Centraal Bureau voor de Statstek Onderzoeksbeschrvng Statstek Consumentenrsndces 21 Verklarng der tekens. = gegevens ontbreken * = voorlog cfer x = gehem = nhl = (nden voorkomend tussen twee getallen) tot en met (,) = het getal s mnder dan de helft van de gekozen eenhed nets (blank) = een cfer kan o logsche gronden net voorkomen 27 28 = 27 tot en met 28 27/28 = het gemddelde over de aren 27 tot en met 28 27/ 8 = oogstaar boekaar schoolaar enz. begnnend n 27 en endgend n 28 1997/ 98 27/ 8 = boekaar enz. 1997/ 98 tot en met 27/ 8 In geval van afrondng kan het voorkomen dat de totalen net geheel overeenstemmen met de som der ogetelde getallen. Verbeterde cfers n staten en tabellen zn net als zodang gekenmerkt.
1. Onderzoeksbeschrvng Statstek Consumentenrsndces 1.1 Doel en gebruk Het CBS berekent en ublceert maandelks de consumentenrsndex (CPI). De CPI geeft de rsontwkkelng weer van goederen en densten de hushoudens aanschaffen voor consumte. De CPI kan ogevat worden als (een benaderng van) een artële ndex voor de kosten van levensonderhoud: deze geeft de ontwkkelng weer van de utgaven de hushoudens gemddeld moeten doen om een zekere levensstandaard te handhaven. De CPI s een belangrke maatstaf voor de nflate en wordt veel gebrukt door het bedrfsleven en de overhed, onder andere b loononderhandelngen, de ndexerng van huren en lfrenten en voor de aanassng van belastngtabellen. Ook worden de cfers gebrukt b de ontbndng van waardeontwkkelngen n een rs- en een volumecomonent, onder meer n de Natonale rekenngen. 1.2 Belangrkste onderweren O welke goederen en densten heeft de CPI betrekkng? De CPI geeft de rsontwkkelng weer van goederen en densten de een gemddeld Nederlands hushouden n een beaald aar heeft aangeschaft voor consumte. Dt akket goederen en densten wordt ook wel het (boodschaen)mande genoemd. Tot het mande behoren onder andere dagelkse boodschaen, duurzame consumtegoederen als wasmachnes en auto s, huur, school- en collegegelden en consumtegebonden belastngen zoals de motorrtugenbelastng. Net alle utgaven van hushoudens tellen echter mee b de berekenng van de CPI. Voorbeelden van utgaven de net n het mande zn ogenomen zn nkomstenbelastng, socale remes en remes voor de bassverzekerng tegen zektekosten. Het consumteakket van de CPI wordt afgeled ut resultaten van de Natonale rekenngen, utkomsten ut Budgetonderzoek onder hushoudens en aanvullende bronnen. Elke roductgroe krgt een gewcht dat overeenkomt met het aandeel van dat artkel n de totale consumteve utgaven van hushoudens. Jaarlkse verneuwng van het mande De utgaven van hushoudens veranderen n de loo van de td, bvoorbeeld door de ntroducte van neuwe roducten, veranderende consumteatronen of omdat de samenstellng van de bevolkng anders wordt. Ook een veranderng van het welvaartsnveau kan leden tot andere aankooatronen. Voor de CPI heeft dt tot gevolg dat het mande van td tot td moet worden aangeast om aan te blven sluten b de consumteatronen van de Nederlanders. Een verneuwng van het CPI-mande wordt bassverleggng genoemd. Dt vanwege het fet dat de CPI het rsnveau van het mande weergeeft ten ozchte van een beaald bassaar. Tot 27 was het gebrukelk de bass ongeveer elke 5 aar te verleggen. Vanaf 27 wordt eder aar een bassverleggng utgevoerd. Dt betekent dat het nflatecfer o het moment van ublcate altd s gebaseerd o het geschatte utgavenatroon van het voorgaande aar. De afgelede CPI Naast de gewone CPI berekent het CBS de afgelede CPI. Deze s gelk aan de gewone CPI, echter exclusef het effect van veranderngen n de tareven van roductgebonden belastngen (zoals BTW en accns o alcohol en tabak) en subsdes. De afgelede CPI laat zen hoe de rsontwkkelng zou zn geweest als deze belastngtareven snds het bassaar net meer veranderd zouden zn. Afgelede ndexcfers worden vaak gebrukt b loononderhandelngen. De geharmonseerde consumentenrsndex (HICP) De Harmonzed Index of consumerrce (HICP) s een rsndex de s ontwkkeld om de nflate van de EU-ldstaten onderlng te vergelken. Eurostat, het statstsche bureau van de Euroese Une, berekent ut de HICP s van de ldstaten vervolgens de nflate van de EU als geheel. De natonale CPI s zn daarvoor ongeschkt omdat de berekenngsmethoden tussen de landen te veel van elkaar verschllen. Het belangrkste verschl tussen de Nederlandse CPI en de HICP s de samenstellng van het akket goederen en densten. Wonen n een egen hus (huurwaarde), consumtegebonden belastngen en contrbutes aan sortverengngen, maatschaelke organsates e.d. worden bvoorbeeld wel
