Succesvolle lezers zijn betrokken lezers

Transcriptie

1 Succesvolle lezers zijn betrokken lezers Over leesmotivatie,woordenschat en leesstrategieën Roel van Steensel Vrije Universiteit/Stichting Lezen Erasmus Universiteit JONGEREN LEZEN STEEDS MINDER BOEKEN 1

2 Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8 Lezen van traditionele tekstmedia (boeken, kranten, tijdschriften, ) + lezen van kranten of nieuwssites + zoeken naar informatie op internet Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8 2

3 Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8 Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8 3

4 Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe leuk vinden leerlingen het om te lezen? Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe leuk vinden leerlingen het om te lezen? 4

5 Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe vaak lezen leerlingen? Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe vaak lezen leerlingen? Lagere leesmotivatie en leesfrequentie doen zich vooral in het vmbo voor 5

6 Laaggeletterdheid (PISA, 2015) Laaggeletterdheid (PISA, 2015) Wat maakt leerlingen succesvolle lezers? 6

7 Succesvolle lezers zijn betrokken lezers (Guthrie & Wigfield, 2000) Betrokken lezers Betrokken lezers zijn gemotiveerde lezers. Woordenschat hebben kennis van de wereld en zetten die in tijdens het lezen. zijn strategische lezers. 7

8 Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen Betrokken lezers SALSA: onderzoek naar lezen en schrijven in het vmbo. BELEX: onderzoek naar de effecten van Nieuwsbegrip. Overzichtsstudies naar de effecten van: Leesmotivatiebevordering. Leesstrategieinstructie. 8

9 Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)? 9

10 Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? Redenen om te lezen 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)? Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? Redenen om te lezen 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)? Zelfvertrouwen in lezen 10

11 Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? Redenen om te lezen Intrinsieke motivatie Interesse 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)? Extrinsieke motivatie Belang/ waarde Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen 11

12 Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen + Frequent en actief lezen Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen + + Frequent en actief lezen Leesvaardigheid 12

13 Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen + + _ Frequent en actief lezen _ Leesvaardigheid Extrinsieke motivatie Frequent en actief lezen Leesvaardigheid Positieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Mol & Bus (2011) 13

14 Negatieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Nielen & Bus (2015) Negatieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Nielen & Bus (2015) Leesweerstand 14

15 Negatieve leesmotivaties Negatieve leesmotivaties Leesmotivatie Negatief Positief 15

16 Negatieve leesmotivaties Positieve motivaties Negatieve leesmotivaties 16

17 Negatieve leesmotivaties Negatieve motivaties Negatieve leesmotivaties Positieve motivaties Negatieve motivaties 17

18 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens 18

19 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens 19

20 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens 20

21 Negatieve leesmotivaties Ik haat lezen. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens Negatieve leesmotivaties Ik haat lezen. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens 21

22 Negatieve leesmotivaties Ik haat lezen. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens Negatieve leesmotivaties Als het onderscheid tussen positieve en negatieve motivaties inderdaad bestaat. dan zijn die negatieve motivaties misschien wel extra belangrijk voor leerlingen in het vmbo. 22

23 Negatieve leesmotivaties Vragenlijst (Guthrie, Coddington, & Wigfield, 2009): Positief: intrinsieke motivatie. Positief: zelfvertrouwen. Negatief: vermijding. Negatief: ervaren moeilijkheid. Lezen op school en vrijetijdslezen. Combinatie met een leestoets. Negatieve leesmotivaties Intrinsieke motivatie Intrinsieke motivatie Vermijding Vermijding Lezen op school Zelfvertrouwen Zelfvertrouwen Vrijetijdslezen Ervaren moeilijkheid Ervaren moeilijkheid 23

