DE ECONOMETER. Consumentenvertrouwen Economisch klimaat bedrijven saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers

Transcriptie

1 r DE ECONOMETER C O N J U N C T U U R B E R I C H T e K WARTAAL Consumentenvertrouwen Economisch klimaat bedrijven saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers De economische groei in Nederland bedroeg in het eerste kwartaal van 7,%. Dat is de grootste toename van het BBP sinds 8. De groei wordt breed gedragen: meer uitvoer, meer investeringen en meer consumptie (). Volgens De Nederlandse Bank verkeert de economie dan ook in een fase van hoogconjunctuur. Uit de Gelderse conjunctuurindicatoren blijkt dat de provinciale economie een vergelijkbare hausse beleeft. Volgens de voorlopige Gelderse ramingen evenaart de economische groei ook hier het niveau van begin 8 en zijn de meeste indicatoren weer ongeveer op het peil van voor de crisis. Dat geldt niet voor de bouw. Hoewel de ontwikkelingen weer positief verlopen, de Nederlandse groei in het eerste kwartaal van alle sectoren het hoogste was en de spanning op de arbeidsmarkt oploopt, is het activiteiten niveau bij lange na nog niet terug op het oude peil. De afgelopen twee jaar vertoonde de werkgelegenheid in de Gelderse bouw weer voor het eerst een lichte stijging, maar de omvang van de werkgelegenheid lag in nog zo n. banen onder het niveau van het topjaar 8 (PWE). In de R&T- sector is het aantal overnachtingen sterk aangetrokken, maar de ontwikkeling blijft niettemin achter bij Nederland omdat Gelderland maar beperkt profiteert van de sterke groei van de stroom buitenlandse toeristen (die richt zich voornamelijk op de provincies aan de Noordzeekust en de stad Amsterdam). De industrie heeft de afgelopen jaren een sterke bijdrage geleverd aan het economisch herstel. Export en in het bijzonder de industriële export - is de kurk waar de Nederlandse economie op drijft. Intussen trekt ook de industriële werkgelegenheid weer wat aan. Van de bescheiden Gelderse banengroei in kwam een derde deel op het conto van de industrie. Qua werkloosheidsniveau en werkgelegenheidsgroei is de huidige arbeidsmarktsituatie nog niet optimaal. Pas na een langere periode van economische opleving is te verwachten dat ook op dit terrein de oude orde zich kan herstellen. Het consumentenvertrouwen is intussen uitzonderlijk hoog en de Gelderse ondernemers zijn, net als in de voorgaande kwartalen, bovengemiddeld positief en optimistisch gestemd. Conjunctuur enquête Nederland, begin e kwartaal 7 ( / KvK e.a.) hoe donkerder de kleur hoe positiever en optimistischer het bedrijfsleven Trendbeeld Gelderse conjunctuur (voortschrijdend -maandsgemiddelde) ( ) en (. ) * = indexcijfer, jaargemiddelde 8 = werkgelegenheidsgraad overnachtingen R&T* bouwvergunningen* Economische groei %-groei van het BBP ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder / BEO 9 % van de tot 7 jarige bevolking met een baan 8 jan 8 mrt 7.jan 8 feb 7.jan 8 dec faillissementen* bevolkingsgroei industrie,8, Werkloosheidspercentage werkloosheid in % van de beroepsbevolking kwartaalcijfers 8 / BEO 9 in % t.o.v. dezelfde maand een jaar eerder %-bedrijven met omzetgroei 7 jan 8 apr 7.jan 8 mrt 7 jan 8 mrt 7 economisch klimaat omzet export woningverkoop* woningprijzen* nieuwe vacatures* 7 / UWV/BEO personeelssterkte investeringen winstgevendheid Meer informatie - Menno Walsweer, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Kadaster Kadaster 7 jan 8 mrt 7 jan 8 mrt 7.. jan 8 mrt 7 Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland

2 r DE ECONOMETER C O N J U N C T U U R B E R I C H T e K WARTAAL Consumentenvertrouwen Economisch klimaat bedrijven saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers Het Nederlandse conjunctuurbeeld is volgens het in december nog weer verder verbeterd. Na een lange aanloop van voorzichtig herstel begint de economie zo langzamerhand tekenen van een hoogconjuntuur te vertonen. Alle indicatoren presteren beter dan hun langjarige trend en het consumentenvertrouwen is sinds de hoogconjunctuur van 7 niet meer zo hoog geweest. De afzet van de industrie blijft volgens de Nederlandse Vereniging van Inkoopmanagers sterk groeien, nu al maanden op rij. De inkoop van materialen in december was sinds de start van het onderzoek in nog nooit zo hoog. Ook internationaal gezien kende de Nederlandse industrie een sterk en succesvol jaar. De groei van het Nederlandse BBP bedroeg in het derde kwartaal van,%, waarmee Nederland terug is in de top van de EU en van alle Noord- en West-Europese lidstaten zelfs het beste presteerde. Het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Geldeland raamt de Gelderse groei voor geheel op,%. Het CPB komt voor Nederland iets lager uit (,%) als gevolg van de afgenomen aardgasbaten. De aanhoudende conjunctuurverbetering begint nu ook op de arbeidsmarkt zichtbaar te worden. Het werkloosheidspercentage in Gelderland vertoont net zo als in Nederland sinds een dalende tendens, maar is nog wel ver verwijderd van het laagste niveau in 8 (geschat niveau e kwartaal,% vs.,% in het e kwartaal 8). Het aantal nieuwe vacatures is intussen gestegen tot boven het niveau van voor de crisis. Het UWV karakteriseerde de situatie op de Gelderse arbeidsmarkt in het eerste kwartaal nog als ruim, maar in het tweede kwartaal was de spanning al weer toegenomen tot gemiddeld. Afgaande op de ontwikkelingen sindsdien zal er in het derde en vierde kwartaal op sommige deelmarkten in toenemende mate sprake zijn van krapte. De Conjunctuurenquête Nederland brengt per provincie de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het bedrijfsleven in kaart. De stemmingsindicatoren geven de richting aan waarin de economie zich volgens de ondernemers ontwikkelt. Daaruit blijkt dat ondernemers in Gelderland, net als in de voorgaande kwartalen, van alle provincies het meest positief en optimistisch gestemd zijn. Conjunctuur enquête Nederland, begin e kwartaal ( / KvK e.a.) hoe donkerder de kleur hoe positiever en optimistischer het bedrijfsleven Trendbeeld Gelderse conjunctuur (voortschrijdend -maandsgemiddelde) 8 Economische groei %-groei van het BBP ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder / BEO 9 ( ) en (. ) indexcijfer, jaargemiddelde niveau 8 = uitzenduren overnachtingen R&T bouwvergunningen 8 ABU 8 jan 8 nov jan 8 sep jan 8 okt faillissementen bevolkingsgroei industrie,8, Werkloosheidspercentage werkloosheid in % van de beroepsbevolking kwartaalcijfers 8 / BEO 9 in % t.o.v. dezelfde maand een jaar eerder %-bedrijven met omzetgroei / UWV jan 8 nov jan 8 nov jan 8 nov economisch klimaat omzet export woningverkoop woningprijzen vacatures 7 7 personeelssterkte investeringen winstgevendheid Meer informatie - Menno Walsweer, Bureau Economisch Onderzoek - Kadaster Kadaster UWV 7 jan 8 nov jan 8 sep jan 8 nov Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland

3 DE ECONOMETER C O N J U N C T U U R B E R I C H T e / e K WARTAAL - Consumentenvertrouwen Ondernemersklimaat saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers Het Nederlandse conjunctuurbeeld is volgens het in oktober gunstiger dan in de voorgaande maanden. Alle indicatoren presteren beter dan hun langjarige trend. De omvang van de Nederlandse economie is in het tweede kwartaal met, procent gegroeid. Deze stijging was opnieuw te danken aan een hogere uitvoer, meer investeringen en meer consumptie. Van alle sectoren groeide de productie van de bouwnijverheid en van de zakelijke dienstverlening het sterkst. Binnen de zakelijke dienstverlening was vooral de productie van de uitzendbranche hoger. De toegevoegde waarde van de Nederlandse industrie de belangrijkste exporteur van in Nederland geproduceerde goederen kende in de eerste twee kwartalen van een volumegroei van tot %. De orderportefeuille van de Gelderse industrie is gestaag toegenomen van, maanden werk in naar,9 in het derde kwartaal van, en het ondernemingsklimaat wordt een stuk positiever beoordeeld dan door de Nederlandse industrie als geheel Economische groei %-groei van het BBP ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder / BEO Werkloosheidspercentage werkloosheid in % van de beroepsbevolking kwartaalcijfers 8 / BEO 9 In Gelderland bedroeg de economische groei in het tweede kwartaal volgens onze voorlopige ramingen,7% en ligt daarmee iets boven de landelijke groei. Volgens de Gelderse conjunctuurindicatoren verkeert de Gelderse economie in grote lijnen in dezelfde opgaande conjunctuurfase als de Nederlandse economie, op onderdelen soms wat beter, soms wat slechter. Alleen het aantal overnachtingen in de R&T-sector trekt in Gelderland beduidend minder hard aan dan in Nederland. De Nederlandse groei komt echter vooral door het buitenlandse toerisme, een marktsegment waarin Gelderland geen rol van betekenis speelt. De Conjunctuurenquête Nederland brengt per provincie de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het bedrijfsleven in kaart. De stemmingsindicatoren geven de richting aan waarin de economie zich volgens de ondernemers ontwikkelt. Daaruit blijkt dat ondernemers in Zeeland het meest positief zijn. Daarna volgen Gelderland en Overijssel. Conjunctuur enquête Nederland, begin e kwartaal ( / KvK e.a.) hoe donkerder de kleur hoe positiever en optimistischer het bedrijfsleven Trendbeeld Gelderse conjunctuur (voortschrijdend -maandsgemiddelde) ( ) en (. ) indexcijfer, jaargemiddelde niveau 8 = uitzenduren overnachtingen R&T bouwvergunningen 8 ABU 8 jan 8..jun.jan 8 jun.jan 8 aug faillissementen ww-uitkeringen jeugd ww-uitkeringen totaal / UWV / UWV jan 8.. sep.jan 8 aug..jan 8 aug economisch klimaat omzet export woningverkoop woningprijzen vacatures 7 7 personeelssterkte investeringen winstgevendheid Meer informatie - Menno Walsweer, Bureau Economisch Onderzoek - Kadaster Kadaster UWV 7 jan 8 sep jan 8 jun.. jan 8 aug Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland

4 DE ECONOMETER C ONJUNCTUURBERICHT e KWARTAAL - Consumentenvertrouwen Ondernemersklimaat saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers Ondanks de grote geopolitieke spanningen in de wereld neemt de Nederlandse economie gestaag toe. Er zijn nu acht kwartalen achter elkaar met groei geweest. Over geheel bedroeg de toename van het BBP %, in het eerste kwartaal van kwam de stijging volgens het uit op, %. Deze groei was vooral te danken aan een hogere uitvoer en meer investeringen. De daling van de aardgaswinning had een negatief effect op het kwartaalcijfer van ongeveer,7 procentpunt. Daarentegen groeiden de bouwnijverheid en de zakelijke dienstverlening in het eerste kwartaal sterk. Ook de industrie produceerde meer dan een jaar eerder, aldus het. In Gelderland bedroeg de groei van het BBP in, %. Volgens de voorlopige ramingen van het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie bedroeg de Gelderse groei in het eerste kwartaal van,9 % en was daarmee opnieuw hoger dan het landelijk.gemiddelde.. De werkloosheid. in Gelderland.ligt door de jaren heen wat onder het Nederlandse niveau. Ook in vergelijking met de andere provincies is de Gelderse situatie relatief gunstig. In was alleen in Zeeland het werkloosheidspercentage lager, maar in vergelijking met 8 is er nog een lange weg te gaan. Op een aantal andere terreinen wordt het niveau van vóór de recessie wel gehaald, of is daar duidelijk naar op weg: uitzenduren, R&T, faillissementen, woningmarkt. Bij de vacatures is het niveau intussen zelfs hoger. De Conjunctuurenquête Nederland brengt per provincie de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het bedrijfsleven in kaart. De stemmingsindicatoren geven de richting aan waarin de economie zich volgens de ondernemers ontwikkelt. Daaruit blijkt dat ondernemers in Gelderland, Friesland en Groningen aan het begin van het tweede kwartaal het meest positief zijn. Conjunctuur enquête Nederland, begin e kwartaal ( / KvK e.a.) hoe donkerder de kleur hoe positiever en optimistischer het bedrijfsleven Trendbeeld Gelderse conjunctuur (voortschrijdend -maandsgemiddelde) 8 Economische groei %-groei van het BBP ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder / BEO 9 ( ) en (. ) indexcijfer, jaargemiddelde niveau 8 = uitzenduren overnachtingen R&T bouwvergunningen 8 ABU 8 jan 8..feb.jan 8 jan.jan 8 mrt faillissementen ww-uitkeringen jeugd ww-uitkeringen totaal Werkloosheidspercentage werkloosheid in % van de beroepsbevolking kwartaalcijfers 8 / BEO 9 / UWV / UWV jan 8.. apr.jan 8 dec..jan 8. dec economisch klimaat omzet export woningverkoop woningprijzen vacatures 7 7 personeelssterkte investeringen winstgevendheid Meer informatie - Menno Walsweer, Bureau Economisch Onderzoek - Kadaster Kadaster UWV 7 jan 8 apr jan 8 mrt.. jan 8 apr Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland

5 DE ECONOMETER CONJUNCTU URBERICHT e K WARTAAL Consumentenvertrouwen Economisch klimaat bedrijven saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers Volgens het is de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van voor de vierde keer op rij gegroeid. De groei kwam uit op,% ten opzichte van het eerste kwartaal in. Het economisch herstel wordt steeds breder gedragen en omvat intussen alle bestedingscategorieën: consumptie (+,%), investeringen (+7,%), inen uitvoer (+% en +,%). Vooral de investeringen in woningen droegen bij aan de hoge investeringsgroei. De bezettingsgraad van de industrie lag begin tweede kwartaal op het hoogste niveau sinds het uitbreken van de crisis eind 8. In maart was het consumentenvertrouwen voor het eerst sinds de zomer van 7 per saldo weer positief. Op de financiële dienstverlening en de agrarische sector na produceerden alle bedrijfstakken in het eerste kwartaal van meer dan een jaar eerder. Afgezien van de aardgasproductie realiseerde de bouw de grootste productiestijging. De bouwproductie groeide vooral door het aantrekken van de woningmarkt. Door de toenemende flexibilisering doet binnen de zakelijke dienstverlening de uitzendbranche het goed. De arbeidsmarkt laat intussen ook enig herstel zien: de werkloosheid in Nederland was in het eerste kwartaal. personen lager dan in het eerste kwartaal van. In Gelderland bedroeg de economische groei volgens voorlopige ramingen van de provincie,% en was daarmee vijwel gelijk aan de landelijke. De Gelderse werkloosheid ligt structureel wat onder het landelijk gemiddelde en wordt voor het eerste kwartaal geraamd op 7,% tegenover 7,% voor Nederland. Volgens de Conjunctuurenquête e kwartaal van het is er een groeiend optimisme onder het Nederlandse bedrijfsleven. Ten opzichte van de andere provincies verloopt het Gelderse herstel voortvarend. De Gelderse verwachtingen voor het economisch klimaat, de omzet en de investeringen zijn het meest positief van alle provincies. Over de buitenlandse omzet en de winstontwikkeling is het oordeel bovengemiddeld, over de personeelssterkte gemiddeld. Over het geheel genomen is Gelderland de provincie waar de stemming het meest positief is. Maar niet alleen de bedrijven zijn optimistisch over de wending die de conjunctuur heeft genomen, ook de gezaghebbende prognose-instituten zijn eensgezind en in toenemende mate positief over de vooruitzichten. In april van dit jaar kwam het CPB met een groeiprognose voor de Nedelandse economie van,7% in en,8% in. Begin juni kwam de Nederlandse Bank met nieuwe verwachtingen: de Nederlandse economie is in een hogere versnelling terecht gekomen, door het aantrekken van de binnenlandse bestedingen komt de economie in en op stoom met een geraamde groei van %. Een paar dagen eerder had de OECD er al een schepje bovenop gedaan en kwam met een groeiraming voor Nederland van % voor en,% voor. In de net verschenen juni-raming van het CPB wordt uitgegaan van respectievelijk % en,% economische groei. Als deze vooruitzichten bewaarheid worden mag verwacht worden dat Gelderland naar evenredigheid zal delen in de groei. Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Gestileerd trendbeeld o.b.v.maandcijfers %-mutatie t.o.v. dezelfde maand een jaar eerder - Economische groei (%-mutatie t.o.v. hetzelfde kwartaal vorig jaar) jan apr uitzenduren jan mei faillissementen jan apr woningverkoop jan feb overnachtingen R&T -9 jan mrt WW-uitkering jeugd jan mei orders industrie 9 Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering BEO en schattingen BEO Werkloosheidspercentage per kwartaal (internationale definitie) en schattingen BEO en ABU - jan mrt bouwvergunningen UWV kadaster Kadaster - - jan mrt woningprijzen UWV jan apr nieuwe vacatures

6 DE ECONOMETER CONJUNCTU URBERICHT e K WARTAAL Consumentenvertrouwen Economisch klimaat bedrijven saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers Volgens het was de Nederlandse economie in het vierde kwartaal, procent groter dan in het vierde kwartaal van. Deze groei werd breed gedragen: meer export, hogere investeringen en ondanks een lichte afname van consumentenvertrouwen - meer particuliere consumptie. In het vierde kwartaal zijn de investeringen in woningen aanzienlijk gestegen en hebben bedrijven meer geïnvesteerd in machines en installaties, telecommunicatie en software. Dit is in lijn met de toegenomen bezettingsgraad en het toegenomen producentenvertrouwen in de industrie. De omvang van de Gelderse economie was in heel naar schatting,9 procent groter dan in. Dat is de eerste jaargroei na twee jaar krimp. Deze ontwikkeling komt niet geheel onverwacht. Vrijwel alle Gelderse conjunctuurindicatoren laten al langer een bestendige verbetering zien. Over het algemeen lopen de Gelderse ontwikkelingen in de pas met Nederland. Alleen de orderportefeuille van de Gelderse industrie, de omzet van het uitzendwezen en het aantal geboekte overnachtingen in de R&Tsector beleefde begin een veel diepere val dan gemiddeld in Nederland. Intussen loopt de ontwikkeling bij de industrie weer gelijk aan de Nederlandse maar het gat is nog niet gedicht. Het Gelderse uitzendwezen kende begin belangrijk hogere groeicijfers maar in het laatste halfjaar van bleef het groeitempo weer achter. Ook hier is de achterstand nog niet ingehaald. Hetzelfde geldt voor de R&T-overnachtingen waar de ontwikkelingsverschillen zelfs weer groter zijn geworden. De Gelderse werkloosheid bereikte in het eerste kwartaal van het hoogste punt sinds jaar (8½ %), sindsdien is het niveau gestaag gedaald naar 7¼ % in het vierde kwartaal. Ook de jeugdwerkloosheid is met ruim een procentpunt verbeterd. Gemiddeld over waren er in Gelderland 9. jongeren werkloos ( % volgens de nieuwe internationale definitie van het ) tegenover. in (,%). Voor zover er nu al zicht is op de ontwikkelingen in het e kwartaal van, lijkt het er op dat het economische herstel doorzet en ook de verwachtingen voor de Nederlandse economie t/m zijn volgens het CPB hoopvol. Dit leidt echter nog niet tot een verdere verbetering op de arbeidsmarkt. In de eerste twee maanden van lag het Nederlandse werkloosheidspercentage zelfs weer iets boven het niveau van eind terwijl voor de komende jaren maar een zeer bescheiden daling wordt verwacht. Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Gestileerd trendbeeld o.b.v.maandcijfers %-mutatie t.o.v. dezelfde maand een jaar eerder - jan dec uitzenduren - Economische groei (%-mutatie t.o.v. hetzelfde kwartaal vorig jaar) jan feb faillissementen jan feb woningverkoop jan nov overnachtingen R&T -9 jan jan WW-uitkering jeugd jan mrt orders industrie 9 Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering BEO en schattingen BEO Werkloosheidspercentage per kwartaal (nationale definitie )) en ABU - jan jan bouwvergunningen UWV kadaster Kadaster - - jan dec woningprijzen UWV jan feb nieuwe vacatures

