Opbouw workshop. Onderzoek: hoe zat t ook alweer? Definitie executieve functies. Executieve functies. Nieuwe inzichten..

Transcriptie

1 Opbouw workshop Korte terugblik: Welke EF s en hoe mee aan de slag gegaan? De bovenbouw: het (bijna) puberbrein en bijbehorende EF s Vertaling naar de praktijk Rol van de IB-er Onderzoek: hoe zat t ook alweer? Definitie executieve functies Pionier: Adele Diamond in Science (2007): beschadiging aan prefrontale cortex veroorzaakt ernstig sociaal disfunctioneren EF betere voorspeller voor schoolsucces dan scores taal en rekenen Samenhang met SES Stimuleren/ontwikkelen van EF is mogelijk Adele Diamond University of British Columbia Executieve functies zijn denkprocessen die belangrijk zijn voor het uitvoeren (executie) van sociaal en doelgericht gedrag. Executieve functies is een hogere orde denkproces en afhankelijk van lagere orde denkprocessen (motivatie, emotieregulatie,aandacht, geheugen, infoverwerking, ruimtelijk inzicht, waarnemen van tijd ) Kinderen kunnen met deze functies langzaam uitgroeien tot zelfsturende personen, die onafhankelijk van anderen doelgericht gedrag kunnen vertonen. Nieuwe inzichten.. Er is nog geen duidelijk bewijs dat men executieve functies kan trainen in die zin dat het kind de transfer kan maken naar andere situaties Zwakke EF s niet altijd de oorzaak van een zwakke zelfsturing EF s zijn niet waarneembaar: gedrag wél EF s ontwikkelen zich in de basisschoolleeftijd; geen zin om te EF s te trainen die nog niet online zijn Grote individuele verschillen Executieve functies emotieregulatie responsinhibitie werkgeheugen organisatie metacognitie? Korte time-management volgehouden aandacht doelgericht gedrag taakinitiatie termijn doelen: ontwikkelen van een prothetische omgeving Lange termijn doelen: het ontwikkelen van executieve planning flexibiliteit 1

2 Soms worden leerlingen te snel overvraagd Op je beurt wachten Responsinhibitie Probleem op andere manier oplossen Cognitieve flexibiliteit Kwartier op eigen werk gericht blijven Volgehouden aandacht Nu aan denken om taak van gisteren af te maken Goede inschatting maken van tijd bezig met een opdracht time-management Verbale instructies opvolgen bestaande uit > 3 stappen werkgeheugen Toets nalopen of alles is ingevuld Metacognitie Spreekbeurt voorbereiden Planning en organisatie Informatie uit boek of internet toepassen in opdracht Huiswerkopdrachten plannen en uitvoeren Planning en organisatie Groep 1/2 Groep 3/4 Groep 5/6 Groep 7/8 Met Zelfstandig hulp hulp standig hulp standig hulp standi g v x v v v v v v v x v x v v v v x x v x v v v v x x v x v v v v x x x x x x v x Zwakke zelfsturing bij 6-9 jarigen Snel verveeld raken, ongeduldig Steeds opkijken in de klas tijdens zelfstandig werken Niet weten waar en hoe te beginnen aan een taak Weinig tijdsbesef, moeite met inschatten hoe lang iets duurt Snel overweldigd raken bij een veelheid aan informatie Briefjes van school in tas laten zitten Vaak spullen kwijtraken En dan: de bovenbouw..: knap lastig soms! Zwakke zelfsturing bij jarigen Kiezen voor leuke dingen op korte termijn Zich makkelijk laten meeslepen Spullen vergeten, in de tas laten zitten Onnodige fouten maken (slordigheid, opdracht niet nalezen) Boos worden als het anders gaat dan hij in zijn hoofd heeft Anderen onderbreken Niet weten hoe te beginnen met een opdracht Van baby tot adolescent: PFC Doe effe normaal!!: makkelijker gezegd Off piste, sexting, comazuipen, tot laat appen terwijl volgende dag toets, vreetbuien. Wáárom?? Lange termijn denken nog zwak Impulsief: snelle beloning Hogere spanningsbehoefte: groepsdruk en testosteron 2

