1 Economie in Nederland: omslag of afkoeling? Intelligence Group, 7 november 2018 Auteur: Arjan Ruis

Transcriptie

1 Intelligence Group, 7 november 8 Auteur: Arjan Ruis Economie in Nederland: omslag of afkoeling? Het gaat economisch gezien erg goed in Nederland. Sinds halverwege 3 is er onafgebroken sprake van economische groei. Waar eind 8 en ook in /3 nagenoeg alle markten kelderden, zien we nu een gezamenlijke opmars. Met op sommige fronten zelfs tekenen van oververhitting. Zo gaan de huizenprijzen door het dak, en ook op de arbeidsmarkt is de spanning groot. Dat heeft geleid tot flinke personeelstekorten in onder andere de zorg, het onderwijs, de ICT en de techniek. De vraag is nu: hoe lang duurt deze opmars nog? Want wie de roze bril even afzet en kritisch naar de onderliggende cijfers kijkt, ziet dat er een mogelijke omslag of afkoeling ophanden is. Geen reden tot paniek, maar een nuchtere kijk op de nabije toekomst. Als gezegd: het gaat goed. De Nederlandse economie groeide in het tweede kwartaal met 3, procent ten opzichte van het voorgaande jaar. Voor vergelijkbare groeicijfers moeten we terug naar begin 8. Ook de arbeidsmarkt heeft zich goed hersteld van de malaise een aantal jaar geleden. De werkloosheid ligt inmiddels onder de vier procent en ook dat hebben we de afgelopen tien jaar niet meer gezien. Verder is er sprake van een sterke groei in het aantal (online) vacatures. Eén op de zes werknemers vond de afgelopen twaalf maanden (ander) werk en ruim een kwart van de Nederlandse beroepsbevolking wordt minimaal elk kwartaal benaderd door recruiters, werkgevers en/of bureaus om ergens anders te komen werken (zie Arbeidsmarkt in cijfers). Sinds Intelligence Group de meting van onder meer deze twee indicatoren in is gestart, zagen we nog niet eerder zulke hoge uitslagen. Daar waar de vraag naar personeel flink toeneemt, blijft het aanbod achter. Weliswaar groeit de totale beroepsbevolking, maar is er sprake van een dalend aandeel (en aantal) mensen dat actief op zoek is naar (ander) werk. In een krappe arbeidsmarkt nemen werknemers op een bepaald moment een meer afwachtende houding aan, waardoor werkgevers extra hun best moeten doen om personeel te werven. Bovenstaande geeft niet direct aanleiding om te denken dat een omslag komt. En ook de meest recente ramingen van het Centraal Planbureau zijn positief met een verwachte economische groei van, procent in 9. Vanwaar dan toch de zorgen, of liever gezegd, het verminderd optimisme? Ten eerste vanwege de internationale onzekerheden. Het handelsconflict tussen de VS en China, de naderende Brexit en het begrotingsbeleid in Italië kunnen allemaal de mondiale of Europese economie afremmen. Gezien onze open economie zal ook Nederland hierdoor geraakt worden. Maar we kunnen ook kijken naar binnenlandse indicatoren, onderbouwd met data. We hebben er een vijftal geselecteerd: urenontwikkeling in de uitzendbranche, vacature-indicator, consumentenvertrouwen, producentenvertrouwen en de beurskoers (AEX). Uitzendbranche De ontwikkelingen in de uitzendbranche gaan hand-in-hand met de conjunctuur, zie het historisch overzicht in grafiek. Wanneer het economisch minder gaat of wanneer ondernemers verwachten minder personeel nodig te hebben, zijn het de uitzendkrachten die als eerste aan de kant worden gezet. Bovendien werkt een groot deel van de uitzendkrachten in vroegcyclische sectoren zoals de industrie en de transportsector. Een daling van het aantal uitzenduren kan dus duiden op een (op korte termijn) neergaande conjunctuur. Economie in Nederland: omslag of afkoeling?

