PROJECT ALGEMENE VAKKEN

Transcriptie

1 PROJECT ALGEMENE VAKKEN Het plannen van het leren in PAV 1 Leerplannen PAV BSO en AV DBSO opnieuw vorm gegeven Vanaf het schooljaar zullen er voor de 2de en 3de graad bso (1ste en 2de leerjaar) geactualiseerde leerplannen PAV gebruikt worden, dit ter vervanging van alle vorige leerplannen. Voor de 2 de graad voeren we het leerplan niet progressief in en voor de 3 de graad voeren we het leerplan wel progressief in. Dus, we starten met het 2 de jaar van de 3 de graad vanaf 1 september Deze leerplannen zijn terug te vinden op de website van het VVKSO. Voor de 2de graad is dit EEN LEERPLAN bestaande uit twee delen: DEEL 1 - voor alle studierichtingen (101 p.) DEEL 2 MET INTEGRATIE MODERNE VREEMDE TALEN - voor alle studierichtingen behalve Haarzorg, Kantoor, Moderealisatie- en presentatie, Restaurant en keuken, Verkoop, Verzorging-voeding (115 p.) Voor de 3de graad is dit EEN LEERPLAN bestaande uit twee delen: DEEL 1 - voor alle studierichtingen (101 p.) DEEL 2 MET INTEGRATIE MODERNE VREEMDE TALEN - voor alle studierichtingen behalve Haarzorg, Kantoor, Moderealisatie- en verkoop, Onthaal en recreatie, Restaurant en keuken, Verkoop, Vrachtwagenchauffeur (116 p.) Ook voor het DBSO is er een aangepast leerplan AV DBSO (één document, niveau 2de graad, niveau 3de graad en niveau 3de jaar 3de graad) Nieuwe leerplannen PAV vanwege nieuwe eindtermen Moderne Vreemde Talen en Natuurwetenschappen Natuurwetenschappen Sinds september 2010 is een nieuw leerplan natuurwetenschappen in de 1ste graad A-stroom en in 1ste leerjaar B en BVL in voege. Naast de levende natuur komen de leerlingen 1ste graad nu ook in aanraking met aspecten van de niet-levende natuur. In september 2012 komen deze leerlingen voor het eerst in de 2de graad. Om die reden heeft de overheid de eindtermen wetenschappen voor de 2de graad aso geactualiseerd en heeft het VVKSO nieuwe leerplannen 1

2 wetenschappen (biologie, chemie en fysica) ontwikkeld die in september 2012 in voege treden. Ook voor het bso heeft de overheid voor het eerst eindtermen natuurwetenschappen ontwikkeld (zowel voor de 2de als de 3de graad). In september 2012 treden daarom nieuwe leerplannen PAV en Maatschappelijke Vorming in voege Moderne Vreemde Talen Op 1 september 2010 werd Frans een verplicht vak van de basisvorming in het 1ste leerjaar B en Frans of Engels in het 1ste leerjaar van de 2de graad bso. Vanaf 1 september 2011 werd deze verplichting in het beroepsvoorbereidend leerjaar en in het 2de leerjaar van de 2de graad bso doorgetrokken. Vanaf 1 september 2012 wordt Frans of Engels ook progressief in de 3de graad bso ingevoerd. Door de introductie van de vakken Frans of Engels in de basisvorming van de B-stroom en het beroepssecundair onderwijs ontstond de mogelijkheid om ook deze vakken in het vak PAV te integreren. Het is dus geen verplichting, wat ook betekent dat er best grondig over wordt nagedacht of het goed is om van deze mogelijkheid gebruik te maken. Het is evident dat deze vraag het best vanuit het belang van de leerlingen beantwoord wordt. Waarmee zijn ze het meest geholpen en wie is het best in staat om met hen de vooropgestelde doelen te bereiken? 1.2 Wat is er dan zo nieuw aan de opnieuw vorm gegeven leerplannen PAV? Zowel in de 2de als in de 3de graad hebben we naast de integratie van leerplandoelen natuurwetenschappen een aantal vaste items: beginsituatie, uitgangspunten, leerlijn, evaluatie, minimale materiële vereisten. In de leerplandoelen hebben we ook expliciet aandacht voor taalbeleid met instructietaal en lesstructuur, pedagogisch-didactische ondersteuning bij de uitbouw van een leerlijn, ideeënfiches en de relatie tussen de leerplandoelen en de eindtermen. Voor de vakattitudes wordt nog altijd van de leraar verwacht dat hij ze met de leerlingen in voldoende mate nastreeft. Dit betekent een inspannings- en geen resultaatsverplichting. Een tweede nieuwe pijler is dat leerplandoelen vanuit vier clusters worden opgebouwd: informatie verzamelen en verwerken; probleemoplossend denken; individueel werk en groepswerk; maatschappelijke participatie. Voor de 2de graad zijn er 30 leerplandoelen te realiseren; voor de 3de graad moeten we er 34 realiseren. Het gemakkelijkst werk je als je de leerplandoelen (hoofdstuk 5) uitprint en bij je voorbereidingen steekt. 2

