360 Bibliotheek Ranst-Oelegem 0% 360 Bibliotheek Wommelgem 2% 360 Andere bibliotheek 10% 360 Voor het bibliotheekbezoek in Wijnegem geldt: Ongeveer 89% van alle bibliotheekbezoekers in de steekproef bezoekt wel eens de bibliotheek Wijnegem. Bibliotheek Antwerpen wordt door 12% wel eens bezocht en de bibliotheken Schoten en Deurne door respectievelijk 10% en 9%. 10% bezoekt wel eens een andere bibliotheek dan de genoemde bibliotheken. De percentages tellen op tot meer dan 100% omdat sommige leden/bezoekers meerdere bibliotheken bezoeken. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 6

7 3.3. Frequentie en duur van bibliotheekbezoek. Tabel 5 toont hoe vaak volwassen leden en bezoekers uit Wijnegem de bibliotheek bezoeken en hoeveel tijd men gemiddeld doorbrengt in de bibliotheek. De n bedraagt hier 360 en is iets groter dan de n bij het aantal leden of leners (350). Dit komt omdat er een kleine groep mensen is, die geen lid of lener zijn, maar wel eens in de bibliotheek komen (100% is aantal bibliotheekbezoekers): Tabel 5: frequentie en duur bibliotheekbezoek Wijnegem: % bezoekers n bezoekers Wekelijks of vaker 8% 360 Twee- of driewekelijks 21% 360 Maandelijks 30% 360 Minder dan maandelijks 41% 360 Tot een kwartier 19% 360 Tussen een kwartier en een half uur 51% 360 Tussen een half uur en een uur 24% 360 Langer dan een uur 7% 360 Uit tabel 5 blijkt dat: Veelbezoekers in de minderheid zijn (8% bezoekt wekelijks of vaker de bibliotheek). 21% de bibliotheek twee- of driewekelijks bezoekt en 30% maandelijks. 41% bezoekt de bibliotheek minder dan maandelijks. 51% per bezoek tussen een kwartier en een half uur doorbrengt in de bibliotheek. 19% maximaal een kwartier blijft Redenen van niet-bezoeken van de bibliotheek. Tabel 6 geeft een overzicht van de redenen waarom volwassenen uit Wijnegem de bibliotheek niet bezoeken. Tabel 6: redenen niet bezoeken van de bibliotheek % niet-bezoekers n niet-bezoekers Te ver weg 0% 342 Te weinig muziek 0% 342 Te weinig films 0% 342 Slechte openingstijden 4% 342 Ik lees geen boeken 16% 342 Internet thuis, op mijn werk of op school 28% 342 Ik luister weinig naar muziek cd s of dvd s 3% 342 Ik kijk weinig naar films op dvd 7% 342 Ik heb te weinig tijd om naar de bibliotheek te gaan 21% 342 Ik koop liever in plaats van lenen 27% 342 Andere reden 12% 342 De 3 meest genoemde redenen voor het niet bezoeken van een bibliotheek zijn: Men internet liever elders dan in de bibliotheek (28%). Men koopt liever in plaats van te lenen (27%). Men heeft weinig tijd om naar de bibliotheek te gaan (21%). Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 7

8 3.5. Bibliotheekgebruik Figuur 1 laat het percentage bezoekers zien dat het voorbije jaar de genoemde media in de bibliotheek leende: Figuur 1: % bezoekers dat genoemde media leent in de bibliotheek (n=360) Figuur 1 laat zien dat: Het grootste percentage bezoekers komt om romans te lenen: 61%. Ook informatieve boeken door een hoog percentage bezoekers geleend worden: 51%. 21% wel eens een film of serie op dvd leent. 16% wel eens een muziek-cd of -dvd leent in de bibliotheek. Het lenen van informatieve dvd s, cd-rom s, luisterboeken en grote letterboeken veel minder een reden zijn om de bibliotheek te bezoeken (1%-4%). Bibliotheekbezoekers komen niet alleen naar de bibliotheek om media te lenen. Figuur 2 geeft een overzicht van het percentage bezoekers, dat om andere redenen de bibliotheek bezocht: Figuur 2: ander gebruik van de bibliotheek (n=360) Uit figuur 2 blijkt duidelijk dat de voornaamste andere reden om naar de bibliotheek te komen het lezen van een krant of tijdschrift is (28% van de bezoekers). Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 8

9 3.6. Gebruik website van de bibliotheek. Tabel 7 geeft een overzicht van de frequentie waarmee volwassenen uit Wijnegem de website van de gemeente voor bibliotheekinformatie bezoeken en wat zij dan zoeken: Tabel 7: frequentie en redenen bezoek website gemeente t.b.v. bibliotheekinformatie % totaal n totaal Wekelijks of vaker 0% 702 Twee- of driewekelijks 1% 702 Maandelijks 2% 702 Minder dan maandelijks 9% 702 Nooit 88% 702 % websitebezoekers n websitebezoekers Informatie over openingsuren of sluitingsdagen 65% 239 Informatie over bibliotheekgebruik 13% 239 Informatie over de collectie 44% 239 Informatie over activiteiten 8% 239 Blikvangers 4% 239 Om een media te reserveren of te verlengen 51% 239 Voor links met andere websites 3% 239 Iets anders 0% 239 n totaal zijn alle respondenten en n websitebezoekers zijn alle bezoekers van de website van de gemeente of de bibliotheek. Voor het bezoek en gebruik van de gemeentelijke website voor bibliotheekinformatie geldt: 88% van de volwassen respondenten bezoekt nooit de website van de gemeente t.b.v. informatie over de bibliotheek. Van de 12% websitebezoekers doet de grootste groep dit minder dan maandelijks. De belangrijkste bibliotheekinformatie, die men via de websites wenst te vinden, zijn informatie over openingsuren of sluitingsdagen (65%), het reserveren of verlengen van media (51%) en informatie over de collectie (44%). De n bij websitebezoekers komt niet overeen met 12% van 702, doordat bij de berekening van het percentage websitebezoek de herweging naar bibliotheekgebruik en leeftijd is meegenomen Openingstijden. Tabel 8 geeft een overzicht van de tijdstippen waarop de bibliotheek het meest wordt bezocht: Tabel 8: tijdstippen bibliotheekbezoek % bezoekers n bezoekers Maandagochtend 1% 360 Maandagmiddag 2% 360 Maandagavond 28% 360 Dinsdagochtend 2% 360 Dinsdagmiddag 6% 360 Dinsdagavond 4% 360 Woensdagochtend 5% 360 Woensdagmiddag 28% 360 Woensdagavond 4% 360 Donderdagochtend 1% 360 Donderdagmiddag 4% 360 Donderdagavond 20% 360 Vrijdagochtend 14% 360 Vrijdagmiddag 3% 360 Vrijdagavond 2% 360 Zaterdagochtend 30% 360 Zaterdagmiddag 6% 360 Zaterdagavond 1% 360 Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 9

