Wat stuitert daar door je klas?

Transcriptie

1 Wat stuitert daar door je klas? Anton Horeweg leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur diverse onderwijsboeken

2 We bekijken Probleem gedrag als gevolg van: Zwakke(re) executieve functies autisme De leraar ;-)

3 Op school meer kinderen met problemen.

4 Kent u deze leerling? Maakt taken niet af Heeft huiswerk vrijwel nooit af Stelt alles uit Is vaak snel boos Is chaotisch Kan niet goed plannen Lijkt onder zijn niveau te werken (slim maar produceert niets) Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs

5 De hersenen Prefrontale cortex Anton Horeweg (2018) Wat stuitert daar door je klas?

6 Executieve functies Nodig voor sociaal en doelgericht gedrag Kortom je hele dagelijks leven Vooral in nieuwe situaties Bepalen schoolsucces Anton Horeweg (2018) Gedragsproblemen in de klas

7 Executieve Functies Zorgen dat we zaken op een rijtje houden Ze hebben niets van doen met intelligentie Aansturend en controlerend Ze besturen grotendeels onbewust Bij o.a. ADHD, ODD, ASS, TOS, vroegkinderlijk chronisch trauma later ontwikkeld Brown,T. E.(2014)Smart but stuck. Emotions in teens and adolescents with ADHD.New York: John Wiley and Sons inc. Horeweg, A. (2017). Wat stuitert daar door je klas? Over kinderen met ADHD en hun leraren. Houten:Lannoocampus Kolk, B. van(2016). Traumasporen. Het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. Uitgeverij Mens.

8 Lijkt je niet te horen Moeite met overzicht, snel schakelen, gedrag stoppen, enz. Kortom, geen doelmatig gedrag Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs

9 Executieve functies of uitvoerende regelfuncties Planning overzicht Aandacht richten Metacognitie Volgehouden aandacht Omgaan met frustratie Timemanagement Emotieregulatie Taakinitiatie Werkgeheugen Toegang lange termijn geheugen Inhibitie Zelfregulatie Cognitieve flexibiliteit Brown, T.E. (2005).Attention Deficit Disorder. The unfocused mind in children and adults New Haven: Yale University Press (bewerkt)

10 Profielen van zwaktes Aandacht richten Emotie regulatie Inhibitie doelgericht gedrag Organiseren Plannen Taakinitiatie Volgehouden aandacht Werk- Geheugen Cognitieve flexibiliteit T Anton Horeweg (2018) Gedragsproblemen in de klas

11 Grote individuele verschillen Anton Horeweg (2018) Gedragsproblemen in de klas

12 Voor alle executieve functies geldt Bij jongens meer problemen dan bij meisjes Leerlingen met AD(H)D, ASS, ODD,TOS, dyslexie, (vroegkinderlijk)trauma, enz. vaak meer zwaktes in EF s Sterke samenhang tussen zwakke EF s en probleemgedrag In puberteit eerder erger, dan minder. Anton Horeweg (2018) Wat stuitert daar door je klas?

13 Toenemende moeilijkheden op school brugklas 2 e klas 3 e klas 4 e,5 e,6 e klas MBO/HBO Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs

14 Structureringsvormen: Vaste volgorde les: De tijd geven en vastleggen (timetimer) Rustig werken Kijken wat je nodig hebt (checklist) EF s ontwikkelen zich door oefenen! Ook thuis: vaste volgorde, schema s, aanmoedigen ;-)

15 Taakinitiatie Organiseren, prioriteiten stellen en opstarten (activering) Ik weet heus wel dat ik moet beginnen Brown, 2005

16 Hij begint gewoon nooit meteen met werken! Plannen: doelgericht gedrag, doel bepalen weg ernaar toe overzien Ontwikkelt zich tot ver in de volwassenheid Toren van Hanoi *Fassbender,e.a.(2009). A lack of default network suppression is linked to increased distractibility in ADHD. Brain Research,1273, Anton Horeweg (2018) Wat stuitert daar door je klas?

