LANG LEVE DE WERKDRUK!

Transcriptie

1 ONDERZOEKSRAPPORT LANG LEVE DE WERKDRUK! 2017 Zaltbommel 2 november

2 LANG LEVE DE WERKDRUK! INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Onderzoeksrapport 3 2 Demografie 4 3 Resultaten Werkdruk, werkstress, burn-out en ongewenst gedrag Vitaliteit en bevlogenheid Herstel Verzuim en mantelzorg Klimaat voor bevlogenheid en betekenisvol werk Eigen regie 11 4 Uitsplitsing resultaten per sector Werkdruk, werkstress, burn-out en ongewenst gedrag Vitaliteit en bevlogenheid Klimaat voor bevlogenheid, mogelijkheden eigen regie en eigen regie 16 5 De belangrijkste bevindingen 17 Dit onderzoeksrapport werd mogelijk gemaakt door: Inge Middendorp Stijn Kingma Marijke Simons Arend van Stenis Sophie Groot Wassink Jessica van Wingerden 2

3 1 INLEIDING ONDERZOEKSRAPPORT LANG LEVE DE WERKDRUK! Jaarlijks brengt Schouten & Nelissen met de Lang Leve de Werkdruk Scan de werkbeleving onder de Nederlandse beroepsbevolking in kaart. De uitkomsten van het onderzoek tonen aan dat samen goed en gezond werken in Nederland nog niet vanzelfsprekend is. Blijvend aandacht voor werkstress en werkbalans binnen en buiten organisaties is gezien de consequenties in relatie tot het welzijn van medewerkers en de prestaties van organisaties van groot belang. De uitkomsten van dit onderzoek presenteren we met dit onderzoeksrapport. Het onderzoeksrapport geeft inzicht in thema s als werkdruk, stress, en burn-out, maar belicht ook nadrukkelijk de positieve kant van werkbeleving. De uitkomsten worden gepresenteerd op thema en uitgesplitst in resultaten per leeftijdscategorie en per sector. Daarbij wordt verder een vergelijk gemaakt van de uitkomsten van 2017 met die van De Lang Leve de Werkdruk 2017 Scan is in de periode september tot half oktober 2017 online gedeeld onder de nieuwsbrieflezers alsook via de website en sociale media kanalen van Schouten & Nelissen. Aan het onderzoek hebben 1057 respondenten deelgenomen uit verschillende sectoren. Dr. Jessica van Wingerden MBA MCC Directeur Schouten Research 3

4 2 DEMOGRAFIE Van de 1057 respondenten aan het onderzoek is 58% vrouw, en 42% man. Daarbij geeft 31% van de respondenten leiding en 69% niet. Het opleidingsniveau varieert van geen vervolgopleiding (10%), MBO (18%) en HBO (44%) tot WO (28%). De gemiddelde leeftijd is 46,6 jaar (SD = 10,1), waarbij 15% jonger is dan 35 jaar, 40% in de categorie 35 t/m 49 jaar valt en 45% 50 jaar of ouder is. Ruim de helft (54%) is 0 tot 7 jaar werkzaam binnen de huidige functie. Voor de rest (46%) gold een functieduur van 7 jaar of meer. De meeste respondenten zijn werkzaam in de sector overheid en openbaar bestuur (23%), zorg en welzijn (12%), financiële instellingen (10%), onderwijs (8%), industrie (8%), zakelijke dienstverlening (7%), en IT en communicatie (6%). GESLACHT LEIDINGGEVEND 58% 42% Man Vrouw 69% 31% Ja Nee LEEFTIJD OPLEIDINGSNIVEAU 45% 15% 40% <35 jaar jaar 50 jaar 28% 4% 6% 18% 44% MAVO HAVO MBO HBO WO SECTOREN 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Overheid en openbaar bestuur Zorg en welzijn Financiële instellingen Onderwijs Industrie Zakelijke dienstverlening IT en communicatie Overig 4