7 DE ECONOMETER CONJUNCTU URBERICHT e K WARTAAL Consumentenvertrouwen Economisch klimaat bedrijven saldo van positieve en negatieve antwoorden (uitgedrukt in %), kwartaalcijfers Ondanks de toenemende internationale spanningen duiden de ontwikkelingen van de Gelderse conjunctuurindicatoren op een bescheiden, maar gestaag economisch herstel. De economische groei in het derde kwartaal wordt door het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland geraamd op,9%. Wel heeft het vertrouwen in de economie van bedrijven en consumenten te leiden onder de brandhaarden in de wereld, waardoor de opgaande lijn is blijven steken op het niveau van begin. De conjunctuurverbetering komt ook tot uitdrukking op de Gelderse arbeidsmarkt, waar voor het tweede achtereenvolgende kwartaal de werkloosheid is gedaald, zij het minder snel dan in Nederland. Recentelijk is ook het aantal jeugdigen met een WWuitkering afgenomen en is het aantal nieuwe vacatures voor het eerst in ruim jaar toegenomen. In Nederland was al eerder sprake van een stijging die bovendien veel krachtiger was. De woningmarkt vertoont tekenen van herstel, de dalende trend in de bouwvergunningen lijkt doorbroken en de orderpositie van de industrie ontwikkelt zich na een scherpe terugval in - bestendig. Het aantal faillissementen is weliswaar sterk gedaald, maar het absolute niveau is nog steeds twee- tot driemaal zo hoog als in de jaren voor de crisis. Ten opzichte van Nederland is de groei van het aantal overnachtingen in de R&T-sector achtergebleven. De groei In Nederland komt echter voor rekening van het toegenomen aantal buitenlandse toeristen, een markt waarin Gelderland geen grote rol speelt. In het laatste kwartaal van trad bij het uitzendwezen de omslag op van krimp naar groei. Sindsdien vertonen de ontwikkelingen van deze conjunctuurvoorspellende indicator een stijgende lijn. Aanvankelijk verliep de Gelderse groei veel sneller dan in Nederland, maar het voorafgaande dal was ook veel dieper. Intussen ligt de Gelderse groei op het landelijk gemiddelde. Per saldo kan geconcludeerd worden dat de Gelderse economie in dezelfde conjunctuurfase verkeert als de Nederlandse, op een paar onderdelen blijven de ontwikkelingen echter (wat) achter. Volgens het bedroeg de Nederlandse economische groei in het e kwartaal,%. De groei was vooral te danken aan meer export (industrie en landbouw), iets hogere investeringen en wat meer particuliere consumptie. Met name de zakelijke dienstverlening en de industrie hadden mooie groeicijfers in het derde kwartaal. De verbeterde situatie blijkt ook uit de banengroei. In de afgelopen twee kwartalen nam de Nederlandse werkgelegenheid voor het eerst in ruim jaar weer licht toe. Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Gestileerd trendbeeld o.b.v.maandcijfers %-mutatie t.o.v. dezelfde maand een jaar eerder - jan sep uitzenduren - Economische groei (%-mutatie t.o.v. hetzelfde kwartaal vorig jaar) jan sep faillissementen jan sep woningverkoop Werkloosheidspercentage per kwartaal - jan aug overnachtingen R&T -9 jan sep WW-uitkering jeugd jan sep orders industrie 9 Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering BEO en schattingen BEO en ABU - jan sep bouwvergunningen UWV kadaster Kadaster - - jan sep woningprijzen UWV jan sep vacatures

8 DE ECONOMETER CONJUNCTU URBERICHT e K WARTAAL Consumentenvertrouwen Economisch klimaat bedrijven saldo van positieve en negatieve antwoorden Het Gelderse consumentenvertrouwen en het oordeel van de Gelderse ondernemers over het economische klimaat is sterk verbeterd. In het tweede kwartaal van bereikte het consumentenvertrouwen het hoogste punt sinds het begin van de crisis in 8. Dit vertrouwensherstel onderstreept de conjunctuurverbetering die op steeds meer terreinen zichtbaar wordt. Zo zijn de faillissementen spectaculair gedaald, zitten de woningverkopen in de lift, is aan de vrije val van de huizenprijzen een einde gekomen en staat de dalende trend bij de verleende bouwvergunningen op de drempel van een omslag. Het aantal overnachtingen in de R&T-sector vertoont weer enige groei, de orderpositie van de industrie laat een bestendige positieve lijn zien en de vacaturemarkt trekt aan. Als voorbode van een conjunctuurverbetering is vooral de toename van het aantal uitzenduren hoopgevend. Eveneens hoopvol is dat de stijging van het aantal wwuitkeringen aan jongeren trendmatig aan het afnemen is en de nullijn nadert. Minder positief is het feit dat de totale werkloosheid in het eerste kwartaal van het hoogste niveau bereikte sinds jaar (8½ % in en 9% in ). In het tweede kwartaal trad weliswaar een kleine daling op, maar het Is nog te vroeg om te concluderen dat de omslag heeft plaatsgevonden. Daarvoor is eerst een herstel van de banengroei nodig, en dat volgt doorgaans pas met enige vertraging op een bestendig herstel van de economische groei, maar die stagneerde in Nederland in het eerste kwartaal van als gevolg van de tegenvallende aardgasopbrengsten (zachte winter). In het tweede kwartaal zette het herstel echter alsnog door en bedroeg de groei van het BBP,9 %. In Gelderland was de groei in de eerste twee kwartalen naar schatting,% en,7%. De Nederlandse groei was volgens het voornamelijk te danken aan de export (vooral metaalproducten, machines, installaties en landbouwproducten). Daarnaast droegen hogere investeringen bij aan de groei. De consumptie door huishoudens was gelijk aan die van een jaar eerder, terwijl de overheidsconsumptie een fractie hoger was. Voor de nabije toekomst zijn de vooruitzichten onzeker. Volgens het CPB vormen de politieke spanningen rond Oekraïne en in het Midden-Oosten in toenemende mate een risico voor de wereldhandel en daarmee ook voor de Nederlandse economie. Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Gestileerd trendbeeld o.b.v.maandcijfers %-mutatie t.o.v. dezelfde maand een jaar eerder - jan mei uitzenduren - Economische groei (%-mutatie t.o.v. hetzelfde kwartaal vorig jaar) jan jun faillissementen jan jun woningverkoop Werkloosheidspercentage per kwartaal - jan mei overnachtingen R&T -8 jan mei ww-uitkering jeugd jan jun orders industrie 8 Gebruikte bronnen: zie grafiekjes, trendstilering BEO en schattingen BEO e kwartaal : schatting BEO en ABU - jan mei bouwvergunningen UWV kadaster Kadaster - - jan jun woningprijzen UWV jan jun vacatures