17 Gerichte aandacht Volgehouden aandacht Aandacht reguleren, volhouden en verwerkingssnelheid informatie Brown, 2005 Anton Horeweg (2018) Gedragsproblemen in de klas

18 Wat moet kunnen? Vuistregel: de leeftijd in minuten Bij ADHD de leeftijd min 30% Anton Horeweg (2018) Gedragsproblemen in de klas

19 Werkgeheugen Aanwenden werkgeheugen Toegang Lange termijn geheugen Brown, 2001

20 Je werkgeheugen Bestaat uit 2 delen: Deel voor taal en deel voor beelden (auditief en visuo-spatieel) Stuurt informatiestromen Past weinig in

21 Overbelasting werkgeheugen: Cognitieve overbelasting Emotionele overbelasting Teveel nadruk op presteren (zorgt voor blokkades)* Het gedrag dat je gaat vertonen: druk, boos, angstig, erg stil. *Paul Leseman, hoogleraar UvU Horeweg, A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs

22 Zwak WG: Wat kun je doen in de klas (en thuis) Zorg voor rustige omgeving Korte, eenduidige opdrachten Herhaalde instructie (individueel of in groepje) Visuele geheugensteuntjes (lijstjes, schema s) Gebruik verschillende informatiekanalen (woord, gebaar, beeld) Controleren of leerling nog met taak bezig is Anton Horeweg (2018) Wat stuitert daar door je klas?

23 Emotieregulatie Omgaan met frustratie Uitstel van behoeften Brown, 2005

24 Waarom? Daarom! Te sensitief stress systeem Gebrekkige interne spraak Gebrekkige emotieregulatie Gebrekkige inhibitie (rem) Ofwel: zwakkere executieve functies Anton Horeweg (2018) Wat stuitert daar door je klas?

25 ADHD en emoties* Vaker stemmingswisselingen Slechte rem om ongepast gedrag t.g.v. emoties te onderdrukken Ruziezoekend (verbale vijandigheid) Lage frustratiedrempel Barkley, R. A. (1997/2001) ADHD and the nature of self-control. New York: Guilford Barkley, R. A. (2011). Executive Functioning in Everyday Life: Indictment, Integration, Extended Phenotype, and Implications. New York: Guilford Press. Barkley, R. A. (2010). Deficient emotional self-regulation is a core component of ADHD. Journal of ADHD and Related Disorders, 1, 3-57 Horeweg, A. (2017) Wat stuitert daar door je klas? Over kinderen met ADHD en hun leraren. Houten:Lannoocampus. Horeweg, A. (2018). Wat stuitert daar door je klas?

26 ASS en emoties Bij onduidelijke opdrachten Bij onverwachte gebeurtenissen Bij teveel prikkels (geluid, [licht], beweging, sociale interactie = muziekles)

27 Je kunt kiezen Of niet? Neocortex Redeneren, logisch denken Anton Horeweg (2018) De traumasensitieve school Limbisch systeem: Emoties toekennen, scannen op gevaar Hersenstam Autonome zenuwstelsel Fight, flight, freeze

28 Window of Tolerance Hyper arousel (fight, flight, active freeze) Optimale arousel In staat tot redeneren, leren, enz. S T R E S S Hypo arousel (passive freeze, dissociatie) Horeweg, A.(2018).De traumasensitieve school. Anders kijken naar gedrag. Houten: Lannoocampus

29 Hyper-arousel: Fight, flight, freeze Hypo-arousel: passive freeze in de klas Anton Horeweg (2018) Gedragsproblemen in de klas

30 Emoties en brein in de puberteit, bijkomende problemen. Afname dopamine: stemmingswisselingen, heftiger emoties Afname serotonine: toename impulsief gedrag Amygdala/limbisch systeem niet onder controle prefrontale cortex Gevoelig voor status

31 Wat kun je doen? Duidelijke grenzen Time-in / time-out Positieve regels Niet teveel regels Blijf kalm!

32 Hij staat zomaar op als ik aan het uitleggen ben Hij praat altijd door de les Probleem: Zwakke inhibitie Je gedrag inhouden Je gedrag stoppen Je gedrag uitstellen Bij jongens slechter dan bij meisjes Testosteron toename verergert dit Met publiek neemt context afhankelijk gedrag toe! Horeweg, A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs

33 Tips: Wat kun je doen bij gebrekkige inhibitie Spreek regels van te voren door Teken om gedrag te stoppen Rust in je groep Grens bewaken met humor Zorgen voor beweging Korte taken Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs 33

34 Autisme Spectrum Stoornis Autisme Spectrum Stoornis (A.S.S.) Of Autism Spectrum Disorder (A.S.D.) Pervasive Development Disorder, Not Otherwise Specified. Ned: (Pervasieve Ontwikkelingsstoornis, niet anderszins Omschreven +klassiek autisme + Asperger Verdwijnen

35 Autisme zit dieper dan je ziet Waarnemingsproblemen Er is iets mis met de subcognitie Het gaat mis in de eerste milliseconden waarin wij onze cognitieve sets aan spreken 35

