Samenvatting Maatschappijleer Parlementaire democratie

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Parlementaire democratie Samenvatting door een scholier 3211 woorden 21 september ,1 5 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Samenvatting Maatschappijleer hoofdstuk Parlementaire democratie 1 Wat is politiek? Politiek: de wijze waarop een land wordt bestuurd Onderwerpen zijn van algemeen belang (drinkwater/ verplichte basiszorgverzekering etc.) Dilemma: efficiënt & daadkrachtig (doelmatig resultaat) óf maximale participatie van burgers (democratische besluitvorming met een zorgvuldige afweging van de verschillende belangen) Dictatuur: de drie machten (wetgevende, uitvoerende & rechterlijke macht) zijn niet van elkaar gescheiden, maar in handen van een kleine groep mensen - Er is beperkte individuele vrijheid - Er is geen politieke vrijheid - Er is dikwijls overheidsgeweld - Er bestaat geen onafhankelijke rechtspraak - De massamedia en ook kunstuitingen staan onder censuur van de overheid Autocratische dictatuur: één leidersfiguur vormt het gezicht van de macht o Soms een militair Bouterse (Suriname) o Soms gekozen Magabe (Zimbabwe) o Soms wordt de leider geholpen door een junta, een regering die grotendeels uit militairen bestaat o Bevolking wordt onderdrukt maar er is een zekere godsdienstvrijheid en economische speelruimte Totalitaire dictaturen: ontstaat als een groep mensen of een partij de macht grijpt via een ideologische revolutie o Politieke, economische en sociale leven is gereguleerd o Er is sprake van indoctrinatie: de bevolking krijgt de partijideologie met de paplepel ingegoten o Bijvoorbeeld China & Noord-Korea zijn een dict. op basis van ideologie o In een theocratische vorm van een totalitaire dictatuur is de godsdienst verheven tot staatsideologie (bijv. Iran) Directe democratie: directe zeggenschap van het volk Referendum: een volksstemming over een bepaald wetsvoorstel Indirecte of representatieve democratie: het volk kiest vertegenwoordigers die de beslissingen nemen en Pagina 1 van 10

2 met een zekere regelmaat bij verkiezingen aan de bevolking verantwoording moeten afleggen over hun beleid. - Parlementaire stelsel: het rechtstreeks gekozen parlement is het hoogste machtsorgaan. Het kabinet bestaande uit ministers en staatssecretarissen moeten voortdurend verantwoording afleggen aan het parlement en dus indirect aan het volk Vaak is er een niet-gekozen staatshoofd van wie de macht wordt beperkt door de grondwet Constitutionele monarchie: een koning(in) is het staatshoofd (Nederland) - Presidentieel stelsel: de bevolking kiest het parlement en de president (bijv. Frankrijk) De president staat aan het hoofd van de regering, de uitvoerende macht, en kan naar eigen keuze minister benomen en ontslaan Ontbindingsrecht: het recht om het parlement te ontbinden Kenmerken van een democratie: - Er is individuele vrijheid - Er gelden politieke grondrechten - Politie en leger hebben beperkte bevoegdheden - Er bestaat onafhankelijke rechtspraak - Er bestaat persvrijheid Nederland werd in 1806 een monarchie, maar de politieke macht ligt sinds de grondwet van 1848 niet meer bij de koning maar bij het parlement Sinds de invoering van het algemeen kiesrecht is Nederland een volwaardige democratie Vrijheid en gelijkheid zijn belangrijk voor een democratie: iedereen mag meedoen en je mag zelf bepalen op welke manier je gebruik maakt van je politieke rechten Volgens socioloog Robert Michels hebben democratieën en dictaturen de neiging zich te ontwikkelen tot een oligarchie: een heerschappij van weinigen Regentencultuur: politici en bestuurders regelen onderling de politieke zaken en schuiven elkaar de belangrijkste baantjes toe 2 Politieke stromingen Ideologie: een samenhangend geheel van ideeën over de mens en de gewenste inrichting van de samenleving, standpunten hebben te maken met drie