Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3 Samenvatting door S woorden 1 februari ,8 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer 3.1 Wat is politiek? Politiek = manier waarop een land bestuurd wordt. Je krijgt met verschillende zaken te maken. Openbare orde en veiligheid; inzet van politieagenten. Buitenlandse betrekkingen; uitzenden van militairen Infrastructuur; aanleg van een autoweg. Welvaart; zorgen voor werkgelegenheid voor jongeren Welzijn; wegwerken van wachtlijsten bij ziekenhuizen Onderwijs; veranderen van exameneisen. Voor het realiseren van deze plannen betalen burgers belasting. Maar daartegenover staat dat we wel mogen stemmen. Democratie = een staatsvorm waarbij de bevolking (in)direct invloed uitoefent op de politieke besluitvorming. De oudst bekende is de directe democratie, in Athene. Nederland heeft een indirecte democratie; met vertegenwoordigers. We spreken ook wel van een parlementaire democratie. In 1848 kregen we een democratie, in 1919 kwam er algemeen kiesrecht. Voor een goed functionerende democratie zijn regels nodig. Deze regels zijn vastgelegd in de grondwet. Burgers hebben politieke grondrechten. Iedereen heeft stemrecht, je kunt een partij oprichten, je mag demonstreren. Ook zijn regels voor politieke besluitvorming zijn wettelijk afgelegd. Leden van Staten-Generaal (1 e +2 e Kamer) worden gekozen door geheime stemming. Wetten worden vastgesteld door de regering en Staten-Generaal. Er zijn ook regels voor de vrije media. Geen toestemming nodig voor publicaties of uitzendingen. In Saudi-Arabië is er sprake van een dictatuur / autocratie; een persoon alle macht. Fascisten zijn zeer nationalistisch en wijzen de democratie af. Iran is een religieuze dictatuur, gebaseerd op de islamitische wetgeving (sharia). In andere landen is soms sprake van en militaire dictatuur; het leger heeft de macht. Dictaturen komen meestal tot stand na een revolutie. Kenmerken ervan zijn: De gehele politieke macht is in handen van een kleine groep. Grondrechten worden niet beschermd. Er is geen vrije pers (controle van media = censuur). Oppositiepartijen zijn verboden. Er is een grote politieke rol voor de militairen Er is sprake van verkiezingsfraude. 3.2 Politieke stromingen Pagina 1 van 8

2 Veel politieke partijen ontstaan vanuit een politieke stroming of ideologie. Dat is een samenhangend geheel van ideeën over de mens en de gewenste inrichting van de samenleving. Een ideologie heeft ideeën op het gebied van Normen en waarden; hoeveel persoonlijke vrijheid moeten we toestaan? Sociaaleconomische verhoudingen; wat is rechtvaardige verdeling van de welvaart? Machtsverdeling in de samenleving; werknemers meer te zeggen krijgen? Nederland kent 3 grote ideologieën; liberalisme, socialisme en confessionalisme. Progressief betekent vooruitstrevend, de maatschappij willen veranderen. Conservatief betekent behoudend, benadrukken wat al bereikt is, en in orde houden. Als conservatieven nog verder gaan en regels van vroeger terug willen, is dat reactionair Ook is er in de politiek een groot verschil tussen linkse en rechtse partijen Bij links en rechts gaat het vooral om de visies op de rol van de overheid binnen de sociaaleconomische verhoudingen. Rechts Eigen verantwoordelijkheid Vrijheid van de mensen Bedrijven eigen zaken regelen Overheid passief opstellen Optreden wanneer nodig Vb: VVD & PVV Links Gelijkwaardigheid Iedereen gelijke kansen Overheid actief opstellen Om zwakken te beschermen. Studiefinanciering Vb: PvdA, SP, GroenLinks Sommige partijen hebben linkse en rechts standpunten, ze zijn het politieke midden. Voorbeelden zijn CDA, ChristenUnie en D66. De liberale stroming ontstond eind 18 e eeuw in de Franse Revolutie. Kooplieden wilden hun ideaal (persoonlijke + economische vrijheid) zonder hoge belastingen. Toen de liberalen de politieke macht kregen, werden ze steeds conservatiever. Ook nu vinden liberalen vrijheid nog steeds belangrijk, ze willen vrijemarkteconomie. De liberalen accepteren de verzorgingsstaat onder 3 voorwaarden. De vrijemarkteconomie komt niet in gevaar Mensen dragen zelf verantwoordelijkheid voor hun situatie De uitkeringen blijven zo laag mogelijk.. In ons land is de VVD de grootste liberale partij. Progressieve liberalen zijn D66 en GL. Het socialisme ontstond in de 19 e eeuw door slechte werkomstandigheden van arbeiders. Ze wilden een einde maken aan armoede en ongelijkheid. Communisten (marxisten) wilden alle macht door een revolutie Sociaaldemocraten wilden met verkiezingen zorgen voor goede wetgeving. De hedendaagse socialisten noemen we sociaaldemocraten. Ze zijn voor de verzorgingsstaat, dan zijn grondrechten wettelijk vastgelegd. De grootste sociaaldemocratische partij is de PvdA. Het confessionalisme als politieke stroming baseert zich op het geloof, geloofsovertuiging Pagina 2 van 8

3 In Nederland gaat het dan om het christendom, de christendemocraten. De huidige christendemocraten willen: Harmonie tussen organisaties, burgers en de overheid. Gespreide verantwoordelijkheid, verantwoordelijk voor elkaars welzijn. Naastenliefde, we moeten zorgen voor elkaar Rentmeesterschap, de mensen moeten goed voor de aarde zorgen. Ze streven naar een zorgzame samenleving met zo min mogelijk overheid taken. De overheid doet alleen datgene wat niet door organisaties kan worden gedaan. CDA is de grootste christendemocratische partij sinds de oprichting in Naast het CDA is er de streng-orthodoxe SGP, met conservatieve ideeën. 3.3 Politieke partijen Een politieke partij is een groep mensen met dezelfde ideeën over het bestuur. Actiegroepen houden zich bezig met één bepaalde doelstelling en voeren actie zo nodig. Belangenpartijen behartigen de belangen van één bepaalde groep mensen. Bijvoorbeeld: winkeliersverenigingen en de Consumentenbond. Er zijn globaal 5 soorten politieke partijen. Partijen op basis van een ideologie One-issuepartijen; die richten zich op één aspect in de samenleving. Protestpartijen; ze ontstaan uit onvrede met de bestaande politiek Populistische partijen; ze komen op voor de zwijgende massa Niet-democratische partijen: fascistische of rechts-extremistische partijen. De politieke partijen hebben een aantal belangrijke taken in onze democratie, ze hebben: Een integratiefunctie; een partijprogramma waardoor de partij langer bestaat. Een informatiefunctie; partijen informeren kiezers ook buiten verkiezingstijd Een participatiefunctie; partijen stimuleren burgers om actief deel te nemen. Een selectiefunctie; deze heeft een politieke partij om gekozen te worden. 3.4 Verkiezingen We kiezen politici op verschillende niveaus; Europees Parlement, Tweede Kamer, Provinciale Staten en gemeenteraad. In Nederland heb je actief kiesrecht als je 18 jaar of ouder bent Daarnaast heeft elke Nederlander passief kiesrecht, je mag gekozen worden. Om een politieke partij op te richten moet je een paar dingen doen. Je moet je partij registreren bij de Kiesraad. Je moet steunbetuigingen inleveren Je moet een borgsom van euro betalen (heb je zetels, dan krijg je het terug) Mensen met een buitenlands paspoort hebben alleen kiesrecht bij keuze gemeenteraad. Politieke partijen hebben een verkiezingsprogramma met standpunten van de partij. Ook bedenken ze een verkiezingsleus. Op de kandidatenlijst staat de bekendste bovenaan, de lijsttrekker. Je kunt de volgende redenen hebben om op een politieke partij te stemmen: De standpunten van de partij komen overeen met het jouwe. De partij let goed op jouw belangen Je stemt