BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 2785/8 Betreft zaak: Waterleidingbedrijf Europoort - Waterwinningbedrijf Brabantse Biesbosch - Delta Waterbedrijf I. MELDING 1. Op 21 november 2001 heeft de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat N.V. Waterleidingbedrijf Europoort, N.V. Waterwinningbedrijf Brabantse Biesbosch en Delta Waterbedrijf B.V. voornemens zijn een gemeenschappelijke onderneming tot stand te brengen, in de zin van artikel 27, onder c, van de Mededingingswet. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 233 van 30 november Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II. PARTIJEN 2. N.V. Waterleidingbedrijf Europoort (hierna: WBE) is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht. De aandeelhouders van WBE zijn gemeenten in het zuidelijk gedeelte van de provincie Zuid-Holland. De grootste en belangrijkste aandeelhouder is de gemeente Rotterdam. De activiteiten van WBE bestaan uit het produceren, distribueren en verkopen van water, waaronder drinkwater, industriewater 1 en gedestilleerd water - binnen haar verzorgingsgebied. 3. Delta Waterbedrijf B.V. is een besloten vennootschap naar Nederlands recht dat behoort tot de Delta-groep. Aan het hoofd van de Delta-groep staat N.V. Delta Nutsbedrijven. De grootse aandeelhouder van Delta Nutsbedrijven is de provincie Zeeland. Andere aandeelhouders zijn de gemeenten in Zeeland en - in zeer beperkte mate - de provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland. De Delta-groep is met name actief in de provincie Zeeland op het gebied van het distribueren van energie en water, het opwekken van duurzame energie, het distribueren van radio- en televisiesignalen en internetproducten via de kabel, telecommunicatiediensten en afvalverwerking. De wateractiviteiten van de Delta-groep worden uitgevoerd door Delta Waterbedrijf (hierna: Delta) 1 Industriewater of industrieel water is water dat door ondernemingen wordt gebruikt als grondstof of productiemiddel. Vaak wordt hiervoor drinkwater gebruikt maar soms ook water van een hogere of lagere kwaliteit. 1 Openbaar

2 en bestaan uit het produceren, distribueren en verkopen van water waaronder drinkwater, industriewater en gedestilleerd water binnen haar verzorgingsgebied. 4. N.V. Waterwinningsbedrijf Brabantse Biesbosch (hierna: WBB) is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht. De aandeelhouders van WBB zijn: WBE (40%), de provincie Noord-Brabant (26,67%), Delta (20%) en N.V. Waterleiding Maatschappij Noord-West Brabant (13,33%). 2 WBB levert geen drink- of industriewater maar is actief op het gebied van de winning, zuivering en opslag van ruw water als grondstof voor drink- en industriewater. 5. De gemeenschappelijke onderneming die partijen voornemens zijn op te richten zal Aqualab B.V. (hierna: Aqualab) gaan heten. Aqualab gaat zich bezighouden met het uitvoeren van analyses op het gebied van water zoals grondwater, oppervlaktewater, proceswater, drinkwater, regenwater en afvalwater. Partijen zullen in Aqualab de huidige laboratoriumactiviteiten van WBE, WBB en Delta onderbrengen. Deze activiteiten worden thans door juridisch onzelfstandige afdelingen binnen WBE, WBB en Delta uitgeoefend. III. DE GEMELDE OPERATIE 6. De gemelde operatie betreft de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming Aqualab door WBE, WBB en Delta. Na uitvoering van de gemelde transactie zullen WBE en Delta elk over 40% van de aandelen in Aqualab beschikken, WBB zal 20% van de aandelen houden. De gemelde transactie is neergelegd in een concept- Joint Venture Overeenkomst d.d. 13 november 2001 die bij de melding is overgelegd. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 7. Eerder is geconcludeerd dat waterleidingbedrijven ondernemingen zijn in de zin van artikel 1, onder f, van de Mededingingswet Voor de beoordeling van de toepasselijkheid van het concentratietoezicht wordt in het navolgende onderzocht of de gemelde operatie resulteert in de totstandkoming van een gemeenschappelijke onderneming die duurzaam alle functies van een zelfstandige economische eenheid vervult en die er niet toe leidt dat de oprichtende ondernemingen hun marktgedrag coördineren. 2 Zie het besluit van 7 mei 1999 in zaak 1306/ Europoort Brabantse Biesbosch, punten 3 en 7. 3 Zie het besluit van 8 februari 1999 in zaak 1212/NUON Water Waterleiding Friesland, punt 8. 2 Openbaar