aspecten: - Normen en waarden die voor iedereen in de samenleving zouden moeten gelden - De gewenste sociaaleconomische verhoudingen van de samenleving - De gewenste machtsverdeling in de samenleving Progressief = vooruitstrevend, veranderingsgezind en gericht op de toekomst Conservatief = behoudend en is gericht op heden en verleden Reactionair = achteruitstrevend (bijv. gulden opnieuw invoeren) Politiek links (sociaaldemocratie/gelijkwaardigheid): - Eerlijke verdeling van inkomen, kennis en macht - Bescherming van de zwakkeren - Benadrukt de rol van de overheid op sociaaleconomisch terrein Pagina 2 van 10

3 - Sturende overheid om sociale gelijkheid tot stand te brengen - PvdA, SP, Groenlinks Politiek midden (christendemocratie/harmonie): - Gespreide verantwoordelijkheid - Zorgzame samenleving - Benadrukt de verantwoordelijkheid van burgers voor elkaar - Aanvullende rol van de overheid ter ondersteuning van particuliere organisaties - CDA, D66 Politiek rechts (liberalisme/vrijheid) - Persoonlijke vrijheid - Economische vrijheid - Benadrukt de belangen van het individu en het bedrijfsleven - Terughoudende overheid die orde en gezag handhaaft - VVD, PVV Socialisme - De mogelijkheden voor elk individu om zich te ontplooien zijn ongelijk verdeeld - Mensen moeten solidair met elkaar zijn: de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen - Ontstond als reactie op de slechte werkomstandigheden van de arbeiders in de 19e eeuw - Het doel van de socialisten was een einde te maken aan de armoede en de ongelijkheid Confessionalisme - Mensen baseren hun politieke opvattingen op hun geloofsovertuiging - Uitgangspunt is dat God een bedoeling met de wereld heeft en dat de mens zich daarnaar moet richten - Men gaat uit van een organische staatsopvatting: de samenleving is vergelijkbaar met een menselijk lichaam waarin alle onderdelen van elkaar afhankelijk zijn en ook alleen in onderlinge samenhang kunnen functioneren - Rentmeesterschap: de mens heeft de taak om goed voor de door God aan ons toevertrouwde aarde te zorgen Populisme - Men wil de vox populi (de stem van het volk) laten horen - Komt op voor de eenvoudige burger die dat zelf niet kan en wiens belangen daardoor ondergeschikt blijven aan de belangen van grote bedrijven en bepaalde bevoorrechte groepen - Om de gewone burger te bereiken, heeft het populisme de neiging politieke kwesties te versimpelen en daadkrachtige oplossingen voor aan te dragen - Ook nationalistische standpunten: ze zijn tegen immigratie en tegen inmenging van het buitenland in de nationale politiek en economie Pagina 3 van 10

4 3 Politieke partijen One-issuepartijen = richten zich op één aspect, bijv. Partij voor de Dieren Protestpartijen = ontstaan uit onvrede met de bestaande politiek, bijv. 50Plus Politieke partijen vervullen een aantal taken in onze democratie: - Integratie van ideeën: de opvattingen van veel mensen worden gebundeld tot één politiek programma - Informatie: via politieke partijen komen kiezers, ook buiten verkiezingstijd, verschillende standpunten te weten - Participatie: door de vorige twee functies proberen politieke partijen burgers te interesseren om zelf actief aan de politiek deel te nemen - Selectie van kandidaten: politieke partijen stellen lijsten van kandidaten op waardoor het voor de burgers makkelijker is om te kiezen Zwevende kiezers: laten de keuze voor een partij afhangen van het moment en vooral ook van de persoonlijkheid van de partijleiders Socialistische Partij: sociaaldemocratisch, links, meer conservatief dan progressief GroenLinks: sociaaldemocratisch met enkele liberale standpunten, links, progressief Partij voor de Dieren: links, progressief Partij van de Arbeid: sociaaldemocratisch, links, noch progressief noch conservatief Democraten 66: links-liberaal, progressief ChristenUnie: confessionalisme, midden, conservatief Christendemocratisch Appèl: confessionalisme, midden, meer conservatief dan progressief Volkspartij voor Vrijheid en Democratie: rechts-liberaal, meer progressief dan conservatief Staatkundig Gereformeerde Partij: confessionalisme, rechts, conservatief Partij voor de Vrijheid: populisme/nationalisme, rechts, conservatief 4 Verkiezingen Actief kiesrecht: het recht om te kiezen Passief kiesrecht: het recht om gekozen te worden Evenredige vertegenwoordiging (Nederland) - Heb je 3% van de stemmen 3% van de zetels - Kiesdeler: de hoeveelheid stemmen die je nodig hebt om één zetel te krijgen - Voordeel: iedere stem telt even zwaar mee bij de verdeling van de zetels - Nadeel: alle partijen hebben spreektijd in de Tweede Kamer, dus debatten kunnen daarom lang duren en onoverzichtelijk zijn - Kiesdrempel: een partij moet een minimumpercentage stemmen halen om mee te kunnen delen in de zetels Districtenstelsel (VS) - Het land wordt verdeeld in een aantal districten - Per district is er één afgevaardigde in het parlement = kandidaat met meeste stemmen - Voordeel: de kiezers kennen de kandidaten beter omdat ze vaak uit de regio komen Pagina 4 van 10

5 - Nadeel: een afgevaardigde denkt misschien te veel aan de belangen van zijn district en te weinig aan het algemeen belang Spindoctor: een communicatiedeskundige die de partij en de lijsttrekker adviseert Punten die een rol spelen bij het stemmen op een partij: - De standpunten van de partij - Je eigen belangen (bijv. als student of ondernemer) - De kans dat de partij een cruciale rol kan spelen bij de vorming van een kabinet strategisch stemmen - De aantrekkingskracht van de lijsttrekker De dag na de Tweede Kamerverkiezingen begint de formatie van een nieuw kabinet, dat uit ministers en staatssecretarissen bestaat Coalitie: een combinatie van verschillende partijen die samenwerken op bestuurlijk niveau zodat ze samen een meerderheid vormen om keuzes te maken Als er een nieuw kabinet gevormd is en daaruit een coalitie, moeten deze partijen met elkaar onderhandelen over de hoofdlijnen van het te voeren beleid. De afspraken hierover komen in het regeerakkoord te staan. De lijsttrekker van de grootste partij wordt meestal de minister-president Bij de verdeling van de overige posten wordt gekeken naar het aantal zetels en de voorkeuren van de partijen en de zwaarte van de functies Het regeerakkoord vormt het raamwerk voor het beleid dat het kabinet wil gaan voeren Dit regeerakkoord wordt elk jaar bijgesteld en aangevuld in de troonrede De koning(in) leest de troonrede voor aan het begin van het parlementaire jaar in de Ridderzaal, tijdens een speciale gezamenlijke zitten van de Staten-Generaal (de Eerste en Tweede Kamer). Dit gebeurt op Prinsjesdag, de 3e dinsdag in september Op dezelfde dag biedt de minister van Financiën de miljoenennota aan de Tweede Kamer aan. Hierin zijn de plannen concreet gemaakt en wordt aangegeven hoeveel geld ervoor beschikbaar is (= een samenvatting van de rijksbegroting) Na bekendmaking van de plannen debatteert de Tweede Kamer over plannen tijdens de Algemene Beschouwingen Voorjaarsnota: regering legt verantwoording af over het beleid dat in de miljoenennota is toegezegd. Dit gebeurt op de 3e woensdag in mei en wordt ook wel gehaktdag genoemd Een kabinet regeert in principe 4 jaar, maar het kan ook vallen: - De ministers wordt het niet eens over een of meer kwesties en de regeringspartijen besluiten daarom gezamenlijk dat het niet verder gaat - Een meerderheid in de Tweede Kamer verwerpt het beleid van het kabinet en de ministers zijn niet bereid hun beleid te wijzigen Als de Tweede Kamer het beleid van één minister afkeurt in een motie van afkeuring of een motie van wantrouwen, kan alleen die minister aftreden en het kabinet doorregeren Demissionair kabinet: het kabinet als het eigenlijk al gevallen is en de verkiezingen bezig zijn. De oude ministers blijven ook in functie totdat er een nieuw kabinet is gevormd Pagina 5 van 10