strategisch, je kijkt welke partij kans maakt voor in de regering. Aantrekkingskracht van de lijsttrekker, vaak door invloed van de media. Verkiezingen worden gehouden volgens het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. (aantal zetels : totaal uitgebrachte stemmen). In ons land heb je zo n stemmen nodig voor één Kamerzetel. Als je gaat stemmen, stem je niet op een partij, maar op een persoon. Deze persoon kan op zijn zetel blijven ook als hij/zij uit de partij stapt. Ruim voor de verkiezingen stellen partijen een campagneteam samen. Pagina 3 van 8

4 Hierin zitten partijleiders en gesteund door spindoctors, communicatiedeskundigen die de partij en de lijsttrekker adviseren. Samen bepalen ze de verkiezingsstrategie. Tijdens de verkiezingscampagne analyseren commentatoren de debatten. Er werden dagelijks opiniepeilingen gehouden,. Een partij die op winst staat, is aantrekkelijker en heeft meer kans op winnen. In de laatste weken worden er veel tv-debatten georganiseerd. Deze zijn om de zwevende kiezers te winnen (elke keer op een ander stemmen). Door de grote rol van de media tijdens verkiezingen hebben bij een tv- en internetdemocratie. 3.5 De regering De regering bestaat uit de koning en de ministers. Ministers en hun staatssecretarissen vormen het kabinet. Direct na de Tweede Kamerverkiezingen begin de kabinetsformatie. Het doel is om een kabinet te vormen met ministers en staatssecretarissen die: Het samen globaal eens zijn over het toekomstige beleid Samen de steun hebben van de meerderheid. (minimaal 76 zetels). Er zijn daarom altijd meer partijen nodig voor in het kabinet. De kabinetsvorming gaat in een aantal stappen. 1: Vicepresident van de Raad van State, voorzitters van de 2 e Kamer en de fractievoorzitters adviseren welke partijen het beste een kabinet kunnen vormen 2: De formateur begint met zoeken naar partijen met de meeste kans van slagen. Hij laat de partijen allerlei compromissen sluiten. Als dat lukt is er een coalitie mogelijk, een samenwerkingsverband van partijen 3: Na het regeerakkoord brengt de informateur het verslag uit naar de koning. De koning benoemd een formateur die geschikte ministers bij elkaar zoekt. 4: Als de formateur klaar is, benoemt de koning de ministers en staatssecretarissen. In Nederland spreken we van een constitutionele monarchie. Een staatsvorm waarin taken + bevoegdheden van het staatshoofd zijn vastgelegd. De belangrijkste taken van de koning zijn: Handtekening plaatsen onder wetten. De troonrede voorlezen op Prinsjesdag Ministers en (in)formateurs benoemen Regelmatig overleg voeren met de minister-president. De belangrijkste taken van ministers zijn voorbereiden en uitvoeren van overheidsbeleid. Het opstellen van wetsvorstellen Het uitvoeren van eenmaal aangenomen wetten Het jaarlijks opstellen van een rijksbegroting en deze aanbieden aan het parlement. Elk jaar op de derde dinsdag van september is het Prinsjesdag Het kabinet presenteert de plannen voor het komende jaar in de troonrede. De Tweede kamer bied de minister van Financiën de miljoenennota. De koning maakt deel uit van de regering maar de ministers zijn verantwoordelijk. We noemen dit ministeriële verantwoordelijkheid. Het kabinet is dus verantwoordelijk voor de inhoud van de troonrede Ministers zijn ook politiek verantwoordelijk voor hun ambtenaren. Elke minister heeft een eigen beleidsterrein, een portefeuille. Ministers zonder een eigen ministerie, dat is een minister zonder portefeuille Elke minister heeft een of twee staatssecretarissen onder zich. Staatssecretarissen zitten niet in de ministerraad. Het is de bedoeling dat het kabinet 4 jaar aanblijft tot de nieuwe 2 e Kamer verkiezingen. Soms lopen de problemen zo hoog op, dan spreken we van een kabinetscrisis. Die kan ontstaan: Wanneer de ministers het onderling oneens zijn over kwesties Pagina 4 van 8

