Betrokken lezers in het vmbo

Transcriptie

1 Betrokken lezers in het vmbo Over leesmotivatie, leesweerstand, woordenschat en strategisch lezen Roel van Steensel Vrije Universiteit/Stichting Lezen Erasmus Universiteit

2 JONGEREN LEZEN STEEDS MINDER BOEKEN

3 Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8

4 Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8

5 Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8

6 Onderzoek Lees:Tijd (SCP, 2018) Mensen die per week minstens 10 minuten lezen 90% 79% 72% Leestijd (uren per week) 4,7 3,9 3,4 Leestijd door lezers (uren per week) 5,2 4,9 4,8

7 Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe leuk vinden leerlingen het om te lezen?

8 Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe leuk vinden leerlingen het om te lezen?

9 Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe vaak lezen leerlingen?

10 Peiling leesmotivatie (DUO/Stichting Lezen, 2018) Hoe vaak lezen leerlingen? Lagere leesmotivatie en leesfrequentie doen zich vooral in het vmbo voor

11 Laaggeletterdheid (PISA, 2015)

12 Laaggeletterdheid (PISA, 2015) Wat maakt leerlingen succesvolle lezers?

13 Succesvolle lezers zijn betrokken lezers (Guthrie & Wigfield, 2000)

14 Betrokken lezers Betrokken lezers zijn gemotiveerde lezers. Woordenschat hebben kennis van de wereld en zetten die in tijdens het lezen. zijn strategische lezers.

15 Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen

16 Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen

17 Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)?

18 Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? Redenen om te lezen 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)?

19 Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? Redenen om te lezen Intrinsieke motivatie Interesse 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)? Extrinsieke motivatie Belang/ waarde

20 Leesmotivatie 1. Wil ik een goede lezer zijn en waarom? Redenen om te lezen 2. Vind ik van mezelf dat ik een goede lezer ben (of kan worden)? Zelfvertrouwen in lezen

21 Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen

22 Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen + Frequent en actief lezen

23 Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen + + Frequent en actief lezen Leesvaardigheid

24 Leesmotivatie, leesgedrag en leesvaardigheid Leesmotivatie: redenen om te lezen + zelfvertrouwen + + _ Frequent en actief lezen _ Leesvaardigheid Extrinsieke motivatie Frequent en actief lezen Leesvaardigheid

25 Positieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Mol & Bus (2011)

26 Negatieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Nielen & Bus (2015)

27 Negatieve leesspiraal Leesmotivatie Leesfrequentie Leesvaardigheid Leesmotivatie Nielen & Bus (2015) Leesweerstand

28 Negatieve leesmotivaties

29 Negatieve leesmotivaties Leesmotivatie Negatief Positief

30 Negatieve leesmotivaties Positieve motivaties

31 Negatieve leesmotivaties

32 Negatieve leesmotivaties Negatieve motivaties

33 Negatieve leesmotivaties Positieve motivaties Negatieve motivaties

34 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

35 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

36 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

37 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

38 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

39 Negatieve leesmotivaties Ik vind lezen leuk. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

40 Negatieve leesmotivaties Ik haat lezen. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

41 Negatieve leesmotivaties Ik haat lezen. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

42 Negatieve leesmotivaties Ik haat lezen. 1 Helemaal oneens 2 Oneens 3 Beetje eens, beetje oneens 4 Eens 5 Helemaal eens

43 Negatieve leesmotivaties Als het onderscheid tussen positieve en negatieve motivaties inderdaad bestaat. dan zijn die negatieve motivaties misschien wel extra belangrijk voor leerlingen in het vmbo.

44 Negatieve leesmotivaties Vragenlijst (Guthrie, Coddington, & Wigfield, 2009): Positief: intrinsieke motivatie. Positief: zelfvertrouwen. Negatief: vermijding. Negatief: ervaren moeilijkheid. Lezen op school en vrijetijdslezen. Combinatie met een leestoets.

45 Negatieve leesmotivaties Intrinsieke motivatie Intrinsieke motivatie Vermijding Vermijding Lezen op school Zelfvertrouwen Zelfvertrouwen Vrijetijdslezen Ervaren moeilijkheid Ervaren moeilijkheid

46 Negatieve leesmotivaties Een acht factoren -model paste het best op onze data: 1. Positieve motivaties zijn niet hetzelfde als negatieve motivaties. 2. Motivatie voor lezen op school is niet hetzelfde als motivatie voor vrijetijdslezen.

47 Negatieve leesmotivaties Verklaring van verschillen in leesvaardigheid: Stap 1: positieve motivaties: Intrinsieke motivatie voor vrijetijdslezen. Zelfvertrouwen in lezen op school. Zelfvertrouwen in vrijetijdslezen. Stap 2: negatieve motivaties: Ervaren moeilijkheid van schools lezen. Ervaren moeilijkheid van vrijetijdslezen. Dus: negatieve leesmotivaties doen ertoe.

48 Leesangst Negatieve leeservaringen kunnen samengaan met negatieve gevoelens: lezen kan als bedreigend worden ervaren.

49 Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren.

