CORI-lezen: thematisch begrijpend lezen

Transcriptie

1 Taal Het effect van betekenisvolle contexten CORI-lezen: thematisch begrijpend lezen Op een willekeurige donderdagochtend is het tijd voor begrijpend lezen. De leerlingen van groep 5 pakken niet hun tekst en het bijbehorende opdrachtenblad, maar hun eigen leervragen en tijdpad. Ze kijken op het schema om te zien of er instructiemomenten voor hen staan ingepland en gaan dan aan het werk. De school van deze leerlingen maakt voor begrijpend lezen gebruik van CORI-lezen (CORI staat voor Concept- Oriented Reading Instruction). Yvonne Koene is werkzaam als taalspecialist en is onlangs afgestudeerd aan de opleiding Master taalspecialist/ dyslexie bij Hogeschool Windesheim CORI-lezen zorgt ervoor dat leerlingen binnen een betekenisvolle context werken aan hun leerdoelen en de leerkracht handvatten krijgt om ieder kind taakverantwoordelijk en gemotiveerd te laten werken. In januari 2009 besteedde JSW al eerder aandacht aan de uitgangspunten van het CORI-lezen en de bijbehorende vier fasen van instructie (Boerema, 2009). Onderstaand praktijkvoorbeeld laat zien hoe deze werkvorm volgens deze vier fasen kan worden toegepast en wat het effect is op de motivatie en betrokkenheid. het uitsluitend halen van antwoorden uit de tekst. Bij de content(inhoud)benadering wordt de nadruk gelegd op de inhoud van de tekst, deze staat centraal in plaats van de bijbehorende strategie, het vasthouden van de aandacht van de leerlingen door leerlingen te laten Leerlingen maken bij het onderwerp Vulkanen een maquette waarin ze verschillende onderdelen van een vulkaan moeten benoemen Inzicht krijgen Voordat er dieper kan worden ingaan op het anders vormgeven van de begrijpend leeslessen en CORI-lezen in het bijzonder, is het belangrijk om inzicht te krijgen in wat begrijpend lezen nu precies is. Begrijpend lezen is het vermogen om een tekst te begrijpen (Stahl & McKenna, 2006). Het is een interactief proces dat bestaat uit deelprocessen die elkaar beïnvloeden. Het gaat daarbij vooral om drie elementen: Het vlot technisch kunnen lezen van de tekst; Het toe kunnen passen van leesstrategieën; Het beschikken over een goede woordenschat. Er zijn binnen de wetenschap verschillende benaderingen voor begrijpend lezen. De meest bekende benaderingen zijn de strategiebenadering en de contentbenadering (Mckeown, Beck & Blake, 2009). Een strategiebenadering (zoals een reguliere methode) zet de leesstrategieën centraal, beschikt niet over een doorgaande leeslijn tekstcomplexiteit en volstaat met 32 JSW 9 mei 2017

2 Leerlingen observeren buiten met een kijkwijzer hoe hard de wind waait en ervaren hierdoor het thema De actieve planeet Foto s: Yvonne Koene werken met teksten die aansluiten bij de belevingswereld, het gebruiken van een strategie als hulpmiddel om de tekst beter te kunnen begrijpen en het stellen van vragen over de inhoud van de tekst en over het doel van de schrijver. CORI-lezen Guthrie ontwikkelde CORI. Bij deze contentbenadering leren leerlingen binnen een thema relevante teksten lezen en gebruik te maken van leesstrategieën om deze teksten te kunnen begrijpen (Guthrie, Wigfield, & Perencevich, 2004). Hierbij kiezen leerlingen zelf hun doelen waaraan ze willen werken. Daarnaast werken leerlingen aan het vergroten van hun achtergrondkennis en leren ze verbindingen te maken tussen verschillende teksten en onderwerpen. Het uitgangspunt bij CORI-lezen verschilt daarmee van een reguliere methode begrijpend lezen. Het belangrijkste verschil is dat leerlingen bij CORI-lezen strategisch leren lezen. Dat wil zeggen dat ze onder andere hun achtergrondkennis gebruiken en zelf vragen stellen over de tekst. In groep 5 van deze school krijgen leerlingen binnen het thema De actieve planeet de mogelijkheid om zelf een onderwerp te kiezen waarvan ze meer willen weten. Alle lessen worden hierop aangepast waarbij het uitgangspunt is dat leerlingen zelf hun teksten mogen kiezen, omdat ze de tekst nodig hebben om zo antwoord te krijgen op hun eigen leervragen. Indien mogelijk worden leervragen samengevoegd, zodat leerlingen in groepjes kunnen werken. Gedurende zes weken werken de leerlingen drie keer per week negentig minuten per dag aan het behalen van hun eigen gekozen doelen. Hierbij worden vakken zoals wereldoriëntatie, taal en technisch lezen zoveel mogelijk geïntegreerd binnen het thema. Bij de voorbereiding van het thema zijn in overleg met de plaatselijke bibliotheek vijfenveertig themaboeken Begrijpend lezen is een interactief proces dat bestaat uit deelprocessen die elkaar beïnvloeden JSW 9 mei

