Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 05 december 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/82672 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Water in het Midden-Oosten: schaarste Vooraf Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Over dit lesmateriaal Pagina 1
Water in het Midden-Oosten: schaarste Vooraf Leerdoelen In Nederland is er schoon drinkwater in overvloed, maar in de meeste delen van het Midden-Oosten heerst een ernstig tekort aan water vanwege het drogere klimaat. Omdat de behoefte aan (drinkbaar) zoet water groeit en tegelijkertijd de droogte in deze regio heftiger wordt, is de waterschaarste een groeiend probleem. Deze waterschaarste kan leiden tot conflicten tussen verschillende gebieden en bevolkingsgroepen in het Midden- Oosten. Aan het eind van deze opdracht kun je: de situatie in het Midden-Oosten wat betreft de beschikbaarheid en winning van zoet water met de situatie in Nederland vergelijken. omschrijven waarom het Midden-Oosten kampt met waterschaarste en kun je uitleggen waarom deze waterschaarste waarschijnlijk steeds groter zal worden. verklaren hoe waterschaarste kan leiden tot conflicten tussen gebieden of bevolkingsgroepen in het Midden- Oosten. Eindproduct Als eindproduct van deze opdracht ga je samen met een klasgenoot actie ondernemen tegen de ongelijke waterverdeling tussen de Israëliërs en de Palestijnen door middel van het schrijven van een brief. In het eindproduct laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald. Beoordeling Het eindproduct laten jullie beoordelen door jullie docent. Bij de beoordeling let jullie docent op: Activiteiten Stap Stap 1 Stap 2 Stap 3 de werkwijze: hebben jullie goed samengewerkt? Hebben jullie allebei argumenten en oplossingen aangedragen? de inhoud: laten de brief en jouw bijdrage aan het gesprek zien dat je hebt geleerd hoe waterschaarste kan leiden tot een conflict? de vorm: is de brief met zorg geschreven? taalfouten: bevat de brief niet te veel taal- en spelfouten? Groepsgrootte Activiteit Alleen Alleen Alleen Stap 4 Alleen Beantwoord enkele vragen. Vergelijk de beschikbaarheid van water in Nederland en in het Midden-Oosten. Onderzoek waardoor de waterschaarste in het Midden-Oosten steeds groter wordt. Bestudeer het conflict over water tussen Israël en de Palestijnse gebieden. Pagina 2
Stap 5 Samen en met de klas Eindproduct: leef je in een Israëlische of Palestijnse jongere in en schrijf een brief over hoe de watersituatie in zijn/haar gebied is. In de klas lezen jullie brieven voor en praten over de situatie in Israël. Benodigdheden - Tijd Voor deze opdracht zijn heb je 3 tot 4 lesuren nodig. Stap 1 Droog, droger en nog droger In Nederland zijn we gewend dat het gedurende het hele jaar af en toe regent. Er is geen uitgesproken droge of natte periode. In het klimaatdiagram van weerstation De Bilt kun je dit duidelijk zien. Rivieren als de Maas en de Rijn voeren bovendien voortdurend zoet water naar Nederland aan. Hoe is het eigenlijk gesteld met water in het Midden-Oosten? Is daar voldoende zoet water om te drinken, de landbouwgronden te bevloeien en de industrie draaiende te houden? Welke rivieren leveren zoet water aan? Hoeveel neerslag valt er? Bestaan er nog alternatieve manieren waarop de regio aan zoet water komt? Stroomgebieden Bekijk in de Grote Bosatlas kaarten over stroomgebieden in het Midden-Oosten (Natuurlijke hulpbronnen, Toegang tot het water). 1. In de buurt van welke berg en welke landsgrens ontspringt de rivier de Jordaan en waar mondt de rivier uit? Zoek de rivieren Eufraat en Tigris op. 2. Door welke landen stromen deze twee rivieren achtereenvolgens en waar monden de rivieren uit? Neerslag Bekijk nu in de Grote Bosatlas de kaarten Midden-Oosten (Neerslag, Droogte). 