24 Negatieve leesmotivaties Een acht factoren model paste het best op onze data: 1. Positieve motivaties zijn niet hetzelfde als negatieve motivaties. 2. Motivatie voor lezen op school is niet hetzelfde als motivatie voor vrijetijdslezen. Negatieve leesmotivaties Verklaring van verschillen in leesvaardigheid: Stap 1: positieve motivaties: Intrinsieke motivatie voor vrijetijdslezen. Zelfvertrouwen in lezen op school. Zelfvertrouwen in vrijetijdslezen. Dus: meer leesplezier en zelfvertrouwen = betere leesvaardigheid 24

25 Negatieve leesmotivaties Verklaring van verschillen in leesvaardigheid: Stap 1: positieve motivaties: Intrinsieke motivatie voor vrijetijdslezen. Zelfvertrouwen in lezen op school. Zelfvertrouwen in vrijetijdslezen. Stap 2: negatieve motivaties: Ervaren moeilijkheid van schools lezen. Ervaren moeilijkheid van vrijetijdslezen. Dus: negatieve leesmotivaties doen ertoe. Leesangst Negatieve leeservaringen kunnen samengaan met negatieve gevoelens: lezen kan als bedreigend worden ervaren. 25

26 Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren. Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren. 26

27 Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren. Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren. 27

28 Leesangst Nielen, Mol, Sikkema De Jong & Bus (2016): Komt leesangst meer voor in het vmbo dan in havo/vwo? 600 leerlingen in vmbo en havo/vwo: Leesangsttest Leesangst 28

29 Leesangst Leesangst 29

30 Leesangst Leesangst Leerlingen moesten zo snel mogelijk aangeven (intikken) naar welk plaatje de pijl wees (links of rechts). Verwachting: als je leesangst hebt, zal je aandacht worden getrokken door de leesplaatjes en zal je sneller reageren in de situaties waarin de pijl naar het leesplaatje wijst. 30

31 Leesangst Resultaat: in het vmbo laten leerlingen significant vaker indicaties zijn van leesangst dan in havo/vwo. Tussentijdse conclusie (1) 1. Er bestaat zoiets als negatieve motivaties en leesangst. 2. Negatieve motivaties en leesangst lijken (vooral) voor vmboleerlingen een rol te spelen in hun leesontwikkeling. Belangrijke vraag: kunnen we leesweerstand wegnemen? 31

32 Leesmotivatie bevorderen Overzichtsstudie naar leesmotivatieprogramma s (Van Steensel, Van der Sande, & Arends, 2017): 1. Werken leesmotivatieprogramma s of werken ze niet (voor motivatie en leesvaardigheid)? 2. Waardoor worden eventuele verschillen in effecten bepaald? 95 verschillende programma s, verdeeld over 88 studies. Leesmotivatie bevorderen Leesmotivatieprogramma s hebben positieve effecten: Op leesmotivatie. Op leesvaardigheid. 32

33 Leesmotivatie bevorderen Zelfvertrouwen in lezen Redenen om te lezen Match leerlingboek (niveau) Match leerlingboek (interesse) Leesstrategieën aanleren Inzicht geven in eigen ontwikkeling Autonomie toekennen (vrij lezen) Leesmotivatie bevorderen De effecten zijn het grootst: Voor leerlingen in het voortgezet onderwijs (op leesvaardigheid). Voor zwakke lezers (op leesmotivatie). Kun je op die manier ook leesweerstand wegnemen? 33

34 Leesmotivatie bevorderen Concept Oriented Reading Instruction (CORI): Combinatie lees en vakonderwijs. Leesstrategie instructie. Verschillende typen motivaties. Leesweerstand reduceren Positieve motivaties CORI Leesvaardigheid Negatieve motivaties 34

35 Leesweerstand reduceren Leesplezier en zelfvertrouwen CORI Leesvaardigheid Negatieve motivaties Leesweerstand reduceren Leesplezier en zelfvertrouwen CORI Leesvaardigheid Ervaren moeilijkheid 35