meegenomen n de CPI, maar net n de HICP. Daarnaast wordt de gezondhedszorg n de HICP o een andere maner behandeld dan n de CPI. Een ander verschl tussen bede ndces s dat n de CPI utgaven van Nederlanders n het butenland n het mande zn ogenomen en n de HICP net. Daarentegen weegt n de HICP de artculere consumte van butenlanders n Nederland mee. Voor meer nformate over de HICP ze het artkel De wzgng van het referenteaar van de geharmonseerde consumentenrsndex 1). 1.3 Wat meet de CPI reces? Het berek van de CPI wordt gevormd door de verzamelng goederen en densten de door artculere hushoudens zelf worden gekocht tegen rzen de o het moment van aanschaf b de hushoudens bekend zn. Toelchtng Het gaat om aanschaffngen door de hushoudens zelf, de z doen ut hun netto beschkbare nkomen. Dt s gelk aan het bruto nkomen mnus verlchte afdrachten. Deze verlchte afdrachten, waartoe drecte belastngen en remes voor socale verzekerngen horen, tellen dus net mee n de CPI. Het werknemersdeel van de reme voor de bassverzekerng tegen zektekosten s ook een verlchte afdracht en maakt dus geen deel ut van het netto beschkbaar nkomen. De reme voor aanvullende zektekosten daarentegen s geen verlchte utgave en valt dus wel onder het berek van de CPI. Dt geldt ook voor alle net door verzekerngen gedekte zektekosten. Elke aankoo corresondeert met een rs. Alle transactes de het karakter dragen van gft, donate of overdracht tussen twee hushoudens (zoals collectes en betalngen aan socaalchartateve nstellngen) worden dus utgesloten. Bovenden moet de rs o het moment van transacte b de koende art bekend zn. Transactes waarb de rs naderhand met terugwerkende kracht wordt vastgesteld blven buten beschouwng. Betalngen aan verengngen waarvan de leden slechts een rchtln krgen omtrent de hoogte van de contrbute, zoals dat onder meer voorkomt b godsdenstge verengngen, worden ook utgesloten. Het berek van de CPI blft beerkt tot goederen en densten de n het bassaar worden aangeschaft. Besarngen de gezen kunnen worden als utgestelde consumteve utgaven worden utgesloten. Ook betalngen de voor een groot deel een element van besarngen n zch bergen, zoals remes voor levens- en ensoenverzekerngen, hebben geen laats n de ndex. Over sommge aankoen wordt belastng geheven. Aangenomen wordt dat elk hushouden de zogenoemde consumtegebonden belastngen (zoals verontrengngsrechten, roolheffng of hondenbelastng) verdsconteert b het nemen van de er verband mee houdende aankoobeslssngen. Welswaar gaat het veelal om belastngen o het verbruk, maar ze kunnen fetelk net los worden gezen van de aankoo en n de belevng van de hushoudens omtrent de kosten van levensonderhoud selen ze een belangrke rol. Daarom s dt tye belastngen n het berek van de CPI ogenomen. Kosten voor wonen n een egen hus behoren tot de CPI. Echter net de aankoo van de egen wonng, maar de woondenst de het hushouden van zchzelf als wonngegenaar betrekt, valt onder het berek van de CPI. De CPI kan dus worden ogevat als een benaderng van een artële ndex van de kosten van het levensonderhoud. Parteel houdt n dat net alle goederen en densten de bdragen aan het handhaven van een beaalde levensstandaard deel utmaken van het berek van de CPI, maar slechts de goederen en densten de door het hushouden zelf ut het netto besteedbaar nkomen worden aangeschaft. Een benaderng vanwege het fet dat aangenomen wordt dat er een stabele relate bestaat tussen de aankoo van goederen en densten en de hoogte van de levensstandaard. 1.4 Ozet onderzoek Consumentenrsndex Een (consumenten)rsndex wordt gemaakt om rsveranderngen te meten. Er wordt naar gestreefd een constant akket goederen en densten n de td te volgen en de rs van een
beaald artkel o het ene tdst te vergelken met de rs van exact hetzelfde artkel o een later tdst. O de maner wordt ervoor gezorgd dat de rsndex slechts het goedkoer of duurder worden van artkelen meet, en geen veranderngen de het gevolg zn van wzgngen n kwaltet en/of kwanttet. Dt houdt ook n dat de omstandgheden waaronder het artkel wordt aangeboden hetzelfde zn (hetzelfde wnkeltye, dezelfde leverngscondtes etc.). Fysek denteke goederen kunnen voor de consument een verschllende betekens hebben wanneer ze b verschllende wnkels worden gekocht, bvoorbeeld doordat de denstverlenng (zoals de lggng van de wnkel, de beschkbaarhed van een arkeerterren etc.) verschlt. 1.5 Frequente en wze van ublceren De CPI, de afgelede CPI en de HICP worden maandelks berekend en worden o de eerste of tweede donderdag van de maand geublceerd. Deze utkomsten hebben dan betrekkng o de voorafgaande maand. De cfers zn eerst een maand voorlog, n de daarovolgende maand worden ze defntef vastgesteld. 2. Achtergrond en vergelkbaarhed n de td 2.1 Formele kaders en rchtlnen Het CBS verzamelt de gegevens mede n het kader van Euroese verlchtngen. In verordenng (EG) Nr. 2494/95 van de Raad van 23 oktober 1995 nzake geharmonseerde ndexcfers van de consumterzen s de verlchtng tot maandelkse samenstellng van een geharmonseerde CPI vastgelegd. O grond van de Wet o het Centraal Bureau voor de Statstek (CBS-Wet) zn bedrven en nstellngen n Nederland verlcht om de gevraagde gegevens volledg en tdg te verstrekken. 2.2 Belangrkste gebrukers Belangrke gebrukers van de CPI en onderlggende gegevens zn Eurostat, de Euroese Centrale Bank, de Nederlandsche Bank, Centraal Planbureau, mnsteres, werkgevers- en werknemersorgansates, onderzoeksnstellngen en het bedrfsleven. 