3. Behoren de plekken waar deze drie rivieren ontspringen tot de natte of droge streken van het Midden-Oosten? 4. Krijgt de Jordaan in Israël veel water uit neerslag? Waarom? 5. Krijgen de Eufraat in Irak en Syrië en de Tigris in Irak veel water uit neerslag? Waarom? Waterwinning Vergelijk de manieren van zoetwaterwinning in Nederland en in het Midden-Oosten. Zoek via het trefwoordenregister in de Grote Bosatlas informatie op onder de trefwoorden Zoetwatervoorziening of - voorraad of Droogte. 6. Welke manieren van drinkwaterwinning bestaan er in Nederland en welke manieren worden in het Midden-Oosten gehanteerd om de bevolking en de landbouw van water te voorzien? Pagina 3
Waterbalans De verhouding tussen de mate van neerslag en de mate van verdamping door de zon wordt in de Grote Bosatlas waterbalans genoemd. De waterbalans beïnvloedt de beschikbare hoeveelheid zoet water (in de bodem) van een gebied. Vergelijk nu de situatie wat betreft de verhouding tussen neerslag en verdamping in het Midden-Oosten met de situatie van neerslag en verdamping in Nederland. 7. Wat is je conclusie wat betreft (het verschil in) waterbalans in Nederland en het Midden-Oosten? Wereldwijde verdeling van zoet water Je hebt nu met behulp van de Grote Bosatlas de situatie met betrekking tot zoet water in het Midden-Oosten onderzocht. Ook heb je een vergelijking gemaakt met de situatie in Nederland. Je hebt gezien dat beide gebieden een verschillende hoeveelheid zoet water tot hun beschikking hebben. Kijk eens naar deze tabel waarin de beschikbare hoeveelheid zoet water uit oppervlaktewater van verschillende landen wordt aangegeven. Beschikbare hoeveelheid zoet water Land/gebied Beschikbare hoeveelheid zoet water in kubieke meter (m³) per persoon per jaar Koeweit 10 Gazastrook 52 Verenigde Arabische Emiraten 58 Qatar 94 Libië 113 Saoedi-Arabië 118 Nederland 5.700 Nieuw-Zeeland 86.554 Canada 94.353 Suriname 292.566 IJsland 609.319 Water in het Midden-Oosten: schaarste per hoofd van de wereldbevolking is er gemiddeld 7.800 kubieke meter zoet water beschikbaar. Maar je ziet in de tabel dat een persoon in Canada over veel meer zoet water beschikt dan een persoon uit de Gazastrook. Als het jaarlijks aanbod zoet water minder is dan 1.700 kubieke meter, spreken we van waterstress. Er wordt gesproken van waterschaarste als het jaarlijks aanbod zoet water minder is dan 1.000 kubieke meter is. 8. Wat zou je nu globaal kunnen concluderen over de geografische verdeling van zoet water op de wereld? Pagina 4
Stap 2 Meer mensen en meer welvaart Tekst 1 - Wereldwijd watertekort grootst in het Midden-Oosten Tekorten aan water zijn het grootst in Afrika en het Midden-Oosten. Vooral in landen zoals Bahrein, Qatar, Koeweit en Saudi-Arabië is een groot watertekort. Ook in Azië in landen als China en India heersen in toenemende mate tekorten. Het Britse bedrijf Maplecroft vergeleek de hoeveelheden water in een land met de vraag naar water in dat land. In de landbouw wordt veel water verbruikt, waardoor een direct verband ontstaat tussen de behoefte aan water en het veiligstellen van de voedselproductie ( ). Uit de index die Maplecroft heeft opgesteld blijkt dat de vijftien landen waar de waterschaarste het grootst is, allemaal in Afrika en het Midden-Oosten liggen. De schaarste in landen als Jemen en gebieden in de Westelijke Sahara kan verklaard worden door de droogte en grote armoede in die landen. De schaarste in de Golfstaten is het gevolg van forse economische groei en een groeiende bevolking. Bron: www.volkskrant.nl Lees het bovenstaande krantenartikel. 