31/10/2012 OVERZICHT DEFINTIE 1. TRAUMATISCHE GEBEURTENISSEN TYPE GEBEURTENISSEN TRAUMA

Transcriptie

1 Posttraumatische stressklachten bij kinderen Eva Verlinden, orthopedagoog Karen van Zon, GZ-psycholoog Renee Beer, klinisch psycholoog OVERZICHT 1. Traumatische gebeurtenissen 2. Traumagerelateerde stoornissen 3. Leeftijdsspecifieke signalen 4. Klachten inventariseren 5. Doorverwijzing en behandeling 1. TRAUMATISCHE GEBEURTENISSEN DEFINTIE Meemaken van een schokkende gebeurtenis; gebeurtenis die plotseling en onverwacht komt. betrokkene heeft ondervonden, is getuige geweest van, of werd geconfronteerd met één of meer gebeurtenissen die een feitelijke of dreigende dood of een ernstige verwonding met zich meebracht, of die een bedreiging vormde voor de fysieke integriteit van betrokkene of van anderen. Er zijn gevoelens van intense angst, hulpeloosheid en/of afschuw. Bij kinderen kan dit zich in plaats hiervan uiten in chaotisch of geagiteerd gedrag. DSM-IV-TR, 2000 TRAUMA TYPE GEBEURTENISSEN Psychische wond die kan ontstaan t.g.v. één of meer schokkende gebeurtenissen. De wond leidt tot posttraumatische stressklachten. Een schokkende gebeurtenis leidt niet altijd tot een psychische wond Ongeluk Verkeer Technisch Ramp Natuur Menselijk handelen Medische situatie Plotseling verlies Geweld Gezin Leeftijdgenoten/School Buurt Onbekenden Verwaarlozing Seksueel misbruik 1

2 TYPE I VERSUS TYPE II Type I: een acute gebeurtenis, die onverwacht en eenmalig plaatsvindt. Voorbeelden: beroving, overval, verkrachting, gijzeling, ramp. plotseling verlies van een dierbare Type II: chronische situaties, die aanhoudend zijn of zich herhalen. Voorbeelden: seksueel misbruik, kindermishandeling, pesterijen, oorlog HOE VAAK KOMT TRAUMA VOOR? Ongeveer 50% van de kk maakt een of meer schokkende gebeurtenissen mee voor 18de jaar Ongeveer 20% van hen ontwikkelt klachten nadien Bij ongeveer 80% verdwijnen die weer vanzelf Bij ongeveer 45% van de k&j met psychiatrische problematiek speelt trauma in de voorgeschiedenis een rol (Green, 2010) SPONTAAN HERSTEL RELATIE GEBEURTENIS(SEN) GEVOLGEN Niet direct! Relevante factoren Gebeurtenis(sen) Kindfactoren Ouder-/Gezinfactoren Risico-/ en beschermende factoren SPECTRUM VAN TRAUMAGERELATEERDE STOORNISSEN 2. TRAUMA GERELATEERDE STOORNISSEN Gebeurtenis: Type I Type II Complex Classificatie: Aanpassingstoornis Acute stressstoornis Partiële PTSS PTSS Complexe PTSS Dissociatieve stoornis Dissociatieve identiteitsstoornis 2

3 PTSS A. Blootstelling aan schokkende gebeurtenis(sen) B. Herbeleving herhalende zich opdringende herinneringen, dromen, alsof het opnieuw gebeurt, flashbacks, hallucinaties, reactie op cues (1) C. Vermijding gedachten, gevoelens, plaatsen, situaties, niet herinneren, onthechting, vervreemding, minder belangstelling, beperkt toekomstperspectief (3) D. Verhoogde prikkelbaarheid slaapproblemen, geïrriteerdheid, concentratie, waakzaam, schrikreacties (2) E. Duur symptomen: minstens 1 maand F. Significant lijden WAT NOG MEER? Andere angststoornissen Stemmingsstoornissen Gedragsstoornissen Somatoforme stoornissen Gestagneerde rouwverwerking Middelenmisbruik (alcohol & drugs) DSM-IV-TR, 2000 PTSS EN ANDERE STOORNISSEN PTSS na gebeurtenis verhoogt kans op ontwikkeling andere stoornissen PTSS vóór het 18de jaar vergroot kans op evt optreden van een van genoemde stoornissen later in het leven 3. LEEFTIJDSSPECIFIEKE SIGNALEN Meiser- Stedman, 2002; Pfefferbaum, 1997 SYMPTOMEN ALGEMEEN Emotioneel Angsten, verdriet, boosheid Emotionele ontregeling Cognitief Zelfverwijten, boosheid / wantrouwen naar anderen Concentratieproblemen Verslechterde werkhouding en prestaties Beschadigd zelfbeeld SYMPTOMEN ALGEMEEN Gedragsmatig Zich afsluiten Zich storten in risicovol gedrag Lichamelijk Hoofdpijn / buikpijn Vage klachten, niet lekker in vel Problemen met slapen en eten 3