36 Tussentijdse conclusie (2) 1. Investeren in leesmotivatie helpt, zowel voor leesmotivatie als voor leesvaardigheid. 2. Activiteiten die helpen om positieve motivaties te bevorderen, helpen mogelijk ook om negatieve motivaties te verminderen. Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen 36

37 Waarom is woordenschat zo belangrijk voor lezen? 1. Je moet veel woorden kennen om een tekst te kunnen begrijpen: Meer dan 60%? Meer dan 70%? Meer dan 80%? Meer dan 90%? Bijna 100%? Waarom is woordenschat zo belangrijk voor lezen? 1. Je moet veel woorden kennen om een tekst te kunnen begrijpen % 37

38 Waarom is woordenschat zo belangrijk voor lezen? 1. Je moet veel woorden kennen om een tekst te kunnen begrijpen. 2. Als je veel woorden kent, lees je vlotter en houd je meer cognitieve ruimte over. 3. Woordenschat is een indicator voor iets anders: kennis van de wereld. Waarom woordenschat zo belangrijk is voor lezen Mentale representatie 38

39 Waarom woordenschat zo belangrijk is voor lezen Voorbeeld: Hij liep naar de bank want hij had geld nodig. Misschien is woordenschat wel extra belangrijk voor bepaalde groepen (meertalige leerlingen)? Woordenschat Van Steensel, Oostdam, Van Gelderen, & Van Schooten (2016): Relatie woordenschat, begrijpend lezen en meertaligheid. 328 vmbo leerlingen: 166 eersteklassers en 162 derdeklassers. 237 eentalig (Nederlands) en 91 meertalig (een andere taal naast Nederlands). 39

40 Woordenschat Resultaten: 1. Meertalige leerlingen hebben een kleinere woordenschat (Nederlands) dan eentalige leerlingen. 2. Een grotere woordenschat gaat samen met beter begrijpend lezen. 3. Geen verschillen in begrijpend lezen tussen een en meertalige leerlingen. 4. Maar toen we de effecten van woordenschat en meertaligheid samenvoegden: positief effect van meertaligheid op begrijpend lezen. Woordenschat Woordenschat Nederlands Eentaligen > Meertaligen 40

41 Woordenschat Woordenschat Nederlands Eentaligen = Meertaligen Woordenschat Woordenschat Nederlands Begrijpend lezen Eentaligen = Eentaligen Meertaligen < Meertaligen 41

42 Woordenschat Dus: Als de meertalige leerlingen een even goede woordenschat zouden hebben als de eentalige leerlingen dan zouden de meertalige leerlingen de betere lezers zijn. Woordenschat Meertalige leerlingen vervullen hun potentieel niet door achterblijvende woordenschat. Trapman (2016): er is een relatie tussen groei in woordenschat en groei in begrijpend lezen, maar alleen voor meertalige leerlingen. 42

43 Tussentijdse conclusie (3) 1. Woordenschat is van cruciaal belang voor een goede leesvaardigheid. 2. Woordenschat vormt meertalige leerlingen een drempel om hun leespotentieel te realiseren. Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen 43

44 Strategisch lezen houdt in dat je bewust nadenkt over je eigen leesproces. Strategisch lezen Je eigen leesproces in de gaten houden 44

45 Strategisch lezen Je eigen leesproces in de gaten houden Je eigen leesproces aansturen Strategisch lezen Oriënteren en plannen Monitoren Evalueren Metacognitieve activiteiten Hoe ga ik dat nou aanpakken? Snap ik het nog? Hoe is het gegaan? 45

46 Strategisch lezen Oriënteren en plannen Monitoren Evalueren Leesstrategieën Hoe ga ik dat nou aanpakken? Snap ik het nog? Hoe is het gegaan? Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. 46

47 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. 47

48 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer. 48

49 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer. Samenvatten Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer. Samenvatten Leesstrategieën 49