9 DE ECONOMETER CONJUNCTUURB ER ICHT M AART Economische groei in Gelderland (schatting BEO) %-mutatie BBP t.o.v. hetzelfde kw artaal vorig jaar - - Volgens het is de Nederlandse economie in gekrompen met,9 procent. Deze negatieve ontwikkeling is voornamelijk toe te schrijven aan de afgenomen nationale bestedingen (consumptie van huishoudens en investeringen). De uitvoer bleef met een groei van ruim % nog wel redelijk op peil. Gelderland kende naar schatting een vergelijkbare krimp, maar de werkgelegenheid ontwikkelde zich wat beter. In april was de Gelderse werkgelegenheid zelfs nog een fractie hoger dan het jaar daarvoor terwijl Nederland met een daling te kampen had van,7%. Na een korte conjuncturele opleving in ligt de economische groei nu al vijf kwartalen op rij onder de nullijn en vertonen alle conjunctuurindicatoren een negatief ontwikkelingsbeeld. De vraag naar uitzenduren daalde in met % en het aantal nieuwe vacatures met %. De omzetwaarde van de verleende bouwvergunningen verkeert al vanaf het begin van de crisis in een vrije val. In was de daling met ruim % nog groter dan in de voorgaande jaren. Na een afname in en was er in weer een sterke toename van het aantal faillissementen (+%). Met het aanhouden van de laagconjunctuur komt het weerstandsvermogen van de economie onder toenemende druk te staan en worden de gevolgen scherper. Tussen januari en januari nam het aantal bij het UWV ingeschreven Gelderse werkzoekenden toe met. personen, terwijl de situatie in de voorgaande drie jaren tamelijk stabiel was gebleven. Bedroeg de Gelderse werkloosheid in 8 nog slechts,%, in was dat opgelopen tot,% (,%). De jeugdwerkloosheid is ruim tweemaal zo hoog en bedraagt ongeveer %. De Gelderse economie verkeert in dezelfde slechte conjuncturele situatie als de gehele Nederlandse economie. Op hoofdlijnen lopen de ontwikkelingen in de pas, op onderdelen soms wat beter, soms wat slechter. Het CPB voorziet voor Nederland in de tweede helft van een omslag van krimp naar voorzichtig economisch herstel. Ook bij de Nederlandse Bank is de toonzetting wat positiever geworden. Men spreekt niet meer van dalende huizenprijzen maar van toenemende betaalbaarheid van woningen Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek - I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV jan 7 Bij het UWV ingeschreven w erkzoekenden NWW, X. personen Trendbeeld o.b.v. m aandci jfers, ( ) en ( ) - - j jan 8 j jan 9 j jan j jan j jan %-mutatie t.o.v. dezelfde maand in, voor seizoen gecorrigeerd - - uitzenduren overnachtingen R&T bouwvergunningen - - faillissementen jeugdwerkloosheid werkloosheid - - woningprijzen nieuwe bedrijven vacatures Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gebruikte bronnen: ABU / / UWV / KvK / Kadaster - j jan

10 DE ECONOMETER CONJUNCTUURB ERIC H T NOVEM B ER Economische groei in Gelderland (schatting BEO) %-mutatie BBP t.o.v. hetzelfde kw artaal vorig jaar Herstel Gelderse economie stokt Volgens de voorlopige raming van het is de Nederlandse economie in het derde kwartaal van met,% gegroeid ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. In het eerste half jaar van bedroeg de groei nog,%. De trage ontwikkeling in het derde kwartaal is enerzijds het gevolg van de afgenomen bestedingen van huishoudens en de overheid en anderzijds van de bescheiden productiegroei bij de bedrijven. In vergelijking met het tweede kwartaal kromp de Nederlandse economie licht met,%. De Gelderse economische groei verloopt volgens de eerste ramingen van het Bureau Economisch Onderzoek van de Provincie Gelderland nog wat trager dan in Nederland. Rekening houdend met de sterker teruggelopen vraag naar uitzendkrachten, wordt de Gelderse groei ten opzichte van het derde kwartaal vorig jaar, geraamd op niet meer dan,%. Terwijl in de economie zich gestaag leek te herstelen van de Kredietcrisis, staan de ontwikkelingen in in toenemende mate in het teken van de Europese Schuldencrisis en de daarmee samenhangende afnemende conjunctuur. Veel van de Gelderse indicatoren hebben in de loop van de omslag gemaakt van positief naar stagnatie of zelfs negatief. De bouwmarkt begon net iets aantetrekken maar de groei is intussen al weer tot stilstand gekomen. De woningprijzen dalen sinds 8 en zijn inmiddels aanbeland op het niveau van eind. De verslechterde conjunctuur heeft nog niet geleid tot een stijging van het aantal faillissementen, maar het aantal ontslagaanvragen is recentelijk wel weer wat gestegen en het aantal vacatures is substantieel gedaald. Dit alles heeft overigens niet geleid tot een stijging van de werkloosheid (ic. het aantal ingeschreven werkzoekenden bij het UWV). In het eerste halfjaar van daalde het aantal inschrijvingen, in de afgelopen vier maanden is het niveau gestabiliseerd op. personen. Wel is de jeugdwerkloosheid t.o.v. het laagste punt dit jaar (juni) met ruim % toegenomen. Op dit moment kent Gelderland. bij het UWV ingeschreven werkzoekende jongeren III - s '8 IV I '8 II III IV I '9 Trendbeeld Gelderland o. b.v. maandci jfers woningprijzen jan okt faillissementen jan - sep II III IV I ' overnachtingen R&T jan - jul ontslagaanvragen jan - aug II III IV I ' Groei uitzenduren (ABU ) Gelderland en Nederland %-mutatie t.o.v. dezelfde maand vorig jaar jan '8 Gelderland Nederland m s jan '9 m s jan ' m s jan ' m II bouwvergunningen jan - jul werkloosheid jan okt III s De algemene economische ontwikkeling van Gelderland lijkt onder de huidige conjuncturele omstandigheden wat negatiever te verlopen dan gemiddeld in Nederland. jeugdwerkloosheid jan - okt nieuwe bedrijven jan - sep vacatures jan - okt Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gebruikte bronnen: Algemene Bond Uitzendondernemingen / / UWV Werkbedrijf / KvK / Kadaster / Provincie Gelderland