4 KLEUTERS (Separatie)-angsten Vastklampen Regressief gedrag Agressief/destructief gedrag Veel huilen Problemen met eten/slapen Beperkt spel Reenactment ONTWIKKELINGSTAKEN Verschil ts fantasie werkelijkheid Van aanhankelijk naar zelfstandig gedrag Eigen gedragsstijl ontwikkelen Sociale ontwikkeling meer samen doen / spelen / delen Prins e.a., 2008 SCHOOLKINDEREN, 6-12 Concentratieproblemen Agressieve of angstige fantasieën Overdreven bezorgdheid over veiligheid Reenactment Ik had het kunnen weten ONTWIKKELINGSTAKEN School en leerstof leren presteren, interesses opbouwen, concentratie en discipline Vorming eigen normen en waarden minder af- en aanhankelijk gedrag, toename zelfstandigheid, gewetensvorming Sociale ontwikkeling Aanpassing aan leeftijdgenootjes, soc invoelingsvermogen, omgaan met grotere soc omgeving, in groepjes functioneren Prins e.a., 2008 PUBERS, / ADOLESCENTEN, Verslechterd functioneren op school Schaamte voor gevoelens van kwetsbaarheid en afhankelijkheid Radicale gedragsveranderingen Risicovol gedrag Middelenmisbruik Woede en wraakfantasieën Angst voor controleverlies daarover Beperkt toekomstperspectief ONTWIKKELINGSTAKEN Zelf beslissingen nemen + verantwoordelijkheid dragen Besef dat er regels zijn en daaraan conformeren Zelf letten op gezondheid en uiterlijke verzorging Omgaan met veranderingen in lichaam Sociale ontwikkeling Vriendschappen onderhouden, vorm geven aan relaties met intimiteit en seksualiteit Op zinvolle manier omgaan met vrije tijd Passende baan of opleiding kiezen Akkerman e.a.,

5 AANDACHTSPUNTEN 4. KLACHTEN INVENTARISEREN Kinderen: rapportage over gedrag minder betrouwbaar, over beleving wel Ouders: rapportage over gedrag van kind wel betrouwbaar, over beleving minder Ouders: neiging tot onderschatting (of overschatting) impact van gebeurtenis Ouders en kind: willen elkaar sparen Daarom wenselijk: zowel ouder als kind betrekken KLACHTEN INVENTARISEREN Observatie klinische blik / onderbuikgevoel Gesprekken met kind en ouder Screening (CRIES) Diagnostische instrumenten SCREENING CRIES Children s Revised Impact of Event Scale Zelf-invulvragenlijst Vanaf 8 jaar 13 vragen Screenen op posttraumatische stressklachten Geen diagnostisch instrument TIPS BIJ HET GEBRUIK Durf te vragen! Stel kind gerust (dmv psycho-educatie) Vul samen in met hulpverlener Lees de vragen voor, laat kind het antwoord invullen Laat ouders toestemming geven aan het kind om open over alles te praten 5