5 3 RESULTATEN De resultaten van het onderzoek kunnen opgedeeld worden in 6 gebieden: Werkdruk, werkstress, burn-out en ongewenst gedrag Vitaliteit en bevlogenheid Herstel Verzuim en mantelzorg Klimaat voor bevlogenheid en betekenisvol werk Eigen regie 3.1 Werkdruk, werkstress, burn-out en ongewenst gedrag Werkdruk Van alle respondenten ervaart 43% een hoge werkdruk. De meest genoemde oorzaken van werkdruk zijn de hoeveelheid werk (61%), ad hoc zaken (57%), en gebrek aan informatie en communicatie (39%). Wanneer aan de respondenten wordt gevraagd of zij soms moeilijk aan hun verplichtingen thuis kunnen voldoen, omdat zij in gedachten zijn met het werk, dan geeft 41% van de deelnemers aan dat dit regelmatig tot vaak voorkomt % 42% 43% % 41% 42% Laag 17% 16% 14% Gemiddeld 41% 40% 44% Hoog 42% 44% 42% BRONNEN VAN WERKDRUK Slecht functionerende systemen Deadlines Rolonduidelijkheid Ad hoc zaken Onderbrekingen van het werk Onvoldoende kennis en vaardigheden Lastige klanten Hoeveelheid werk Gebrek aan informatie en communicatie Gebrek aan regelruimte Teveel regels en procedures 7% 9% 14% 25% 33% 32% 29% 32% 39% 57% 61% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Werkstress De deelnemers moesten aangeven in welke mate ze verschillende vormen van stress ervaren hadden in de afgelopen maand. Uit de analyse blijkt dat 26% van de deelnemers de afgelopen maand 5

6 bovengemiddeld veel stress heeft ervaren. Opvallend is dat deelnemers jonger dan 35 jaar bovengemiddeld meer stress ervaren (34%), dan de andere leeftijdscategorieën. Wanneer gevraagd wordt hoe dit tot uiting is gekomen, worden een algemeen gevoel van nerveusheid (47% regelmatig - vaak) en het nadenken over toekomstige doelen (53% regelmatig - vaak) het vaakst genoemd. Men was echter relatief weinig van streek door onverwachte gebeurtenissen (48% nooit - zelden) en had weinig last van opstapeling van problemen (55% nooit - zelden). Wat verder opviel, was dat mannen relatief vaker een lage mate van stress (37%) ervoeren dan een hoge mate van stress (22%), terwijl vrouwen juist relatief vaker een hoge mate van stress (30%) ervoeren dan een lage mate van stress (25%) % 43% 26% % 44% 27% Laag 28% 28% 33% Gemiddeld 38% 45% 44% Hoog 34% 27% 23% Hoe vaak kwam het deze maand voor dat je Nooit tot zelden Soms Regelmatig tot vaak je nerveus en gestrest voelde? 19% 34% 47% het gevoel had dat je geen controle had over de belangrijke dingen in je leven? van streek was door iets dat onverwacht gebeurde? 34% 34% 32% 48% 33% 19% ervoer dat je niet goed kon omgaan met alle dingen die je moest doen? je boos maakte over dingen waarop jij geen invloed had? merkte dat je aan het nadenken was over dingen die je nog moet bereiken? voelde dat problemen zich zo opstapelden dat je ze niet meer aankon? 38% 36% 26% 28% 35% 37% 17% 30% 53% 55% 29% 16% Burn-out De mate van burn-out bestaat uit twee aspecten: 1) de mate van uitputting en 2) de mate van cynisme. Wanneer naar de kans op het ontwikkelen van burn-out klachten wordt gekeken, blijkt dat 34% van alle deelnemers het risico loopt om een burn-out te ontwikkelen, waarbij geldt dat deelnemers jonger dan 35 jaar, meer kans op het ontwikkelen van een burn-out hebben (38%) dan de andere leeftijdsgroepen. Als er ingezoomd wordt op de individuele aspecten blijkt dat voor zowel uitputting als cynisme geldt, dat bijna de helft van de deelnemers hier bovengemiddeld op scoort. 6