2 Uitzenduren - procentuele groei t.o.v. dezelfde Grafiek. Ontwikkeling uitzenduren en economische groei, -Q t/m 8-Q Uitzenduren (linker as) De lange reeks van data van het CBS stopt helaas na 7. Cijfers van branchesorganisatie ABU laten echter zien dat er in de eerste helft van 8 nog sprake was van forse groei van het aantal uitzenduren. Maar die groei is na het tweede kwartaal stilgevallen en heeft zelfs een kleine krimp in de laatste periode (week 37-). Grafiek. Ontwikkeling uren uitzendbranche per periode van weken, 7- t/m 8- % 9% % 3% % -3% Bron: ABU. Vacature-indicator De vacature-indicator van het CBS geeft een indicatie voor de richting waarin de vacatures zich naar verwachting van de ondernemers zullen ontwikkelen. Hoe optimistischer of pessimistischer de ondernemers gestemd zijn over de ontwikkeling van de vacatures, hoe meer de waarde van de Economie in Nederland: omslag of afkoeling?

3 7 september 7 oktober 7 november 7 december 8 januari 8 februari 8 maart 8 april 8 mei 8 juni 8 juli 8 augustus 8 september Vacature-indicator CBS vacature-indicator positief of negatief zal afwijken van de nullijn. De indicator is sterk gecorreleerd met de economische groei, zoals te zien is in grafiek 3. Deze indicator wordt overigens ook gebruikt in het prognosemodel vacatures van Intelligence Group (zie Arbeidsmarkt in cijfers), waar we ook een omslag zien vanaf 9. Grafiek 3. Ontwikkeling vacature-indicator CBS en economische groei, -Q t/m 8-Q Vacature-indicator (linker as) Wanneer we inzoomen op het verloop van de vacature-indicator in het afgelopen jaar, dan zien we dat de waarde van de indicator het toppunt bereikte in februari van dit jaar (,8). Daarna is zeven maanden op rij sprake van een daling. Inmiddels noteert de indicator een waarde van,7 (september 8), wat gemiddeld gezien overigens nog steeds hoog is. Fluctuaties komen uiteraard vaker voor, maar de laatste keer dat de indicator meer dan een half jaar op rij daalde was in. Opvallend is vooral de scherpe daling van de deelindicator voor de industrie (de vacature-indicator is opgebouwd uit drie deelindicatoren: industrie, bouwnijverheid en commerciële dienstverlening). In zeven maanden tijd halveerde de waarde van,3 naar,7. Grafiek. Ontwikkeling vacature-indicator industrie, september 7 t/m september Economie in Nederland: omslag of afkoeling?

4 Producentenvertrouwen Consumentenvertrouwen Vertrouwen Onderstaande grafieken tonen het verloop tussen het consumenten- en producentenvertrouwen enerzijds en de economische groei anderzijds in de afgelopen 3 jaar. Hiertussen blijkt de samenhang groot. Beide vertrouwensindicatoren liggen momenteel op een hoog niveau en boven het langjarige gemiddelde. Grafiek 5. Ontwikkeling consumentenvertrouwen, producentenvertrouwen en economische groei, 99-Q t/m 8-Q Consumentenvertrouwen (linker as) Producentenvertrouwen (linker as) Toch lijken zowel het consumenten- als producentenvertrouwen hun hoogste punt voorlopig bereikt te hebben. Het consumentenvertrouwen piekte in augustus 7 met een waarde van +, zie grafiek. Daarna schommelde het vertrouwen ongeveer een jaar rond de 3 punten, waarna de indicator is gedaald tot een waarde van +5 in oktober 8. Het consumentenvertrouwen is een gemiddelde van zeven onderliggende deelindicatoren. De deelindicator die sinds augustus 7 het sterkst is gedaald, is die over de economische situatie in de komende maanden (van +3 naar +9). Het producentenvertrouwen bereikte de piek in februari van dit jaar (+,9), zie grafiek 7. De trend is sindsdien dalend. In oktober 8 staat de stemmingsindicator van ondernemers in de industrie op een waarde van +5,9. Ook deze indicator is een gemiddelde van verschillende deelindicatoren: verwachte Economie in Nederland: omslag of afkoeling?