6 OEFENING: CRIES GEBRUIKEN 5. DOORVERWIJZING & BEHANDELING STAPPEN NA OPVANG SIGNALEN: Observaties klinische blik / onderbuikgevoel Gesprekken met kind en ouder Screening (CRIES) Diagnostische instrumenten Aankaarten bij interne zorgcoördinator / schoolarts / schoolhoofd Teamoverleg Enkele factoren die een rol kunnen spelen bij de verwerking de aard van de gebeurtenis(sen) hoe het kind functioneerde vóór de gebeurtenis(sen) het temperament van het kind de vaardigheden van het kind om met moeilijkheden om te gaan de vaardigheden van ouders/gezinsleden om met moeilijkheden om te gaan de reacties van de ouders / gezinsleden op de gebeurtenis (sen) de reacties van het kind op de gebeurtenis en hoe de ouders daarmee omgaan TE VERWACHTEN REACTIES Kinderen verzwijgen hun eigen reacties omdat ze Denken dat ze abnormaal zijn Hun ouders willen beschermen die van slag zijn Ouders verzwijgen de reacties van hun kk omdat ze Vinden dat het normale reacties zijn op abnormale gebeurtenis(sen) REACTIES OUDERS / LEERKRACHTEN BIJ EIGEN TRAUMATISERING vermogen om te luisteren vermogen om zich open te stellen voor ontregeling van kind behoefte om zichzelf te beschermen tegen gevoelens van kwetsbaarheid Beide zijn bang voor stigmatisering 6

7 WANNEER VERWIJZEN 1. Als gedrag zorgen baart 2. Als blijkt (of bekend is) dat er schokkende of beschadigende gebeurtenissen hebben plaats gevonden 3. Als verband tussen signalen en gebeurtenissen vermoed wordt 4. Als kind en/of ouders open staan voor hulp GEVOLGEN Acute nood Trauma in kindertijd is risicofactor voor ontwikkelen van problemen in volwassenheid (breder gebied in hersenen is aangetast) Impact varieert, afhankelijk van frequentie en tijd, met/zonder behandeling Geheimhouding Bedreiging/geweld RISICO S BIJ UITBLIJVEN HULP Verslechtering cognitief functioneren, schoolprestaties Toename emotionele problemen Wegblijven van school Weggestuurd worden van school i.v.m. gedragsproblemen: regressie in sociaal functioneren, storend gedrag, middelenmisbruik HOE LANG WACHTEN? Afhankelijk van aard en ernst van signalen Afhankelijk van wat kind / ouders willen Afhankelijk van uw intuïtie / teamoverleg Traumabehandeling: TG-CGT of EMDR Doel: verwerken van de traumatische gebeurtenis; van traumatische herinneringen naar gewone herinneringen Aansluiten bij sociaal emotioneel niveau Modules binnen de behandeling Psycho-educatie en opvoedvaardigheden Ontspanning stabilisatie Emotieregulatie Cognities veiligheid 7

8 PSYCHO-EDUCATIE Doelen: Normalisatie reactie op stress voor ouder en kind Uitleg over psychische en fysische reacties op stress uitleg over belang behandeling Specificeren uitleg op basis van gebeurtenis Belonen/stimuleren positieve copingvaardigheden OUDERVAARDIGHEDEN Stimuleren en ondersteunen adequate oudervaardigheden Ouders helpen met hun eigen schuldgevoel en schaamte Schaamte van het kind Overbeschermend gedrag Vergoelijkend gedrag STABILISATIE Geïndiceerd bij: Onvoldoende stabiliteit van kind/jongere en/of gezin Onvoldoende veiligheid bij kind/jongere en/of gezin Onvoldoende vaardigheden in emotieregulatie Onvoldoende gedragscontrole/impulsbeheersing Window of tolerance Doel: Vergroten stabiliteit kind/jongere en/of gezin zodat traumaverwerking mogelijk wordt Ogden en Minton, 2000 EMDR procedure / TG-CGT procedure effecten Desensitiserend effect; vermindering emotionele lading van het oorspronkelijke herinneringsbeeld Explorend effect; nieuwe beelden van soortgelijke gebeurtenissen komen naar boven Cognitieve veranderingen; inzichtgevend effect COGNITIEVE VERWERKING Assimilatie; andere betekenis geven Accommodatie; realistisch kijken en betekenis verlenen (over)-accommodatie; generalisatie 8

9 En als verwijzen niet kan, terwijl U / het team wél zorgen heeft 9