10 Tabel 8 laat zien dat: De zaterdagochtend (30%), maandagavond (28%) en de woensdagmiddag (28%) de populairste bezoektijden zijn Extra vragen in Wijnegem De bibliotheek heeft zelf een tweetal vragen toegevoegd aan de vragenlijst van het marktonderzoek. Deze paragraaf geeft de antwoorden van de respondenten op deze vragen. Allereerst geeft tabel 9 weer wat er volgens de inwoners van Wijnegem zeker in de bibliotheek aanwezig moet zijn: Tabel 9: wat moet zeker aanwezig zijn in de bib van Wijnegem? % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Babyhoek 8% 10% 8% Gamezone 6% 4% 6% Luister- en kijkposten 11% 9% 11% Leescafe 21% 37% 17% Studieruimte 19% 28% 17% Zelfuitleenbalie 13% 20% 11% Inleverbox 30% 53% 25% Luisterboeken 7% 7% 6% Meer persoonlijke begeleiding 4% 4% 4% Iets anders 3% 6% 3% Tabel 9 maakt duidelijk dat: Een inleverbox het vaakst genoemd is (30%).Daarna volgt een leescafé (21%). Dit geldt voor zowel de leden als de niet-leden. Bij niet-leden scoort een studieruimte even hoog als een leescafé (beiden 17%). Er de minste behoefte is aan meer persoonlijke begeleiding (4%) en een gamezone (6%). De tweede extra vraag betreft de communicatiemiddelen, die de inwoners van Wijnegem gebruiken om op de hoogte te blijven van het vrijetijdsaanbod. Tabel 10 geeft de resultaten: Tabel 10: welk communicatiemiddel is handig om op de hoogte te blijven van het vrijetijdsaanbod? % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Website ( 54% 66% 52% Facebook 14% 19% 13% UiT in Wijnegem 33% 35% 33% Info Wijnegem 84% 72% 86% Flyers en affiches 25% 24% 26% Bode van Schoten 36% 27% 38% Lichtkrant 19% 17% 19% Persoonlijke attendering via 16% 22% 15% Elektronische nieuwsbrief 21% 29% 19% SMS 3% 3% 3% Persoonlijke brief of uitnodiging 22% 16% 24% Iets anders 2% 1% 2% Uit tabel 10 blijkt dat: 84% van de respondenten Info Wijnegem gebruikt om op de hoogte te blijven van het vrijetijdsaanbod. Zowel onder leden (72%) als onder niet-leden (86%) is dit verreweg de meest geraadpleegde informatiebron. 66% van de leden gebruikt wel eens de website van de gemeente om informatie te zoeken over het vrijetijdsaanbod. Onder de niet-leden is dit 52%. De bronnen Info Wijnegem, flyers en affiches, Bode van Schoten, lichtkranten en een persoonlijke brief of uitnodiging vaker genoemd zijn door niet-leden dan door leden. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 10

11 4. Resultaten marktonderzoek: volwassenen vanaf 18 jaar Uitleg resultaten In paragraaf komen de resultaten van het marktonderzoek voor achtereenvolgens informatieve boeken, informatieve tijdschriften, informatieve cd s en dvd s en informatief internet aan bod. Het gaat daarbij om zowel de vraag naar de verschillende soorten informatieve media (de marktomvang) als de rol die de bibliotheek speelt bij het vervullen van de behoeften aan deze media (het marktaandeel). In paragraaf 4.6 gebeurt hetzelfde voor de ontspannende media. Bijlage 1 licht de begrippen marktomvang en aandeel toe. In de paragrafen 4.7 tot en met 4.10 wordt vervolgens de marktomvang voor de verschillende media uitgesplitst naar de verschillende genres, zodat een specifieker beeld ontstaat van de marktvraag. Dit gebeurt in tabellen voor achtereenvolgens romangenres, tijdschriftengenres, muziekgenres en filmgenres. De grafieken tonen de resultaten voor de informatiegebieden volgens de ZiZo genre indeling. Dit is gebeurd met het oog op het ICB model voor Wijnegem, dat eveneens deze indeling volgt. In de grafieken en tabellen van dit rapport staan alleen de resultaten voor de hoofdcategorieën van de ZiZo structuur weergegeven. Dit is gebeurd omwille van de overzichtelijkheid. De gegevens over marktomvang en aandeel voor de subcategorieën van de indeling zijn echter wel berekend en zullen verwerkt worden in het ICB model van bibliotheek Wijnegem. In alle gevallen geldt dat eerst een grafiek de resultaten voor de totale steekproef geeft. In een tabel volgt daarna een uitsplitsing van de marktomvang naar leden en niet-leden. Het marktaandeel is niet uitgesplitst naar lidmaatschap omdat in principe geldt dat nietleden geen media lenen in de bibliotheek. De marktgegevens in de grafieken zijn uitgedrukt in percentages van de bevolking (marktomvang) of van de desbetreffende markt (marktaandeel). Met behulp van de bevolkingsgegevens van Wijnegem (in 2010 woonden er volwassenen vanaf 18 jaar in Wijnegem) zijn deze percentages omgerekend naar aantallen personen. Bijlage 2 geeft een overzicht van marktomvang en marktaandeel, uitgedrukt in personen. Elke combinatie van informatiecategorie en mediavorm (boek, tijdschrift, cd of dvd en internet) kent een eigen marktomvang en een eigen marktaandeel. Ook voor romans, ontspannende tijdschriften, muziek, films, games en ontspannend internet zijn de marktomvang en het marktaandeel bepaald. Iedere combinatie van marktomvang en marktaandeel geeft andere strategische opties voor de bibliotheek. Bibliotheek Wijnegem kan bijvoorbeeld een groot aandeel hebben op een grote of een kleine markt. De 1 ste situatie duidt op een goed inspelen op de vraag en de 2 de kan de vraag oproepen of er niet teveel aandacht is besteed aan een (te) kleine markt. Ook kan de bibliotheek een (te) klein aandeel hebben op een grote of op een kleine markt. In het eerste geval zijn er groeimogelijkheden en in het 2 de geval kan er sprake zijn van een kleine, maar beleidsmatig belangrijke doelgroep. Of juist van een markt waaraan terecht weinig aandacht is besteed. Bijlage 3 geeft een overzicht van de verschillende strategische adviezen op basis van de combinaties van marktomvang en marktaandeel. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 11