3 Een derde belangrijke nieuwe pijler is dat deze clusters geen afzonderlijke didactische eenheden vormen. Ze dienen ter ondersteuning van de graadoverschrijdende vakgroepwerking en van de individuele leraar. Ze hebben hun weerslag op het didactisch handelen, op het aangeboden materiaal en werkvormen, op een gradueel groeiende zelfstandigheidsdidactiek en op de daaraan gekoppelde evaluatiemethodieken. Op 9 november 2011 kwamen we met een resonansgroep van leraren PAV samen om de conceptversie van de leerplannen kritisch te bespreken. In de verslagen las ik een algemene tevredenheid en iemand vatte het afrondend kernachtig samen met de volgende uitspraak: 'Hoe meer houvast het leerplan biedt, hoe minder we naar kant-en-klare bundels moeten grijpen.' Er volgen nog toelichtingen o.a. voor vakcoördinatoren. U wordt daarvoor uitgenodigd via de Mededelingen op de DPB-website onder de rubriek: Publicaties. 1.3 Wat moet er allereerst gebeuren? Wat dacht je? Ik merk vaak dat leraren PAV het leerplan slechts van ver kennen, dat het geen document is dat uit de boekentas kan worden opgediept of op de werktafel ligt, dat het leerplan geen dagelijkse kost is, dat ze er niet kunnen uit citeren of naar verwijzen. Soms is het leerplan ronduit onbekend. Ik stel nog veel onwetendheid over het leerplan vast, maar ook veronderstellingen, aannames, verkeerde interpretaties en veel vragen en verzuchtingen. En toch leerplannen laten zich lezen. 2 Leerplannen en de realisatie ervan 2.1 In welke mate voldoet de realisatie van de leerplandoelen? In het jaarlijks rapport van de onderwijsinspectie Onderwijsspiegel 2012 (blz. 24) lezen we over PAV het volgende: 'Het Project Algemene Vakken uit de basisvorming bso kreeg in de helft van de gevallen (tien van de twintig) een onvoldoende omdat de leerplanrealisatie niet voldeed. Leerplandoelen betreffende taal- en rekenvaardigheden worden nog vaak buiten functionele contexten aangebracht en geëvalueerd. De ontwikkeling van functionele informatieverwerving en -verwerking en organisatiebekwaamheid is niet optimaal. Het ontbreekt regelmatig aan leerlijnen en vooruitgang betreffende normstelling en cesuurbepaling in het leerproces en de evaluatie.' Heel vaak lezen we in verslagen van de doorlichting door de onderwijsinspectie met PAV in de focus dat de realisatie van de leerplandoelen niet voldoet. 3