2.3 Hstore en toekomst Deze beschrvng heeft betrekkng o de consumentenrsndexcfers de worden samengesteld met als bassaar 26. De CPI en de onderlggende conceten kennen een lange geschedens. Deze aragraaf geeft een korte terugblk, begnnend n 1951. Prsndexcfer van het levensonderhoud van geznnen De rsndexcfers van het levensonderhoud van geznnen (1951=1) hadden n begnsel betrekkng o alle utgavencategoreën ut het Natonaal budgetonderzoek 1951. Dt held n dat ook socale verzekerngsremes en loonbelastng en utgaven de n de Natonale rekenngen beschouwd werden als netconsumteve bestedngen tot het berek van de rsndces behoorden. De ndexcfers werden samengesteld voor twee nkomensklassen van werknemersgeznnen: maandelks voor handen hoofdarbeders met een bruto aarnkomen tussen 3. en 5. gulden n 1951 en eder kwartaal voor hogere ambtenaren en hogere emloyé s n artculere denst met een bruto aarnkomen tussen 7. en 12. gulden n 1951. Het geznstye werd ut berekenngstechnsche overwegngen beerkt tot een echtaar met twee knderen. Dt had grote voordelen voor de behandelng van de verschllende soorten belastng en voor de rswaarnemng van de medsche zorg. Na 196 werd een rsndex voor hogere nkomens net langer noodzakelk geacht. Prsndex van de geznsconsumte Ofschoon erkend werd dat vele van de netconsumteve bestedngen gedaan worden voor het levensonderhoud n rume zn, koos men b de bassverleggng naar 1964=1 toch voor een restrcte van de bestedngen de n de Natonale rekenngen als consumtef werden aangemerkt. De neuwe rsndex kreeg de naam rsndexcfer van de geznsconsumte. Zowel de benamng als de concetuele utgangsunten bleven daarna lange td ongewzgd. Wel nam end aren zestg de behoefte aan een rsndex voor de gehele bevolkng toe. Een recent budgetonderzoek dat het wegngsschema zou moeten leveren was echter net voorhanden. Door gegevens ut het budgetonderzoek van 1963/ 65, het eerste onder alle geledngen van de bevolkng, te combneren met gegevens ut de Natonale rekenngen werd n eerste nstante een
wegngsschema ogesteld voor 1964. Toeassng van de mutates snds dat aar ut de Natonale rekenngen gaf een actueel wegngsschema voor 1969. Tegelkertd werd het wegngsschema voor de werknemersgeznnen geactualseerd, onder meer met behul van een econometrsche analyse. In 1975 s een aanvang gemaakt met de ublcate van de zogenaamde gecorrgeerde rsndex o bass 1969=1. De gecorrgeerde rsndex werd samengesteld overeenkomstg het Adves nzake loonndexerng dat de Socaal Economsche Raad (SER) had utgebracht n 1972. In de gecorrgeerde rsndex was het gewcht van de socaal verzekerde medsche verzorgng n overeenstemmng gebracht met het aandeel van de werknemers n de totale kosten van de verzorgng n het bassaar. In de bestaande rsndces van de geznsconsumte had het wegngsaandeel van de medsche zorg betrekkng o de totale waarde van de aan hushoudens verstrekte medsche zorg, ongeacht of deze nu door de hushoudens zelf werd bekostgd of werd gefnancerd ut werkgeversremes en eventuele overhedsbdragen. Ook vond n de gecorrgeerde rsndex elmnate laats van de effecten van een aantal kostrsverhogende belastngen en rsverlagende subsdes. Het motef van de SER was dat ogelegde veranderngen n de ndrecte belastngen va ndexerng van de lonen net automatsch afgewenteld denden te worden o de werkgevers. De gecorrgeerde rsndex werd samengesteld voor verlcht verzekerde werknemersgeznnen (met een geznsnkomen beneden de zekenfondsgrens). Vanaf de bassverleggng naar 1975=1 werden ook rsndexcfers voor werknemersgeznnen met een geznsnkomen gelk aan of hoger dan de zekenfondsgrens berekend. Met ngang van 198=1 verrumde het CBS de tradtonele geznsdefnte (man, vrouw, twee net verdenende knderen onger dan 16 aar) tot: man, vrouw zonder knderen of met net verdenende nwonende knderen. De reden hervoor was de teruggeloen reresentatvtet door de toenemende geznsverdunnng. Snds de bassverleggng werd het wegngsschema voor de totale bevolkng eveneens ontleend aan een budgetonderzoek. Consumentenrsndex (CPI) Maatschaelke ontwkkelngen nooten er n het begn van de aren negentg toe het systeem van consumentenrsndexcfers oneuw o zn relevante te onderzoeken. Een veel gehoord bezwaar was dat de rsndex van de geznsconsumte onvoldoende aansloot b de ervarngswereld van hushoudens. Zo vormden fnancële bdragen van hushoudens aan nstellngen zonder wnstoogmerk (bvoorbeeld contrbutes aan sortverengngen) geen onderdeel van het berek van de rsndex. Ook overdrachten aan de overhed n verband met verleende overhedsdensten (zoals les- en cursusgelden voor voortgezet onderws, rengngsrechten, kosten van dverse aktes en vergunnngen) en belastngen met een consumtegebonden karakter (onroerendezaakbelastng, motorrtugenbelastng e.d.) velen buten het berek. Met ngang van de bassverleggng naar 199=1 s ervoor gekozen om het berek van de rsndex te defnëren als de verzamelng goederen en densten de door artculere hushoudens zelf worden gekocht tegen rzen de o het