11 DE ECONOMETER CONJUNCTUURB ER ICHT M EI Volgens het is de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van met, procent gegroeid ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Dit is de hoogste groei in drie jaar. De groei is vooral toe te schrijven aan een sterke toename van de investeringen en de aanhoudende groei van de export. De particuliere consumptie nam daarentegen nog maar weinig toe. Naar sektoren bezien was vooral de opleving in de bouw opvallend (%), maar ook de industrie kende een hoge groei (8%). In het kielzog daarvan profiteerden vooral de handel, het transportwezen, de zakelijke diensten en de uitzendbranche. De Gelderse groei in het eerste kwartaal wordt door het Bureau Economisch Onderzoek van de Provincie Gelderland geschat op,8 procent. De trend bij de meeste Gelderse conjunctuurindicatoren verloopt positief. De economische opleving manifesteert zich dus ook in Gelderland, maar voltrok zich in het eerste kwartaal van naar verwachting iets trager. Dit blijkt onder andere uit de afgenomen groei van het aantal uitzenduren in Gelderland jan ' I ' Groei uitzenduren (ABU ) Gelderland en Nederland %-mutatie t.o.v. dezelfde maand vorig jaar '7 '8 '9 Gelderland Nederland ' Economische groei in Gelderland (schatting BEO) %-mutatie BBP t.o.v. hetzelfde kw artaal vorig jaar II III IV I '7 II III IV I '8 II III IV I '9 II III IV I ' ' m II III IV I ' Dat de economie zich heeft hersteld van de Kredietcrisis is ook te zien aan de ontwikkelingen op de Gelderse arbeidsmarkt. Het aantal ingescheven werkzoekenden bij het UWV daalt gestaag en ligt niet zo ver meer af van het niveau van voor de crisis. Maar nog niet alle naweeën zijn bezworen. Het aantal werkzoekende jongeren is nog substantieel hoger en uit de conjunctuurenquête van het en de Kamers van Koophandel blijkt dat 7½ % van de Gelderse bedrijven belemmeringen ondervindt door financiële beperkingen. Trendbeeld Gelderland o. b.v. maandci jfers bevolkingsgroei % mrt 9 mrt overnachtingen R&T jan 9 - jan bouwvergunningen jan 9 - jan Totale- en jeugdwerkloosheid in personen, Gelderland dec jan feb mrt Werkloosheid.... faillissementen mrt 9 - mrt ontslagaanvragen mrt 9 - mrt werkloosheid mrt 9 mrt Jeugdwerkloosheid.... Bron: UWV Werkbedrijf, ingeschreven werkzoekenden zonder baan Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek woningprijzen mrt 9 - mrt nieuwe bedrijven apr 9 - apr vacatures mrt 9 - mrt Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gebruikte bronnen: Algemene Bond Uitzendondernemingen / / UWV Werkbedrijf / KvK / Kadaster / Provincie Gelderland

12 ontslagaanvragen nemen af en de vacaturemarkt zit weer in de lift. Mogelijk als gevolg van de achterblijvende consumptieve bestedingen is het aantal overnachtingen in de logiesaccommodaties echter nog steeds niet positief. Gezien de aanhoudende terugloop van het aantal verstrekte bouwvergunningen heeft zich ook in de bouw nog geen kentering voorgedaan en zijn de perspectieven voor de korte termijn ronduit somber. Ook uit de Conjunctuurenquête (KvK/) blijkt dat het Gelderse bedrijfsleven zich in de loop van redelijk hersteld heeft van de crisis. De omzet en de export hebben zich goed ontwikkeld waardoor de economische resultaten van het bedrijfsleven ten opzichte van de voorgaande kwartalen sterk verbeterde. Het ondernemersvertrouwen eind was, meer nog dan in Nederland, duidelijk positief. Trendbeeld Gelderland 7- %-groei bevolking %-groei arbeidsaanbod %-groei banen faillissementen ontslagaanvragen jeugdwerkloosheid Over de gehele periode bezien en gemiddeld over alle indicatoren kan geconcludeerd worden dat de Gelderse economische ontwikkeling grosso modo in de pas loopt met de landelijke. Op onderdelen gaat het soms wat beter en soms wat slechter (de werkloosheid bijvoorbeeld is op één na de laagste van alle provincies maar het aantal ontslagaanvragen daarentegen is relatief hoog). De regionale verschillen binnen Gelderland waren de afgelopen jaren zeer groot. Arnhem/Nijmegen realiseerde de laagste economische groei en bleef ver onder het landelijk gemiddelde (qua werkgelegenheid deed de regio het overigens wel goed), daarna volgt de Achterhoek met een beperkte afstand tot Nederland. De Veluwe en vooral Zuidwest-Gelderland presteerden zeer goed en behoren binnen Nederland tot de regio s met de hoogste economische groei. Verwachtingen - Onder de voorwaarde dat de internationale risico s die de economische stabiliteit bedreigen, zoals de staatsschuldenproblematiek en de Eurocrisis, beteugeld worden, verwacht het CPB dat de economie niet zal terugzakken in een tweede recessie. Een terugkeer van de uitbundige groei van vóór de Kredietcrisis ligt voorlopig echter ook niet in het verschiet. Gemiddeld over de periode - raamt het CPB voor Nederland een economische groei van ½% per jaar. Doorrekening van de Nederlandse verwachtingen resulteert voor Gelderland in een raming van de economische groei die wat achter blijft bij Nederland, maar in de periode - weer dicht naar het landelijk gemiddelde toe kruipt. De werkgelegenheid in Gelderland komt daarbij nog slechts tot een bescheiden groei van,8% per jaar. De ontwikkeling van de beroepsbevolking zal de komende periode nog trager verlopen en vrijwel stil vallen. Dit hangt voor een deel samen met de zwakke conjunctuur. De geringe banengroei in de komende jaren zal naar verwachting een drukkend effect hebben op de neiging om te participeren op de arbeidsmarkt. Daarnaast speelt de afvlakking van de bevolkingsgroei en de vergrijzing, sterker dan in Nederland, een rol. Als gevolg van de trage groei van de beroepsbevolking kan de werkloosheid langzaam maar gestaag weer afnemen. De werkgelegenheidsgroei is echter niet hoog genoeg om de werkloosheidsstijging van de afgelopen twee jaar geheel teniet te doen. In alle regio s zal de werkloosheid in de periode - een daling te zien geven. Doordat de vergrijzing in de Achterhoek ver is voortgeschreden zal de beroepsbevolking in deze regio krimpen en ligt de werkloosheid duurzaam op een laag niveau. Door een relatief gunstige banengroei ligt de werkloosheid op de woningprijzen nieuwe bedrijven vacatures %-groei uitzenduren overnachtingen logiesaccommodaties bouwvergunningen Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gebruikte bronnen: PWE / ABU / UWV Werkbedrijf / KvK / Kadaster / Provincie Gelderland Noord-Veluwe, Rivierenland en De Vallei eveneens structureel onder het gemiddelde. In alle vier de regio s moet er rekening mee worden gehouden dat tegen de spanning op de arbeidsmarkt weer voelbaar wordt. In de Stedendriehoek en vooral in de Stadsregio zal het werkloosheidniveau naar verwachting het hoogste blijven. Ten tijde van de krapte op de arbeidsmarkt namen de regionale werkloosheidverschillen steeds verder af. Het verschil tussen de hoogste en laagste was minimaal. Als gevolg van de recessie zijn de verschillen verscherpt. Naarmate het herstel voortduurt, neigen de ontwikkelingen echter weer naar convergentie. Gemiddelde jaarlijkse groei van de (beroeps)bevolking en de werkgelegenheid de periode - en het werkloosheidspercentage (jaargemiddelde), per WGR-regio Stedendriehoek Bevolking, -,,,,7,, Beroepsbevolking -,,,7,, Werkgelegenheidsgroei,,7,8,9,,9,8 Werkloosheidspercentage - -,, Achterhoek,, Stadsregio,8, Rivierenland,,9 De Vallei,, Bron: Provinciale Economisch Verkenning -, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Noord-Veluwe,, Gelderland,,