4 Hierbij wordt gelet op: de aantoonbaarheid van de leerplanrealisatie; gerichtheid op de algemene doelen PAV; het aan bod komen van alle doelen; het evenwichtig aanbieden van doelen uit de verschillende domeinen; de integratie van de verschillende leerplanrubrieken; aanwezigheid en effectief gebruik van voldoende middelen; de verdeling tussen kennis vaardigheden - attitudes; het functionaliteitprincipe; het werken vanuit context (thema / project); de aansluiting bij het beroepenveld. De inspectie baseert zich op documentenstudie en daaruit blijkt vaak dat bepaalde leerplandoelen te weinig aantoonbaar aandacht kregen. In welke mate gaan leraren PAV leerplangericht te werk? Ze zoeken sporen van garantie dat de leerplandoelen nagestreefd worden, geëvalueerd en gerealiseerd. De mate waarin een vakgroep PAV waarborgen van leerplanrealisatie kan voorleggen, verhoogt de kans op een voldoende. Maar helaas bepalen de leerplandoelen nog onvoldoende de onderwijspraktijk of de evaluatie. Zo stellen leraren zich slechts occasioneel de vraag welke leerplandoelen zij met het vak, met die les, met die vraag, met het examen of met die tekst eigenlijk willen bereiken. Een evenwichtige dosering van de leerplandoelen en een verdeling van de aandacht over de verschillende leerplandoelen is niet altijd gegarandeerd. Door doseringsproblemen gaat de representativiteit dan verloren. Bepaalde leerplandoelen kunnen op die manier moeilijk gemeten worden. Er wordt vaak gewezen naar stereotiepe behandeling van thema s en naar een te reproductiegerichte evaluatiepraktijk. De thema s sluiten niet onmiddellijk aan bij de leefwereld van de jongeren. Uit een bevraging van de leerlingen blijkt dat ze het maar matig zinvol en boeiend vinden. Het leerstofaanbod verloopt te veel via kennisverwerving en -overdracht. Vaardigheidsdoelen, waar een hele reeks eindtermen naar verwijzen, worden te weinig gerealiseerd. Kennisoverdracht is de rode draad. Een overkoepelende leerplangerichte visie en competentieontwikkelende leerlijnen ontbreken zodat de opdrachten niet voldoende afgestemd zijn op de noden van de leerlingen om in een complexe samenleving te kunnen functioneren. Het ontwikkelen van leerstrategieën, het zelfstandig werk met toenemende complexiteit of het probleemoplossend denken moet beantwoorden aan de leerplanvereisten. De leerplanrealisatie per leerplan moet progressief zijn en dus volgens een uitgewerkte strategie. Die beoogt uiteindelijk een volledige zelfstandigheid bij de leerlingen. 4

5 Dit is maar een greep uit alsmaar terugkerende commentaren over leerplanrealisatie uit verslagen van de doorlichting tussen 2009 en Vakgroepen PAV moeten constant in ontwikkeling blijven. Vaak kunnen ze ook niet anders omdat er een continuïteitsprobleem in de personeelsbezetting voor het vak is, omdat de tijdsgeest verandert, omdat de jongeren ook veranderen, omdat de visie op leren verandert. Vakgroepen PAV moeten constant in beweging zijn, constant in evolutie. Maar die evolutie moet door visieontwikkeling en leerplanstudie geschraagd worden! Voordat we aan die leerplanstudie beginnen, moeten we een en ander over leerplanontwikkeling weten. 2.2 Wat moeten we over leerplannen weten? Waarom maakt het VVKSO leerplannen voor scholen? In de grondwet is de vrijheid van onderwijs ingeschreven. Die geeft inrichtende machten het recht om zelf de geest en de inhoud van het onderwijs te bepalen. Ze kunnen dus zelf de lessentabel, leerplannen en pedagogisch-didactische methodes kiezen. Daarnaast zijn er leermiddelen, (specifieke) eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Maar waarom maakt het VVKSO dan leerplannen voor scholen? In het katholiek onderwijs werden het ontwerp, de bijsturing, aanpassing en actualisatie van lessentabellen en leerplannen toevertrouwd aan de Verbonden. De Dienst Leren en Onderwijzen van het VVKSO concretiseert deze opdracht. Dat het VVKSO die opdracht heeft, is belangrijk. Het katholiek onderwijs streeft immers de vorming van de totale persoon na. Daarbij staat het christelijk mensbeeld centraal. De school moet voor elk vak uit de basisvorming en/of het specifiek gedeelte kunnen aangeven welk leerplan gevolgd wordt. De inspectie zal bij een doorlichting immers nagaan of in de school het goedgekeurde leerplan wordt gerealiseerd. De subsidiëring en dus ook de erkenning, kortom de bestaansvoorwaarden van de school, zijn daarvan afhankelijk. Daarnaast engageert het VVKSO zich om voor de suggesties voor vakken in het complementaire gedeelte van de lessentabel een leerplan te voorzien. Je hoeft die leerplannen niet ter goedkeuring aan de inspectie voor te leggen. In dit verband willen we erop wijzen dat de keuze van een leerboek de leraar niet ontslaat van de verplichting om een goedgekeurd leerplan te gebruiken. Integendeel, waar een leerboek een hulpmiddel kan zijn (bijvoorbeeld voor beginnende leraren of omdat het inspirerende inhouden met verantwoorde werk- en evaluatievormen aanreikt), is het leerplan de enige waarborg om te voldoen aan de regelgeving van de overheid die de 5

