Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen Anton Horeweg, leerkracht/gedragsspecialist (M SEN) en Jeannette van Borren, Projectleider meldcode Huiselijk geweld en Kindermishandeling, GGD Den Haag
Definitie Trauma (DSM-5) Blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwondigen en/of seksueel geweld
Soorten trauma: enkelvoudig trauma Eenmalige gebeurtenis die korte tijd duurt.
Soorten trauma: chronisch trauma Ervaring van meerdere traumatische gebeurtenissen.
Soorten trauma: complex trauma Complex trauma is een speciale vorm van chronisch trauma: vroegkinderlijke chronische traumatisering. Meerdere traumatische gebeurtenissen beginnend op zeer jonge leeftijd. De volwassenen die voor het kind zouden moeten zorgen en het zouden moeten beschermen veroorzaken de stress en/of zijn niet in staat hun kind te helpen bij het reguleren van de stress.
Oorzaken van trauma Niet elke schokkende gebeurtenis leidt tot trauma. Bepaalde factoren vergroten het risico: jonge leeftijd; slachtoffer of getuige zijn van geweld tussen mensen; verlies van een gehechtheidspersoon; gebrek aan sociale steun.
Trauma kan de gezonde ontwikkeling verstoren en invloed hebben op het vermogen van een kind om anderen te vertrouwen; het gevoel van persoonlijke veiligheid; het vermogen van een kind om zichzelf te reguleren; het vermogen van een kind veranderingen in het leven te accepteren en zich daaraan aan te passen; fysieke en emotionele reacties op stress.
Reacties van kinderen op traumatische gebeurtenissen variëren Afhankelijk van: leeftijd en ontwikkelingsfase; temperament; het beeld van het gevaar waarmee het geconfronteerd wordt; traumageschiedenis; tegenslagen na de gebeurtenissen; beschikbaarheid van volwassenen die hulp, geruststelling en bescherming kunnen bieden.(netwerk)
Symptomen van trauma Stressreacties Vermijding Negatieve cognities en stemming Veranderingen in arousal
Symptomen van trauma: stressreacties Terugkerende, onvrijwillige, indringende en pijnlijke herinneringen aan de traumatische gebeurtenissen Nachtmerries Herbelevingen Heftige emoties of lichamelijke reacties als iets of iemand aan de traumatische gebeurtenissen herinnert
Symptomen van trauma: vermijding Niet willen denken aan of praten over traumatische ervaringen door: helemaal op te gaan in iets anders zoals computerspelletjes; bepaalde plekken of situaties uit de weg te gaan, zoals het omkleden voor de gymles; een relatie met een volwassene uit de weg te gaan, omdat volwassenen geassocieerd worden met een gevoel van onveiligheid.
Symptomen van trauma: negatieve cognities en stemming Geheugenverlies voor een deel van de gebeurtenis(sen) - dissociatie Sterke negatieve cognities Vertekende cognities over de oorzaak van de traumatische gebeurtenissen Aanhoudende negatieve stemming Interesseverlies Gevoelens van onthechting of vervreemding van anderen Niet in staat zijn om positieve emoties te ervaren
Symptomen van trauma: duidelijke veranderingen in arousal Prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen Roekeloosheid of zelfbeschadigend gedrag Gefocust zijn op gevaar Overdreven schrikreacties Concentratieproblemen Slaapproblemen
Veerkracht
Trauma begrijpen
Ervaringen vormen onze hersenen Hersenen ontwikkelen zich van onderen naar boven: van primitief (voor overleving); naar meer complex (controlecentrum) Hoe vaker een ervaring wordt herhaald, des te sterker worden de neurale verbindingen. De verbindingen vormen netwerken. Deze netwerken vormen samen de bedrading van onze hersenen.
Intern alarmsysteem
Ervaringen in de ouder-kind interactie zijn het meest belangrijk
We leren door ervaringen
We leren door ervaringen
Intern alarmsysteem Als de dreiging weg is, keert alles weer in normale toestand. De hersenen geven chemische stoffen af die het lichaam helpen om te reageren op de bedreiging (vechten, vluchten of bevriezen).
Intern alarmsysteem Als de dreiging aanwezig blijft of herhaald wordt, blijft het alarmsysteem in een toestand van hoge alertheid. De hersenen geven chemische stoffen af die het lichaam helpen om te reageren op de bedreiging (vechten, vluchten of bevriezen).
Window of tolerance
De ontwikkeling van hersenen in onveilige omstandigheden De hersenen ontwikkelen zich om te overleven in onveilige omstandigheden: een kind is constant alert op gevaar; een kind ervaart steeds meer neutrale prikkels als bedreigend waardoor het vaak reageert met stressreacties; het interne alarmsysteem wordt overactief.
De ontwikkeling ontspoort door trauma Toxische stress leidt o.a. tot: problemen met zelfregulatie; problemen met leren.
Andere ervaringen vormen een ander brein
School: Probleemgedrag door trauma
Je weet het niet.. Wat zit er in de koffer van Jacqueline? Overtuigingen en verwachtingen over: zichzelf anderen de wereld
Traumasensitief lesgeven Als je begrijpt wat de impact van trauma is en hoe het kinderen kan beïnvloeden, lukt het beter om: Gedrag van getraumatiseerde kinderen te begrijpen en beïnvloeden; Kinderen zich veiliger te laten voelen zodat ze meer toekomen aan leren; Een actieve rol te spelen bij vergroten veerkracht van getraumatiseerde kinderen; Steun te zoeken bij anderen!
Wat doe je op school? ZAT zet koers uit IB-er /gedragsspecialist is procesbegeleider leerkrachten Leerkracht is ondersteuner in de klas Gebruik ouders als informatiebron! Gebruik ook het kind als informatiebron!