6 5 Regering en parlement Kabinet = ministers en staatssecretarissen Regering = koning(in) en de ministers De regering is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van ons land De koning(in) bemoeit zich niet actief met het beleid, maar wordt wel wekelijks door de ministerpresident op de hoogte gehouden Premier: voorzitter van de ministerraad (minister-president) Zowel de minister als de staatssecretarissen zijn verantwoording schuldig aan de volksvertegenwoordiging en kunnen dus in de Tweede of Eerste Kamer op het matje worden geroepen Een minister en een eventuele staatssecretaris hebben een eigen ministerie of departement, waar veel ambtenaren voor hen werken, bereiden wetsvoorstellen voor en geven adviezen Minister zonder portefeuille: minister zonder eigen ministerie Politieke taken van de koning(in): - Ondertekenen van alle wetten - Voorlezen van de troonrede op Prinsjesdag - Benoemen van ministers - Overleg met de minister-president over het kabinetsbeleid De koning(in) is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de wetten en van de troonrede De koning(in) kan nooit ter verantwoording worden geroepen De koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk (grondwet artikel 53) Parlement bestaat uit de Tweede en Eerste Kamer, samen heten zij de Staten-Generaal De Tweede Kamer is belangrijker, omdat de leden ervan rechtstreeks gekozen worden en ook meer bevoegdheden hebben dan de leden van de Eerste Kamer De Tweede Kamer heeft 150 leden en hun taken zijn: - Samen met de regering wetten maken en die goedkeuren ( medewetgeving ) - De regering controleren De Tweede Kamer heeft als medewetgever een aantal rechten: - Stemrecht (wetsvoorstellen aannemen of verwerpen) - Recht van amendement (wetsvoorstellen wijzigen en daarna aannemen) - Recht van initiatief (zelf wetsvoorstellen indienen) - Budgetrecht (begroting goedkeuren, verwerpen of wijzigen) Om het beleid van de ministers te controleren heeft de Tweede Kamer deze rechten: - Recht van motie (minister of staatssecretaris oproepen om bepaalde maatregelen te nemen of eventueel met een wetsvoorstel te komen) - Vragenrecht (recht om vragen te stellen aan de regering) - Recht van interpellatie (Kamerleden mogen een spoeddebat aanvragen met een minister of staatssecretaris over een onderwerp waarover zij zich ernstige zorgen maken) - Recht van enquête (de Tweede Kamer heeft de mogelijkheid zelf een onderzoek in te stellen naar de rol van regering en overheid in een bepaalde kwestie) De Eerste Kamer (de Senaat) telt 75 leden De Senaat moet wetsvoorstellen toetsen aan staatsrechtelijke normen en regels van behoorlijke wetgeving Pagina 6 van 10

7 De Eerste Kamer heeft ook het recht om schriftelijke vragen te stellen, het recht van interpellatie en het recht van enquête Dualisme: een duidelijke taakverdeling tussen regering en parlement die voortvloeit uit het principe van trias politica Nederland heeft geen volkomen gescheiden bestuursorganen voor de uitvoerende macht en de wetgevende macht. Ministers hebben namelijk zowel wetgevende als uitvoerende macht. De wetgevende macht delen ze met het parlement Poldermodel: overeenkomst model waarin werkgevers, vakbonden en overheid met elkaar aan tafel gaan zitten om te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden en lonen. 