12 4.2. Informatieve boeken 67% van de volwassenen uit Wijnegem raadpleegt of leest wel eens een informatief boek (marktomvang). Van deze groep leent 14% wel eens een informatief boek in de bibliotheek (marktaandeel). Figuur 3 toont de marktomvang en aandeel van de informatieve (ZiZo) boekengenres: Figuur 3: marktomvang en aandeel bij informatieve boeken (n=702) De meeste vraag onder volwassenen is er naar informatieve boeken over: Landen (en reizen) (53%). Natuur en dagelijks leven (beiden 47%). De samenleving en wetenschap/techniek (beiden 37%). De marktaandelen zijn het grootst bij boeken over: Levensvisies (25%). Geschiedenis (24%). Vrije tijd en communicatie/talen (beiden 20%). Kunst (19%). Het hoge marktaandeel van 25% bij boeken over levensvisies wil zeggen dat van alle volwassenen uit Wijnegem, die wel eens een boek over levensvisies lezen, een kwart hierover ook wel eens een boek leent in de bibliotheek. Het marktaandeel wordt dus uitgedrukt als een percentage van de marktomvang. Omdat de markt voor boeken over levensvisies met 13% minder groot is dan andere markten, betreft het hoge marktaandeel in werkelijkheid slechts 243 volwassenen. Ter vergelijking: door de grotere markt (53%) bij landen komt een lager marktaandeel van 16% in absolute zin neer op 634 volwassenen. Bij het interpreteren van de gevonden marktaandelen moet dus ook altijd rekening gehouden worden met de marktomvang. In de grafieken staan marktomvang en aandeel daarom direct onder elkaar. Alle gevonden marktgegevens zijn omgerekend naar het absolute aantal volwassen inwoners. Bijlage 2 geeft hiervan een overzicht. Tabel 11 geeft een uitsplitsing van de marktomvang voor informatieve boeken naar leden en nietleden van de bibliotheek: Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 12

13 Tabel 11: marktomvang informatieve boeken uitgesplitst naar (niet) leden Boeken % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 13% 23% 11% de samenleving 37% 50% 35% opvoeding-onderwijs 27% 36% 26% wetenschap-techniek 37% 48% 35% de mens 34% 45% 32% vrijetijd 32% 50% 28% dagelijks leven 47% 57% 45% natuur 47% 50% 47% kunst 35% 52% 31% communicatie-talen 15% 23% 13% geschiedenis 17% 33% 14% landen 53% 68% 50% Voor de vraag naar informatieve boeken in Wijnegem geldt dat: Er bij zowel leden als niet-leden de meeste vraag is naar informatieve boeken over landen (68% en 50%). 57% van de leden wel eens een boek over dagelijks leven leest, 52% over kunst en 50% over de samenleving, vrij tijd of de natuur. Bij niet-leden komt informatie over de natuur op de tweede plaats (47%). Bibliotheekleden duidelijk vaker wel eens boeken lezen dan niet-leden. Dit geldt voor alle informatiedomeinen Informatieve tijdschriften 83% van de volwassenen uit Wijnegem leest wel eens een informatief tijdschrift (marktomvang). Van deze groep leent of leest 8% wel eens een informatief tijdschrift van of in de bibliotheek (marktaandeel). Figuur 4 geeft een overzicht van de marktomvang en marktaandelen op de verschillende informatiedomeinen: Figuur 4: marktgegevens informatieve tijdschriften (n=702) De vraag naar informatieve tijdschriften (83%) is onder volwassenen groter dan de vraag naar informatieve boeken (67%). De meeste vraag is er naar tijdschriften met informatie over: Landen (66%). Dagelijks leven (59%). De samenleving (57%). De natuur (55%). Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 13

14 De marktaandelen bij informatieve tijdschriften liggen lager dan bij informatieve boeken (8% tegenover 14%). De marktaandelen zijn het grootst bij tijdschriften over: Communicatie/talen (13%). Levensvisies, opvoeding/onderwijs en geschiedenis (allen 11%). Ook hier geldt dat een groot aandeel op een kleine markt leidt tot relatief weinig gebruikers. Zo is weliswaar het marktaandeel bij tijdschriften over communicatie/talen het grootst (13%), maar uitgedrukt in personen relatief klein (185 personen). Dit komt omdat de markt voor deze tijdschriften met personen in verhouding klein is. Omgekeerd betreft het kleinste marktaandeel bij tijdschriften over dagelijks leven (8%) 353 gebruikers. Dit komt omdat veel meer personen deze tijdschriften lezen (59%). Een procent van een grote markt is nu eenmaal meer mensen dan een procent van een kleine markt. Bijlage 2 geeft de marktomvang en marktaandeel van alle soorten informatieve tijdschriften in zowel percentages als personen. Tabel 12 geeft een uitsplitsing van de marktomvang voor informatieve tijdschriften naar leden en niet-leden van de bibliotheek: Tabel 12: marktomvang informatieve tijdschriften uitgesplitst naar (niet) leden Tijdschriften % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 15% 19% 14% de samenleving 57% 58% 57% opvoeding-onderwijs 33% 41% 32% wetenschap-techniek 49% 46% 49% de mens 53% 52% 54% vrijetijd 41% 50% 39% dagelijks leven 59% 59% 59% natuur 55% 51% 55% kunst 50% 50% 50% communicatie-talen 19% 24% 18% geschiedenis 20% 28% 19% landen 66% 70% 65% Voor de vraag naar informatieve tijdschriften in Wijnegem geldt dat: De vraag naar tijdschriften over landen het grootst is onder leden en niet-leden. Tijdschriften over dagelijks leven op de tweede plaats komen en tijdschriften over de samenleving op de derde plaats bij zowel leden als niet-leden. Tijdschriften met daarin informatie over levensvisies en communicatie/talen het minst gevraagd zijn. Dit geldt voor zowel leden als niet-leden. De vraag naar tijdschriften is onder niet-leden groter dan onder leden bij wetenschap/techniek, de mens en de natuur. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 14

15 4.4. Informatieve cd of dvd 14% van de volwassenen uit Wijnegem gebruikt wel eens een informatieve cd of dvd (marktomvang). Van deze groep leent 4% wel eens een informatieve dvd in de bibliotheek (marktaandeel). Figuur 5 toont marktomvang en -aandeel bij de verschillende soorten informatieve cd s en dvd s: Figuur 5: marktgegevens informatieve cd s en dvd s (n=702) 14% van de volwassenen in Wijnegem gebruikt wel eens een informatieve cd of dvd. De vraag naar deze media is hiermee veel kleiner dan de vraag naar informatieve boeken of tijdschriften (67% en 83%). De vraag is relatief het grootst bij informatieve cd s of dvd s over: Kunst (10%). Landen (6%). Dagelijks leven en de samenleving (beiden 5%). Van alle volwassenen gebruikers van informatieve cd of dvd s, doet 4% dit ook in de bibliotheek. De aandelen zijn het hoogst bij: Geschiedenis (19%). Levensvisies (17%). Wetenschap/techniek (14%). Tabel 13 geeft een uitsplitsing van de marktomvang naar leden en niet-leden van de bibliotheek: Tabel 13: marktomvang informatieve cd s en dvd s uitgesplitst naar (niet) leden Cd / dvd % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 2% 4% 1% de samenleving 5% 7% 5% opvoeding-onderwijs 2% 5% 1% wetenschap-techniek 3% 6% 2% de mens 4% 6% 3% vrijetijd 4% 6% 4% dagelijks leven 5% 7% 5% natuur 4% 8% 3% kunst 10% 15% 9% communicatie-talen 3% 5% 3% geschiedenis 2% 6% 2% landen 6% 9% 5% Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 15

