Hoe vertaal ik resultaten uit de medische literatuur en richtlijnen naar de dagelijkse praktijk? Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht
Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor geen behalve Astra-Zeneca, GSK, Pfizer, Ferring, Mediq, Service-apotheken, KNMP, Ministerie van VWS, ZonMW, CBG,,
Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit Utrecht The Netherlands www.uu.nl/science/pharmacoepidemiology
Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek There are three types of lies: 1.Lies 2.Damned lies 3.Statistics - Benjamin Disraeli (of Mark Twain)
Een psychiater heeft een wetenschappelijke opleiding gehad Ik hou de wetenschappelijke literatuur goed bij Evidence based medicine is essentieel Ik schrijf evidence based voor Ik schrijf wel eens een placebo voor
Het aantal artikelen in PubMed per jaar
Het aantal artikelen in PubMed per jaar
Het aantal artikelen in PubMed per jaar
Infobesitas
Vragen Theorie Wat is de effectiviteit van geneesmiddel x bij ziekte y (en is het veilig)?
Vragen Praktijk Werkt geneesmiddel x bij patiënt y? Is middel x beter dan middel y? Als middel x niet werkt, heeft middel y dan zin? Hoe is de veiligheid bij risicogroepen? Hoe is de veiligheid bij langdurig gebruik?
Waar zijn de antwoorden?
Waar zoekt u?
Kiezen
Primaire bronnen www.pubmed.gov scholar.google.com Cochrane library Clinical Trials www.embase.com www.apa.org/psycinfo Secundaire bronnen Cochrane library Pubmed Clinical Query Tertiaire bronnen www.ggzrichtlijnen.nl www.geneesmiddelenbulletin.nl www.psyfar.nl www.psychiatrienet.nl
Welke bron?
Hoe zoekt u?
Klinische vragen Ouderen met depressie en diabetes Optimale behandeling? Interactie antidepressiva met de diabetes? TCAs? Clomipramine?
PICO Formuleer je klinische vraag als PICO-vraag P Population Populatie I Intervention Interventie C Control Controlegroep O Outcome Uitkomst
PICO vragen Interventievraag: Wat is de beste behandeling van depressie bij oudere patiënten met diabetes? P 60+ / DMII / MD I TCA C Andere antidepressiva O DMII Bij ouderen met depressie, die tevens behandeld worden voor diabetes mellitus type II (P), wat is het effect van TCA(I) vergeleken met andere antidepressiva (C) op de ontregeling van diabetes mellitus type II (O)?
PICO vragen Etiologievraag: Is er verband tussen het gebruik van de clomipramine en de ontregeling van de diabetes? P DMII I Clomipramine C Andere antidepressiva / geen antidepressiva O DMII Bij patiënten met diabetes mellitus type II (P), geeft het gebruik van clomipramine (I), vergeleken met andere antidepressiva of met patiënten die geen antidepressiva gebruiken (C) een verhoogd risico op de ontregeling van diabetes mellitus type II (O)?
PICO vragen Diagnosevraag: Wanneer is er sprake van ontregeling van diabetes? P 60+ / DMII I HbA1C C Glucose / Insuline O DMII Bij oudere patiënten met diabetes mellitus type II (P), is HbA1C (I) vergeleken met bloedglucose of insulinebehoefte (C) geschikt om ontregeling van diabetes mellitus type II (O) te bepalen?
PICO vragen Prognosevraag: Is te verwachten dat de diabetesontregeling verdwijnt bij langer gebruik van antidepressiva? P 60+ / DMII I TCA C Andere AD O DMII Bij ouderen met diabetes mellitus type II die behandeld worden voor depressie (P), wat is het risico van het gebruik van TCA (I) vergeleken met andere antidepressiva (C) op de blijvende ontregeling van diabetes mellitus type II (O)?
Hiërarchie van bewijs 1. Meta-analyse van clinical trials 2. Clinical trial 3. Prospectief vervolgonderzoek 4. Retrospectief vervolgonderzoek 5. Case-control 6. Casuïstiek
Maar wat betekent het?
