Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Transcriptie

1 Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum natuurwetenschappen (2008) 1 Situering van het vak natuurwetenschappen 1.1 Natuurwetenschappen in de eerste graad van de toekomst Voor de eerste graad gelden vanaf 1 september 1997 de leerplannen biologie (1A + 2) (D/1997/0279/025) en Natuurwetenschappen (1B + BVL) (D/1997/0279/037). Deze leerplannen bevatten de goedgekeurde eindtermen/ontwikkelingsdoelen voor de eerste graad. Om na te gaan of deze eindtermen werden bereikt door de leerlingen van de A- stroom organiseerde de overheid in juni 2006 peilproeven biologie. De resultaten ervan werden tijdens het schooljaar bekend gemaakt. Op 24 oktober 2007 werd een open conferentie gehouden over de inhoud en de kwaliteit van het biologieonderwijs. Voor het verslag van deze conferentie en de aanbevelingen wordt verwezen naar: Op initiatief van de overheid werd in december 2008 een nieuwe eindtermencommissie natuurwetenschappen opgestart. Ondertussen heeft deze commissie de actualisatie van de huidige eindtermen natuurwetenschappen afgewerkt. Deze nieuwe eindtermen voor de A stroom en voor 1B en BVL wachten nu op goedkeuring door de Vlaamse onderwijsraad. Het vertalen van deze nieuwe eindtermen natuurwetenschappen eerste graad in een nieuw leerplan natuurwetenschappen begint in september In dit leerplan zal de levende materie (biologie) als basis worden gebruikt om aspecten van de niet-levende materie (chemie en fysica) te integreren. Het nieuwe leerplan natuurwetenschappen treedt in voege op 1 september Het huidige leerplan biologie (1A + 2) (D/1997/0279/025) en het leerplan natuurwetenschappen (1B + BVL) (D/1997/0279/037) blijven alleszins nog van kracht tijdens de schooljaren en Natuurwetenschappen in TSO en KSO tweede en derde graad Tweede graad Op termijn worden in alle natuurwetenschappelijk zwakkere studierichtingen van het TSO en KSO de vakken biologie, chemie en fysica geïntegreerd aangeboden in het vak natuurwetenschappen. Vanaf 1 september 2008 gebeurt een progressieve invoering van een nieuw leerplan Natuurwetenschappen in de studierichting Artistieke opleiding KSO (D/2008/7841/001). Voor de studierichtingen KSO Audiovisuele vorming, Beeldende en architecturale kunsten, Beeldende en architecturale vorming en de studierichtingen TSO Handel/Handel-talen/Grafische media/grafische communicatie werd al eerder gestart met de progressieve invoering van het leerplan natuurwetenschappen in de tweede graad. Het leerplan D/2007/0279/024 vervangt de vroegere leerplannen voor de vakken biologie, chemie en fysica. Concreet betekent dit dat in het schooljaar aan de leerlingen in het tweede leerjaar van de tweede graad het vak natuurwetenschappen wordt onderwezen. Scholen die op 1 september 2008 starten in de nieuwe lessentabel tweede graad van de studierichting Sociaal-technische wetenschappen volgen tijdens schooljaar in het eerste leerjaar van de tweede graad het leerplan D/2008/7841/047, in het tweede leerjaar de oude leerplannen van de specifieke vakken. Omdat er slechts kleine aanpassingen aan het leerplan gebeurde, gebruiken scholen die in 2007 of vroeger ge-