16 Voor de vraag naar informatieve cd s en dvd s in Wijnegem geldt dat: De vraag naar cd s/dvd s over kunst het grootst is onder leden (15%) en niet-leden (9%). De vraag naar cd s/dvd s over andere onderwerpen bij de leden uiteenloopt van 4% tot en met 9% en bij niet-leden van 1% tot en met 5%. Leden maken meer gebruik van informatieve cd s en dvd s dan niet-leden. Dit geldt voor alle informatiedomeinen Informatief internetgebruik 84% van de volwassenen uit Wijnegem gebruikt wel eens internet om informatie op te zoeken (marktomvang). Van deze groep maakt 3% wel eens gebruik van internet in de bibliotheek (marktaandeel). De digitale bibliotheek is in Vlaanderen nog in ontwikkeling en kan alleen in een samenwerkingsvorm uitgroeien naar een goed gebruikte internet informatiebron. Dan zullen ook hier de marktaandelen flink kunnen stijgen, zo leren de Nederlandse marktonderzoeken. Figuur 6 geeft een overzicht van de marktomvang en marktaandelen bij de verschillende soorten informatief internetgebruik: Figuur 6: marktgegevens informatief internet (n=702) Volwassenen in Wijnegem gebruiken tegenwoordig vaker internet om informatie te vinden dan een boek of een tijdschrift (84% tegenover 67% en 83%). De vraag naar informatie op internet is dus net als bij informatieve boeken en tijdschriften zeer groot. De meeste vraag is er naar digitale informatie over de volgende onderwerpen: Landen (78%). Kunst (67%). Dagelijks leven (65%). De samenleving en wetenschap/techniek (beiden 62%). Hoewel bij de volwassenen de vraag naar informatie van internet de vraag naar informatieve boeken overtreft, is de positie van de bibliotheek bij informatief internet nog lang niet zo sterk als die bij informatieve boeken. Het totale marktaandeel bij informatief internet is 2%, terwijl dit aandeel bij informatieve boeken 14% bedraagt. Nederlandse marktonderzoekcijfers tonen aan dat er winst te behalen valt bij de marktaandelen voor informatief internet; zo stegen deze aandelen in Hengelo van maximaal 2% (internet t.b.v. cultuur) in 2001 tot 24% en 25% op de verschillende informatiedomeinen in Deze aandelen werden behaald via de eigen website, deelname aan de digitale vraagbaak al@din en bibliotheek.nl en internetten in de bibliotheek. Tabel 14 geeft een uitsplitsing van de marktomvang naar leden en niet-leden van de bibliotheek bij informatief internet: Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 16

17 Tabel 14: marktomvang informatief internetgebruik uitgesplitst naar (niet) leden Internet % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden algemeen/opzoek nb nb nb nb nb nb levensvisies 15% 26% 13% de samenleving 62% 70% 61% opvoeding-onderwijs 41% 54% 39% wetenschap-techniek 62% 66% 61% de mens 54% 60% 53% vrijetijd 51% 63% 48% dagelijks leven 65% 70% 64% natuur 56% 59% 55% kunst 67% 77% 65% communicatie-talen 19% 31% 16% geschiedenis 22% 35% 19% landen 78% 82% 77% Voor de vraag naar informatief internet in Wijnegem geldt dat: Onder zowel bibliotheekleden als niet-leden de vraag het grootst is naar internet t.b.v. informatie over landen. De vraag naar internet informatie over kunst komt op de tweede plaats bij zowel leden als niet-leden. Leden in verhouding vaker het internet gebruiken om informatie te vinden Ontspannende media Figuur 7 geeft een overzicht van de marktomvang en marktaandelen bij ontspannende media. Hieronder worden verstaan: romans, ontspannende tijdschriften, strips, muziek, films, games en ontspannend internetgebruik: Figuur 7: marktgegevens ontspannende media (n=702) De vraag naar ontspannende media is onder de volwassenen in Wijnegem doorgaans groot: 77% leest wel eens een roman. 47% leest wel eens een ontspannend tijdschrift. 23% leest wel eens een strip. 84% luistert wel eens naar een muziek cd of dvd. 66% kijkt wel eens naar een film op dvd. 50% gebruikt wel eens internet ter ontspanning. 28% speelt wel eens een game. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 17

18 De positie die de bibliotheek inneemt is bij romans redelijk. Kleinere aandelen zijn er bij de andere media. Dit blijkt uit de volgende marktaandelen: 16% bij romans. 4% bij ontspannende tijdschriften. 7% bij strips. 4% bij muziek cd s of dvd s. 6% bij films op dvd. 2% bij ontspannend internet. 2% bij games. Het redelijke marktaandeel op de grote markt voor romans vereist een andere strategie van de bibliotheek dan de lagere marktaandelen op de eveneens grote markten voor audiovisuele en digitale ontspannende media. Bijlage 3 geeft een overzicht van de verschillende adviezen, behorende bij verschillende combinaties van marktomvang en marktaandeel. Tabel 15 splitst de marktomvang van ontspannende media uit naar leden en niet-leden: Tabel 15: marktomvang ontspannende media uitgesplitst naar (niet) leden ontspannende media % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden romans 77% 95% 74% ontspannende tijdschriften 47% 42% 48% strips 23% 25% 23% muziek cd of dvd 84% 84% 84% film op dvd 66% 74% 65% ontspannend internet 50% 58% 48% games 28% 31% 27% Voor de vraag naar ontspannende media in Wijnegem geldt dat: De vraag naar muziek cd s of dvd s (84%) het grootst is, gevolgd door de vraag naar romans (77%) en films (66%). De vraag naar games en strips het kleinste is voor zowel leden als niet-leden. De vraag naar romans, strips, films op dvd, ontspannend internet en games onder leden groter is dan onder niet-bibliotheekleden Uitsplitsing romangenres Tabel 16 geeft een beeld van de vraag naar de verschillende romangenres: Tabel 16: vraag naar romangenres uitgesplitst naar (niet) leden type romans % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden (Auto) biografische literatuur 18% 30% 16% Politieke, sociale of psychologische literatuur 14% 26% 12% Waar gebeurd 36% 48% 34% Andere literatuur 25% 42% 22% Familie- of streekroman 18% 30% 16% Romantisch verhaal, chicklit of doktersroman 19% 27% 17% Detective of thriller 40% 56% 37% Spionage-, avonturenroman en/of oorlogsroman 27% 33% 26% Horror- of griezelverhaal 11% 9% 11% Sciencefiction of fantasy 14% 14% 14% Gelegenheidsromans 8% 8% 7% soort romans Poëzie of toneel 11% 17% 10% Strip 23% 25% 23% Makkelijk lezen boek 24% 29% 23% Roman in een andere taal 18% 24% 17% Groteletterboek 3% 3% 4% Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 18