moment van aanschaf b de hushoudens bekend zn. Deze defnte wordt nog steeds gehanteerd. Tegelkertd s besloten de naam van de ndex te wzgen n consumentenrsndex. Met de bassverleggng naar 199 werd ook de samenstellng van de gecorrgeerde rsndex beëndgd. Ingrende wzgngen n het stelsel van zektekostenverzekerngen, de een veranderng teweeg brachten n de verdelng van kosten van medsche verzorgng over werknemers, werkgevers en overhed, ledden ertoe dat de gecorrgeerde rsndex snel aan reresentatvtet verloor. In laats van de gecorrgeerde rsndex s de afgelede CPI gekomen. Van verlaagde wegng voor medsche zorg s n de afgelede CPI geen srake, aangezen verzekerde medsche zorg geen deel utmaakt van het berek. O bass 199=1 werden zowel de gewone CPI als de afgelede CPI berekend voor dre bevolkngsgroeen, te weten: alle hushoudens, werknemersgeznnen met een lager geznsnkomen en werknemersgeznnen met een hoger geznsnkomen. B de ndelng naar lager en hoger nkomen werd net langer de loongrens van de zekenfondsverzekerng gehanteerd, maar de medaan van de nkomensverdelng n het bassaar. Begn 1997 werd het rogramma
van consumentenrsndces utgebred met de geharmonseerde consumentenrsndex (HICP), de een betere vergelkng van de nflate tussen ldstaten van de EU mogelk maakt. B de bassverleggng naar 1995=1 n de tweede helft van 1997 vonden, afgezen van de nvoerng van een neuwe artkelndelng, de zogeheten COICOP (Classfcaton Of Indvdual Consumton by Purose), geen belangrke wzgngen laats. De COICOP s een nternatonale classfcate de gebrukt wordt n het kader van de HICP. Met ngang van de bassverleggng naar 2=1 zn de reeksen voor werknemersgeznnen met een hoog nkomen en voor werknemersgeznnen met een laag nkomen, en ook de daarvan afgelede reeksen werknemers hoog afgeled en werknemers laag afgeled komen te vervallen. B de bassverleggng naar 26=1 zn enkele wzngen ngevoerd naar aanledng van het neuwe zorgstelsel. In dt stelsel s edere Nederlander verlcht verzekerd tegen zektekosten mddels de bassverzekerng. Daarnaast bestaat de mogelkhed om zch aanvullend te verzekeren. De remes voor deze aanvullende verzekerngen maken na de bassverleggng naar 26=1 deel ut van de CPI. Daarnaast wordt de egen bdrage voor knderovang anders behandeld. De belangrkste veranderng s echter dat vanaf 26 de gewchten eder aar verneuwd zullen worden. Dt betekent dat het mande eder aar zal worden aangeast aan het zo actueel mogelke consumteatroon van de Nederlanders. Dt betekent echter net dat de ndex ook eder aar oneuw o 1 gezet zal worden. De utkomsten van de berekenngen o bass van een neuw mande worden gelakt aan de dt aar gestarte reeks met als bassaar 26. Zo ontstaat een kettngndex met als bass 26=1, maar waarvan de gewchten aarlks worden aangeast. Verder zal n de toekomst worden bezen hoe de waarnemng kan worden verbeterd. Daarb zal n sterkere mate gedfferenteerd worden naar waarnemng b verschllende verkookanalen. Verder wordt onderzocht hoe o een effcëntere wze kan worden waargenomen. 2.4 Vergelkbaarhed n de td Om rsontwkkelngen over langere erodes te beschrven met name erodes de net assen bnnen de lengte van een reeks ndexcfers de o het consumteakket van één bassaar zn gebaseerd stelt het CBS langere reeksen met geschakelde consumentenrsndexcfers samen. De geschakelde reeksen zn samengesteld met behul van twee (of meer) reeksen met een verschllend bassaar en hebben dan ook over de gehele lootd van de reeks betrekkng o twee (of meer) verschllende akketten goederen en densten. Omdat een bassverleggng b meerdere gelegenheden s aangegreen om enkele methodsche en/of concetuele wzgngen door te voeren, zn dergelke geschakelde reeksen meer ndcatef van aard. Na de aarlkse bassverleggng s de CPI alleen nog maar als geschakelde kettngndex beschkbaar (ze aragraaf 6.3). 3. Onderzoeksoulate 3.1 Bealen onderzoeksoulate Bnnen de onderzoeksoulate waaro de CPI gebaseerd s, zn dre dmenses van belang: een roductdmense, bestaande ut alle gekochte goederen en densten. een verkoountendmense, bestaande ut alle verkoounten waar de roducten worden verkocht. een tdsdmense, bestaande ut alle tdvakken de bnnen een onderzoekserode van een maand kunnen worden onderscheden. Met betrekkng tot de roductdmense ontbreekt egenlk een geschkt steekroefkader dat alle aanschaffngen van hushoudens bevat. De Natonale rekenngen (NR) en het budgetonderzoek bevatten nformate over de consumteve bestedngen van hushoudens o het nveau van artkelgroeen maar net dat van afzonderlke artkelen. Naast de NR en het budgetonderzoek wordt allerle nformate, zoals marktonderzoekgegevens en nformate van roducenten en morteurs, maar ook nformate over het assortment van wnkels de door ntervewers worden bezocht, gebrukt ten behoeve van de selecte van secfeke goederen densten waarvan het rsverloo wordt gevolgd. In de raktk worden zes aggregatenveaus van de consumteve bestedngen onderscheden. De totale bestedngen worden onderscheden n 14 afdelngen, conform de COICOP-ndelng.