50 Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren.

51 Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren.

52 Leesangst Angstonderzoek: als je iets als bedreigend ervaart, ben je geneigd daarop te fixeren.

53 Leesangst Nielen, Mol, Sikkema-De Jong & Bus (2016): Komt leesangst meer voor in het vmbo dan in havo/vwo? 600 leerlingen in vmbo en havo/vwo: Leesangsttest

54 Leesangst

55 Leesangst

56 Leesangst

57 Leesangst

58 Leesangst Leerlingen moesten zo snel mogelijk aangeven (intikken) naar welk plaatje de pijl wees (links of rechts). Verwachting: als je leesangst hebt, zal je aandacht worden getrokken door de leesplaatjes en zal je sneller reageren in de situaties waarin de pijl naar het leesplaatje wijst.

59 Leesangst Resultaat: in het vmbo laten leerlingen significant vaker indicaties zijn van leesangst dan in havo/vwo.

60 Tussentijdse conclusie (1) 1. Er bestaat zoiets als negatieve motivaties en leesangst. 2. Negatieve motivaties en leesangst lijken (vooral) voor vmboleerlingen een rol te spelen in hun leesontwikkeling. Belangrijke vraag: kunnen we leesweerstand wegnemen?

61 Leesmotivatie bevorderen Overzichtsstudie naar leesmotivatieprogramma s (Van Steensel, Van der Sande, & Arends, 2017): 1. Werken leesmotivatieprogramma s of werken ze niet (voor motivatie en leesvaardigheid)? 2. Waardoor worden eventuele verschillen in effecten bepaald? 95 verschillende programma s, verdeeld over 88 studies.

62 Leesmotivatie bevorderen Leesmotivatieprogramma s hebben positieve effecten: Op leesmotivatie. Op leesvaardigheid.

63 Leesmotivatie bevorderen Zelfvertrouwen in lezen Match leerlingboek (niveau) Match leerlingboek (interesse) Leesstrategieën aanleren Redenen om te lezen Inzicht geven in eigen ontwikkeling Autonomie toekennen (vrij lezen)

64 Leesmotivatie bevorderen De effecten zijn het grootst: Voor leerlingen in het voortgezet onderwijs (op leesvaardigheid). Voor zwakke lezers (op leesmotivatie). Kun je op die manier ook leesweerstand wegnemen?

65 Leesmotivatie bevorderen Concept-Oriented Reading Instruction (CORI): Combinatie lees- en vakonderwijs. Leesstrategie-instructie. Verschillende typen motivaties.

66 Leesweerstand reduceren Positieve motivaties CORI Leesvaardigheid Negatieve motivaties

67 Leesweerstand reduceren Leesplezier en zelfvertrouwen CORI Leesvaardigheid Negatieve motivaties

68 Leesweerstand reduceren Leesplezier en zelfvertrouwen CORI Leesvaardigheid Ervaren moeilijkheid

69 Tussentijdse conclusie (2) 1. Investeren in leesmotivatie helpt, zowel voor leesmotivatie als voor leesvaardigheid. 2. Activiteiten die helpen om positieve motivaties te bevorderen, helpen mogelijk ook om negatieve motivaties te verminderen.

70 Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen

71 Waarom is woordenschat zo belangrijk voor lezen? 1. Je moet veel woorden kennen om een tekst te kunnen begrijpen %

72 Waarom is woordenschat zo belangrijk voor lezen? 1. Je moet veel woorden kennen om een tekst te kunnen begrijpen. 2. Als je veel woorden kent, lees je vlotter en houd je meer cognitieve ruimte over. 3. Woordenschat is een indicator voor iets anders: kennis van de wereld.

73 Waarom woordenschat zo belangrijk is voor lezen Mentale representatie

74 Waarom woordenschat zo belangrijk is voor lezen Voorbeeld: Hij liep naar de bank want hij had geld nodig.

75 Woordenschat Van Steensel, Oostdam, Van Gelderen, & Van Schooten (2016): Relatie woordenschat, begrijpend lezen en meertaligheid. 328 vmbo-leerlingen: 166 eersteklassers en 162 derdeklassers. 237 eentalig (Nederlands) en 91 meertalig (een andere taal naast Nederlands).

76 Woordenschat Resultaten: 1. Meertalige leerlingen hebben een kleinere woordenschat (Nederlands) dan eentalige leerlingen. 2. Een grotere woordenschat gaat samen met beter begrijpend lezen. 3. Geen verschillen in begrijpend lezen tussen een- en meertalige leerlingen. 4. Maar toen we de effecten van woordenschat en meertaligheid samenvoegden: positief effect van meertaligheid op begrijpend lezen.

77 Woordenschat Woordenschat Nederlands Eentaligen > Meertaligen

78 Woordenschat Woordenschat Nederlands Eentaligen = Meertaligen

79 Woordenschat Woordenschat Nederlands Begrijpend lezen Eentaligen = Eentaligen Meertaligen < Meertaligen

80 Woordenschat Dus: Als de meertalige leerlingen een even goede woordenschat zouden hebben als de eentalige leerlingen dan zouden de meertalige leerlingen de betere lezers zijn.