19 Voor de vraag naar de verschillende types romans in Wijnegem geldt dat: De vraag naar detectives / thrillers (40%) en waargebeurde verhalen (36%) het grootst is. De meeste vraag bij zowel leden als niet-leden er is naar detectives en thrillers en waargebeurde verhalen. De markt voor gelegenheidsromans en voor horror- en griezelverhalen het kleinst is. Ook dit geldt voor zowel leden als niet-leden. Leden alle typen romans vaker lezen dan niet-leden (m.u.v. horror- en griezelverhalen en sciencefiction en fantasy). Voor de vraag naar de verschillende soorten romans in Wijnegem geldt dat: Makkelijk lezen boeken het meest worden gelezen (24%). Niet-leden lezen overigens even vaak strips als Makkelijk Lezen boeken. Bij de hoge cijfers voor makkelijk lezen boeken moet opgemerkt worden dat verwarring tussen het keurmerk makkelijk lezen en het concept vlot leesbaar voor vertekening kan zorgen. Groteletterboeken bestemd zijn voor een beperkte maar groeiende, oudere doelgroep slechtzienden. Alle soorten romans vaker door leden dan door niet-leden worden gelezen (met uitzondering van groteletterboeken) Uitsplitsing tijdschriftengenres Tabel 17 geeft een beeld van de vraag naar de verschillende tijdschriftengenres: Tabel 17: vraag naar tijdschriftengenres uitgesplitst naar (niet) leden tijdschriftengenre % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Damesbladen of glossy's 34% 34% 34% Roddelbladen 30% 23% 32% Reis- en recreatiebladen 35% 37% 34% Woon- en tuinbladen 35% 32% 36% Bladen over gezondheid, kinderen of psychologie 25% 23% 25% Bladen over koken en wijn 32% 24% 33% Computer- of sportbladen 20% 18% 20% Actualiteit en/of algemene tijdschriften 47% 51% 47% Een ander tijdschrift 8% 13% 15% Voor de vraag naar de verschillende tijdschriftengenres in Wijnegem geldt dat: Tijdschriften over de actualiteit of algemene tijdschriften (47%) het meest worden gelezen, gevolgd door reis- en recreatiebladen en woon- en tuinbladen (beiden 35%). Er de minste vraag is naar computer- of sportbladen (20%) en andere tijdschriften (8%). Niet-leden in vergelijking met leden vaker roddelbladen, woon- en tuinbladen, bladen over gezondheid, kinderen of psychologie, bladen over koken en wijn, computer- of sportbladen en andere tijdschriften lezen Uitsplitsing muziekgenres Slechts 10% van de volwassen inwoners uit Wijnegem zegt nooit naar muziek te luisteren. 83% van de volwassenen luistert wel eens naar een muziek cd en 20% naar muziek op een dvd. 34% luistert verder wel eens naar muziek in mp3-formaat en 35% naar muziek via internet of streaming. Tabel 18 geeft een beeld van de vraag naar de verschillende muziekgenres: Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 19

20 Tabel 18: vraag naar muziekgenres uitgesplitst naar (niet) leden muziekgenre % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Filmmuziek of musical 33% 45% 30% Klassieke muziek 41% 43% 41% Jazz, blues, folk of country 29% 36% 28% Volks- en/of wereldmuziek 24% 31% 23% Nederlandstalige muziek 43% 45% 42% Popmuziek 57% 68% 55% Instrumentaal 21% 27% 20% Kinder- of jeugdliedjes 10% 12% 10% Ander muziekgenre 5% 5% 5% Voor de vraag naar de muziekgenres in Wijnegem geldt dat: De meeste mensen luisteren naar popmuziek, Nederlandstalige muziek en klassieke muziek. Er de minste vraag is naar kinder- of jeugdliedjes (10%) en andere dan de genoemde muziekgenres (5%). Leden beluisteren alle genres in verhouding vaker dan niet-leden (m.u.v. andere dan de genoemde genres) Uitsplitsing filmgenres op dvd Tabel 19 geeft een overzicht van de vraag naar de verschillende filmgenres op dvd: Tabel 19: vraag naar filmgenres op dvd uitgesplitst naar (niet) leden filmgenre % totaal % leden % niet-leden n totaal n leden n niet-leden Actie- of avonturenfilm 49% 51% 49% Teken- of animatiefilm 26% 33% 24% Biografische film en/of waar gebeurd 33% 42% 31% Detective, thriller of misdaadfilm 42% 49% 41% Erotische film 3% 6% 3% Historische film 25% 32% 23% Horror- of griezelfilm 14% 10% 14% Komedie of humoristische film 42% 49% 40% Muziekfilm of musical 28% 29% 28% Oorlogsfilm 23% 27% 22% Politieke of sociale film en/of wereldcinema 16% 24% 14% Romantische film 42% 46% 41% Sciencefiction of fantasy 20% 19% 20% Ander filmgenre 2% 1% 2% Voor de vraag naar de filmgenres op dvd in Wijnegem geldt dat: De meeste mensen kijken naar actie- of avonturenfilms (49%), detectives, thrillers of misdaadfilms, komedie of humoristische films en romantische films (allen 42%). Er de minste vraag is naar andere filmgenres (2%) en erotische films (3%). M.u.v. horror- en griezelfilms, sciencefiction en fantasy en andere films, worden alle genres vaker bekeken door leden dan door niet-leden. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 20