7 Geen risico Risico op klachten Burn-out klachten Ernstige burnout klachten % 24% 23% 12% % 24% 23% 12% Geen risico 38% 43% 42% Risico op klachten 24% 23% 25% Burn-out klachten 24% 22% 23% Ernstig burn-out klachten 14% 12% 10% UITPUTTING CYNISME 16% 9% 46% 38% Laag Gemiddeld Hoog 46% 45% Laag Gemiddeld Hoog Ongewenst gedrag Eén vijfde deel van de medewerkers heeft weleens te maken met ongewenst gedrag op het werk. Hierbij is intimidatie de meest voorkomende vorm van ongewenst gedrag (66%), gevolgd door pesten (32%), discriminatie (20%), seksuele aandacht (10%) en lichamelijk geweld (4%). Verder blijkt dat, met uitzondering van intimidatie, de deelnemers vaker te maken hebben met grensoverschrijdende gedragingen van collega s dan van de leidinggevende. Ik heb te maken gehad met door mijn leidinggevende door een collega door een klant/ cliënt/patiënt anders Pesten 6% 17% 4% 6% 68% Intimidatie 24% 22% 14% 5% 34% Discriminatie 4% 8% 5% 3% 80% Seksuele aandacht Lichamelijk geweld n.v.t. 2% 3% 3% 2% 90% 0% 1% 2% 1% 96% 7

8 3.2 Vitaliteit en bevlogenheid Vitaliteit Vitaliteit is de mate van energie die men van het werk krijgt. Als we onze deelnemers een rapportcijfer (1-10) zouden geven, dan zouden zij voor vitaliteit een 6.3 krijgen. 7% van de deelnemers scoort bovengemiddeld op vitaliteit. Hoewel mannen en vrouwen niet zoveel van elkaar verschilden, ervoeren leidinggevenden gemiddeld gezien wel iets meer vitaliteit (6.7) dan nietleidinggevenden (6.1). Opvallend is dat deelnemers in de leeftijdsgroep 50 jaar vitaler zijn (9%), dan deelnemers in de overige leeftijdscategorieën % 40% 7% % 41% 7% Laag 61% 55% 50% Gemiddeld 35% 40% 41% Hoog 5% 5% 9% Bevlogenheid Bevlogenheid verwijst naar de mate waarin men enthousiast van het werk wordt. Als we onze deelnemers een rapportcijfer (1-10) zouden geven, dan zouden zij voor bevlogenheid een 6.6 krijgen. Hoewel mannen en vrouwen niet zoveel van elkaar verschilden, waren leidinggevenden gemiddeld gezien wel iets meer bevlogen (7.0) dan niet-leidinggevenden (6.4). VITALITEIT EN BEVLOGENHEID Niet-leidinggevend Leidinggevend Vitaliteit Bevlogenheid Burn-out 8

9 3.3 Herstel De deelnemers moesten aangeven welke herstelstrategieën ze toepasten tijdens de werkpauzes. Wanneer wordt gekeken of deelnemers tijdens de werkpauze herstellen, dan blijkt dat slechts 8% van de deelnemers dit in voldoende mate doet. Wanneer onderzocht wordt welke strategie het vaakst wordt toegepast, blijkt dat het afleiden van de gedachten het vaakst voorkwam (85% soms - altijd) en dat het afschudden van lichamelijke inspanning de minst gebruikte strategie (72% soms - altijd) is % 19% 8% Laag 74% 72% 73% Gemiddeld 19% 19% 19% Hoog 7% 9% 8% Tijdens een werkpauze Nooit Soms Regelmatig Vaak Altijd richt ik mijn gedachten op andere zaken dan mijn werk neem ik emotioneel afstand van mijn werk schud ik de lichamelijke inspanning op mijn werk van me af 15% 44% 21% 18% 2% 24% 41% 19% 14% 2% 28% 40% 19% 11% 2% Daarnaast is aan de deelnemers ook gevraagd of zij na een werkdag loskomen van het werk. Hieruit blijkt dat 23% van de deelnemers goed in staat is om buiten werktijd mentaal afstand te nemen van het werk. Deelnemers jonger dan 35 jaar zijn beter in staat om na een werkdag los te komen van het werk (27%), dan deelnemers in de andere leeftijdsgroepen. De onderliggende vragen laten zien dat relatief veel deelnemers afstand nemen van het werk en loskomen van de eisen van het werk (39% mee eens geheel mee eens), maar dat slechts een klein percentage aangeeft na een werkdag helemaal niet meer aan het werk te denken (9% mee eens geheel mee eens) % 40% 23% Laag 32% 35% 41% Gemiddeld 41% 42% 37% Hoog 27% 22% 22% 9