Deze worden vervolgens onderverdeeld naar lagere nveaus. Bvoorbeeld: Totaal Afdelng Groe Klasse Subklasse Totaal bestedngen 9 Recreate en cultuur 91 Aaraten en toebehoren, nclusef rearate 911 TV s, audo- en vdeoaaratuur 9111 Geludsaaratuur Ut de subklassen wordt vervolgens een steekroef van artkelen getrokken. Een van de artkelen zou bvoorbeeld een ludsreker van een gesecfceerd merk en tye kunnen zn. B de selecte van verkoounten wordt onder meer gebruk gemaakt van het Algemeen Bedrfsregster (ABR, een regstrate van alle ondernemngen, verengngen en stchtngen n ons land). De gevolgde werkwze b de CPI s dat waar te nemen artkelen nauwkeurg omschreven worden om daar vervolgens verkoounten b te selecteren. Het ABR voldoet vaak net als geschkt steekroefkader, omdat het onvoldoende nformate over het secfeke assortment van een wnkel bevat. Zo s van kledngzaken net bekend of ze dames-, heren- of knderkledng verkoen, of bvoorbeeld lngere. Tegenwoordg worden naast het ABR ook alternateve steekroefkaders aangewend, zoals dealerlsten, ledenlsten van brancheorgansates, Gouden Gdsen of CDfoon. Neuwe verkoounten voor artkelen waarvan de rs va nternet wordt waargenomen, worden gezocht met behul van zoekmachnes en door het raadlegen van marktsecalsten. 3.2 Steekroefontwer/steekroeftrekkng Het s natuurlk ondoenlk om rsndexcfers te berekenen voor alle artkelen de n rnce zn te onderscheden. Dat heeft zowel te maken met de beschkbaarhed van gegevens als met de kosten. Er wordt daarom n de raktk volstaan met een steekroef van artkelen. Steekroeftrekkng van artkelen Het aantal geselecteerde artkelen er artkelgroe s voornamelk afhankelk van het gewcht van de groe. Vustregel s dat voor edere 5 wegngsunten (o een totaal van 1.) één artkel wordt gekozen. Waar srake s van een grote mate van heterogentet (en een te verwachten grote sredng n rs en/of rsverloo), wordt het aantal artkelen ets utgebred. Meestal werkt het CBS met een cutoff steekroef: ut elke artkelgroe worden de qua omzet belangrkste artkelen gekozen. De totale steekroef bestaat ut crca 1.25 artkelen en s n rnce constant n de td. B het meten van de rsontwkkelng selen de omschrvngen van de artkelen een crucale rol. In begnsel worden artkelomschrvngen zo nauwkeurg mogelk vastgelegd. Voor het merendeel van de artkelen beschrven branchesecalsten van welk secfek artkel (merk, tye) de rs moet worden waargenomen. Het enge dat de ntervewer dan hoeft te doen, s na te gaan of deze secfeke artkelen n de te bezoeken wnkels aanwezg zn en de rs ervan te noteren. Wanneer deze werkwze tot roblemen ledt het artkel blkt moelk te vnden of kwalteten en utvoerngen wsselen zo vaak dat nauwkeurge omschrvngen zeer snel verouderen wordt met rumere omschrvngen gewerkt. Dat gebeurt onder andere b kledng en meublar. Maar ook onder tamelk nauw omschreven artkelen vallen vaak nog verschllende varëteten. In de gevallen dent de rswaarnemer het n de desbetreffende wnkel meest verkochte (secfeke) artkel te kezen dat voldoet aan de omschrvng. De selecte van artkelen wordt herzen ten tde van een bassverleggng. Het komt echter ook vaak voor dat tussentds een aanassng laatsvndt, met name wanneer artkelen van de markt verdwnen. Steekroeftrekkng van verkoounten Voor een deel van de waar te nemen artkelen wordt de rs centraal vanut het CBS gemeten. Dt gebeurt steeds meer va nternet. Centrale waarnemng s mogelk waar unforme rzen voor het gehele land gelden en b artkelen waar dt om een of andere reden handger s. Centraal waargenomen worden onder meer de rzen van gas, elektrctet, water, gemeentelke heffngen, oenbaar vervoer en verzekerngen. Ook de rzen van comuters, boeken en benzne en de huren worden centraal waargenomen. Daarnaast worden de rzen van een deel van de suermarktketens n de vorm van scannerdatabestanden aan het CBS geleverd. Voor een deel van de artkelen worden de rzen waargenomen door ntervewers b een steekroef van verkoounten. Het betreft maandelks ongeveer 45. rzen. B deze
zogenoemde veldwaarnemng gaat het om artkelen verkrgbaar b bakkers, slagers, suermarkten, kaers, garages (autorearates), etc. Er wordt een tweefasenbenaderng gevolgd voor de selecte van verkoounten. Eerst s een steekroef van gemeenten getrokken. Gemeenten waarbnnen geen woonlaats voorkomt met meer dan 1. nwoners zn herb utgesloten. Ut de overge gemeenten zn er 1 getrokken met kansen evenredg aan het aantal nwoners. Gemeenten met meer dan 1. nwoners zn bnnen het gekozen steekroefontwer zelfselecterend en dus zonder utzonderng als enquêtegemeente aangewezen. Vervolgens s voor elk te enquêteren artkel de rswaarnemng over de getrokken gemeenten verdeeld. Utgangsunt vormt het gewenste aantal waarnemngen (=gewenste aantal verkoounten) er artkel, dat afhangt van het gewcht van het artkel en de verwachte rssredng. Het gewenste aantal s daarna overeenkomstg de omzetverhoudngen verdeeld over negen rego s en een aantal verkookanalen (zoals warenhuzen, grootwnkelbedrven, markt- en straathandel en zelfstandg klenbedrf). Daarb s gebruk gemaakt van gegevens verkregen ut het budgetonderzoek, detalhandelsstatsteken en andere nformate. De steekroef van verkoounten s n rnce constant n de td. B slutng van een verkoount of b wegerng van verdere deelname wordt een vergelkbaar vervangend verkoount geselecteerd. In rnce wordt eens n de vf aar, b de bassverleggng, de verdelng van het aantal verkoounten over de bedrfstyen aan de actuele stuate aangeast. Als verkoounten ut de steekroef verdwnen worden neuwe verkoounten er gemeente geselecteerd ut het ABR of andere bronnen. Steekroeftrekkng n de td De CPI s een maandcfer. Vaak zullen de rzen gedurende een maand net constant zn. Dat geldt met name voor beaalde artkelgroeen, zoals groente, frut en vs waarvan de rzen frequent kunnen varëren. De veldwaarnemng vndt laats gedurende de eerste dre volle werkweken van de maand. In elk van deze dre weken wordt een derde van het aantal waarnemngen gedaan. Indvduele verkoounten worden maandelks o een vaste dag n de maand bezocht door een ntervewer, bvoorbeeld de dnsdag n de tweede waarneemweek. Deze maner van werken kent als belangrkste voordeel dat het gemddelde rsnveau n de maand en de ontwkkelng tussen de maanden goed wordt gemeten. 4. Dataverzamelng en resons 4.1 Conceten en classfcates Onder een rs wordt b de CPI verstaan de door de consument betaalde rs, nclusef BTW, nclusef eventuele verwderngsbdrage, nclusef bezorgkosten voor grote artkelen (wasmachnes, koelkasten, e.d.). Aanbedngsrzen worden geacceteerd als de aanbedng geldt voor edereen. Utverkoorzen worden eveneens meegenomen als de artkelen n voldoende mate beschkbaar zn. De goederen en densten de deel utmaken van het berek van de CPI zn ngedeeld volgens de COICOP-classfcate. De COICOP heeft verschllende nveaus. Het hoogste nveau s de ndelng naar afdelngen. Vervolgens worden groeen, klassen en subklassen onderscheden (ze 3.1). 4.2 Meetnstrument Voor een deel van de artkelen waarvan de rs centraal wordt waargenomen vndt schrftelke enquêterng laats. Een beerkt deel van de rzen wordt telefonsch geënquêteerd (onder andere benznerzen b benznestatons langs de snelweg en rzen b horecagelegenheden). Steeds meer rzen zn o nternet te vnden. De rzen voor steeds meer suermarktketens worden ontleend aan bestanden met scannerdata-gegevens. Een deel van de rzen wordt verzameld door ntervewers. 4.3 Veldwerkerode en werkwze Iedere maand bezoeken ntervewers van het CBS, versred over het gehele land, verschllende wnkels en verzamelen ongeveer 45. rzen van crca 1.25 verschllende artkelen. De ntervewers maken daarb gebruk van enquêtelsten. De ntervewer vult o de lst de rzen van de artkelen n en eventueel aanvullende nformate. Na de enquête worden de gegevens va elektronsche datacommuncate naar het CBS verzonden.