6 Politiek in de praktijk De politiek besluitvorming is opgedeeld in 4 fasen: 1. Invoer of input - De samenleving brengt allerlei eisen en wensen naar voren - Een onderwerp komt op de politieke agenda als politieke partijen het oppikken en bijvoorbeeld een spoeddebat met een minister aanvragen maatschappelijke onrust - Samen met de massamedia en pressiegroepen worden politieke partijen ook wel de poortwachters van de democratie genoemd, omdat zij de mogelijkheid hebben wensen uit de samenleving te vertalen in concrete politieke eisen 2. Omzetting - Als een onderwerp eenmaal op de politieke agenda staat, moeten de bestuurders de vertaalslag maken naar beleid conversie- of omzettingsfase - Ambtenaren onderzoeken het onderwerp en schrijven een advies: beleidsvoorbereiding - De kwestie moet worden verwerkt tot een concrete maatregel of wetsvoorstel - In deze fase kan er nog van alles worden aangepast aan alle plannen (beleidsbepaling) - Ook wordt er gekeken naar eventuele maatregelen 3. Uitvoer - Als het besluit is genomen, moet het worden uitgevoerd - Tijdens deze beleidsuitvoering blijft de minister eindverantwoordelijk 4. Terugkoppeling - Wetten, plannen en andere maatregelen zijn nooit het eindpunt van de politiek - Ze roepen reacties of nieuwe acties op uit de samenleving en uit deze terugkoppeling of feedback kunnen politici afleiden of het beleid het gewenste effect heeft gehad Politieke en maatschappelijke actoren: alle individuele burgers, groepen, bestuursorganen en instanties die betrokken zijn bij het politieke besluitvormingsproces Beleid: de bewuste inzet van middelen om een beoogd doel te realiseren De regering kan een beroep doen op adviesorganen: - Raad van State (belangrijkste adviescollege onder leiding van koning(in). Leden zijn juristen en oudpolitici. Ze beoordelen alle wetsvoorstellen) - Sociaal Economische Raad (33 leden, 11 uit werknemersorganisaties, 1 uit werkgeversorganisaties, 11 Pagina 7 van 10

8 onafhankelijke deskundigen die door regering worden benoemd. Ze adviseren de regering over hoofdlijnen van het sociaaleconomische beleid) - Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (5-11 wetenschappers die toekomstige ontwikkelingen beschrijven die belangrijk zijn op lange termijn) - Centraal Plan Bureau (onderzoeksinstituut dat analyses maakt van het economische beleid van de regering) Burgerinitiatief: een (wets)voorstel van een individuele burger, dat onder bepaalde voorwaarden in de Tweede Kamer moet worden besproken Pressiegroepen: groepen die druk uitoefenen op politici om ze voor hun standpunten te winnen. Twee manieren om dat te doen: - Lobbyen: via persoonlijk contact proberen steun te krijgen voor je standpunten en belangen - Actievoeren, bijvoorbeeld demonstreren of een boycot organiseren Er zijn twee soorten pressiegroepen: - Belangenorganisaties (voor een bepaalde groep uit de samenleving, bijv. een vakbond) - Actieorganisaties (voor één bepaald thema of onderwerp, bijv. Greenpeace) De media vervullen in onze samenleving vijf politieke functies: 1. Een informatieve functie (kranten, internet, radio, tv etc.) 2. Een onderzoekende of agendafunctie (signaleren en analyseren van problemen) 3. Een commentaarfunctie (commentaar op politieke kwesties) 4. Een spreekbuisfunctie (politici, actiegroepen & burgers krijgen ruimte voor hun zegje) 5. Een controlerende functie (de media volgen de ministers kritisch) Pluriformiteit: voldoende keuze tussen verschillende kranten, tv-zenders, websites en tijdschriften zodat iedere politieke mening belicht wordt Omgevingsfactoren: factoren die niet direct onderdeel van een probleem vormen, maar wel de besluitvorming beïnvloeden - Demografische factoren (samenstelling bevolkingsopbouw) - Ecologische factoren (wisselwerking tussen mens & milieu) - Culturele factoren (gevormd door de geschiedenis van een land en de daaraan gekoppelde waarden, normen en gewoonten) - Economische factoren (mate van economische groei en werkgelegenheid) - Technologische factoren (ontwikkelingen op het gebied van communicatie) - Sociale factoren (verdeling in maatschappelijke klassen en de verschillen daartussen) - Internationale factoren (uitbreiding EU-wetten waar Nederland zich aan moet houden) 7 Provincie en gemeente Subsidiariteitsbeginsel: het delegeren van bevoegdheden van Den Haag naar gemeentes - Elke provincie en/of gemeente heeft haar eigen specifieke problemen die soms lastig te vergelijken zijn en die daarom het beste lokaal kunnen worden aangepakt - Inwoners van de verschillende provincies en gemeenten hebben meer mogelijkheden om hun democratische rechten in praktijk te brengen Pagina 8 van 10