3 Gezamenlijke zeggenschap 9. WBE en Delta zullen elk 40% van de aandelen in Aqualab houden, terwijl WBB voor 20% zal deelnemen in Aqualab. Besluiten omtrent het strategische beleid van Aqualab zullen door de algemene vergadering van aandeelhouders met drie-vierde meerderheid van de uitgebrachte stemmen worden genomen. Besluiten van de algemene vergadering van aandeelhouders met betrekking tot het schorsen of ontslaan van een directeur worden genomen bij twee-derde meerderheid van de uitgebrachte stemmen. Op grond van het bovenstaande kan worden geconcludeerd dat WBE en Delta gezamenlijke zeggenschap zullen verkrijgen over Aqualab. Duurzame zelfstandige economische eenheid 10. Aqualab zal als onderneming marktactiviteiten verrichten die ook door andere ondernemingen worden verricht. Vóór de totstandbrenging van de voorgenomen concentratie wordt een substantieel deel van omzet van de waterlaboratoria van partijen behaald met analyses voor externe opdrachtgevers. Bij laboratoriumdiensten ten behoeve van derden ligt het accent op industrieel water en de milieusector. Laboratoriumdiensten ten behoeve drinkwater die worden uitgevoerd voor externe opdrachtgevers bestaan bijvoorbeeld uit analyses voor zwembaden en eigenaren van collectieve voorzieningen in het kader van het nieuwe Waterleidingbesluit. 4 Eén van de doelstellingen van Aqualab is om de huidige dienstverlening ten behoeve van externe opdrachtgevers in de komende jaren flink uit te breiden. 11. Aqualab zal de beschikking krijgen over voldoende financiële middelen en een eigen laboratorium met gekwalificeerd personeel en geavanceerde apparatuur. Aqualab wordt opgericht voor een periode van 10 jaar, welke periode na afloop daarvan telkens en stilzwijgend wordt verlengd met een termijn van twee jaar. Partijen leiden hier uit af dat het de bedoeling is Aqualab voor onbepaalde tijd te laten opereren. Gelet op het voorgaande kan worden aangenomen dat de gemeenschappelijke onderneming duurzaam alle functies van een zelfstandige economische eenheid zal vervullen. Geen coördinatie van het marktgedrag van de oprichtende ondernemingen 12. Partijen hebben aangegeven dat er geen gevaar bestaat voor coördinatie tussen de oprichtende moederondernemingen die gezamenlijke zeggenschap verkrijgen (WBE en Delta) op een mogelijke markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water. WBE noch Delta zullen na de tenuitvoerlegging van de gemelde concentratie actief zijn op het gebied van laboratoriumdiensten voor water aangezien al hun activiteiten op dit gebied worden ingebracht in de gemeenschappelijke onderneming. 4 Besluit van 7 juni 1960, zoals laatstelijk gewijzigd op 9 januari 2001, Stb Openbaar

4 13. WBE en Delta zijn als aanbieders van drink- en industriewater beide werkzaam op een markt die gerelateerd is aan de markt waarop Aqualab actief zal zijn (laboratoriumdiensten ten behoeve van water). Hierdoor kan gevaar voor coördinatie van het concurrentiegedrag van de moederondernemingen ontstaan. Partijen hebben echter aannemelijk gemaakt dat de diensten van Aqualab slechts in geringe mate waarde toevoegen aan de producten van WBE en Delta (drinkwater en industrieel water). WBE en Delta behalen op het gebied van waterlevering een omzet van ongeveer NLG 400 miljoen respectievelijk NLG 120 miljoen, terwijl de waarde van de laboratoriumdiensten die hier mee gemoeid zijn ongeveer NLG [ ] * miljoen bedraagt. 14. Partijen hebben verder aangegeven dat de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water eveneens niet als een aangrenzende markt van de markten voor drinkwater en industrieel water kan worden beschouwd. Tussen de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water enerzijds, en de markten voor drinkwater en industrieel water anderzijds, bestaan geen gemeenschappelijke factoren. Laboratoriumdiensten ten behoeve van water betreffen analyses van water in laboratoria. Dit betreft een geheel andere activiteit dan de producten die WBE en Delta aanbieden (drinkwater en industrieel water). Op het gebied van technologie, afnemers en concurrenten zijn de verschillen substantieel. Voor het testen van water is een andere technologie (laboratoriumtechnologie) nodig dan voor het leveren van drinkwater en industrieel water. Voor dit laatste maakt men gebruik van pijpleidingen, zuiveringsinstallaties en dergelijke. Afnemers van drinkwater en industriewater zijn doorgaans geen afnemers van laboratoriumdiensten. Derhalve is er vanuit dit oogpunt geen gevaar voor coördinatie van concurrentiegedrag tussen WBE en Delta, aldus partijen. 