Ik heb al veel meegemaakt (2016)TNO in opdracht Augeo Foundation 23 scholen 680 vragenlijsten ACE Adverse Childhood Experience Levensingrijpende gebeurtenis Ja, soms word ik thuis gekleineerd. Ze zeggen Dat ik dom ben en randdebiel. Ze zeggen ik ga naar de laagste school Rapport Augeo Foundation (2016)
De leerkracht Realiseert zich dat kind niet kiest voor dit gedrag Is een kalme volwassene Helpt gedachten/gevoelens/gedrag uit te leggen Herhaalt veel meer (denk aan zwakke Ef s) Helpt stress reduceren Uitleggen gewone dingen
Window of tolerance Hyper arousel (fight, flight, active freeze) Optimale arousel Hypo arousel (passive freeze, dissociatie) In staat tot redeneren, leren, enz. S T R E S S
Hyper arousel: fight, flight,freeze
Hoe kom je terug in je raampje : Zelfregulatie Nodig voor functioneren in de klas Leer je van je opvoeders Deze kinderen hebben dat NIET GELEERD* Cortex letterlijk onvoldoende ontwikkeld * Harmelen L. van, Tol M-J. van, Wee N.J.A. van der, Veltman, D.J., e.a. Reduced Medial Prefrontal Cortex Volume in Adults Reporting Childhood Emotional Maltreatment Biological Psychiatry, Volume 68, Issue 9, 1 Nov. 2010, P. 832-838 Cook, A. ; Spinazzola, J. Ford, J. e.a.(2005) Complex trauma in Children and Adolescents. Psychiatric Annals,35, 390-398. Coppens, L.; Schneijederberg, M. & Kregten, C. (2015). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Een praktisch handboek voor het basisonderwijs. Amsterdam: SWP. Blaustein, M. E. & Kinniburgh, K.M. (2015). Het behandelen van trauma bij kinderen en jongeren. Amsterdam: SWP.
Een co-regulator zijn Om een co-regulator te zijn, is het belangrijk om mindful te zijn (bewust van wat er in jezelf en in de situatie gebeurt); aan te sluiten bij gevoelens en gedachten die onder het gedrag van een kind liggen (cognitieve driehoek); op je communicatie te letten.
(Non-verbale) communicatie Stemvolume Houding Mimiek Onverwachte gebaren Nabijheid Aanraken
Onverschilligheid Wat het kind laat zien in de klas Opstandigheid Boosheid Kind dat controle wil Doen waar hij zin in heeft.. Wantrouwen Pijn Angst Paniek Verdriet Controleverlies Schaamte Wat er onder het gedrag zit Minderwaardigheid gevoel
Wat je moet maar (vaak) niet kunt Opletten, stilzitten, concentreren, precies werken, vriendelijk zijn, niet voor je beurt praten, stil zijn, netjes werken, je niet laten afleiden, goed plannen, alles bij je hebben, op tijd komen, emoties onder controle hebben, goed organiseren, oog hebben voor sociale signalen, je gedachten focussen, onthouden wat er gezegd is,inschatten gevolgen, snel kunnen beginnen.
Probleemgedrag voorkomen Connect before correct Focus op verminderen stress i.p.v. verminderen probleemgedrag Leer het gewenste gedrag aan Time in i.p.v. time out. Vergroot gevoel controle
Stel dat...? Wat denk je dan? Hoe zou je je dan voelen? Wat zou je dan doen?
Cognitieve driehoek
Trauma en de driehoek Getraumatiseerde kinderen vinden het vaak moeilijk om: de verbindingen tussen hun gevoelens, gedachten en gedrag te zien; hun emotionele reacties te begrijpen en uit te drukken; emotionele aanwijzingen bij anderen juist in te schatten; hun reacties op (vermeende) dreiging of herinneringen aan traumatische gebeurtenissen onder controle te houden.
Trauma en de driehoek Kinderen kunnen zich onbehoorlijk gedragen, om: patronen en relaties uit het verleden te herhalen; de interactie te vergroten, ook al is die negatief; volwassenen op fysieke of emotionele afstand te houden; hun overtuigingen in de onzichtbare koffer te bewijzen ; frustratie, boosheid of angst af te reageren; zichzelf te beschermen.
Relaties opbouwen en sociale vaardigheden vergroten Bewust zijn van non-verbale communicatie Verwachtingen behouden Aansluiten bij talenten en interesses Oefenen met sociale vaardigheden Zorgen voor steunende groep (veilig klassenklimaat)
De leerkracht Zorgt voor routines/voorspelbaarheid Zorgt voor zichtbaar dagprogramma Zorgt voor rustige omgeving Helpt ordenen, prioriteiten stellen (stappenplan) Helpt omgeving ordelijk houden Geeft eenduidige opdrachten Laat lekker wriemelen en wiebelen Zorgt voor zelfregulerende activiteiten
Regelmatige afwisseling bevordert zelfregulatie Regelmatig bewegen Brain breaks Zingen Yoga- en mindfulness oefeningen MeMoves een programma ontworpen voor het bevorderen van zelfregulatie.
Mindfulness oefening Start van de dag
Oefening: Als een uil Te vinden in bijlage 2 Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen.
Andere lezingen en trainingen Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen: tweedaagse teamtraining ADHD/ODD in de klas Executieve functies in de klas Hechtingsproblemen Hoe maak ik een goede groep (groepsdynamica) En andere op maat gemaakte lezingen en studiedagen http://gedragsproblemenindeklas.nl/studiedagen-nascholing/
Lees ook: www.gedragsproblemenindeklas.nl Twitter: @meesgroep8 Mail: meesgroep8@hotmail.com