4.4 Resons en non-resons De medewerkng van bedrven, nstellngen e.d. aan de maandelkse enquête ten behoeve van de CPI s over het algemeen goed. Toch komt het voor dat net alle gewenste nformate wordt verkregen. Dat s met name het geval als een verkoount gesloten s. Als de oorzaak van tdelke aard s, wordt verder geen acte ondernomen. Als srake s van defnteve slutng, wordt zo snel mogelk een vergelkbaar verkoount geselecteerd. Ook kan het voorkomen dat een verkoount een beaald artkel net heeft. Als dt van tdelke aard s, wordt verder geen acte ondernomen. Als het van ermanente aard s, wordt een vervangend verkoount geselecteerd dat het artkel wel heeft. 4.5 Kwaltet verkregen data B het meten van een zo zuver mogelk rsverloo s het van groot belang dat de rzen van dezelfde artkelen o verschllende tdsten worden vergeleken. De ntervewers denen dan voor elk afzonderlk artkel na te gaan of het aan de omschrvng voldoet. B een sterke stgng of dalng van de rs dent ter controle b de wnkeler geïnformeerd te worden naar de reden ervan. Ook vndt een controle laats o de hoeveelhed van een waargenomen artkel. 5. Bewerkng data 5.1 Controle- en correctemethoden De ontvangen data worden aan een aantal automatsche controles onderworen. Przen de net door de controle komen worden afgekeurd. Przen de sterk afwken van het gemddelde of van de vorge waarnemng -maar net noodzakelk fout hoeven te zn- worden gesgnaleerd, maar doen verder wel mee b de berekenng. 5.2 Imutates In een aantal gevallen ontbreekt een rs, bvoorbeeld omdat een verkoount gesloten s, omdat het artkel waarvan de rs moet worden waargenomen net voorradg s of omdat de rs s afgekeurd. In de gevallen wordt een rs geschat o bass van het rsverloo van verwante artkelen. Deze maner van schattng wordt mutate genoemd. 6. Utkomsten en berekenngswze 6.1 Soort utkomsten De geublceerde utkomsten bestaan ut ndexcfers. Deze worden zowel voor de totale bestedngen geublceerd als voor de onderscheden artkelgroeen, o nveaus van afdelngen, groeen, klassen en subklassen. 6.2 Berekenngswze voor de aarlkse bassverleggng De CPI beschrft het gemddelde rsverloo van goederen en densten de door een gemddeld hushouden worden geconsumeerd. De rsontwkkelngen van alle afzonderlke roducten worden utendelk n één cfer weergegeven. Utgangsunt b de Nederlandse CPI (en de Euroese HICP) s de formule van Laseyres. Deze gaat n rnce ut van een consumteakket dat n de td constant s, namelk een akket ut een zekere basserode. Deze basserode wordt vanaf 27 eder aar verneuwd. Stel, s s de rs van roduct (=1,,N) n erode s (s=,,t) en q de n de basserode geconsumeerde hoeveelhed van roduct. De Laseyres-rsndex voor (verslag)erode s vergeleken met basserode wordt n symbolen geschreven als P s N = 1 = N = 1 s q q (1) Formule (1) kan ook geschreven worden als P s = waarn w N = 1 = N w = 1 q q s (2) het aandeel van roduct n de totale consumteve bestedngen van het gemddelde hushouden voorstelt. Utdrukkng (2) laat zen
dat de Laseyres-rsndex te nterreteren s als een gewogen gemddelde van de rsndces er roduct. Van een beaald roduct loen de rzen gewoonlk uteen tussen de verschllende verkoounten. In de formules (1) en (2) staan dus egenlk gemddelde rzen. In dt geval s (1) alleen een znvolle utdrukkng nden elk roduct als homogeen over de verkoounten kan worden beschouwd. Alleen dan mogen de hoeveelheden er roduct over de verkoounten zonder meer worden ogeteld. Aan deze voorwaarde wordt n de raktk net voldaan. Zelfs fysek denteke goederen kunnen voor de consument een verschllende betekens hebben wanneer ze b verschllende wnkels worden gekocht, bvoorbeeld doordat de denstverlenng (waaronder ook de lggng van de wnkel, de beschkbaarhed van een arkeerterren, etc.) verschlt. Bovenden berekent het CBS de gemddelde rzen n de raktk net altd van fysek denteke roducten, maar van artkelen de afhankelk van de gedetalleerdhed van de omschrvng soms nog meer heterogentet toestaan. Een aangeaste verse van formule (2), de beter b de raktk aanslut, ludt: P s = M = 1 w s = M = 1 w π (3) s waarn de gemddelde rs van artkel voorstelt (s=,,t), π s de artkelrsndex, w het bbehorende bestedngsaandeel n de basserode en M het totale aantal onderscheden artkelen. 6.3 Berekenngswze na de aarlkse bassverleggng Bovenstaande berekenngswze kan alleen worden gebrukt als de gewchten constant blven. Vanaf 27, na nvoerng van een aarlkse bassverleggng, s dat net meer het geval. De gewchten zn van steeds gebaseerd o het consumteatroon van het aar voorafgaand aan het verslagaar en dus net meer o dat van een vast bassaar. Dt betekent dat er eerst een kortloende reeks wordt berekend de er als volgt ut komt te zen voor erode s: s * q s s 1 s Pkort = s 1 s 1 * q (4) De kortloende reeks s de reeks voor alle maanden van verslagaar s met als bassaar s-1. Deze wordt net geublceerd en alleen n berekenngen gebrukt. De maandelkse mutates van alle aggregaten berekend met de kortloende reeks. Deze maandelkse mutates worden vervolgens aan de langloende reeks van 26=1 gelakt. Zo ontstaat een kettngndex waarvan de rsmutate voor eder aar zn gebaseerd o een ander consumteatroon. 