5 Wanneer de meerderheid van de 2 e Kamer het kabinet niet meer steunt. Als een kabinet ontslag neemt, komen er vervroegde verkiezingen. Je noemt een vervangend kabinet een demissionair kabinet 3.6 Het parlement De taken en wetten zijn vastgelegd door gewoontes en tradities, een politieke cultuur. Kenmerkend aan onze politieke cultuur, het sluiten van een compromis, poldermodel. Het parlement bestaat uit de 1 e en 2 e Kamer, de Staten-Generaal. De Tweede Kamer wordt direct gekozen door Nederlandse kiezers. De Eerste Kamer wordt indirect gekozen door de Provinciale Staten. Dat is een getrapte verkiezing. De Tweede Kamer heeft 150 leden en is direct gekozen. De Tweede Kamer behandelt als eerste een wetsvoorstel, afwijzen of veranderen mag. De Eerste Kamer, ook wel het Senaat, heeft 75 leden en is indirect gekozen. De Eerste Kamer kan wetsvoorstellen alleen nog afwijzen, een soort controle dus. Alle Kamerleden worden namens een partij gekozen en behoren tot een fractie. Dat is een groep vertegenwoordigers va neen politieke partij in een gekozen orgaan. De politieke partijen in de 1 e en 2 e Kamer worden verdeeld in regerings- en oppositiefracties. Regeringsfracties zijn de partijen die ook ministers in de regering hebben zitten. Oppositiepartijen zijn het vaak niet eens met de regering Ministers hebben een wetgevende én uitvoerende macht. De wetgevende macht delen ze met het parlement De meeste wetsvoorstellen worden onderworpen door ministers. Maar uiteindelijk neemt het parlement een besluit. De uitvoerende macht is in handen van de ministers. Ze bepalen hoe wetten worden uitgevoerd en nemen daar besluiten over. De scheiding tussen de wetgevende en uitvoerende macht is de trias politica. De macht van het parlement vind je terug in zijn belangrijkste taken (mede)wetgeving en controle van ministers. De wetgevende macht is de taak van de regering en de Staten-Generaal. Om dat goed te kunnen doen heeft de Staten-Generaal twee rechten: Stemrecht van wetsonderwerpen: stemmen op ieder wetsvoorstel Budgetrecht: de rijksbegroting (niet) goedkeuren. Omdat de Tweede Kamer zelf wetten mag maken, hebben ze twee extra rechten: Recht van initiatief: wetsonderwerpen indienen. Recht van amendement: wijzigingen in een wetsvoorstel maken. De controlerende taak is voor de Staten-Generaal. De Staten-Generaal heft hiervoor een aantal rechten gekregen: Schriftelijke vragen stellen: ze mogen vragen stellen aan ministers Recht van interpellatie: een minister ter verantwoording roepen Parlementaire enquête: onderzoek doen naar een deel van het beleid. Recht van motie: een verzoek aan een minister om iets (niet) te doen. Daarnaast hebben ze nog motie van afkeuring en motie van wantrouwen. 3.7 Gemeente en provincie De rijksoverheid stelt de grote lijnen vast, maar gedetailleerde invulling is voor lage overheden. We noemen Nederland daarom een decentraliseerde eenheidsstaat. Uitgangspunt daarbij is dat de besluitvorming bij voorkeur zo laag mogelijk is. Pagina 5 van 8

6 Decentraal wat kan, centraal wat moet. Zegt de overheid. De gedachte achter de gedecentraliseerde eenheidsstaat is: De lagere overheden zijn beter op de hoogte van de situatie en kunnen beter beoordelen. De lagere overheden staan dichter bij de burgers en kunnen ze makkelijker aanspreken. De belangrijkste taken van de provincie zijn: ruimtelijke ordening en milieu. De provincie stelt een structuurvisie, welke activiteiten in een gebied passen. Bij het opstellen ervan moet de provincie rekening houden met het rijksbeleid. Net als het landsbestuur zijn er elke 4 jaar verkiezingen voor het bestuur van de provincie. De vertegenwoordigers vormen de Provinciale