9. Wat zijn oorzaken van (zoet) watertekort of waterschaarste? Noem er vier. Tekst 2 - Meer mensen Bevolkingsgroei heeft tot gevolg dat de vraag naar drinkbaar zoet water groeit. Dat water is niet alleen nodig voor direct en huishoudelijk gebruik door mensen, maar ook voor de productie van voedsel. De boeren hebben om meer voedsel te produceren, meer water nodig voor irrigatie van de gewassen. In deze grafiek wordt (in blauw) weergegeven hoe groot de bevolking van verschillende landen in 2010 was. In rood is weergegeven hoe groot de bevolking in 2050 naar verwachting zal zijn. Er wordt dus een flinke toename van het aantal inwoners in de landen van het Midden-Oosten verwacht. 10. Wat is het verband tussen bevolkingsgroei en de toename van waterschaarste? Leg dit duidelijk in je eigen woorden uit en gebruik een van de landen in de grafiek als voorbeeld. Tekst 3 - Meer welvaart In een aantal landen in het Midden-Oosten groeit de economie sterk, bijvoorbeeld in Israel en in Pagina 5
de Verenigde Arabische Emiraten. De welvaart die dit oplevert, is ook een oorzaak van de toenemende waterschaarste. Door de grotere welvaart kunnen mensen meer consumeren. Niet alleen kopen mensen meer en andere voedingsmiddelen, maar ook kopen zij sneller nieuwe producten, zoals huishoudelijke apparaten en kleding. In de opdracht over je watervoetafdruk heb je geleerd dat bijvoorbeeld voor de productie van een katoenen T-shirt erg veel water nodig is. Door de groeiende bevolking en groeiende economie wordt de vraag naar drinkwater steeds groter, terwijl de hoeveelheid beschikbaar water gelijk blijft of afneemt. Door de groter wordende behoefte aan water raken de vernieuwbare bronnen langzaam uitgeput. Vernieuwbare waterbronnen zijn de waterbronnen die door de natuur (via onder andere regen en verdamping) vanzelf weer aangevuld worden, zoals grondwater en oppervlaktewater. Een duidelijk voorbeeld van een steeds verder uitgeputte waterbron is de rivier de Jordaan die steeds minder water bevat. Aquifers, de ondergrondse waterreservoirs, vormen ook een belangrijke waterbron in de regio. Maar een aquifer is een niet-vernieuwbare waterbron. Het water in de aquifers wordt dus niet aangevuld door de natuur. Deze bron van zoet water raakt gewoon een keer op. 11. Maak van bovenstaande tekst over de relatie tussen groeiende economie en een toenemende waterschaarste een stroomschema van oorzaak en gevolg. Het uiteindelijke gevolg, een toenemende waterschaarste is al ingevuld. Vul het schema hieronder aan met de bijbehorende begrippen. Schema oorzaak en gevolg Stap 3 Pagina 6
Conflict om water Lees het item in de Kennisbank. KB: Problemen met water Conflict over het water van de Jordaan Er bestaat een langlopend conflict tussen Israël en de Palestijnse gebieden (de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook) over wie recht heeft op het land. Dat conflict wordt nog erger door de ongelijke verdeling van zoet water. In Israël stroomt maar één rivier, de Jordaan. Deze stroomt ook door het meer van Tiberias. De Israëliërs tappen het water van het meer af en zuiveren het in een installatie. Via een systeem van pijpleidingen, het Nationale Water Transport, krijgen de Israëlische dorpen en steden voldoende water voor het huishouden en de landbouw. De Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever zijn niet aangesloten op het Nationale Water Transport. Zij zijn aangewezen op waterputten om water te onttrekken aan de bergaquifer van de Westelijke Jordaanoever en op opvang van regenwater. Helaas mogen zij niet zomaar putten slaan en regent het niet vaak. De Palestijnen