10 Na een werkdag vergeet ik mijn werk denk ik helemaal niet meer aan mijn werk neem ik afstand van mijn werk kom ik los van de eisen van mijn werk Geheel mee oneens Mee oneens Neutraal Mee eens Geheel mee eens 13% 45% 20% 19% 3% 18% 55% 18% 8% 1% 7% 29% 25% 35% 4% 5% 28% 28% 34% 5% 3.4 Verzuim en mantelzorg Verzuim Het afgelopen jaar had gemiddeld 44% van de deelnemers weleens verzuimd. De verschillen tussen de diverse groeperingen waren hierbij groot. Van de mannen meldde 35% zich weleens ziek, terwijl dit voor vrouwen 51% was. Onder niet-leidinggevenden verzuimde 47% weleens, terwijl dit voor leidinggevenden slechts 38% was. Omdat de spreiding van de scores niet normaal verdeeld was, zou het berekenen van een traditioneel gemiddelde misleidend conclusies opleveren. Daarom hanteren we hier de mediaan. In de meeste gevallen werd er 1 keer per jaar verzuimd voor in totaal 2 dagen. Voor vrouwen was dit veelal 1 keer per jaar voor in totaal 3 dagen. Niet-leidinggevenden verzuimden meestal 1 keer per jaar voor in totaal 3 dagen, terwijl leidinggevenden veelal slechts 1 dag per jaar verzuimden Mantelzorg Mantelzorgers verlenen 8 uur per week of minstens 3 maanden lang onbetaalde zorg aan hulpbehoevenden uit de omgeving. Uiteindelijk bleek 12% van de deelnemers mantelzorger te zijn. Van de mantelzorgers verzuimde 50% weleens, terwijl dit voor niet-mantelzorgers 43% was. Beide groepen verzuimden in de meeste gevallen 1 keer per jaar, maar mantelzorgers namen veelal één dag meer op dan niet-mantelzorgers (3 versus 2). MEDIAAN VERZUIM PER JAAR (DAGEN) 14 Mannen Vrouwen Leidinggevenden Niet-leidinggevenden Mantelzorgers Niet-mantelzorgers

11 3.5 Klimaat voor bevlogenheid en betekenisvol werk Klimaat voor bevlogenheid Er is sprake van een klimaat voor bevlogenheid wanneer medewerkers ervaren dat zij in hun werkomgeving geïnspireerd, gewaardeerd, gestimuleerd en gefaciliteerd worden waardoor hun talenten tot hun recht kunnen komen. Toch bleek bij meer dan een op de vier medewerkers (27%) de organisatie te weinig te investeren in de bevlogenheid van diens medewerkers % 45% 28% % 47% 24% Laag 32% 27% 26% Gemiddeld 37% 48% 44% Hoog 31% 25% 29% Betekenisvol werk Betekenisvol werk verwijst naar de mate waarin het werk als zinvol wordt ervaren en voldoening geeft. Van de deelnemers ervoer 44% het werk als betekenisvol, terwijl 15% het werk niet betekenisvol genoeg vond % 42% 44% % 42% 38% Laag 17% 15% 14% Gemiddeld 41% 41% 42% Hoog 42% 44% 44% 3.6 Eigen regie Wanneer medewerkers zelf regie over hun werken nemen, halen zij meer energie uit hun werk en zijn ze beter in staat om effectief om te gaan met de eisen die het werk aan hen stelt. Om ervoor te zorgen dat medewerkers zelf regie nemen in het werk is het van belang dat zij daar de mogelijkheid toe krijgen. Van de deelnemers geeft 58% aan dat zij in hun werk veel mogelijkheden ervaren om eigen regie te nemen. Opvallend is dat deelnemers in de leeftijdsgroep jonger dan 35 jaar minder mogelijkheden ervaren om eigen regie te nemen (52%), dan deelnemers in de andere groepen. Wanneer naar de onderliggende vragen wordt gekeken, blijkt dat driekwart van de deelnemers aangeeft dat zij ruimte krijgen om nieuwe activiteiten op te pakken en uitdagingen aan 11