6 regelgeving in verband met (specifieke) eindtermen en ontwikkelingsdoelen bewaakt Wanneer komt er een nieuw leerplan? Elk schooljaar worden gemiddeld 70 leerplannen geactualiseerd. Dat betekent dat ze ofwel volledig vernieuwd ofwel deels gewijzigd worden. Nieuwe beleidsmaatregelen, een nieuwe pedagogisch-didactische visie, nieuwe technologische ontwikkelingen, nieuwe studierichtingen enz. kunnen redenen zijn voor de actualisatie van leerplannen. Zo werden recent leerplannen herwerkt of volledig vernieuwd door: de aanpassing van studierichtingprofielen; bevraging en/of reacties vanuit het veld; de specifieke eindtermen; een vernieuwde visie op het onderwijs in een vakgebied; een andere vorm van leren, bv. werkplekleren, geïntegreerd leren; nieuwe eindtermen of ontwikkelingsdoelen; (bv. PAV: MVT en Natuurwetenschappen) het raamplan ICT; de invoering van Se-n-Se; bijkomende veiligheidseisen; de oprichting van een nieuw studiegebied; enz. Kortom, onze maatschappij verandert voortdurend. Dat heeft gevolgen, ook voor leerplannen Hoe kunnen vakgroepen het leerplan verankeren in de schoolwerking? Vakgroepen hebben een scharnierfunctie in de verankering van leerplannen in de school en in de verantwoording erover naar externen. In functie van het lerarenkorps zijn ze verantwoordelijk voor het gebruik van de juiste leerplannen. We willen hierbij beklemtonen dat de realisatie van de leerplandoelstellingen van het goedgekeurde leerplan de voorwaarde is voor de erkenning en de subsidiëring. Wie een VVKSOleerplan gebruikt, komt tegemoet aan de regelgeving, zowel voor de vakgebonden eindtermen/ontwikkelingsdoelen als voor de specifieke eindtermen. De Dienst Leren en Onderwijzen van het VVKSO informeert daarom geregeld over de stand van zaken van de actualisatie van leerplannen en een stand van zaken van nieuwe leerplannen. De leerplannen en lessentabellen kunnen permanent op de website van het VVKSO geraadpleegd worden: 6