Cumulative Meta-analysis
comparator sponsor drug Olanzapine (Lilly) olanzapin e risperidon clozapine ziprasidon e ami sulpiride 5 / 0 2 / 1 2 / 0 1 / 0 Heres et al. Am J Psych, Feb 2006
comparator sponsor drug Olanzapine (Lilly) Risperidon (Janssen) olanzapin e risperidon clozapine ziprasidon e ami sulpiride 5 / 0 2 / 1 2 / 0 1 / 0 3 / 1 1 / 0 Heres et al. Am J Psych, Feb 2006
comparator sponsor drug Olanzapine (Lilly) Risperidon (Janssen) Clozapine (Novartis) olanzapin e risperidon clozapine ziprasidon e ami sulpiride 5 / 0 2 / 1 2 / 0 1 / 0 3 / 1 1 / 0 1 / 0 1 / 0 Heres et al. Am J Psych, Feb 2006
comparator sponsor drug Olanzapine (Lilly) Risperidon (Janssen) Clozapine (Novartis) Ziprasidon e (Pfizer) olanzapin e risperidon clozapine ziprasidon e ami sulpiride 5 / 0 2 / 1 2 / 0 1 / 0 3 / 1 1 / 0 1 / 0 1 / 0 1 / 1 Heres et al. Am J Psych, Feb 2006
comparator sponsor drug Olanzapine (Lilly) Risperidon (Janssen) Clozapine (Novartis) olanzapin e risperidon clozapine ziprasidon e ami sulpiride 5 / 0 2 / 1 2 / 0 1 / 0 3 / 1 1 / 0 1 / 0 1 / 0 Ziprasidon e (Pfizer) Amisulpirid e (Sanofi) 1 / 1 1 / 0 Heres et al. Am J Psych, Feb 2006
Publicatie bias
Evaluatie van therapie: gouden standaard Randomised Controlled Clinical Trial (RCT) Randomiseren: waarom? Controlegroep: waarom? Blindering: waarom? Doel: Enige verschil tussen behandelde en niet-behandelde groep is de behandeling
Factors contributing to a (drug) effect Pharmacological effect Patient subjectivity Physician subjectivity Natural course Drug Placebo
Placebo response in studies of major depression
Een geneesmiddel komt op de markt
Science 2005; 307: 196-8.
Verschil tussen RCTs en de praktijk aantal gebruikers De markt Klinisch onderzoek
Echte patiënten Leeftijd
Echte patiënten Leeftijd Kinetiek
Echte patiënten Leeftijd Kinetiek Therapietrouw
Echte patiënten Nemesis: 1 >1 Leeftijd Kinetiek Therapietrouw Meerdere aandoeningen geen
Echte patiënten Leeftijd Kinetiek Therapietrouw Meerdere aandoeningen Meerdere middelen
Are Subjects in Pharmacological Treatment Trials of Depression Representative of Patients in Routine Clinical Practice? Mark Zimmerman, M.D., Jill I. Mattia, Ph.D., and Michael A. Posternak, M.D Am J Psychiatry 159:469-473, March 2002 Van 346 patienten met major depression voldoet slechts 14% aan de inclusiecriteria die algemeen gelden voor een trial met antidepressiva.
RCTs Hebben bijzondere deelnemers Worden niet altijd goed uitgevoerd Onderzoeken niet altijd de relevante vragen There is a lack of welldesigned trials into the effect of drugs in the management of aggression in psychiatric patients Goedhard et al, J Clin Psych (2007)
evidence based medicine?
medicine based evidence farmaco-epidemiologie
Waar zijn de antwoorden?
Stelling: Pas na registratie van geneesmiddelen kunnen we leren wat de werkzaamheid en veiligheid is. Daarom moet onderzoek naar veiligheid en werkzaamheid IN DE PRAKTIJK verplicht zijn email: e.r.heerdink@uu.nl twitter: @robheerdink www.slideshare.net/robheerdink