12 te gaan (enigszins mee eens-geheel mee eens 76%). Nadere analyses laten zien dat er een sterke relatie bestaat tussen enerzijds de mogelijkheden die men krijgt om eigen regie te nemen en anderzijds het gebruik maken van persoonlijke kwaliteiten. Bovendien zijn deelnemers die in de gelegenheid worden gesteld om eigen regie te nemen minder cynisch en zijn zij ook minder uitgeput. MOGELIJKHEDEN OM ZELF REGIE TE NEMEN % 27% 58% % 30% 56% Laag 17% 12% 16% Gemiddeld 31% 29% 25% Hoog 52% 59% 60% Wanneer aan deelnemers wordt gevraagd of zij ook zelf de regie nemen, blijkt dat 45% van de deelnemers bovengemiddeld vaak eigen regie neemt. Deelnemers jonger dan 35 jaar nemen vaker regie (49%) dan deelnemers in de andere groepen. Deelnemers geven aan zichzelf te ontwikkelen (regelmatig-vaak 76%), zij proberen nieuwe dingen te leren (regelmatig-vaak 76%), zorgen er zelf voor dat zij kunnen beslissen hoe ze iets doen (vaak-regelmatig 76%) en dat zij hun capaciteiten optimaal kunnen benutten (regelmatig-vaak 73%). In mindere mate vragen de deelnemers anderen om feedback over hun functioneren (regelmatig-vaak 27%). Ook geeft maar een relatief kleine groep aan dat zij inspiratie zoeken bij hun leidinggevende (regelmatig vaak 24%) of dat zij nagaan of de leidinggevende tevreden is over het werk (regelmatig-vaak 26%). ZELF REGIE NEMEN % 47% 45% % 47% 46% Laag 6% 6% 10% Gemiddeld 45% 47% 49% Hoog 49% 47% 42% 12

13 4 UITSPLITSING RESULTATEN PER SECTOR Naast de resultaten op totaalniveau is ook gekeken hoe er per sector wordt gescoord op de relevante thema s. Onderstaande figuur laat zien dat de grootste groep deelnemers werkzaam is in het openbaar bestuur (n=242) en dat het minste aantal deelnemers werkzaam is in de IT en communicatie sector (n=68). DEELNEMERS PER SECTOR Openbaar bestuur Zorg en welzijn Financiele instellingen Onderwijs Industrie Zakelijke dienstverlening IT en communicatie 4.1 Werkdruk, werkstress, burn-out en ongewenst gedrag Uit de resultaten blijkt dat deelnemers werkzaam in de zorg en welzijn sector de meeste werkdruk ervaren (55%). Ook scoren zij samen met het openbaar bestuur en de industriebranche, ten opzichte van de andere branches, bovengemiddeld hoog op werkstress. Wanneer wordt gekeken in welke sector men de meeste kans loopt om een burn-out te ontwikkelen, blijkt dat deelnemers werkzaam bij het openbaar bestuur de grootste kans hebben (35%). Deelnemers werkzaam in de zakelijke dienstverlening hebben juiste de minste kans om een burn-out te krijgen (24%). Ten slotte geven deelnemers die werkzaam zijn in de zorg en welzijn sector het vaakst aan dat zij met grensoverschrijdend gedrag te maken hebben gehad (26%). WERKDRUK Openbaar bestuur 16% 44% 40% Zorg en welzijn 16% 29% 55% Financiële instellingen 18% 44% 38% Onderwijs 11% 42% 48% Industrie 20% 41% 39% Zakelijke dienstverlening 12% 50% 38% IT en communicatie 18% 49% 34% 13

14 WERKSTRESS Openbaar bestuur 30% 40% 30% Zorg en welzijn 25% 44% 31% Financiële instellingen 32% 47% 21% Onderwijs 20% 55% 25% Industrie 28% 40% 32% Zakelijke dienstverlening 39% 35% 26% IT en communicatie 38% 47% 15% BURN-OUT KLACHTEN Openbaar bestuur Geen risico Risico op klachten Burn-out klachten Ernstige burnout klachten 45% 20% 23% 12% Zorg en welzijn 41% 30% 17% 12% Financiële instellingen 44% 23% 21% 12% Onderwijs 44% 27% 19% 10% Industrie 38% 28% 27% 7% Zakelijke dienstverlening IT en communicatie 50% 26% 15% 9% 46% 21% 26% 7% GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG Ja Nee Openbaar bestuur 15% 85% Zorg en welzijn 26% 74% Financiële instellingen 14% 86% Onderwijs 23% 77% Industrie 22% 78% Zakelijke dienstverlening 16% 84% IT en communicatie 16% 84% 14