15. Weliswaar zijn de moederondernemingen WBE en Delta actief op dezelfde productmarkten (drinkwater en industriewater) maar hun werkzaamheden worden uitgevoerd op verschillende geografische markten. Met betrekking tot de markt voor drinkwater beschikken WBE en Delta in hun respectievelijke verzorgingsgebieden over een wettelijk monopolie, aldus partijen. 5 Andere water(leiding)bedrijven beschikken met betrekking tot de levering van drinkwater eveneens over dergelijke monopolies, hierdoor is interactie tussen de verschillende geografische markten uitgesloten. Partijen zijn van mening dat niet valt te verwachten dat deze monopolies worden opgeheven of dat grotere geografische markten zullen ontstaan. 16. Partijen zijn van mening dat de geografische markt voor industriewater de facto eveneens samenvalt met het verzorgingsgebied van de waterleidingbedrijven. Slechts op beperkte schaal wordt industriewater doorgeleverd aan waterbedrijven met een aangrenzend verzorgingsgebied. Interactie tussen de geografische markten op het gebied van industriewater is zeer gering. Ten * Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publicatie. 5 Zie ook het besluit van 8 februari 1999 in zaak 1212/NUON Water Waterleiding Friesland, punten Openbaar

5 aanzien van de levering van industriewater is het evenmin waarschijnlijk dat er binnen afzienbare termijn grotere geografische markten zullen ontstaan, aldus partijen. 17. Met partijen kan worden aangenomen dat WBE en Delta enerzijds, en Aqualab anderzijds, actief zullen zijn op verschillende productmarkten. De diensten van Aqualab voegen slechts in geringe mate waarde toe aan de producten van WBE en Delta. De markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water enerzijds, en de markten voor drinkwater en industriewater anderzijds, kunnen niet als direct aangrenzende markten worden beschouwd. WBE en Delta zijn weliswaar actief op dezelfde productmarkten maar hun werkzaamheden worden primair uitgevoerd op verschillende geografische markten. Gelet op deze omstandigheden kan niet worden aangenomen dat het aannemelijk is dat de onderhavige concentratie zal leiden tot gevaar voor coördinatie tussen het gedrag van de moederondernemingen. Conclusie 18. Op grond van het bovenstaande kan worden geconcludeerd dat de gemelde operatie een concentratie is in de zin van artikel 27, onder c, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 6, omschreven transactie leidt er toe dat WBE en Delta gezamenlijke zeggenschap verkrijgen over Aqualab. 19. Betrokken ondernemingen zijn WBE en Delta. 20. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en Horizontale relatie: de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water 21. Partijen zijn van mening dat de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water een te onderscheiden relevante productmarkt vormt. Ondernemingen die actief zijn op deze markt leveren specialistische diensten en voorzien in een specifieke behoefte van een bepaalde klantenkring. Deze diensten zijn niet vervangbaar door andere methoden of technieken. Binnen de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water worden in de praktijk drie segmenten onderscheiden, namelijk laboratoriumdiensten ten behoeve van (i) drinkwater, (ii) industrieel en 5 Openbaar

6 huishoudelijk (afval-)water, en (iii) regenwater, grondwater en oppervlaktewater (hierna: de milieusector ). 6 Voor ondernemingen die actief zijn op een of meerdere van deze segmenten bestaan volgens partijen geen bijzondere belemmeringen om actief te worden op een ander marktsegment. Zij zijn in de praktijk ook vaak actief op meerdere van deze segmenten. Aqualab zal bijvoorbeeld alle segmenten van de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water betreden. Gezien het bovenstaande zijn partijen van mening dat er geen aanleiding is om de markt nauwer te definiëren dan de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water in het algemeen. 