7 Als aandachtspunt bij vakgroepwerking kunnen leraren zowel horizontaal als verticaal afspraken maken. Het bestuderen van het leerplan in de vakgroep kan leiden tot beslissingen over hoe er in de school omgegaan wordt met basis-, verdiepings- en uitbreidingsdoelstellingen, met pedagogische wenken en evaluatie. De vakgroep kan ook voorstellen doen i.v.m. aankoop van leermiddelen en met betrekking tot materiële vereisten, over de organisatie van nascholing en/of vraaggestuurde begeleiding enz. Op die manier wordt de betrokkenheid van de leraren bij de uitwerking van het leerplan verhoogd. Vakgroepwerking kan structureel ingebouwd zijn op niveau van de school en/of in de scholengemeenschap en/of in vakken geïntegreerd. Hoe de inbedding ook is, afspraken over implementatie van leerplannen zijn een teken van interne professionalisering van het korps of van schooloverstijgende netwerking. Beide passen in het kader van levenslang leren. Samenwerking en overleg werken motiverend en ondersteunend. Indien de school de cultuur heeft waarbij leerplannen na overleg een vertaling krijgen naar de eigen schoolcontext, is de stap naar het schrijven van een jaarplan niet groot. Het jaarplan (LINK VVKSO, APR 5, hoofdstuk 4 p. 4) is dan een door de leraren/vakgroep gedragen overzicht van de leerplandoelstellingen die oordeelkundig gespreid zijn over het hele schooljaar of binnen een graad. Bij de concrete uitwerking van een (nieuw) leerplan naar een jaarplan kan de directeur de ondersteuning van de pedagogische begeleiding inroepen. Voor opvolging van de door de inspectie vastgestelde tekorten in de realisatie van leerplannen kan de directeur eveneens een beroep doen op de vakbegeleider. Voor de implementatie van (nieuwe) leerplannen kan hij afspraken maken met leraren of de vakgroep over voor- of nascholing Hoe kan een leerplan een plaats krijgen bij vakgroepwerking? Leerplannen zijn voor alle leraren een basisinstrument bij de voorbereiding, planning en realisatie van de leerplandoelstellingen. Er zijn heel wat redenen om de studie van nieuwe leerplannen in de vakgroepwerking op te nemen. De kerntaak van een vakgroep is immers de optimalisatie van de manier waarop een lerarenteam de doelstellingen van een vak of vakdomein bereikt. De school is namelijk een kader waarin de vorming van jongeren aan bod komt. Een belangrijk deel daarvan is in de leerplannen vastgelegd. Een vakgroep kan verschillende aspecten bespreken die met leerplanwerk te maken hebben. Dit kan op heel wat verschillende manieren gebeuren Hoe verhoudt een leerplan zich tot leermiddelen? De school moet voor elk vak uit de basisvorming en/of het specifiek gedeelte en eventueel het complementaire gedeelte, kunnen aangeven 7

8 welk leerplan gevolgd wordt. De inspectie zal immers bij een doorlichting nagaan of in de school het goedgekeurde leerplan wordt gerealiseerd. De subsidiëring en de bestaansvoorwaarden van de school zijn daarvan afhankelijk. In dit verband willen we erop wijzen dat de keuze van een leerboek de leraar niet ontslaat van de verplichting een goedgekeurd leerplan te gebruiken. Integendeel, waar een leerboek een hulpmiddel kan zijn (bijvoorbeeld voor beginnende leraren of omdat het inspirerende inhouden met verantwoorde werk- en evaluatievormen aanreikt), is het leerplan de enige waarborg om te voldoen aan de regelgeving van de overheid wiens taak het is om (specifieke) eindtermen en ontwikkelingsdoelen te bewaken. Als de vakgroep echter een keuze van leermiddelen maakt (bv. leerboeken of persoonlijk cursusmateriaal) is het belangrijk dat ze kritisch nagaat of alle leerplandoelstellingen ook werkelijk gerealiseerd worden. We doen hierbij geen uitspraak over de kwaliteit van leermiddelen. De Dienst Leren en Onderwijzen van het VVKSO informeert uitgevers van leermiddelen op regelmatige basis over de achterliggende visie, de inhouden en de ontwikkelingen van nieuwe leerplannen. Verder dan het verstrekken van dergelijke informatie kan de verantwoordelijkheid van het VVKSO niet gaan Wat zijn aandachtspunten bij evaluatie en rapportering in geïntegreerde leerplannen? Het geïntegreerd leerplan groepeert de leerplandoelstellingen en leerinhouden zodanig dat leraren met opdrachten, thema s en projecten kunnen werken. Leraren hebben dan best samen met de vakcoördinator regelmatig overleg om doelstellingen en inhouden goed te plannen en te spreiden. Voor leerlingen is geïntegreerd werken een krachtige vorm van leren, een 'just-in-time-leren' waarbij de leraar leerdoelgericht werkvormen inzet. Aangepaste evaluatie sluit hier naadloos bij aan, want een andere manier van lesgeven houdt automatisch ook een andere manier van evalueren in. Evalueren zien we dan als een permanente activiteit die aan de hand van concrete vaststellingen door de leraar, de lerarengroep en door de leerling zelf gegevens over het leren aanreikt. Mogelijkheden, beperkingen en vorderingen in het leren worden duidelijk. Remediëring, bijsturing, verdieping of een passende (her)oriëntering zijn mogelijk. Het is belangrijk dat deze vorm van leren opgenomen wordt in de schoolvisie over leren (APR 1, hoofdstuk 7) en dat via het schoolreglement ouders hiervan op de hoogte gebracht worden. Proces- en productevaluatie zijn belangrijk bij geïntegreerd werken. Bij procesevaluatie analyseren we het leerproces dat de leerling doormaakt. Dit kan met gespreide evaluatie. Hiermee bedoelen we het geregeld plannen van toetsmomenten. Procesevaluatie kan ook door te observeren hoe de leerling zijn leren aanpakt, hoe hij te werk gaat om tot een bepaalde prestatie te komen op basis van objectiveerbare criteria. Feedback (APR 1, 8