13 DE ECONOMETER C O N J U N C T U U R B E R I C H T J A N U A R I R E T R O S P E C T I E F & VO O R U I T B L I K De economische ontwikkeling in de collegeperiode Gelderland maakt het verschil Afgemeten aan de economische conjunctuur bestond de huidige collegeperiode uit vier enerverende jaren. Bij de start in 7 steeg de conjunctuur naar grote hoogte maar al spoedig werden de eerste verschijnselen zichtbaar van wat toen nog de Amerikaanse Kredietcrisis heette. De opkomst van nieuwe economische grootmachten leidde tegelijkertijd tot explosieve prijsstijgingen op de grondstoffenmarkten (met name olie en granen) waardoor de inflatie in die periode sterk toe nam. Toen duidelijk werd dat de Kredietcrisis ook een Europese dimensie had zakte de wereldhandel in en brak er een mondiale economische recessie uit die in 9 een na-oorlogs dieptepunt beleefde. Er werd zelfs gespeculeerd over deflatie. Na het turbulente jaar 9, waarin de Gelderse economie met bijna % kromp, de huizenprijzen kelderde, de werkloosheid steeg, het aantal faillissementen en ontslagen sterk toenam, de bouwmarkt stagneerde en het uitzendwezen instortte, was het jaar van voorzichtig herstel en bange verwachting. De kwalijk bedwongen Kredietcrisis dreigde een opvolger te krijgen in de vorm van de Eurocrisis. Nog maar net Economische groei in Gelderland (schatting BEO) %-mutatie BBP t.o.v. hetzelfde kwartaal vorig jaar I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Bij het UWV ingeschreven w erkzoekenden NWW, X. personen jan a j nov bekomen van de idee dat solide banken toch konden omvallen, kwam een tweede bolwerk van degelijkheid in diskrediet. Staatsobligaties van sommige EU-landen bleken ineens een wankel bezit. Maar net zoals de scherpe kanten van de Kredietcrisis werden verzacht door overheidsinterventies (deeltijd WW en een uitgebreid pakket stimulerings- en investeringsmaatregelen om de bestedingen op peil te houden), wordt de Eurocrisis tot op heden bezworen door monetaire ingrepen van de EU-lidstaten. Intussen is de internationale economische conjunctuur sterk verbeterd en bevinden de Nederlandse export en de industriële productie zich al weer op het niveau van vóór de crisis. Volgens de voorlopige ramingen van het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland bedroeg de groei van het Gelderse BBP in ongeveer ¾ % (ter vergelijking, het langetermijngemiddelde bedraagt ½ %). Op de arbeidsmarkt zijn de sombere verwachtingen voor maar zeer ten dele uitgekomen. Het aantal vacatures bleef behoorlijk op peil en het aantal gedwongen ontslagen bleef binnen de perken door de deeltijd-ww. De aanwas van de beroepsbevolking stagneerde omdat grote groepen potentiële schoolverlaters kozen voor een vervolgopleiding en de instroom van herintreders vertraagde. Onder invloed van al deze ontwikkelingen is de werkloosheid uiteindelijk minder hard gestegen dan gevreesd werd. Het aantal ingeschreven werkzoekenden bij het UWV vertoont vanaf het tweede kwartaal van zelfs weer een dalende trend. De werkloze beroepsbevolking eind kan voor Gelderland geschat worden op zo n % tegenover, % in 8. Zoals altijd in tijden van economische neergang waren de nieuwkomers op de arbeidsmarkt als eerste de dupe van de omstandigheden. Bij veel bedrijven werd het natuurlijk verloop niet, of maar ten dele, opnieuw ingevuld. Als gevolg daarvan is de jeugdwerkloosheid in de afgelopen twee jaar verdubbeld en bedraagt het jeugdwerkloosheidspercentage in Gelderland op dit moment ca. %, maar ook hier is de trend dalende. Vrijwel alle Gelderse conjunctuurindicatoren hebben zich in de loop van positief ontwikkeld. De bedrijvigheid in de uitzendbranche neemt sterk toe, het aantal nieuwe bedrijfsoprichtingen vertoont een lichte trendmatige stijging, de (jeugd)werkloosheid daalt, de faillissementen en de

14 DE ECONOMETER CONJUNCTUURB ERIC H T NOVEM B ER Volgens het is de Nederlandse economie in het derde kwartaal van met,8 procent gegroeid ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Daarmee zet het economisch herstel verder door, zij het dat het groeitempo wat is afgevlakt. Uit de Gelderse indicatoren blijkt eveneens een bestendig herstel, maar ook dat het derde kwartaal vooral een periode van consolidatie is geweest. De economische groei, het aantal uitzendkrachten, de huizenprijzen, het aantal overnachtingen in Gelderse logiesaccomodaties, de vacaturemarkt, het aantal faillissementen en de werkloosheid zijn de afgelopen maanden allen min of meer gestabiliseerd. Een positieve uitzondering hierop is de gestadige afname van het aantal ontslagaanvragen en de geleidelijke toename van het aantal nieuw opgerichte bedrijven. Daar staat tegenover dat er in de bouw nog steeds geen begin van verbetering zichtbaar is. In het derde kwartaal is het totale waardebedrag dat met de verstrekte bouwvergunningen is gemoeid verder gedaald. Een trendmatig proces dat zich nu al bijna anderhalf jaar voordoet jan ' I ' Groei uitzenduren (ABU ) Gelderland %-mutatie t.o.v. dezelfde maand vorig jaar '7 '8 '9 ' Economische groei in Gelderland (schatting BEO) %-mutatie BBP t.o.v. hetzelfde kw artaal vorig jaar II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II ' ' '7 '8 III IV I II '9 a j III IV I II ' a III De gevreesde stijging van de werkloosheid in is uitgebleven. Na een lichte stijging begin is de werkloosheid weer langzaam gedaald. In het derde kwartaal is aan deze daling een einde gekomen. De huidige werkloosheid is gelijk aan het niveau halverwege 7 toen de economie nog volop in de fase van hoogconjunctuur was. Trendbeeld Gelderland o. b.v. maandci jfers bevolkingsgroei % sep 8 sep overnachtingen R&T jul 8 - jul bouwvergunningen aug 8 - aug Totale- en jeugdwerkloosheid in personen, Gelderland jun jul aug sep Werkloosheid Jeugdwerkloosheid faillissementen sep 8 - sep ontslagaanvragen sep 8 - sep werkloosheid sep 8 sep Bron: UWV Werkbedrijf, ingeschreven werkzoekenden zonder baan Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek woningprijzen sep 8 - sep nieuwe bedrijven sep 8 - sep vacatures sep 8 - sep Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gebruikte bronnen: Algemene Bond Uitzendondernemingen / / UWV Werkbedrijf / KvK / Kadaster / Provincie Gelderland