36 Cognitieve set is al aangesproken en u heeft bemerkt dat 36

37 DUS Bij mensen met autisme gaat het mis bij het verwerken van de informatie die binnenkomt. Doordat het verwerken mis gaat, gaat het versturen ook mis. 37

38 Andere informatieverwerking Kind met autisme Kind zonder autisme 38

39 We gaan soms te snel Uit: De wereld van PieP een kuiken met autisme (door Eva Louise).*

40 Prikkelverwerkingsstoornis* Inwendige prikkels (gedachten, gevoelens, wat voel je in je lijf) Omgevingsprikkels (licht, geluid) Sociale prikkels (proberen te volgen wat anderen bedoelen) Berckelaer-Onnes, I. & DeGrieck, S.(2018) Autisme en zintuiglijke problemen. Amsterdam: Boom

41 Te veel prikkels

42 Details/ context en vaste koppelingen zorgen vaak voor onverwacht gedrag Kind kan op school lezen, maar thuis niet. Je maakt de afspraak niet roepen maar de andere dag zie je er niets van terug. trui juf Een kind is enorm bang voor alle rode dingen. 42

43 Met autisme(links) en zonder autisme Stimulus Stimulus Betekenis 43

44 Moeite om ons te volgen: Dit doen wij (zonder context)

45 De context: Wij gebruiken hem altijd! En dit doen kinderen met autisme Contextproblemen door : Traagheid prikkelverwerking Betekenisverlening Vaste koppelingen BANK 45

46 Effecten context en taal Context en woorden of zinnen begrijpen Wij schakelen context in bij vage dubbelzinnige uitspraken Een leerling schrijft slordig (context) en de leraar zegt: Goh dát heb je weer mooi gedaan zeg. (dubbelzinnig) Voor een kind met autisme is dit onbegrijpelijk. 46

47 Nederlands: De context(betekenis) helpt klanken te herkennen Hij *iel van zijn stoel Het pakje * iel van de wagen De *iel van een schip 47

48 Niet alle veelgebruikte woorden zijn handig Misschien, zometeen, straks, later, ongeveer zorgen voor verwarring. 48

49 Visualiseren: duidelijk? 49

50 Taal en autisme

51 Begrijpen van wat NIET gezegd wordt 51

52 Duidelijkheid in ruimte: het schoolgebouw De weg in school aangeven. Bordjes op de deur; niet alleen voor het toilet. Pfff..Loop even naar die meneer van biologi?!?!? 52

53 Duidelijkheid in ruimte: de plekken voor de leerling Vaste plek voor de leerling Vaste opstelling (spullen, meubilair, leerlingen) Duidelijke werk- praat en stilte plekken Time out plek in de klas Time out plek buiten de klas (onder toezicht) Rustige plek bij teveel prikkels 53

54 Duidelijkheid in tijd Werken met een kleurenklok/schaduwklok Laten weten hoe lang iets duurt, wanneer het afgelopen is, enz. Dagprogramma zichtbaar, enz. pauze 54

55 En verder: Praat concreet Blijf kalm: emotie = extra (onbegrijpelijke) prikkel Als je iets wil: vráág het niet Geef puzzeltijd (10 seconden mag best!) Pas op: letterlijk is ook letterlijk

56 Geef me de 5 aanpak 56

57 Geef duidelijke gedragsinstructies Mevrouw, ik snap iets niet!!! Spreek een vaste werkwijze af. Gebruik eventueel een social story bord (stappenplan) 57

58 Duidelijkheid in (huis)werk maken Maak met het kind een stappenplan en leg dat vast als geheugensteun. Geef de aantekeningen kant en klaar Bij tekst: geef hoofd- en bijzaken aan Samenhang met andere (eerdere) leerstof expliciet vertellen

59 Wat je moet maar (vaak) niet kunt Opletten, stilzitten, concentreren, precies werken, vriendelijk zijn, niet voor je beurt praten, stil zijn, netjes werken, je niet laten afleiden, goed plannen, alles bij je hebben, op tijd komen, snel switchen van taak, emoties onder controle hebben, goed organiseren, oog hebben voor sociale signalen, je gedachten focussen, onthouden wat er gezegd is, inschatten gevolgen, snel kunnen beginnen.

60 Vergeet niet Bij zwakkere executieve functies kost een schooldag meer inspanning Hoe meer moe: hoe slechter je ef s werken Onduidelijkheid zorgt voor overprikkeling en/of onveiligheid Praat concreet Verhelder! Zie het goede!!

61

62 Dank jullie wel voor het aandachtig luisteren, het onderdrukken van je impulsiviteit en je neiging tot bewegen.