9 hoofdstuk 6.1) van leraar naar leerlingen levert bruikbare info op over zijn/haar mogelijkheden, beperkingen en vorderingen in het leren. Bij productevaluatie stellen we vast in welke mate de doelstellingen bereikt zijn. Lerarenteams die geïntegreerd werken, controleren in welke mate de leerling nieuwe competenties verworven heeft en of hij die op een adequate manier kan gebruiken. Remediëring, bijsturing, verdieping of een passende (her)oriëntering zijn dan een mogelijk vervolg. Evaluatie en de manier waarop we voorbereiden op deze evaluatie, moeten nauw op elkaar aansluiten. Binnen de evaluatie bekennen we vaak kleur over wat we echt belangrijk vinden dat leerlingen moeten kennen en over welke vaardigheden en attitudes ze moeten beschikken op het einde van de rit. Het is bijzonder belangrijk de werkvormen bij opdrachten, thema s en projecten zodanig te kiezen dat de zaken die we echt belangrijk vinden en die we willen evalueren ook tijdens het onderwijsaanbod tot ontwikkeling kunnen komen. Evalueren is dan ook een continu gebeuren; een voortdurende beweging waarin vallen en opstaan toegelaten zijn. APR 1: Persoonlijk werk van de leerlingen APR 5: Documenten bij de lesvoorbereiding Welke rol spelen leerplannen bij de deliberatie op het einde van het schooljaar? Op het einde van het schooljaar buigt de delibererende klassenraad zich over de vraag of de leerling het leerjaar met vrucht heeft beëindigd. Dat is het geval als de leerling in voldoende mate de doelstellingen die in het leerplan zijn opgenomen heeft bereikt, en dus bekwaam wordt geacht zijn studies verder te zetten in het volgende leerjaar (in een eindleerjaar: als hij voldaan heeft voor het geheel van de vorming van het leerjaar). Of een leerling een leerjaar met vrucht beëindigt, hangt dus in hoofdzaak af van de kansen die hij volgens de delibererende klassenraad heeft om in het volgende leerjaar te slagen (al dan niet in dezelfde studierichting). Bij de deliberatie kijken we of de leerling de leerplandoelstellingen in voldoende mate heeft bereikt. De delibererende klassenraad gaat dus niet na of hij al dan niet de eindtermen heeft behaald. Eindtermen zijn minimumdoelen die de overheid noodzakelijk en bereikbaar acht voor een bepaalde leerlingengroep. Leerplannen houden uiteraard rekening met de eindtermen, maar gaan verder en zijn ook toepasbaar op de individuele leerling. Meer weten? APR 3: de delibererende klassenraad Succes met de leerplanstudie en de realisatie van de leerplandoelen van de nieuw vorm gegeven leerplannen PAV. Heel wat vakgroepen zijn sterk genoeg om dat zelfstandig te doen. Aarzel echter niet om te bellen of te mailen voor ondersteuning, indien nodig. Jan Bonne 9

10 Dag van PAV en MAVO Zaterdag 23 februari 2013 (volledige dag) KU Leuven Kulak Kortrijk 10