kunnen ook water kopen van de Israëlische waterleidingmaatschappij Mekorot. Op deze manier beperkt Israël de toegang tot water voor de Palestijnen. Naar schatting 80 tot 90% van het opgepompte water op de Westelijke Jordaanoever wordt door de Israëliërs verbruikt. Israël houdt voor haar eigen bevolking een dagelijks waterverbruik aan van 300 m³ per persoon, voor de Palestijnen maar 40 m³. 1. Teken de kaart van Israël op deze pagina globaal na. 2. Geef Israël, de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook ieder een eigen kleur en maak een legenda. 3. Teken het Nationale Water Transport in je kaart. 4. Wat is er met de rivier de Jordaan gebeurd na het meer van Tiberias? 5. Wat betekent dat voor de landen die aan de Jordaan grenzen? In de Gazastrook hebben Israëliërs, Palestijnen en Joodse kolonisten tientallen jaren systematisch meer water opgepompt dan op een natuurlijke manier kon worden aangevuld. Nu zijn de Israëliërs en kolonisten vertrokken en is de Gazastrook overbevolkit door de vele Palestijnse vluchtelingen. Er is een groot tekort aan (drink)water. Het grondwater is inmiddels sterk vervuild door onder andere slechte riolering, chemicaliën en verzilting. Het water van de Middellandse Zee sijpelt door in de grond. Het water in de kustaquifer, een belangrijke waterbron voor Gaza, is naar schatting voor 90 tot 95% vervuild. Volgens de Verenigde Naties zijn ongeveer vier van de vijf Palestijnen in Gaza afhankelijk van flessenwater, wat ontzettend duur is. Soms geven huishoudens een derde van hun inkomen uit aan water, dat bovendien via de grens met Israël moet komen, die regelmatig gesloten is voor de import van goederen. Om al deze problemen met water op te lossen bouw de Palestijnse Water Autoriteit, met financiële ondersteuning van onder andere de VN, al een aantal jaren aan ontziltingsinstallaties. In die installatie kan van zout zeewater zoet water gemaakt worden. Maar deze installaties zijn zeer kleinschalig en leveren nog lang niet genoeg water op voor alle Palestijnen in de Gazastrook. Vragen 6. Zoek op waar de natuurlijke ondergrondse water voorraden, aquifers, liggen in Israël. Teken ze Pagina 7
op je kaart van opdracht 1. 7. Je hebt in een filmpje in de opdracht Waterschaarste in Nederland gezien hoe in Nederland het water onder de duinen verzilt. Beschrijf hoe het water in de kustaquifer in Israël steeds zouter kan worden. Stap 4 Toets Voor je aan de afsluiting van deze opdracht begint, maak je eerst de volgende toets. Vergelijk, na het beantwoorden van de vragen, jouw antwoorden met de goede antwoorden. Heb je vragen fout, zorg dan dat je begrijpt waarom je antwoord niet goed is. Midden Oosten - Waterschaarste maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/2677070 1 van 5 Welke volken wonen samen in Israël? a. Joden b. Jordaniërs c. Israeliërs d. Palestijnen e. Syriërs 2 van 5 Pagina 8
Hier zie je een kaartje van Israël. Je ziet de letters A, B en C. Noem de namen van de gebieden in de juiste volgorde. a. A = Westelijke Jordaanoever B = Israël C=Gazastrook b. A = Gazastrook B = Israëel C = Westelijke Jordaanoever c. A = Westelijke Jordaanoever B = Gazastrook C = Israël 3 van 5 Welke rivieren en meren voorzien Israël van water? a. Dode Zee b. Eufraat c. Jordaan d. Meer van Tiberias e. Rode Zee 4 van 5 Welke landen hebben er last van dat Israël water uit de Jordaan aftapt? a. Jordanië b. Saudi-Arabië c. Syrië d. Westelijke Jordaanoever 5 van 5 Welke uitspraken over Waterbalans zijn juist? Pagina 9