21 5. De functie van de bibliotheek bij informatie en ontspanning. In dit hoofdstuk belichten we twee voor bibliotheken belangrijke onderwerpen: 1. De informatieve functie in het internet tijdperk. 2. De rol van de bibliotheek bij muziek, film en games De functie van de bibliotheek bij informatie Bibliotheken hebben door het uitlenen en in de bibliotheek raadpleegbaar maken van boeken een belangrijke rol gespeeld om informatie voor burgers laagdrempelig toegankelijk te maken. Er gebruiken nu zoveel burgers regelmatig internet dat de vraag rijst of internet de informatieve functie van andere media heeft overgenomen. Met mobiel internet is digitale informatie overal te raadplegen. Dat lijkt voor gebruikers gemakkelijker dan lenen van boeken of tijdschriften. Tabel 20 geeft een eerste beeld van de positie van internet ten opzichte van andere media: Tabel 20: % gebruikers vanaf 18 jaar van 4 media bij 4 informatiedomeinen informatiedomein 1 : Boek Tijdschrift Internet Cd/dvd/blu ray vrije tijd 52% 67% 81% 6% de mens 42% 69% 76% 4% algemeen 45% 63% 76% 3% cultuur 35% 50% 67% 10% Tabel 20 maakt duidelijk dat de meeste inwoners van Wijnegem inmiddels internet gebruiken als informatiebron. De rol van informatieve boeken en tijdschriften is echter nog niet uitgespeeld, getuige de nog altijd hoge percentages gebruikers. Opmerkelijk minder mensen gebruiken cdrom s, dvd s of blu ray als informatiebron. De hoge percentages gebruikers suggereren dat internet zowel een informatiebron is naast boeken en tijdschriften, maar ook steeds meer een vervanger van deze media. Om te kijken in hoeverre dit het geval is geeft tabel 21 een overzicht van het percentage raadplegers van informatieve boeken, dat ook internet of een tijdschrift raadpleegt. Om het beeld te completeren van multimediagebruik tonen we ook het percentage internetgebruikers, dat daarnaast ook (en dus niet in plaats van) een informatief boek of een tijdschrift raadpleegt: Tabel 21: % informatieve boekenlezers dat ook een tijdschrift of internet raadpleegt en % internetters dat ook een informatief boek of tijdschrift raadpleegt informatiedomein: naast boek gebruik van: naast internet gebruik van: Internet Tijdschrift Boek Tijdschrift vrije tijd 85% 74% 54% 67% de mens 79% 79% 44% 69% algemeen 80% 72% 46% 62% cultuur 73% 60% 35% 51% 1 Onder het informatiedomein vrije tijd vallen de categorieën: sport en spel, België, landen (bijv. voor vakanties), creatief bezig (bijv. handenwerken), eten, drinken of koken, planten of tuin, (huis-) dieren, wonen en bladmuziek. Onder de mens vallen: geld en werk, lichaam en gezondheid, kinderen en opvoeding, relaties, seksualiteit en man/vrouw, gedrag (problemen) en psychologie, kleding, uiterlijk en huishouden, de samenleving (bijv. welzijn), opleidingen en onderwijs, communicatie en talen, media. Onder algemeen vallen: economie en bedrijf, wetenschap en techniek, aarde, weer, heelal en ruimtevaart, natuur en milieu, religie en spiritualiteit, filosofie, geschiedenis, de eigen gemeente, computers en internet, verkeer, rijbewijs, auto s motoren, politiek en overheid. Onder cultuur vallen: kunststromingen en geschiedenis, architectuur en monumenten, teken, schilder en beeldhouwkunst, zelf kunst te maken, fotografie en foto s/films maken, muziek, film, theater of dans, literatuur. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 21

22 Tabel 21 maakt duidelijk dat 73%-85% van de lezers / raadplegers van een informatief boek ook informatief internet gebruikt. Iets minder combinaties zijn er met tijdschriften. Andersom gebruikt 35%-54% van de internetters ook een informatief boek en 51%-67% een informatief tijdschrift. Er zijn dus veel informatieve internetters, die nooit een informatief boek raadplegen. Van de informatieve boekenlezers gebruiken grote groepen daarnaast ook informatief internet. Het informatieve internetgebruik lijkt daarom zowel een aanvullende als een vervangende functie te hebben. Een derde vraag is of het profiel van de informatieve internetter verschilt van het profiel van de mensen die een boek of tijdschrift raadplegen. Tabel 22 zet deze profielen naast elkaar: Tabel 22: profielen van gebruikers van informatieve boeken, tijdschriften en internet persoonskenmerk: leest informatief boek leest informatief tijdschrift gebruikt internet ter info vrouw 61% 58% 57% man 39% 42% 43% studeert/gaat naar school 9% 7% 8% betaald werk 49% 45% 54% pensioen 26% 34% 23% anders 16% 13% 16% geen of lager onderwijs 4% 5% 2% lager secundair onderwijs 14% 17% 17% hoger secundair onderwijs 40% 40% 40% hogere studies 42% 38% 41% 20 jaar of jonger 7% 6% 6% jaar 12% 12% 16% jaar 17% 14% 17% jaar 25% 19% 22% jaar 16% 18% 19% jaar 10% 12% 11% ouder dan 70 jaar 13% 20% 9% lid van de bibliotheek 19% 15% 17% Het aandeel mannen is onder de informatieve internetters groter dan onder de lezers van met name informatieve boeken. Daarnaast is het percentage bibliotheekleden onder de informatieve boekenlezers groter dan onder de gebruikers van informatief internet en zeker informatieve tijdschriften. Onder de informatieve tijdschriftenlezers zijn relatief de meeste mensen gepensioneerd, terwijl het aandeel werkenden het grootst is onder de informatieve internetters de rol van de bibliotheek bij muziek, film en games Om een basis te bieden voor collectie en andere beleidsbeslissingen vanuit vraagoogpunt diept deze paragraaf de vraag naar muziek, film en games verder uit. Tabel 23 geeft een 1 ste beeld: Tabel 23: % gebruikers vanaf 18 jaar van muziek cd/dvd, mp3, film op dvd, spel cd en spelcomputers Muziek cd Muziek dvd Muziek op mp3 Film op dvd spel cd spelcomputer 83% 20% 34% 66% 11% 21% Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 22

23 Tabel 23 laat zien dat uit vraagoogpunt vooral muziek cd s en films op dvd interessant zijn. De tabel maakt ook duidelijk dat muziek op mp3 inmiddels aardig is ingeburgerd. Games lijken minder gevraagd. Bij muziek speelt een soortgelijke discussie als bij informatie op internet. Hier wordt (downloaden van muziek voor) mp3 steeds meer als een vervanger gezien van de muziek cd en in mindere mate de muziek dvd. Tabel 24 toont het percentage luisteraars naar muziek cd s / dvd s dat luistert naar muziek op het mp3-formaat: Tabel 24: % luisteraars naar muziek cd s/dvd s die ook naar mp3 luisteren en vice versa Luistert mp3 muziek Luistert muziek cd of dvd Luisteraars van muziek cd s/dvd s 36% 100% Luisteraars van mp3-muziek 100% 89% Tabel 24 laat zien dat 36% van de luisteraars van muziek cd s en dvd s ook naar muziek op mp3 luistert. Andersom geldt dat 89% van de luisteraars van mp3-muziek ook naar een muziek cd of dvd luistert. Er zijn dus veel meer volwassenen die alleen naar muziek cd s/dvd s luisteren dan mensen die alleen het mp3-formaat gebruiken. Voor de volwassenen geldt dat mp3-muziek eerder een aanvulling is op het gebruik van muziek cd s en dvd s dan een vervanging ervan. Veelal wordt verondersteld dat games en muziek op mp3 van jongeren is. Tabel 25 geeft inzicht in de profielen van de gebruikers van deze ontspannende media: Tabel 25: profielen van gebruikers van muziekluisteraars, kijkers naar film op dvd en gamers persoonskenmerk: luistert muziek cd luistert muziek dvd luistert mp 3 muziek kijkt films op dvd speelt games vrouw 58% 61% 56% 58% 43% man 42% 39% 44% 42% 57% studeert/gaat naar school 4% 1% 15% 9% 12% betaald werk 51% 57% 62% 53% 65% pensioen 31% 31% 8% 21% 13% anders 14% 11% 15% 17% 10% geen of lager onderwijs 4% 3% 1% 3% 2% lager secundair onderwijs 18% 23% 9% 16% 16% hoger secundair onderwijs 41% 42% 40% 39% 42% hogere studies 38% 32% 50% 42% 40% 20 jaar of jonger 3% 1% 13% 8% 11% jaar 14% 15% 31% 19% 24% jaar 15% 6% 19% 15% 26% jaar 23% 23% 21% 22% 17% jaar 18% 28% 10% 18% 11% jaar 10% 12% 3% 8% 5% ouder dan 70 jaar 17% 15% 3% 10% 6% lid van de bibliotheek 16% 12% 21% 18% 16% Tabel 25 toont dat gebruikers van games in verhouding vaker mannen zijn. Gebruikers van films op dvd en met name mp3 muziek en games zijn in verhouding duidelijk vaker jonger dan 40 jaar. Het aandeel studenten is in deze groepen ook aanmerkelijk groter. Luisteraars van mp3 muziek zijn verder relatief hoger opgeleid en luisteraars naar muziek dvd s vaker lager opgeleid. Luisteraars naar muziek dvd s zijn relatief veel minder vaak lid van de bibliotheek en luisteraars van mp3 muziek zijn relatief vaak lid van de bibliotheek. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 23