6.4 Plausbltet en fatteren Nadat de ndexcfers voor de eerste keer zn berekend, worden de utkomsten utgebred gecontroleerd en geanalyseerd. Daarb kan het voorkomen dat contact ogenomen resondenten of ntervewers. Deze controle kan eventueel nog leden tot bstellngen van de cfers. 6.5 Secfeke correctes Kwaltetsveranderngen B de samenstellng van de CPI kan een robleem ontstaan wanneer een artkel dat voor rswaarnemng s geselecteerd n een latere erode net meer voorkomt. Meestal s er n zo n geval wel een vervangend artkel te vnden. De rzen van het oude artkel en zn vervanger mogen echter net zonder meer met elkaar worden vergeleken, tenz ze n kwaltatef ozcht overeenkomen. Als er srake s van een kwaltetsverschl tussen bede artkelen, dent een waarderng n geldtermen van het verschl gemaakt te worden. Dt verschl mag net n de rsndex tot utdrukkng komen. Er vndt n zo n geval een correcte laats. Kwaltetsverschllen zn vooral roblematsch b artkelen de sterk gedfferenteerd zn o grond van moelk te kwantfceren egenschaen of sterk onderhevg zn aan mode- en stlveranderngen. Dt laatste seelt met name b kledng, schoesel en meublar. Door modetrends veranderen fyseke artkelen er sezoen en er aar, waardoor ze net tussen aren onderlng zn te vergelken. De schedsln tussen neuwe roducten en kwaltetsveranderngen van bestaande artkelen s net altd helder. In het uterste geval dat een
secfek (mode)artkel net n twee oeenvolgende aren kan worden waargenomen en de kenmerkende egenschaen net te kwantfceren zn wordt dt artkel als een neuw roduct aangemerkt. In de raktk betekent dt dat geen ogng wordt gedaan om het verschl n kwaltet te kwantfceren, maar dat het neuwe artkel zodang wordt ngeschakeld dat het n de ntroductemaand geen effect o het rsverloo ten ozchte van de voorafgaande maand heeft. In Nederland worden de kwaltetscorrectes utgevoerd door het neuwe artkel te beoordelen aan de hand van een vergelkng van de kenmerken van het oude artkel om te bezen of er srake s van een kwaltetsverschl (soms na contact met brancheorgansates, fabrkanten of morteurs) en het eventuele kwaltetsverschl te waarderen. De artkelomschrvng seelt her een crucale rol. Is een artkel o een beaald verkoount net langer verkrgbaar, dan dent een ovolger gekozen te worden de bnnen de artkelomschrvng valt en n kwaltatef ozcht vergelkbaar s met zn voorganger. Eventuele kwaltetsverschllen de vooral otreden als de artkelomschrvng wat rumer s worden dan volledg genegeerd. Methoden voor kwaltetscorrecte Er bestaan verschllende methoden voor kwaltetscorrectes. Hoeveelhedaanassng In het eenvoudgste geval bevatten het oude artkel en zn ovolger een verschllende hoeveelhed van hetzelfde roduct. Als een doos de 25 gram chocolaates bevat n erode t vervangen wordt door een doos de 3 gram bevat, kan een fcteve rs van het neuwe artkel n erode 1 eenvoudg beaald worden door de waargenomen rs n erode t-1 te vermengvuldgen met 3/25=1,2. Zo n roortonele omrekenng lgt alleen voor de hand als de hoeveelhedveranderng relatef gerng s. De rs er gram of er lter s doorgaans lager voor grote verakkngen dan voor klene. Voor consumenten de aan klene verakkngen de voorkeur geven boven grote moeten andere overwegngen een rol selen dan utslutend de rs er nhoudseenhed. Het CBS ast deze methode geregeld toe. Hoeveelhedaanassng wordt ook wel toegeast n de gevallen waarn een kwaltetsveranderng kan worden vertaald n een hoeveelhedveranderng. Voorbeelden hervan zn autobanden de langer meegaan. Het merendeel van de gevallen waarn van kwaltetsveranderng srake s leent zch her overgens net voor. Otersmethode Als de ovolger standaard s utgerust met een onderdeel dat voorheen (tegen meerrs) als ote verkrgbaar was, dan kan de oters als waarde van het kwaltetsverschl gelden. De otersmethode bergt het gevaar n zch van overschattng van het kwaltetsverschl. Degenen de de oude utvoerng zonder ote kochten, hadden het geld kennelk net voor over voor de ote. In de raktk wordt daarom vaak een deel, bvoorbeeld de helft, als de waarde van het kwaltetsverschl aangemerkt. Subecteve kwaltetscorrecte B deze methode wordt een aanname gemaakt omtrent welk deel van het rsverschl tussen het oude en het neuwe artkel kan worden toegeschreven aan het kwaltetsverschl en welk deel kan worden ogevat als zuvere rsveranderng. Vaak gebeurt dat aan de hand van nformate de de roducent of morteur verstrekt. Het komt wel voor dat deze toegeeft dat het oude en neuwe artkel n wezen dentek zn en dat de ntroducte van het neuwe artkel n fete heeft laatsgevonden