3 Een leerling zoekt op internet naar antwoord op haar eigen leervragen uitgezocht, waarbij er rekening is gehouden met de verschillende leesniveaus van de leerlingen. Zo krijgt iedere leerling de mogelijkheid om een tekst op zijn of haar niveau te lezen. De praktische uitvoering van het CORI-lezen wordt in het vervolg van dit artikel beschreven aan de hand van de vier fasen van instructie. Leerkracht in de rol van coach Tijdens het uitvoeren van de lessenserie is het gedrag van de leerkracht erop gericht om de verantwoordelijkheid over te dragen van de leerkracht naar de leerling (Fisher & Frey, 2008). De instructie vindt plaats in kleine groepjes en is gericht op het behalen van leerdoelen waarbij er strategieën nodig zijn om deze doelen te kunnen behalen. Tijdens deze instructies laat de leerkracht modelgedrag zien waarbij er steeds aandacht is voor het leggen 1. Kijk, ervaar en maak De lessenserie wordt geopend met een buitenactiviteit. Leerlingen observeren buiten met een kijkwijzer hoe hard de wind waait. Leerlingen ervaren hierdoor het thema De actieve planeet in de praktijk en maken kennis met het onderwerp waar ze de komende zes weken mee aan de slag gaan. Vervolgens worden door de leerlingen eigen leervragen opgesteld over onderwerpen die passen binnen het thema, zoals aardbevingen, vulkanen, tsunami s en tornado s. 2. Zoek en onthoud Tijdens deze fase gaan leerlingen op zoek naar de antwoorden van hun eigen leervragen. Zo denken de leerlingen bij het begrijpend lezen na over wat de tekst hen kan leren (vragen stellen), hoe ze kunnen voorspellen waar de inhoud van een boek nu precies over gaat (voorspellen) en wat de tekst hen heeft geleerd (samenvatten). Deze stappen passen bij een contentbenadering van begrijpend lezen, waarbij de inhoud van de tekst centraal staat. Tijdens leesvaardigheid oefenen leerlingen het voordragen van een eigen gekozen tekst die past binnen het thema. Bij het onderdeel woordbetekenis gaan leerlingen coöperatief op zoek naar de betekenis van woorden uit de tekst. Ook leren ze hoe ze moeilijke woorden binnen een tekst kunnen begrijpen. 4. Communiceer met anderen Na zes weken wordt het thema afgesloten met een presentatieronde waarin leerlingen onderling hun kennis delen. Ze luisteren naar elkaars presentatie en voorzien elkaar ook van feedback aan de hand van een gezamenlijk opgesteld feedbackformulier. Ook leveren leerlingen het gemaakte verslag met daarin het antwoord op hun eigen leervragen in. 3. Begrijp en integreer Om hun leervragen te kunnen toepassen, wordt tijdens aardrijkskunde opgedane kennis passend bij het gekozen onderwerp gekoppeld aan een creatieve verwerkingsopdracht. Zo maken leerlingen met het onderwerp Vulkanen een maquette waarin ze verschillende onderdelen van een vulkaan moeten benoemen. De schrijfopdrachten worden gebruikt om kennis over het thema te verwerken. Leerlingen schrijven aan de hand van een schrijfplanning een verhalende tekst over hun eigen onderwerp en een informatieve tekst. Om de motivatie en betrokkenheid te verhogen, heeft de leerkracht samen met de leerlingen bepaald aan welke schrijfeisen het eindproduct moet voldoen. 34 JSW 9 mei 2017