81 Woordenschat Meertalige leerlingen vervullen hun potentieel niet door achterblijvende woordenschat. Trapman (2016): er is een relatie tussen groei in woordenschat en groei in begrijpend lezen, maar alleen voor meertalige leerlingen.

82 Tussentijdse conclusie (3) 1. Woordenschat is van cruciaal belang voor een goede leesvaardigheid. 2. Woordenschat vormt meertalige leerlingen een drempel om hun leespotentieel te realiseren.

83 Betrokken lezers Leesmotivatie Woordenschat Strategisch lezen

84 Strategisch lezen houdt in dat je bewust nadenkt over je eigen leesproces.

85 Strategisch lezen Je eigen leesproces in de gaten houden

86 Strategisch lezen Je eigen leesproces in de gaten houden Je eigen leesproces aansturen

87 Strategisch lezen Oriënteren en plannen Monitoren Evalueren Hoe ga ik dat nou aanpakken? Snap ik het nog? Hoe is het gegaan?

88 Strategisch lezen Oriënteren en plannen Monitoren Evalueren Leesstrategieën Hoe ga ik dat nou aanpakken? Snap ik het nog? Hoe is het gegaan?

89 Strategisch lezen

90 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo.

91 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen

92 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden.

93 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten

94 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer.

95 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer. Samenvatten

96 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer. Samenvatten Leesstrategieën

97 Strategisch lezen Dat gaat zeker over die arme landen of zo. Voorspelling doen Oriënteren Oh ik snap het al. De een die is zo n schoonmaakslaafdingetje en die ander is de baas van het huis, zeg maar. Maar ze zijn vrienden. Samenvatten Monitoren Maar die een die is dus rijker dan die ander. Oké, dan snap ik het weer. Samenvatten Monitoren

98 Strategisch lezen Wat betekent dat voor het onderwijs? 1. Leesstrategieën staan nooit op zichzelf: je gebruikt ze altijd om iets anders te doen. 2. Leesstrategieën pas je toe op de momenten dat ze nodig zijn.

99 Strategisch lezen Werken leesstrategieën voor vmbo-leerlingen? Van Steensel e.a. (2016): leerlingen die weten wat effectieve leesstrategieën zijn, scoren hoger op begrijpend lezen. Als je leerlingen traint om strategieën in te zetten, gaan ze dan ook beter lezen?

100 Leerlingen krijgen onderwijs in het toepassen van vijf leesstrategieën: 1. Voorspellen. 2. Samenvatten. 3. Vragen stellen. 4. Ophelderen van onduidelijkheden. 5. Verbanden leggen.

101 De lessen zijn opgebouwd in blokken: Week 1: Strategie 1 Week 2: Strategie 2 Week 3: Strategie 3 Week 4: Strategie 4 Week 5: Strategie 5 Week 6: Blokles (alle strategieën samen)

102 Nieuwsbegrip maakt gebruik van drie belangrijke onderwijsprincipes: 1. Directe instructie: expliciete instructie over het wat, hoe, waarom en wanneer van leesstrategieën. 2. Modeling: hardop voordoen van de toepassing van leesstrategieën. 3. Groepswerk: samen leesstrategieën toepassen.

103 Onderzoeksvragen (Okkinga, Van Steensel, Van Gelderen, & Sleegers, 2016): 1. Heeft Nieuwsbegrip effect: leidt meedoen tot een betere leesvaardigheid bij leerlingen? 2. Hoe belangrijk is de kwaliteit van de uitvoering voor programmaeffecten?

104 20 klassen van 10 scholen: 2 vergelijkbare vmbo-klassen per school (leerjaar 1). Random toegewezen aan experimentele conditie (Nieuwsbegrip, 189 leerlingen) en controleconditie (180 leerlingen). Wekelijks 1 Nieuwsbegriples (45 minuten). Uitvoering door docenten. Training en coaching door onderzoekers. Leestoets en lesobservaties.

105 Geen hoofdeffect van Nieuwsbegrip op begrijpend lezen maar wel een interactie-effect van Nieuwsbegrip en kwaliteit van instructie: Als docenten goede strategie-instructie geven, dan heeft dat een positief effect op het begrijpend lezen. Maar: dat positieve effect trad alleen op in de Nieuwsbegripklassen. Nieuwsbegrip biedt blijkbaar een goede voedingsbodem voor effectieve strategieinstructie.

106 Besluit 1. Rol van leesmotivatie, negatieve motivaties en leesangst. 2. Leesmotivatieprogramma s hebben effect op leesmotivatie en leesvaardigheid. 3. Rol van woordenschat, met name voor meertalige leerlingen. 4. Rol van leesstrategieën.

107 Hartelijk dank voor uw aandacht! en een goede DTKC gewenst Contact?