Staten. Het aantal leden is afhankelijk van het aantal inwoners van de provincie. De gedeputeerden worden voorgedragen door partijen in de Provinciale Staten. Dat zijn een soort ministers op provincieniveau. De voorzitter is de Commissaris van de Koning. Deze wordt officieel benoemd door de koning Maar in de praktijk door de minister van Binnenlandse Zaken De Provinciale Staten geven in een profielschets hun mening over een commissaris. Daarna voert een vertrouwenscommissie gesprekken met een kandidaat. De minister neemt de eindbeslissing. De bestuurslaag die het dichts bij de burgers staat, is de gemeente. De gemeente moet ervoor zorgen dat het openbare leven goed verloopt. De gemeente zorgt bijvoorbeeld voor bouwvergunningen en openbare verlichting. De laatste jaren worden steeds meer beleidstaken en financiële bestedingen aan de gemeentes overgelaten. De decentralisatie heeft twee doelen: De gemeente kan beter maatwerk leveren aan burgers. Gemeentes hebben financieel belang bij de decentralisatie. De belangrijkste besluiten worden genomen door de gemeenteraad. De leden hiervan worden om de 4 jaar gekozen en is afhankelijk van het aantal inwoners Je moet een Nederlandse nationaliteit hebben of 5 jaar in Nederland wonen. Het dagelijks bestuur van de gemeente is in handen van het College van Burgemeester en Wethouders, afgekort College van B&W. De burgemeester wordt voor 6 jaar benoemd door de koning. Het proces van benoemen gaat hetzelfde als bij de Commissaris van de koning. 3.8 Politiek in de praktijk De politieke besluitvorming verloopt altijd in 4 fases. Invoer: burgers en organisaties brengen hun eisen en wensen naar voren. De media speelt hierbij een belangrijke rol. Als politici de kwestie oppakken, kom het op de politieke agenda. Omzetting: partijen kijken naar de belangen van verschillende groepen. Na de beleidsvorming komt de minister met een wetsvoorstel. Het parlement gaat erover stemmen. Uitvoer: ambtenaren zorgen voor de uitvoeringen van de wetsvoorstellen. Ze regelen bijvoorbeeld dat er camera s komen voor meer toezicht. Terugkoppeling: terugkijken op een wet om het effect ervan te bekijken. Is het echt veiliger geworden door de camera s? Door de systemtheorie zien we dat niet alleen politici invloed hebben op de besluitvorming. Ze hebben ook andere politieke actoren: alle mensen die betrokken zijn bij het proces Als inwoner van ons land kun je op verschillende manieren invloed uitoefenen op de politiek. Stemmen: je steunt de partij van jouw voorkeur Lid worden: je kunt de inhoud van het verkiezingsprogramma beïnvloeden. Contact opnemen: je kunt alle politici een mailtje sturen of bellen Verzoek indienen: de gemeenteraad is verplicht je verzoek te behandelen Media benaderen: bijvoorbeeld bij de krant of op tv Pagina 6 van 8

7 Aansluiten bij actiegroep: zoals Amnesty International of Greenpeace. Bezwaarschrift indienen: de aanleg van een spoorweg kan jarenlang vertraagd worden. Burgerlijke ongehoorzaamheid: het openlijk overtreden van een wet om politici te overtuigen van een genomen besluit. Pressiegroepen proberen invloed uit te oefenen op de politieke besluitvorming. Dit willen ze bereiken door te lobbyen, contact zoeken met politici. Tot pressiegroepen behoren actiegroepen en belangenorganisatie. Grote bedrijven hebben lobbyisten in dienst om te praten over beleidsplannen. Ministers zijn verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van ons land. Maar het werk dat door ambtenaren wordt gedaan is beleidsvoorbereiding en uitvoering Ambtenaren die wetsvoorstellen uitvoeren werken op een van de ministeries. Daarom worden ambtenaren ook wel de Vierde Macht genoemd De media vervult 5 politieke functies. Informatieve functie: kranten, internet en televisie