5 AEX 7 augustus 7 september 7 oktober 7 november 7 december 8 januari 8 februari 8 maart 8 april 8 mei 8 juni 8 juli 8 augustus 8 september 8 oktober 7 oktober 7 november 7 december 8 januari 8 februari 8 maart 8 april 8 mei 8 juni 8 juli 8 augustus 8 september 8 oktober productie in de komende drie maanden, oordeel orderpositie en oordeel voorraden. De verwachtingen over de productie in de komende drie maanden daalde sinds februari het sterkst (van +, naar +5,) Grafiek. Consumentenvertrouwen, augustus 7 t/m oktober Grafiek 7. Producentenvertrouwen, oktober 7 t/m oktober Consumentenvertrouwen (totaal) Economische situatie komende mnd Producentenvertrouwen (totaal) Verwachte productie komende 3 mnd De AEX Grafiek 8 toont de ontwikkeling van de AEX en de economische groei sinds het begin van deze eeuw. De correlatie tussen de twee indicatoren is groot. Opvallend is wel dat de double dip in /3 meer impact heeft gehad op de economische groei dan op de belangrijkste graadmeter van de Nederlandse aandelenmarkt. Grafiek 8. Ontwikkeling AEX en economische groei, -Q t/m 8-Q AEX (linker as) Bron: Intelligence Group o.b.v. CBS Statline en fd.nl. De AEX bereikte op 7 juli van dit jaar de hoogste slotstand in zeventien jaar (57 punten). In de maanden erna is de koers echter snel gedaald tot 59 punten eind oktober. Daardoor is het 5 Economie in Nederland: omslag of afkoeling?

6 /3/7 /3/7 /3/7 /3/8 /8/8 3/3/8 /3/8 5/3/8 /3/8 7/3/8 8/3/8 9/3/8 /3/8 jaarrendement inmiddels negatief (- procent). Eind januari/begin februari was er ook een forse krimp van de beurskoers, maar tijdens de laagste stand op februari (58 punten) was het rendement over de twaalf maanden daarvoor nog wel positief (+7 procent). Grafiek 9. Ontwikkeling AEX, 3 oktober 7 t/m 3 oktober Bron: Intelligence Group o.b.v. fd.nl. Wat als Wat als de ontwikkelingen van de vijf hiervoor besproken indicatoren doorzetten? In dit scenario trekken we voor elk van de indicatoren de trend van de eerste drie kwartalen van dit jaar door naar de komende drie kwartalen (tot en met 9-Q). De indicatoren vormen vervolgens input voor een model om de economische groei (BBP) te voorspellen. Vanwege de grote onderlinge samenhang tussen de indicatoren kunnen ze niet allemaal tegelijk in één model worden opgenomen. Daarom zijn vier afzonderlijke modellen geschat, die elk een verschillende combinatie van een deel van de vijf indicatoren als input hebben. De schattingen van de vier modellen lopen weliswaar uiteen, maar met een gemiddelde uitkomst van, procent groei mag een aanzienlijke correctie op de groei worden verwacht. Dat is minder dan de helft van de voorspelling van het CPB van afgelopen september. Geen reden voor paniek, maar dat de bomen niet tot in de hemel groeien is duidelijk. Economie in Nederland: omslag of afkoeling?

7 -Q -Q3 -Q -Q -Q -Q3 -Q -Q -Q -Q3 -Q 3-Q 3-Q 3-Q3 3-Q -Q -Q -Q3 -Q 5-Q 5-Q 5-Q3 5-Q -Q -Q -Q3 -Q 7-Q 7-Q 7-Q3 7-Q 8-Q 8-Q 8-Q3 8-Q 9-Q 9-Q Grafiek. Vier modelschattingen versus BBP, -Q t/m 8-Q (boven); Prognose economische groei 9-Q o.b.v. gemiddelde van vier modellen (onder) BPP Model Model Model 3 Model 3 8-Q 3. 9-Q. - - BBP Gemiddelde modellen Bron: Intelligence Group. 7 Economie in Nederland: omslag of afkoeling?