2 start zijn met de vernieuwing in STW onmiddellijk het aangepaste leerplan (D/2008/7841/047), dus zowel in het vierde als in het derde jaar. Derde graad Voor de studierichting Grafische communicatie wordt vanaf 1 september 2008 progressief leerplan D/2008/7841/042 ingevoerd en voor Multimedia en Printmedia leerplan D/2008/7841/043. Ook voor de derde graad van het ganse studiegebied Handel TSO Boekhoudeninformatica, Handel, Secretariaat-talen treedt vanaf 1 september 2008 een nieuw leerplan natuurwetenschappen progressief in voege (D/2008/7841/002). Het gaat over een 1-uurs graadleerplan (1 uur in het vijfde jaar en 1 uur in het zesde jaar). Het is zowel een AV- als een TV-vak (zoals nu het geval is in de tweede graad) en heet AV Natuurwetenschappen en TV Toegepaste natuurwetenschappen. Het leerplan is opgebouwd uit thema's. De thema's 'Voortplanting' en 'Erfelijkheid' zijn verplicht. Naast de twee verplichte thema s moeten er nog minimum 20 lestijden besteed worden aan het behandelen van minimum twee andere thema's uit dit leerplan. Je maakt een keuze uit: evolutie, water, kunststoffen, geluid en licht, kernfysica, hygiëne en gezondheid. De volgorde waarin de thema's behandeld worden is vrij. Het leerplan wordt in alle studierichtingen (derde graad) van het studiegebied Handel gevolgd, ook in Secretariaat-talen. Scholen die op 1 september 2006 gestart zijn in de nieuwe lessentabel tweede graad van de studierichting Sociaal-technische wetenschappen volgen tijdens schooljaar in het eerste leerjaar van de derde graad het leerplan D/2007/0279/014, in het tweede leerjaar de oude leerplannen van de specifieke vakken. Pilootscholen gebruiken vanaf op 1 september 2008 het leerplan D/2007/0279/014 in de ganse derde graad. 1.2 Natuurwetenschappen ASO derde graad Dit leerplan is bedoeld voor de niet-wetenschappelijke en niet-wiskundige studierichtingen, namelijk Economie-moderne talen, Grieks-Latijn, Latijn-moderne talen, Humane wetenschappen. Het is een graadleerplan voor vier uur natuurwetenschappen waarin de wetenschapsvakken fysica, chemie en biologie geïntegreerd worden aangeboden aan de hand van contexten. Alle eindtermen van fysica, biologie en chemie moeten binnen dit leerplan worden gerealiseerd. Contextgebieden Er worden vier contextgebieden verplicht gesteld. Deze vier contextgebieden zijn: 1 Materie, energie en leven; 2 Gezondheid en voeding; 3 Verkeer en veiligheid; 4 Evolutie en informatieoverdracht. De contextgebieden zijn op te vatten als thema s waarrond leerplandoelstellingen en contexten worden geordend. Een concrete studie van die contextgebieden wordt niet beoogd. Zo is het bijvoorbeeld voor het contextgebied Gezondheid en voeding niet de bedoeling gezondheidsleer en voedingsleer te brengen maar wel de leerinhouden te verwerken in contexten die verwijzen naar gezondheid en voeding. Binnen deze contextgebieden worden de leerplandoelstellingen en bijbehorende leerinhouden geformuleerd. De leerplandoelstellingen en leerinhouden mogen niet worden losgekoppeld van het contextgebied en moeten gerealiseerd worden door middel van een contextgerichte benadering. In het leerplan zijn voor elk contextgebied concrete contexten voorgesteld. De leraar mag deze eventueel vervangen door zelf gekozen contexten. Binnen elk contextgebied komen meestal eindtermen van biologie, chemie en fysica aan - 2

3 bod. Het is dus onmogelijk om één contextgebied volledig vanuit de biologie te behandelen en een ander bijvoorbeeld exclusief vanuit de fysica. Het leerplan natuurwetenschappen is geen afkooksel van de afzonderlijke leerplannen wetenschappen (biologie, chemie, fysica). Het is dus zeker niet de bedoeling om stukjes leerstof uit biologie, chemie en fysica zo maar over te nemen uit bestaande leerboeken. Het realiseren van de vakinhoudelijke eindtermen geschiedt veeleer kwalitatief in tegenstelling tot de eerder kwantitatieve aanpak in de afzonderlijke wetenschapsvakken, bedoeld voor de wetenschappelijke en/of wiskundige studierichtingen. Het maken van vraagstukken of het hanteren van formules gebeurt enkel om de context te verduidelijken. Overgang naar studierichtingen met natuurwetenschappen derde graad ASO De studierichtingen in de derde graad ASO met natuurwetenschappen in de basisvorming zijn duidelijk geprofileerd als studierichtingen met minder conceptuele diepgang, sterk contextuele aanpak en een geïntegreerde aanbreng van leerinhouden uit de biologie, chemie en fysica. Omwille van de polyvalente tweede graad wat betreft wetenschappen sluit het leerplan natuurwetenschappen aan op de leerplannen biologie, chemie en fysica van de tweede graad met 1 lestijd per week. Elke overgang van een studierichting ASO in de tweede graad naar een studierichting ASO met natuurwetenschappen in de derde graad kan wettelijk en vereist geen inhaalmanoeuvre. De klassenraad oordeelt of een leerling voldoende gemotiveerd en competent is om de overgang te maken De leraar natuurwetenschappen In eenzelfde klas en tijdens hetzelfde schooljaar worden de lestijden natuurwetenschappen gegeven door eenzelfde leraar. Het verdient aanbeveling dat in parallelklassen de opdracht wordt toegewezen aan leraren van een verschillende discipline: biologie, chemie of fysica. Op die manier ondervinden de betrokken leraren ondersteuning van elkaar in vakspecifieke gedeelten en wordt de samenwerking tussen de wetenschappen ingebouwd en gestimuleerd. Alternatieve opties om opdrachten te verdelen kunnen worden besproken met de begeleiding. 1.4 Nieuwe leerplannen natuurwetenschappen Met ingang van 1 september 2008 gaan volgende nieuwe leerplannen in voege. Leraren kunnen de leerplannen downloaden van Ga naar Publicaties, dan naar Leerplannen. Studierichting Aantal uur Leerplannummer TSO II Sociale en technische wetenschappen 3-4 D/2008/7841/047 (alle STW-scholen) KSO II Artistieke opleiding 1 D/2008/7841/001 TSO III Studiegebied Handel 1 D/2008/7841/002 Multimedia (grafische) 1-2 D/2008/7841/043 Printmedia (grafische) 1-2 D/2008/7841/043 Grafische communicatie (grafische) 2-3 D/2008/7841/042