50 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oriënteren Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Monitoren Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer. Samenvatten Monitoren Strategisch lezen Wat betekent dat voor het onderwijs? 1. Leesstrategieën staan nooit op zichzelf: je gebruikt ze altijd om iets anders te doen. 2. Leesstrategieën pas je toe op de momenten dat ze nodig zijn. 50

51 Strategisch lezen Werken leesstrategieën? Strategisch lezen Werken leesstrategieën? Okkinga, Van Steensel, meededen Van is beter Gelderen, af Arends, Van Schooten, & Sleegers (ingediend): Strategiekennis: middelgroot effect % van de leerlingen die Grotere effecten voor zwakke lezers 51

52 Strategisch lezen Werken leesstrategieën? Okkinga, Van Steensel, Van Gelderen, Arends, Van Schooten, & Sleegers (ingediend): Strategiekennis: middelgroot effect % van de leerlingen die Door onderzoekers ontwikkelde leestests: meededen is beter af Korte termijn: klein effect. Lange termijn: groot effect. Duurzaamheid leesstrategieën Strategisch lezen Werken leesstrategieën? Okkinga, Van Steensel, Van Gelderen, Arends, Van Schooten, & Sleegers (ingediend): Strategiekennis: middelgroot effect. Door onderzoekers ontwikkelde leestests: Korte termijn: klein effect. Lange termijn: groot effect. Gestandaardiseerde (Cito achtige) leestests: niet of nauwelijks effect. 52

53 Strategisch lezen Werken leesstrategieën voor vmbo leerlingen? Als je vmbo leerlingen traint om strategieën in te zetten, gaan ze dan ook beter lezen? Leerlingen krijgen onderwijs in het toepassen van vijf leesstrategieën: 1. Voorspellen. 2. Samenvatten. 3. Vragen stellen. 4. Ophelderen van onduidelijkheden. 5. Verbanden leggen. 53

54 De lessen zijn opgebouwd in blokken: Week 1: Strategie 1 Week 2: Strategie 2 Week 3: Strategie 3 Week 4: Strategie 4 Week 5: Strategie 5 Week 6: Blokles (alle strategieën samen) Nieuwsbegrip maakt gebruik van drie belangrijke onderwijsprincipes: 1. Directe instructie: expliciete instructie over het wat, hoe, waarom en wanneer van leesstrategieën. 2. Modeling: hardop voordoen van de toepassing van leesstrategieën. 3. Groepswerk: samen leesstrategieën toepassen. 54

55 Onderzoeksvragen (Okkinga, Van Steensel, Van Gelderen, & Sleegers, 2016): 1. Heeft Nieuwsbegrip effect: leidt meedoen tot een betere leesvaardigheid bij leerlingen? 2. Hoe belangrijk is de kwaliteit van de uitvoering voor programmaeffecten? 20 klassen van 10 scholen: 2 vergelijkbare vmbo klassen per school (leerjaar 1). Random toegewezen aan experimentele conditie (Nieuwsbegrip, 189 leerlingen) en controleconditie (180 leerlingen). Wekelijks 1 Nieuwsbegriples (45 minuten). Uitvoering door docenten. Training en coaching door onderzoekers. Leestoets en lesobservaties. 55

56 Geen hoofdeffect van Nieuwsbegrip op begrijpend lezen maar wel een interactie effect van Nieuwsbegrip en kwaliteit van instructie: Als docenten goede strategie instructie geven, dan heeft dat een positief effect op het begrijpend lezen. Maar: dat positieve effect trad alleen op in de Nieuwsbegripklassen. Nieuwsbegrip biedt blijkbaar een goede voedingsbodem voor effectieve strategieinstructie. Besluit 1. Rol van leesmotivatie, negatieve motivaties en leesangst. 2. Leesmotivatieprogramma s hebben effect op leesmotivatie en leesvaardigheid. 3. Rol van woordenschat, met name voor meertalige leerlingen. 4. Rol van leesstrategieën. 56

57 Hartelijk dank voor uw aandacht! en een goede netwerkdag gewenst Contact? 57