sportjes. Onderzoekende of agendafunctie: media signaleren problemen die in de politieke agenda komen Commentaarfunctie: de media geeft commentaar op allerlei politieke kwesties. Spreekbuisfunctie: politici, groepen en burgers krijgen ruimte om hun zegje te doen. Controlerende functie: de media kijkt kritisch of ministers doen wat ze beloven. Een voorwaarde voor goed functionerende media is persvrijheid. De media wordt daarmee geholpen door de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) De politieke functies dragen bij aan de meningsvorming. Een voorwaarde hiervan is het pluriform aanbod, je moet wel kunnen kiezen uit verschillende soorten kwanten, tv-zenders en websites. De politieke besluitvorming is dus een wisselwerking tussen politici en burgers. Door te luisteren naar burgers legitimeren politici hun macht. Daarnaast vergroot de wisselwerking de betrokkenheid van de burgers. Zo stemt ongeveer 80 procent van de kiesgerechtigden. Terwijl bij Europese verkiezingen dat maar 50 procent is. 3.9 Internationale politiek Nederland neemt deel aan verschillende internationale samenwerkingsverbanden Bijvoorbeeld de Europese Unie, Verenigde Naties en de NAVO. Samenwerking betekent meestal dat de soevereiniteit wordt ingeperkt. Dat is het recht om zelf te bepalen welke regels worden vastgesteld. De Europese Unie is een economisch en politieke samenwerking tussen 27 landen. Het is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog De oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal in De EGKS is een verband tussen DU, FR, IT, NL, BE, LU. Met als doel: de economie een nieuw leven geven. In 1992 werd in het Verdrag van Maastricht de EU vastgelegd. Ruim de helft van de EU-landen behoort tot de eurozone. Deze gezamenlijke munt geeft een hoge prijsstabiliteit. Het bestuur van de Europese Unie ziet er als volgt uit: Het dagelijks bestuur wordt gevormd door de Europese Commissie. Dit is de uitvoerende macht en bestaat uit alle 27 landen. Deze hebben elk een eurocommissaris die werkt uit Europees belang. In de Raad van Ministers zijn de regeringen van alle 27 landen vertegenwoordigd. Besluiten worden aangenomen bij 2/3 meerderheid van stemmen. Grote landen tellen zwaarder mee dan kleine landen.. Het Europees Parlement wordt iedere 5 jaar gekozen door Europese burgers. Deze telt 736 afgevaardigden, zij vertegenwoordigen 492 miljoen burgers. Het Hof van Justitie is de rechtsprekende macht in de EU. Het hoef doet uitspraak in kwesties tussen lidstaten. Met 27 rechters. De Europese Centrale Bank zorgt voor stabiliteit op financieel gebied. Pagina 7 van 8

8 De ECB bepaalt hoeveel geld er wordt geleend aan landen die problemen hebben. De Europese Unie kent dus ook een scheiding van machten. De Europese Commissie kan nieuwe wetsvoorstellen indienen. De Raad van Ministers zal elk voorstel goed- of afkeuren. De Europese Commissie voert dan de wet uit en controleert dat ook. Het Europees Parlement controleert de Europese Commissie. Het Hof van Justitie is de onafhankelijke rechtelijke macht. Maar voor veel burgers is het verlies van nationale soevereiniteit een stap te ver. De 193 staten in de wereld zijn allemaal lid van de Verenigde Naties. Die is in 1945 opgericht om een volgende wereldoorlog te voorkomen. De secretaris-generaal, de hoogste ambtenaar, geeft leiding aan Algemene Vergadering. Vergadering kan bij meerderheidsbesluit resoluties en verklaringen aannemen. Resoluties zijn uitspraken waarin bepaald gedrag van een land wordt veroordeeld In een verklaring neemt de VN een bepaald standpunt in over een bepaald onderwerp. De Veiligheidsraad is verantwoordelijk voor de internationale veiligheid en vrede. De VN heeft 5 permanente leden met vetorecht: VS-RUS-CHINA-FR-EN. Pagina 8 van 8