om een hogere rs te kunnen vragen. Men sreekt n zo n geval van een verborgen rsstgng. Overlamethode Als het oude en neuwe artkel gedurende enge td naast elkaar verkrgbaar zn, kunnen de rzen van bede artkelen o hetzelfde moment worden waargenomen. Het verschl tussen oud en neuw kan dan als maatstaf voor het kwaltetsverschl worden gehanteerd. De gedachte achter de overlamethode s dat als bede artkelen naast elkaar verkrgbaar zn, de rsverhoudng tussen bede mn of meer het verschl n waarderng voor de gemddelde consument weersegelt. Sommgen geven b de bestaande rsverhoudng de voorkeur aan het ene artkel en anderen aan het andere, dus lgt het voor de hand om het rsverschl als maat voor het kwaltetsverschl te nemen. Als oud en neuw gedurende langere td naast elkaar verkrgbaar zn, lgt deze methode voor de hand. Vaak s dt echter net het geval. De methode kan tot overwaarderng van het kwaltetsverschl leden als roducenten de ntroducte van een neuwe utvoerng aangren om tegelkertd een hogere rs te realseren. Dat s met name denkbaar als modeasecten een belangrke rol selen. De overlamethode
kan ook tot een onderschattng leden, vooral als srake s van snelle technologsche ontwkkelng. Het CBS ast deze methode vrwel net toe. Brdged overla B deze methode wordt de rsveranderng van een artkel beaald als de rsontwkkelng van een groe vergelkbare artkelen. De nadelen van deze methode zn vergelkbaar met de van de overlamethode. De methode ledt tot overwaarderng van het kwaltetsverschl als roducenten rsverhogngen met modelwzgngen laten samenvallen. Hedonsche kwaltetscorrecte B de hedonsche methode wordt een regressevergelkng geschat met de rs van een artkel als afhankelke varabele en de rsbealende kenmerken als onafhankelke varabelen. De coëffcënten zn te beschouwen als schaduwrzen van de kenmerken en kunnen gebrukt worden om een kwaltetsveranderng te waarderen. In Nederland wordt de hedonsche methode momenteel alleen voor tweedehands auto s toegeast 2). 7. Kwaltet en nauwkeurghed van de utkomsten 7.1 Bevelgng brondata en afrondng Het CBS ublceert alleen utkomsten de net te herleden zn tot ndvduele berchtgevers of over secfeke (merk-) artkelen gaan. Prsndexcfers worden utslutend o geaggregeerd nveau geublceerd, vanaf het nveau van subgroeen volgens de COICOPclassfcate. Alle ndexcfers worden vanaf 27 afgerond o twee decmalen. 7.2 Status utkomsten De cfers zn n de eerste maand waarn ze geublceerd worden voorlog. In de maand daaro worden ze defntef vastgesteld. In de raktk komt het zelden voor dat de cfers nog veranderen. O het nveau van de totaalndex gaat het dan n het algemeen om bstellngen van net meer dan,1 rocentunt. 7.3 Valdate o macronveau De utkomsten van de CPI worden maandelks gecontroleerd door een net drect betrokkene b het roducteroces van de CPI. Tdens deze controle wordt gekeken naar de lausbltet van de utkomsten voor de betreffende maand. Herb wordt gekeken naar maandelkse rsveranderngen maar ook wordt gekeken of de utkomsten ten ozchte van enkele aren geleden lausbel zn. In sommge gevallen wordt naar aanledng van utkomsten contact ogenomen met deskundgen bnnen of buten het CBS om een verklarng voor de gemeten utkomsten te vnden. 7.4 Tdghed en ublcatedata De CPI komt gewoonlk o de eerste of tweede donderdag van de maand ut en heeft dan betrekkng o de voorafgaande maand. Tegelkertd worden ook de geharmonseerde rsndex (HICP) en de afgelede CPI geublceerd. 8. Informate 8.1 Publcates en referentes De consumentenrsndexcfers en overge rsndexnformate zn te vnden o: htt://www.cbs.nl/nl- NL/menu/themas/rzen/neuws/default.htm O de webste van het CBS s ook een Indexerngsmodule huurrsaanassng te vnden 3). Met deze toeassng kan men huurrsaanassngen berekenen, als de huurrs erodek aangeast wordt o bass van de consumentenrsndexcfers. Overgens kan deze toeassng ook gebrukt worden voor het berekenen van andere rsaanassngen de geïndexeerd worden o bass van de consumentenrsndex. 8.2 Nadere nformate Voor nadere nformate kunt u terecht b de nfoservce van het CBS: Infoservce Tel.: 9 227 (,5 euro er mnuut)
NB: dt nummer kan net van buten Nederland gebeld worden. E-mal: nfoservce@cbs.nl Noten n tekst 1) htt://www.cbs.nl/nr/rdonlyres/9f951b2a- 14EA-43EC-ACE3-53B34651C3//25wzgngreferenteaargeh arrmonseerdeconsumentenrsndexart.df 2) Dat doet het CBS net zelf. De rsndex van tweedehands auto s, waarn hedonsche kwaltetscorrectes zn verwerkt, wordt door een andere organsate samengesteld. De ndex s gebaseerd o een grote database met vraagrzen voor tweedehands auto s. De ndex wordt samengesteld als een kettngndex voor vergelkbare modellen, waarn voor eder merk/model afzonderlk een correcte wordt toegeast voor leeftd en klometrage. B de correcte worden regressetechneken gebrukt. 3) htt://www.cbs.nl/nl- NL/menu/themas/rzen/cfers/huurrsaanass ng/default.htm