15 DE ECONOMETER CONJUNCTUURB ERIC H T AUGUSTUS Volgens het is de Nederlandse economie in het tweede kwartaal van met, procent gegroeid ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. De uitvoer van Nederlandse producten steeg in het tweede kwartaal met %. Vooral de buitenlandse vraag naar producten van de chemische, metaal- en elektrotechnische industrie nam sterk toe. Over de hele linie is de productie in de industrie toegenomen met 8%. De handel en het transport profiteerden hiervan met sooortgelijke groeicijfers. De krimp in de Nederlandse bouwnijverheid houdt daarentegen nog steeds aan en het herstel van de consumptieve bestedingen is nog tamelijk zwak. De Gelderse economische groei loopt volgens de ramingen van het Bureau Economisch Onderzoek van de Provincie Gelderland in de pas met de landelijke ontwikkeling. Ook hier vertoont de conjunctuur sinds de tweede helft van 9 een opgaande lijn. Verwacht wordt dat de economische groei in het tweede kwartaal van weer op het langetermijngemiddelde is aanbeland. Vrijwel alle conjunctuurindicatoren ontwikkelen zich positief. Het aantal uitzenduren is voor de derde maal in successie gestegen, het aantal nieuwe bedrijfsoprichtingen vertoont een lichte trendmatige stijging, de (jeug)werkloosheid daalt, de faillissementen en de ontslagaanvragen nemen af en de vacaturemarkt zit weer in de lift. Mogelijk als gevolg van de achterblijvende consumptieve bestedingen is voor de R&T-sector de trend in het aantal overnachtingen nog steeds niet positief. Gezien de aanhoudende terugloop van het aantal verstrekte bouwvergunningen zijn de perspectieven in de bouw ronduit somber jan ' I ' Groei uitzenduren (ABU ) Gelderland en Nederland %-mutatie t.o.v. dezelfde maand vorig jaar '7 Trendbeeld Gelderland o. b.v. maandci jfers bevolkingsgroei % mei 8 mei '8 '9 overnachtingen R&T apr 8 - apr Gelderland Nederland ' Economische groei in Gelderland (schatting BEO) %-mutatie BBP t.o.v. hetzelfde kw artaal vorig jaar II III IV I II ' III IV I II ' III IV I II '7 III IV I II '8 III IV I II '9 bouwvergunningen mei 8 - mei a j III IV I II ' Totale- en jeugdwerkloosheid in personen, Gelderland mrt apr mei jun Werkloosheid faillissementen jun 8 - jun ontslagaanvragen jun 8 - jun werkloosheid jun 8 jun Jeugdwerkloosheid..7.. Bron: UWV Werkbedrijf, ingeschreven werkzoekenden zonder baan Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek woningprijzen jun 8 - jun nieuwe bedrijven jun 8 - jun vacatures jun 8 - jun Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gebruikte bronnen: Algemene Bond Uitzendondernemingen / / UWV Werkbedrijf / KvK / Kadaster / Provincie Gelderland

16 DE ECONOMETER CONJUNCTUURB ER ICHT M EI Na vijf kwartalen van krimp vertoonde de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van weer een bescheiden groei. Volgens het groeide de industriële productie met bijna procent. Met name de chemische industrie en de metaalindustrie deden het goed als gevolg van de toegenomen exportvraag. Ook de handel en het transport profiteerden hiervan en groeiden voor het eerst sinds eind 8. De krimp van de investeringen houdt echter nog steeds aan. In het eerste kwartaal van is er procent minder geïnvesteerd dan een jaar eerder. Vooral de investeringen in bedrijfsgebouwen en woningen waren fors lager. De Gelderse economische groei in het eerste kwartaal wordt door het Bureau Economisch Onderzoek van de Provincie Gelderland geschat op bijna een half procent. De conjunctuurverbetering kondigde zich de afgelopen maanden al aan in de ontwikkeling van een aantal indicatoren. Zo is na een scherpe groei van het aantal ontslagaanvragen in 9 de trend weer omgebogen en neemt het aantal sterk af. Bij de faillissementen is de groei gestopt, de huizenprijzen stabiliseren, het aantal nieuwe bedrijfsoprichtingen stijgt en de uitzendbranche trekt weer aan. Het aantal werkzoekenden nam al een paar maanden niet meer toe. In april was zelfs sprake van een daling. Tegenover alle positieve ontwikkelingen staat dat de marktomstandigheden in de bouw nog zeer zorgelijk zijn. Totale- en jeugdwerkloosheid in personen, Gelderland jan ' I ' Groei uitzenduren (ABU ) Gelderland en Nederland %-mutatie t.o.v. dezelfde maand vorig jaar '7 Trendbeeld Gelderland o. b.v. maandci jfers bevolkingsgroei % mrt 8 mrt '8 '9 overnachtingen R&T feb 8 - feb Gelderland Nederland ' Economische groei in Gelderland (schatting BEO) %-mutatie BBP t.o.v. hetzelfde kw artaal vorig jaar II III IV I II ' III IV I II ' III IV I II '7 III IV I II '8 III IV I II '9 bouwvergunningen feb 8 - feb a III IV I ' jan feb mrt apr Werkloosheid Jeugdwerkloosheid....7 faillissementen mrt 8 - mrt ontslagaanvragen apr 8 - apr werkloosheid apr 8 apr Bron: UWV Werkbedrijf, ingeschreven werkzoekenden zonder baan Meer informatie Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek woningprijzen apr 8 - apr nieuwe bedrijven apr 8 - apr vacatures apr 8 - apr Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gebruikte bronnen: Algemene Bond Uitzendondernemingen / / UWV Werkbedrijf / KvK / Kadaster / Provincie Gelderland