4 van verbanden tussen bestaande en nieuwe kennis over het onderwerp. De leerkracht helpt leerlingen met het opstellen van leervragen, het uitzoeken van geschikte literatuur, het aanleren van strategieën die nodig zijn om een tekst goed te kunnen begrijpen en geeft gericht feedback op het leerproces van de leerling. Dit gedrag is noodzakelijk om leerlingen stapsgewijs te leren hoe ze zelf aan de slag kunnen gaan met de door hen gekozen teksten. Doordat leerlingen hun eigen teksten uitkiezen, zijn ze ook gemotiveerd en betrokken om te leren hoe ze deze kunnen samenvatten. De inhoud van de tekst hebben ze immers nodig voor het beantwoorden van hun eigen leervragen. Het is daarbij wel van belang dat de leerkracht kennis heeft over het leesniveau van de leerling. Gemotiveerde leerlingen Omdat het hier een ontwerponderzoek betreft, wordt ook het effect van de lessenserie op de motivatie en betrokkenheid van leerlingen gemeten door gebruik te maken van vragenlijsten en interviews die vooraf, tijdens en achteraf worden afgenomen. Uit het onderzoek kan worden geconcludeerd dat een thematische lessenserie een positief effect heeft op de motivatie van leerlingen in groep 5. Dit effect is met behulp van verschillende meetinstrumenten waargenomen. Uit de vragenlijsten blijkt dat het leesplezier is gestegen. Verder blijkt dat leerlingen beter weten welke boeken ze graag willen lezen en dat de frequentie van het lezen binnen de verschillende genres is gestegen. Het thematisch lezen geeft leerlingen de mogelijkheid om zelf teksten te lezen die voor hen interessant zijn en daar vervolgens vragen over te stellen. Dit zorgt ervoor dat leerlingen eigenaar worden van hun eigen leren en gemotiveerd zijn om met teksten aan het werk te gaan. Leerlingen praten meer over de gelezen teksten en weten de denkstrategieën beter toe te passen. Deze toegenomen betrokkenheid wordt door de leerkracht bevestigd. Bovenstaand voorbeeld laat zien dat CORIlezen kan worden ingezet als alternatief voor een reguliere begrijpend leesles. De resultaten van het ontwerponderzoek zijn voor deze basisschool aanleiding geweest om het begrijpend leesaanbod anders vorm te geven. Hierbij vormen de thema s bij wereldoriëntatie voortaan het uitgangspunt voor de begrijpend leeslessen in plaats van de leesstrategieën. Randvoorwaarden CORI-lezen Voor het CORI-lezen zijn onderstaande zeven randvoorwaarden van belang: 1. Sluit leerdoelen aan bij het gekozen thema, zodat het voor leerlingen logisch is om met deze doelen aan het werk te gaan en prikkel leerlingen om op zoek te gaan naar nieuwe informatie die past bij het thema; 2. Koppel het leerdoel aan de werkelijkheid (laat de leerlingen het onderwerp ervaren); 3. Zorg dat er voldoende boeken en aanvullende materialen op verschillende niveau s aanwezig zijn, zodat leerlingen ook aan het werk kunnen gaan met hun gekozen leerdoel; 4. Geef de leerling de mogelijkheid zelf zijn leerdoelen en teksten te kiezen, hierdoor worden leerlingen zelf taakverantwoordelijk en gemotiveerd; 5. Geef instructie over relevante leesstrategieën die leerlingen nodig hebben om de teksten te kunnen begrijpen; 6. Zorg dat leerlingen kunnen samenwerken om samen aan hun doelen te werken; 7. Evalueer het leerproces van de leerlingen (zijn ze dichter bij hun zelf gekozen doel gekomen?) en geef specifieke complimenten over de vorderingen die ze maken. LITERA TUUR! Boerema, J. (2009). Leesmotivatie. JSW, 93 (1), Fisher, D. & Frey, N. (2008). Better Learning Through Structured Teaching: A Framework for the Gradual Release of Responsibility. Alexandria, VIR: ASCD. Guthrie, J., Wigfield, A., & Perencevich, K. (2004). Motivating reading comprehension: Concept-Oriented Reading Instruction. Mahwah, NY: Erlbaum. Mckeown, M., Beck, I., & Blake, R. (2009). Rethinking reading comprehension instruction : A comparison of instruction for strategies and content approaches. Reading Research Quarterly, 44 (3), Stahl, D. & McKenna, M. (2006). Reading research at work: Foundations of effective practice. New York, NY: The Guilford Press. JSW 9 mei

5 Wil jij op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het basisonderwijs? Neem nu een abonnement op JSW Wil je niets missen, neem dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts 119,50 per jaar Ontvang 10 x JSW JSW lezen op tablet en pc via Schooltas Krijg toegang tot het digitaal archief Studenten ontvangen 40% korting Samen voor 78,- per jaar Meer weten? Ga naar of bel