3 Hoe dan..? Schep voorwaarden waarin (aankomende) puber zich kan ontwikkelen: steunen, sturen, inspireren Quality time: onverdeelde aandacht Verbieden vs. In gesprek gaan (maak gebruik van liefhebberij ) Regels stellen werkt (niet teveel ) Sanctie? Zo snel mogelijk en gerelateerd aan de daad Veel verleidelijke prikkels! Gevaren voor maken van huiswerk/leren Vraagt om een tegennatuurlijke reactie (responsinhibitie/emotieregulatie) Brein gebruikt zo min mogelijk bronnen: de kortste weg! Shortcuts: snel handelen vs denkfouten Oefen als analyseren, concluderen en verklaren Hoe ouder, hoe beter dit lukt Testosteron!! K Wat kan de IB-er doen? Flauw, maar enige juiste antwoord: héél veel!! Bedenk: Elk kind heeft sterke en minder sterke EF s: in actie als zwakke zelfsturing negatief effect heeft op ontwikkeling. Bij 80 % van de kinderen: EF vormen geen probleem Werk van buiten (omgevingsfactoren als structuur, plek in klas, gedrag leerkracht) naar binnen (leerling zelf) 20% Response to intervention model (RTI-model) 1% Een aantal kinderen vraagt om een specifieke en gerichte aanpak. Laat voor deze kinderen het beeld diagnostisch specificeren om de begeleiding ook voor deze kinderen zo goed mogelijk af te stemmen. Drie interventievormen bij zwakke zelfsturing Vroeger Korte termijn doelen: ontwikkelen van een prothetische omgeving Lange termijn doelen: het ontwikkelen van executieve 3

4 Filterbrein: aanpassen omgeving Aanpassen omgeving -> meer orde -> meer voorspelbaarheid -> leerling kan zich beter richten op wat belangrijk is Fysieke omgeving: Aard van de taak: Communicatie: Modelling: vb. andere plek in de klas, gebruik planbord vb. kortere instructies, meer of minder afbeeldingen vb. verlengde instructie, focus op wat goed gaat vb. maatje aanstellen, voorbeeldgedrag lk Actiebrein: leren door zelf doen Brein soort spier -> veel oefenen is vooruitgang -> nog geen aanwijzingen voor generaliseerbaarheid, dus: oefenen van specifieke Core-training: trainingen van neurocognitieve functies (Braingame Brian) Strategietraining: vaardigheid leren door bepaalde strategie eigen te maken Speels leren: maak gebruik van motivatie: dopamine stijgt! (spelletjes) Voorbeeld strategietraining Rustbrein Ontfocussen: ruimte voor nieuwe ideeën en creativiteit Materialen voor IB-er 7 stappen model (D. Smits, 2018) Beter bij de les (25 sessies van 50 min) BRIEF-screener korte screeningslijst COTAPP 6-12 (35 min) Wijzer in Executieve Functies Veel boeken (vaak: hoe recenter hoe beter!) 1. Specifieke situaties in kaart brengen (wanneer zwakke zelfsturing?) 2. Herkennen in welke situaties het goed gaat 3. Breng verschillen in kaart tussen functioneren thuis/school/duo 4. Maak samen met collega een gedragsanalyse/abc-analyse 5. Reflecteer op eigen houding/mate van zelfsturing 6. Breng andere gebieden in kaart ( sociale, emotionele, cognitieve en fysieke ontwikkeling 7. Weet wanneer hulp te vragen aan gedragsdeskundige 4

5 Versterken van executieve functies door middel van spel Executieve functie Responsinhibitie Flexibiliteit Emotieregulatie Werkgeheugen Planning & organisatie Zelfmonitoring & gedragsevaluatie Voorbeelden van spellen Vlotte geesten, Rinks en Lechts Tarantula tango, Kakkerlakkensoep, Dobble Confusion, Tarantula tango Mastermind, Toffe peren, SET Take it easy, Qwirkle, Betoverd doolhof, Canadees rekenen, Pinguins on ice Thinkfun spellen, Pinguins on ice 5