a. In Nederland is de verdamping vanaf mei vier maanden hoger dan de neerslag. b. In Nederland is de verdamping vanaf november vier maanden hoger dan de neerslag. c. In Israël is de verdamping vanaf juni vijf maanden hoger dan de neerslag. d. In Israël is de verdamping vanaf november vijf maanden hoger dan de neerslag. Stap 5 Eindproduct In dit eindproduct schrijf je samen met een klasgenoot een brief over de oneerlijke verdeling van zoet water tussen de Palestijnen en Israël. Je leeft je in jongeren in die wonen in Israël of de Palestijnse gebieden. Verdeel de rollen over de klas zodat er ongeveer van iedere groep evenveel briefschrijvers zijn: een jongere uit Israël, een jongere van de Westelijke Jordaanoever en een jongere uit de Gazastrook. Schrijf aan een leeftijdgenoot in Nederland een brief of een uitgebreide e-mail waarin je uitlegt hoe de situatie met water in jouw gebied is. In de gereedschapskist kun je aanwijzingen vinden voor het schrijven van een brief. Behandel in je brief de volgende onderwerpen: 1. Vertel of je veel of weinig water hebt en hoe je aan je water komt. 2. Vergelijk jouw situatie met hoe andere mensen in de regio aan water komen. 3. Leg uit waarom het moeilijk is om het water in jouw regio eerlijk te verdelen, maar dat jij wel een idee hebt hoe dat anders zou kunnen. Je kunt de volgende informatie gebruiken: de Grote Bosatlas de tekst in Stap 3 van deze opdracht deze tabel waarin de hoeveelheid kubieke meter water (m³) per jaar in Israël en de Palestijnse gebieden staat Waterbron Meer van Kinneret (ook wel: Meer van Tiberias) Bergaquifers (noordelijk, westelijk en oostelijk) Hoeveelheid water in miljoenen m³ per jaar 700 370 Kustaquifer 320 Andere bronnen 410 En een schema met de aantallen inwoners (let op: dit zijn grove schattingen!) Gebied Israëliërs Palestijnen Gazastrook - 1.800.000 Israël 8.900.000 - Pagina 10
Westelijke Jordaanoever 500.000 2.300.000 Eisen aan de brief: schrijf de brief aan een leeftijdgenoot: die moet goed kunnen snappen wat er aan de hand is minimaal 400 woorden en maximaal 700 woorden geen taal- en spelfouten Brief schrijven Een brief is een goede manier om aan iemand te laten weten wat je van een bepaald onderwerp vindt of iemand te vragen om in actie te komen rond een bepaald onderwerp. Klaar? Laat het eindproduct beoordelen door jullie docent. De docent nodigt drie tweetallen uit om hun brief voor te lezen aan de klas. Voer dan een gesprek over de waterverdeling tussen de Palestijnen én de Israëliërs, waarin jullie bespreken hoe waterschaarste kan leiden tot een conflict. Bij de beoordeling let jullie docent op: de werkwijze: hebben jullie goed samengewerkt? Hebben jullie allebei argumenten en oplossingen aangedragen? de inhoud: laten de brief en jouw bijdrage aan het gesprek zien dat je hebt geleerd hoe waterschaarste kan leiden tot een conflict? de vorm: is de brief met zorg geschreven? taalfouten: bevat de brief niet te veel taal- en spelfouten? Pagina 11
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 05 december 2017 om 14:45 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau Leerinhoud en doelen Eindgebruiker Moeilijkheidsgraad Studiebelasting Trefwoorden VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO theoretische leerweg, 4; VMBO theoretische leerweg, 3; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 4; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3; Waterproblematiek; Water; Aardrijkskunde; leerling/student gemiddeld 3 uur en 30 minuten leerlijn, rerrangeerbare Gebruikte Wikiwijs Arrangementen Reisgids digitaal materiaal. (2017). Reisgids digitaal leermateriaal. https://maken.wikiwijs.nl/105906/ Reisgids_digitaal_leermateriaal VO-, content. (z.d.). Extra opgaven vmbo-kgt34. https://maken.wikiwijs.nl/90910/extra_opgaven_v mbo_kgt34 Pagina 12