24 Samenvatting van het marktonderzoek onder volwassenen. Aanleiding en doelstelling Het marktonderzoek is primair bedoeld om de keuzes in het eigen integrale collectieplan te baseren op informatie over de vraag en publieksbereik in het eigen werkgebied. Doel van het onderzoek is een actueel inzicht voor bibliotheek en gemeente in: 1. Omvang en samenstelling van de vraag naar bibliotheekdiensten in het werkgebied van de bibliotheek, uitgesplitst naar leden en niet-leden. 2. Het (publiek) bereik dat de bibliotheek op haar kernfuncties realiseert. Methode Een deel van de respondenten is digitaal geworven via een uitnodiging per mail naar de volwassen leden van de bibliotheek. Deze leden ontvingen in de mail een link naar de digitale vragenlijst. Daarnaast stond er een link naar de vragenlijst op de website van de gemeente en van de bibliotheek. Aanvullend hebben contactpersonen van verenigingen uit Wijnegem hun leden de uitnodiging om deel te nemen aan het onderzoek toegestuurd. Om niet-leden te werven zijn per post vragenlijsten en antwoordenveloppen gestuurd naar 1500 niet-leden uit het bevolkingsregister van Wijnegem. Uiteindelijk hebben 702 volwassenen uit Wijnegem een vragenlijst ingevuld. Hierbij zitten 350 leden van de bibliotheek en 352 niet-leden. Er heeft herweging naar bibliotheekbezoek plaatsgevonden (niet-leden krijgen dan een weegfactor). Er was een sterke oververtegenwoordiging van senioren in de steekproef. Daarom is na overleg met de bibliotheek besloten ook te herwegen naar leeftijd. Steekproefprofiel De steekproef bestaat voor 58% uit vrouwen en voor 42% uit mannen. De leeftijdsgroepen jaar (19%) en 70 jaar en ouder (19%) zijn het beste vertegenwoordigd. Met name onder de niet-leden zitten relatief veel 70-plussers (21%). Door de herweging naar leeftijd komt de verdeling precies overeen met de daadwerkelijke verhouding in Wijnegem. 46% heeft betaald werk. Bij leden is dit 56% en bij de niet-leden slechts 44%. Een grote groep niet-leden is met (pre)pensioen (33%). Ook hieruit blijkt het grote aandeel van ouderen onder de niet-leden. 73% woont samen. Hiervan heeft meer dan de helft geen (thuiswonende) kinderen. 74% heeft hoger secundair onderwijs of een hogere opleiding gevolgd. De populairste culturele uitstapjes zijn die naar de bioscoop (54%), theatervoorstellingen (48%), musea en tentoonstellingen (43%) en (pop)muziekconcerten (37%). 17% is lid van de bibliotheek en 21% is lid of gebruiker van de bibliotheek. Van de bibliotheekbezoekers bezoekt 89% de bibliotheek Wijnegem wel eens. De bibliotheken in Antwerpen(12%), Schoten (10%) en Deurne (9%) worden daarna het vaakst bezocht. De belangrijkste redenen om de bibliotheek niet te bezoeken zijn het feit dat men liever elders dan in de bibliotheek internet, dat men liever koopt in plaats van leent en dat men weinig tijd heeft om naar de bibliotheek te gaan. Het percentage bezoekers, dat komt om een bepaalde reden, is het grootst bij: - het lenen van een roman (61% van de bezoekers) - het lenen van een informatief boek (51% van de bezoekers) - het lezen van een krant of tijdschrift (28% van de bezoekers) - het lenen van een film of serie op dvd (21% van de bezoekers) - het lenen van een muziek-cd of -dvd (16% van de bezoekers) 8% van de bezoekers komt wekelijks of vaker in de bibliotheek en 41% komt minder dan maandelijks. 12% zoekt wel eens informatie over de bibliotheek op de gemeentelijke website (66% van de leden). Men doet dit dan voornamelijk om: - informatie over de openingsuren of sluitingsdagen op te zoeken - media te reserveren of verlengen - informatie over de collectie op te zoeken De populairste openingstijden zijn zaterdagochtend, maandagavond en woensdagmiddag. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 24