15 4.2 Vitaliteit en bevlogenheid De resultaten laten zien dat deelnemers werkzaam in de zakelijke dienstverlening zich het vitaalst voelen (11%), terwijl slechts 2% van de deelnemers werkzaam in het onderwijs zich vitaal voelt. Verder scoren deelnemers in de zakelijke dienstverlening en in de IT en communicatie sector het hoogst op bevlogenheid (beiden 15%) en deelnemers werkzaam bij financiële instellingen het laagst (8%). VITALITEIT Openbaar bestuur 57% 36% 7% Zorg en welzijn 51% 39% 9% Financiële instellingen 52% 45% 3% Onderwijs 46% 51% 2% Industrie 50% 44% 6% Zakelijke dienstverlening 51% 38% 11% IT en communicatie 56% 35% 9% BEVLOGENHEID Niet bevlogen Gemiddeld Bevlogen Openbaar bestuur 43% 42% 14% Zorg en welzijn 34% 53% 13% Financiële instellingen 40% 52% 8% Onderwijs 30% 61% 10% Industrie 33% 57% 10% Zakelijke dienstverlening 32% 53% 15% IT en communicatie 40% 46% 15% 15

16 4.3 Klimaat voor bevlogenheid, mogelijkheden eigen regie en eigen regie Deelnemers werkzaam in de zakelijke dienstverlening scoren het hoogst op klimaat voor bevlogenheid (43%) en ook krijgen zij de meeste mogelijkheden om eigen regie te nemen (72%). Deelnemers werkzaam in de zorg en welzijn sector nemen daadwerkelijk ook het vaakst eigen regie (50%). KLIMAAT VOOR BEVLOGENHEID Openbaar bestuur 29% 47% 24% Zorg en welzijn 28% 54% 17% Financiële instellingen 16% 42% 42% Onderwijs 30% 45% 25% Industrie 27% 44% 29% Zakelijke dienstverlening 19% 38% 43% IT en communicatie 28% 35% 37% MOGELIJKHEDEN EIGEN REGIE Openbaar bestuur 16% 25% 59% Zorg en welzijn 13% 31% 55% Financiële instellingen 9% 33% 58% Onderwijs 14% 27% 58% Industrie 11% 26% 63% Zakelijke dienstverlening 12% 16% 72% IT en communicatie 13% 24% 63% EIGEN REGIE Openbaar bestuur 6% 49% 45% Zorg en welzijn 4% 46% 50% Financiële instellingen 4% 55% 41% Onderwijs 4% 52% 44% Industrie 17% 41% 41% Zakelijke dienstverlening 8% 47% 45% IT en communicatie 9% 44% 47% 16

17 5 DE BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN Onderstaand zijn de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek beknopt weergegeven: 43% van de deelnemers ervoer een verhoogde werkdruk, wat mogelijk veroorzaakt werd door de hoeveelheid werk, ad hoc zaken, en een gebrek aan informatie en communicatie. 26% van de deelnemers heeft de afgelopen maand bovengemiddeld veel stress ervaren, wat zich vooral uitte in gevoelens van nerveusheid en het piekeren over toekomstige doelen. Ongeveer een op de drie deelnemers had een verhoogd risico op burn-out. Bijna een op de vijf medewerkers kampte weleens met ongewenst gedrag op het werk. De scores op vitaliteit en bevlogenheid waren matig tot redelijk, waarbij leidinggevenden in het bijzonder een hogere score hadden dan nietleidinggevenden. 23% van de deelnemers is goed in staat om buiten werktijd mentaal afstand te nemen van het werk. 44% van de deelnemers ervaart in voldoende mate betekenis in het werk. 58% van de deelnemers geeft aan op het werk voldoende mogelijkheden te ervaren om regie in het werk te nemen, 45% neemt ook daadwerkelijk zelf de regie. REKEN AF MET STRESS EN WERKDRUK IN JOUW ORGANISATIE Iedereen kan met de juiste begeleiding gezond en energiek aan het werk. Schouten & Nelissen helpt je daar graag bij. Voor organisaties zetten we een duurzaam HR-beleid op voor minder verzuim en verloop. Dit doen wij door (vitaliteits)onderzoek, maatwerktrajecten en activatieprogramma s. Ons doel: samen goed en gezond aan het werk! MEER WETEN? Neem contact op met één van onze adviseurs voor een vrijblijvend adviesgesprek via Of kijk voor meer informatie op +31(0) sn.nl/vitaliteit 17