22. Naar de mening van partijen kan er binnen het segment drinkwater wellicht nog een onderscheid worden gemaakt naar de verschillende subsegmenten microbiologisch, anorganisch, metalen en organisch. De positie van partijen binnen deze subsegmenten is in de meeste gevallen gelijk aan de positie op de totale markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van drinkwater. In ieder geval is er voor wat betreft de subsegmenten geen sprake van te onderzoeken markten, aldus partijen. 23. Met partijen kan worden aangenomen dat er een aparte markt bestaat voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water. Nadere segmentatie van deze markt kan achterwege blijven aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 30 en 31). Verticale relaties: de markt voor drinkwater en de markt voor industrieel water 24. De laboratoriumdiensten van Aqualab zullen onder meer het uitvoeren van analyses ten behoeve van producenten van drinkwater en industrieel water omvatten. Nu zowel WBE als Delta ieder in hun verzorgingsgebied actief zijn op deze markt, zijn de markten voor drinkwater en industriewater verticaal beïnvloede markten, aldus partijen. 25. In een eerder besluit zijn de markten voor drinkwater en industrieel water als mogelijke afzonderlijke productmarkten afgebakend. 7 De markt voor industriewater kan mogelijk in een aantal deelmarkten worden onderverdeeld op basis van het gebruik van het water. 8 In het onderhavige geval is het echter niet noodzakelijk dit nader onderscheid te maken aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 35 en 36). 6 Er is geen aparte markt voor de handel in water uit de milieusector. Het betreft hier slechts een verzamelnaam voor een aantal categorieën van water, zoals grondwater en regenwater, die niet als zodanig worden verhandeld maar waarvan de kwaliteit in laboratoria wordt onderzocht. De milieusector is dus een mogelijk subsegment van de markt voor laboratoriumdiensten maar er is geen markt voor water uit de milieusector, aldus partijen. 7 Zie het besluit van 8 februari 1999 in zaak 1212/NUON Water Waterleiding Friesland, punten Zie het besluit van 8 februari 1999 in zaak 1212/NUON Water Waterleiding Friesland, punt Openbaar

7 Rel evant e geogr af ische mar kt en Horizontale relatie: de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water 26. Partijen zijn van mening dat de relevante geografische markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water ten minste nationaal is. De laboratoria van WBE, WBB en Delta, alsmede hun concurrenten bieden laboratoriumdiensten aan in het gehele land. In het geval de omvang van de geografische markt kleiner mocht zijn dan Nederland dan valt de geografische markt samen met het verzorgingsgebied van de respectievelijke waterbedrijven, aldus partijen. 27. In het onderhavige geval kan de afbakening van de exacte geografische omvang van de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water in het midden blijven aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 29 tot en met 34). Verticale relaties: de markt voor drinkwater en de markt voor industrieel water 28. Door het van overheidswege toekennen van exclusieve rechten valt de geografische omvang van de drinkwatermarkt momenteel samen met de omvang van het verzorgingsgebied van de respectievelijke waterleidingbedrijven. 9 Partijen hebben aangegeven dat de geografische omvang van de markt voor industrieel water de facto samenvalt met het verzorgingsgebied van de waterbedrijven aangezien het doorleveren van industriewater tussen waterbedrijven onderling slechts op zeer beperkte schaal voorkomt. In het onderhavige geval kan de exacte geografische afbakening van de mogelijke markt voor industrieel water in het midden blijven aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 35 en 36). B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE Horizontale relatie: de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water 29. Partijen schatten de omvang van de algemene markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water in Nederland voor het jaar 2000 op ongeveer NLG 255 miljoen. De laboratoria van WBE, WBB en Delta hebben in dat jaar een gezamenlijke omzet behaald van NLG [ ] * miljoen hetgeen leidt tot een marktaandeel van ca. [0-10] % op de Nederlandse markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water. In het geval de geografische omvang van deze markt zou samenvallen met het verzorgingsgebied van WBE en Delta dan is er op geen enkele (deel)markt sprake van overlap tussen de activiteiten van de beide moederondernemingen. 9 Zie het besluit van 8 februari 1999 in zaak 1212/NUON Water Waterleiding Friesland, punt 22. * Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publicatie. 7 Openbaar