25 De vraag naar producten en diensten van de bibliotheek (marktomvang): Uit het marktonderzoek blijkt dat vanaf 18 jaar in Wijnegem de meeste vraag is naar: Informatie van internet (84%) en specifiek naar de ZiZo hoofdcategorieën: digitale informatie over landen (78%) digitale informatie over kunst (67%) digitale informatie over dagelijks leven (65%) Muziek cd / dvd (84%) en specifiek naar de genres of soorten: popmuziek (57%) Nederlandstalige muziek (43%) klassieke muziek (41%) Informatieve tijdschriften (83%) en specifiek naar de ZiZo hoofdcategorieën: tijdschriften over landen (66%) tijdschriften over dagelijks leven (59%) tijdschriften over de samenleving (57%) Romans (77%) en specifiek naar de genres of soorten: detectives of thrillers (40%) waargebeurde verhalen (36%) spionage-, avonturen- en/of oorlogsromans (27%) Informatieve boeken (67%) en specifiek naar de ZiZo hoofdcategorieën: boeken over landen (53%) boeken over natuur (47%) boeken over dagelijks leven (47%) Film op dvd (66%) en specifiek de genres: actie- of avonturenfilm (49%) detective, thriller of misdaadfilm (42%) komedie of humoristische film (42%) romantische film (42%) Ontspannend internet (50%) De ontspannende algemene tijdschriften over actualiteiten (47%), reis- en recreatiebladen (35%), woon- en tuinbladen (35%) en damesbladen of glossy s (34%) Bovenstaande (deel) markten zijn het interessantst uit het oogpunt van de lokale vraag in Wijnegem. De minste behoefte (minder dan 15%) is er aan: De typen en soorten romans: politieke, sociale of psychologische literatuur (14%) horror- of griezelverhalen (11%) science fiction en fantasy (14%) gelegenheidsromans (8%) poëzie of toneel (11%) grote letterboeken (3%) Informatieve boeken in de ZiZo hoofdcategorie: levensvisies (13%) Het muziekgenre: kinder- of jeugdliedjes (10%) De filmgenres: erotische films (3%) horror- of griezelfilms (14%) Informatieve cd s en dvd s in alle ZiZo hoofdcategorieën (van 2% tot en met 10%) Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 25

26 Waar staat Bibliotheek Wijnegem in 2011? Het marktonderzoek informeert ook over het marktaandeel of publieksbereik dat de bibliotheek bij de verschillende kernfuncties met haar dienstverlening behaalt. Het marktaandeel is het percentage klanten van de bibliotheek op de diverse (deel) markten. a. Gebruik van de bibliotheek. Het aantal leden en leners bedraagt 17% van alle inwoners vanaf 18 jaar. Mensen willen anno 2011 met diverse media geïnformeerd worden over uiteenlopende onderwerpen. Dan blijkt dat de sterkte van de bibliotheek nog steeds ligt bij boeken. Het grootste deel van de bibliotheekbezoekers leent romans of informatieve boeken. Figuur A en B tonen het percentage bezoekers, dat gebruik maakt van de verschillende soorten dienstverlening van de bibliotheek: Figuur A: % bezoekers dat genoemde media leent in de bibliotheek (n=360) Figuur B: % bezoekers dat om andere redenen in de bibliotheek kwam (n=360) b. Marktpositie van de bibliotheek. Het marktonderzoek laat zien hoeveel mensen gebruik maken van de bibliotheek voor informatie, ontspanning en cultuur en welke media zij daarbij gebruiken. Hierdoor is het marktaandeel (zie bijlage 1) op de diverse (deel) markten van de bibliotheek in kaart gebracht. Het ruime gebruik van de collectie boeken vertaalt zich in een (relatief) groot marktaandeel. Ongeveer 14% van de informatieve boekenlezers vanaf 18 jaar weet de bibliotheek te vinden. De marktaandelen variëren hier van 9% bij boeken over verkeer en vervoer (onderdeel van wetenschap-techniek ) tot en met 29% bij toegepaste kunst (onderdeel van kunst ). Dit geldt ook bij romans: 16% van de romanlezers stilt de leeshonger met romans uit de bibliotheek. Bij de lezers van diverse soorten serieuze literatuur is dat gemiddeld 18% op redelijk grote tot grote markten. Hiermee vervult de bibliotheek deels haar culturele taak. Bij de overige genres varieert het marktaandeel van bibliotheek Wijnegem van 7% bij strips (23% marktomvang) tot 24% bij familie- en streekromans (18% marktomvang). Bij tijdschriften heeft bibliotheek Wijnegem een uit te bouwen positie. De marktaandelen variëren hier van 8% (bladen over dagelijks leven) tot en met 13% (tijdschriften over communicatie en talen). Bibliotheek Wijnegem behaalt bij informatieve cd-rom s/dvd s marktaandelen, die uiteenlopen van 4% bij informatieve cd-rom s en dvd s over kunst tot en met 19% bij cd-rom s en dvd s over geschiedenis. Voor alle informatiedomeinen geldt dat de markt voor cd-rom s en dvd s niet groot is. Bijna iedereen luistert naar muziek (90%) op cd, dvd of in mp3-formaat en een grote groep kijkt naar films op dvd (66%). Dit zijn dus ook voor de bibliotheek aantrekkelijke markten. Bibliotheek Wijnegem behaalt marktaandelen van 4% bij muziek cd s en dvd s en 6% bij films op dvd. De markt voor games is opmerkelijk kleiner. Het marktaandeel bij games is slechts 2%. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 26

27 Bij informatie van internet is nog een wereld te winnen. Het huidige marktaandeel van 3% is bepaald op basis van het internetgebruik in de bibliotheek. Dit ontwikkelt zich echter meer tot voorziening voor doelgroepen, die thuis of op hun werk internet ontberen of voor bezoekers die vaker naar de bibliotheek gaan en daar langer blijven voor bijvoorbeeld het uitwerken van opdrachten voor school. Het gezamenlijk in de sector opbouwen van een digitale bibliotheek is waarschijnlijk effectiever. In Nederland heeft de opbouw van bibliotheek.nl, met diensten zoals de digitale vraagbaak van de bibliotheek en schoolbieb, tot een verhoging van het marktaandeel van de bibliotheek geleid tot ongeveer 25% 2. Figuur C geeft een overzicht van marktomvang en marktaandelen van alle media: Figuur C: marktomvang en marktaandeel alle media (n=702) 2 Bron: marktonderzoek Bibliotheek Hengelo Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 27

28 Bijlage 1: de termen marktomvang en marktaandeel verklaard De volgende figuur licht de begrippen marktomvang en marktaandeel grafisch toe: A B A = Marktomvang B = Marktaandeel Hieronder geven wij als voorbeeld de markt voor boeken over de mens in Wijnegem. De marktomvang (A) meet de vraag in het werkgebied van de onderzochte bibliotheek. Dat wordt apart gemeten voor verschillende onderwerpen en genres en voor diverse media. Zo blijkt uit het marktonderzoek dat 34% van de volwassenen wel eens een boek over de mens leest. In het werkgebied van bibliotheek Wijnegem woonden in volwassenen vanaf 18 jaar. Dit houdt in dat in totaal volwassenen (=34% van volwassenen) deze boeken lezen. Het marktaandeel (B) is het percentage lezers van boeken over de mens, dat een dergelijk boek ook daadwerkelijk leent van de bibliotheek. In Wijnegem blijkt dat 17% van de volwassenen, die hierover wel eens een boek lezen, boeken over de mens lenen van de bibliotheek. Dit komt overeen met 432 (17% van 2.542) volwassenen. Het marktaandeel wordt dus uitgedrukt als percentage van de marktomvang. Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 28

29 Bijlage 2: marktomvang en marktaandeel in procenten en absolute aantallen (personen) Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 29

30 Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 30

31 Marktonderzoek / Bibliotheek Wijnegem / volwassenen vanaf 18 jaar / juni 2011 / HL & RN 31