4 1.5 Begeleiding natuurwetenschappen Leraren en directeurs kunnen een beroep doen op de vakbegeleiding voor hulp in verband met de interpretatie en pedagogische verwerking van het leerplan en informatie over de nodige didactische infrastructuur voor het onderwijs in de natuurwetenschappen. Marijke Covens, J. Mehaudensstraat 25, 1600 Sint-Pieters-Leeuw Marie-Josée Janssens, Bogaardenstraat 32, 3050 Oud-Heverlee (thuis) of (KULeuven) mariejosee.janssens.mb@kerknet.be Michel Van Deyck, Meidoornstraat 1, 1730 Kobbegem michel.vandeyck.mb@kerknet.be Vanaf september 2004 is in de Maandberichten van de pedagogische begeleiding een afzonderlijke rubriek natuurwetenschappen opgenomen. Deze rubriek bevat berichten voor zowel ASO- als TSO-richtingen. Vanaf juli 2008 krijgen ook de integrale opdrachten voor STW afzonderlijke aandacht in de Maandberichten van de pedagogische begeleiding. 2 Actualiteit 2.1 Gezondheidbeleid op school Vanaf vorig schooljaar wordt er extra aandacht besteed aan een gezondheidsbeleid op school. Vanuit het vak natuurwetenschappen kan de ontwikkeling van een positieve attitude tegenover al wat leeft een direct aanknopingspunt voor gezondheidseducatie vormen. Uitgebreidere informatie over dit thema kun je terugvinden op Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie biedt een brochure Werken aan een gezondheidsbeleid op school aan met nuttige tips en informatie Beginnende leraren Beginnende leraren worden begeleid door de vakwerkgroep van de school en/of scholengemeenschap. Ze kunnen verder raad vragen bij hun opleidingsinstituut. De diocesane pedagogische begeleiding richt ook specifiek haar aandacht naar de beginnende leraren. Elk jaar worden er twee ontmoetingsdagen georganiseerd voor beginnende leraren. Beide namiddagen zijn aanvullend en bieden de mogelijkheid ervaringen uit te wisselen, specifieke vragen te stellen en problemen op te lossen. Die zijn dit schooljaar gepland op woensdagnamiddag 22 oktober 2008 en woensdagnamiddag 11 maart Ondersteuning natuurwetenschappen ASO door VVKSO Als ondersteuning voor het leerplan natuurwetenschappen ASO derde graad biedt het VVKSO leerteksten aan die werden opgesteld door een stuurgroep van het VVKSO. De digitale versie van dit lesmateriaal kan worden gedownload van de website Deze website wordt af en toe aangevuld met materiaal uit het veld. Neem regelmatig even een kijkje. Wil je ook documenten delen stuur deze dan naar Emile Claeys (emile.claeys@vsko.be) of naar Marie-Josée Janssens (maria.janssens@chem.kuleuven.be). Interessant zou het zijn indien deze sharepoint blijft fungeren als een centraal punt wat betreft uitwisseling van lesmateriaal. Beginnende collega s zullen je zeer dankbaar zijn.

5 2.4 Ondersteuning natuurwetenschappen door de begeleiding Voor natuurwetenschappen ASO derde graad en TSO tweede en derde graad kunnen leraren gewenste informatie inwinnen bij een van de pedagogisch begeleiders. - 5 Met vriendelijke groet De pedagogisch begeleiders natuurwetenschappen Marijke Covens J. Mehaudensstraat Sint-Pieters-Leeuw Tel.: marijke.covens.mb@kerknet.be Marie-Josée Janssens Bogaardenstraat Oud-Heverlee Tel.: of mariejosee.janssens.mb@kerknet.be Michel Van Deyck Meidoornstraat Kobbegem Tel.: michel.vandeyck.mb@kerknet.be P.S. Raadpleeg ook onder Vakdocumenten belangrijke documenten voor natuurwetenschappen.