9 Belangrijkste taken van de provincie liggen op de terreinen ruimtelijke ordening en milieu Elke vier jaar zijn er verkiezingen voor de Provinciale Staten De gedeputeerden worden voorgedragen door de partijen in de Provinciale Staten die samen een coalitie hebben gevormd Voorzitter van zowel Gedeputeerde Staten als Provinciale Staten is de commissaris van de koning(in), niet gekozen maar benoemd. Officieel door koning(in), in praktijk minister BinlZak De bestuurslaag die het dichts bij de burger staat, is de gemeente Decentralisatie: verantwoordelijkheid van Den Haag wordt overgeheveld naar gemeentes De gemeenteraad neemt de belangrijkste beslissingen in de gemeente Het aantal gemeenteraadsleden is afhankelijk van het aantal inwoners in de gemeente Het dagelijks bestuur van de gemeente is in handen van het college van burgemeester en wethouder, afgekort B en W. Het college heeft vooral een uitvoerende taak De burgemeester wordt voor 6 jaar benoemd, de benoemingsprocedure is vergelijkbaar met die van de commissaris van de koning(in) De samenvoeging van gemeenten heeft als doel om enerzijds de gemeentelijke kosten te verlagen en anderzijds de bestuurskracht van gemeenten te vergroten. Keerzijde van de gemeentelijke herindeling is de groeiende kloof tussen burgers en bestuur Hoewel provincies en gemeenten dus een zekere bestuurlijke autonomie hebben, zijn zij tegelijkertijd op allerlei gebieden met handen en voeten gebonden aan wat in Den Haag wordt beslist leidt soms tot grote onenigheid en spanningen 8 Nederland en de wereld Nederland moet steeds meer macht afstaan aan de EU: verlies van autonomie. Op een aantal terreinen is de EU een supranationale organisatie, dat betekent dat de aangesloten landen hun bevoegdheden grotendeels aan de EU overdragen. Zoals bij landbouw, terrorisme etc. Op andere gebieden is de samenwerking weer intergouvernementeel: besluiten kunnen alleen genomen worden met instemming van alle landen. Tegenwoordig is er een euroscepsis: burgers en regeringen twijfelen aan de EU. De Europese Unie kent een scheiding van machten: - De wetgevende macht: De Raad van de Europese Unie o Hierin zijn de regeringen van alle lidstaten vertegenwoordigd. o Hierin worden belangrijke wetten gevormd en gestemd. - De uitvoerende macht: De Europese Commissie o Elke lidstaat levert één commissaris met een beleidsterrein onder zijn beheer. Zij doen wetsvoorstellen en bespreken en wijzigen gemaakte wetten. - De rechtsprekende wet: Het Hof van Justitie van de Europese Unie o Zij zorgen ervoor dat de regels van de EU in alle lidstaten op dezelfde wijze worden geïnterpreteerd en toegepast. Burgers en bedrijven kunnen hier hun recht halen. o Uitspraken van dit hof gaan boven de uitspraken van een Nederlandse rechter. Pagina 9 van 10

10 Nederland werkt buiten de EU ook met de Verenigde Naties (VN) samen. De VN kent veel suborganisaties die verantwoordelijkheid hebben op eigen terrein (net als ministeries). De secretaris-generaal is de hoogste ambtenaar van de VN. Hij geeft leiding aan de VN en is de voorzitter van de vergaderingen. In deze vergaderingen worden resoluties en verklaringen aangenomen. Resoluties: uitspraken waarin het gedrag van een land wordt veroordeeld. Bijv. toen Israël de veroverde landen terug moest geven aan Palestina. Verklaring: hierin stelt de VN basisprincipes op die belangrijk zijn voor internationale samenwerking. Bijvoorbeeld mensenrechten etc. De Veiligheidsraad zorgt voor internationale veiligheid en vrede. De landen die hieraan meedoen hebben vetorecht: het recht om de uitvoering van een resolutie te verbieden. Door vetorecht kan de VN niet altijd maatregelen ondernemen. Pagina 10 van 10