8 30. Indien wordt gekeken naar de deelmarkt laboratoriumdiensten ten behoeve van drinkwater, behalen partijen met een gezamenlijke omzet van NLG [ ] * miljoen bij een - door partijen geschat - markttotaal van NLG 90 miljoen in 2000 een marktaandeel van ca. [0-10] %. De omvang van de deelmarkt laboratoriumdiensten ten behoeve van industrieel en huishoudelijk (afval) water wordt door partijen voor het jaar 2000 geschat op NLG 120 miljoen. Op deze markt hebben de laboratoria van WBE en Delta (het laboratorium van WBB is niet actief op deze markt) in 2000 samen een omzet behaald van NLG [ ] * miljoen. Derhalve bedraagt het gezamenlijke marktaandeel op deze markt ca. [0-10] %. Met betrekking tot de deelmarkt laboratoriumdiensten ten behoeve van water uit de milieusector 10 hebben partijen aangegeven dat zij op dit moment niet actief zijn in dit segment. Aqualab is overigens wel voornemens tot deze markt toe te treden. 31. Wanneer de deelmarkt laboratoriumdiensten ten behoeve van drinkwater nader zou worden onderverdeeld in de subsegmenten microbiologisch, anorganisch, metalen en organisch, dan blijkt uit cijfers die partijen hebben overgelegd dat op geen van de genoemde subsegmenten een gezamenlijk marktaandeel wordt behaald dat hoger is dan 15%. 32. In Nederland zijn voorts nog diverse andere waterlaboratoria, al dan niet verbonden aan waterbedrijven, actief. Marktpartijen hebben aangegeven dat er ook een aantal commerciële laboratoria actief is binnen diverse segmenten van de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water. Deze marktpartijen hebben verder aangegeven de onderhavige concentratie niet als problematisch te zien. 33. Zoals in punt 10 aan de orde is geweest wordt een deel van omzet van de waterlaboratoria behaald met analyses voor externe opdrachtgevers. Dit betreft de zogenaamde niet-gebonden omzet. Indien bij de beoordeling van de onderhavige concentratie alleen de niet-gebonden omzet in ogenschouw zou worden genomen dan bedraagt het gezamenlijk marktaandeel volgens opgave van partijen op geen van de mogelijk te onderscheiden (deel)markten meer dan 10%. 34. Gelet op het bovenstaande is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de voorgenomen concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de markt voor laboratoriumdiensten ten behoeve van water of op deelmarkten daarvan op significante wijze wordt belemmerd. Verticale relaties: de markt voor drinkwater en de markt voor industrieel water 35. WBE en Delta bezitten door de overheid toegekende exclusieve rechten op het leveren van drinkwater aan huishoudens in hun verzorgingsgebied. Het leveren van industrieel water is * Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publicatie. * Vertrouwelijke gegevens, gewist voor publicatie. 10 Zie voetnoot 6. 8 Openbaar

9 niet onderworpen aan van overheidswege opgelegde exclusiviteit. Het doorleveren van industrieel water tussen waterbedrijven onderling komt slechts op beperkte schaal voor. Er is derhalve slechts in beperkte mate sprake van overlap in geografische zin tussen de activiteiten van WBE en Delta. Voorts kan opgemerkt worden dat de voorgenomen concentratie niets verandert aan de situatie zoals die bestond vóór de totstandkoming er van. In de oude situatie werden nagenoeg alle laboratoriumopdrachten van WBE, Delta en WBB uitgevoerd door hun eigen laboratoria. In het kader van de onderhavige concentratie hebben WBE, WBB en Delta zich er toe verbonden in principe al hun laboratoriumwerk uit te besteden aan Aqualab. 36. Gelet op het bovenstaande is er geen reden om aan te nemen dat zich als gevolg van de voorgenomen concentratie marktafsluitingseffecten zullen voordoen op de markt voor drinkwater en de markt voor industrieel water. VI. CONCLUSIE 37. Na onderzoek van deze melding is de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 38. Gelet op het bovenstaande deelt de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. Datum: 9 januari 2002 De directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit, voor deze: w.g. Mr. J. Schönau Directeur Concentratiecontrole Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de arrondissementsrechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam. 9 Openbaar