Koppeling leren leren met executieve functies

Transcriptie

1 Koppeling leren leren met executieve functies Leren leren vindt zijn oorsprong in onze dynamische samenleving. Onder invloed van onder andere automatisering, innovatie en waarden en normen die in de 21e eeuw belangrijk worden gevonden verandert niet alleen onze samenleving, maar veranderen ook onze ideeën over onderwijs. Van het onderwijs wordt verwacht dat het bijdraagt aan het ontwikkelen van waarden zoals zelfredzaamheid, autonomie en zelfexpressie. Leren leren sluit aan bij deze verwachting en moet leerlingen voorbereiden op de eisen en verwachtingen van de maatschappij. Leren leren vraagt van leerlingen goed ontwikkelde executieve functies. Dit zijn vaardigheden die gedrag aansturen in nieuwe en complexe situaties waarin geen beroep kan worden gedaan op automatisch verlopende processen. Het gaat om cognitieve processen die nodig zijn bij de aansturing van activiteiten, zoals het starten van een taak, werkgeheugen, volgehouden aandacht, monitoren van prestaties, remmen van impulsiviteit en doelgericht doorzettingsvermogen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen gedragsregulerende en metacognitieve functies. Gedragsregulerende functies zorgen ervoor dat een leerling emoties kan reguleren (zoals boosheid), impulsen kan onderdrukken (bijvoorbeeld op de beurt wachten) en flexibel kan denken. Metacognitieve functies zeggen iets over het vermogen om zelfstandig taken uit te voeren, problemen op te lossen en te denken over het eigen denken. De belangrijkste periodes voor het aanleren van executieve functies zijn de kindertijd en adolescentie, omdat met name dan de plasticiteit (veranderbaarheid) van de hersenen groot is. Leren leren en executieve functies lopen in elkaar over en overlappen elkaar deels. Door aandacht te besteden aan de leerstrategieën worden de executieve functies ook ontwikkeld. De koppeling van de leerstrategieën van leren leren, zoals deze binnen SKOzoK worden gehanteerd (Laenen, 2014), en de executieve functies (Dawson & Guare, 2009) vind je hieronder. Bronvermelding Dawson, P., en Guare, R. (2009). Slim maar Help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: Hogrefe. Laenen, R. (2014). Ik ken, ik kan, en ik weet waarom! Verkennende studie naar mogelijkheden voor het leren leren in het primair onderwijs.

2 Leerstrategieën voor metacognitieve kennis De gele monsters helpen je bij de vraag: Welke manieren zijn er om te leren en te werken en wat werkt voor mij? Strategie: Kennis van leerstrategieën Naam: Kenzo Kenzo weet hoe hij het beste kan leren. - Hij weet welke leerstrategieën er zijn. - Hij weet op welke manier hij het beste kan leren. - Hij weet hoe hij de opdracht het beste aan kan pakken. - Hij kan anderen advies geven hoe zij hun taak het beste aan kunnen pakken. Strategie: Zelfkennis Naam: Ikke Ikke weet waar hij goed in is en waar hij nog in kan groeien. - Hij weet welke manier van leren en werken het beste bij hem past. - Hij kan vertellen wat hij nog moeilijk vindt bij een opdracht. - Hij weet waar hij nog vaker mee moet oefenen. - Hij kan voor zichzelf een haalbaar doel stellen.

3 Leerstrategieën voor metacognitieve vaardigheden De paarse monsters helpen je bij de vraag: Hoe ben ik op tijd klaar en zorg ik ook voor een goed resultaat? Strategie: Plannen en voorspellen, time management en organisatie Naam: Plavo Plavo is op tijd klaar en haar werk is goed. - Ze weet wat ze wil gaan doen en weet wat het belangrijkste is om eerst te doen. - Ze weet wanneer ze iets wil gaan doen en kan op tijd hulp vragen wanneer dit niet lukt. - Ze schrijft vooraf op hoe lang ze denkt dat ze over een taak gaat doen en kijkt als ze klaar is of het klopt. - Ze maakt haar werk in stappen. Strategie: Monitoren en controleren, volgehouden aandacht en flexibiliteit Naam: Moni Moni kijkt of alles goed gaat. - Hij voert zijn planning uit. - Hij kijkt tijdens een opdracht of hij het nog begrijpt en vraagt om hulp als dat nodig is. - Hij stelt zichzelf, tijdens het leren, vragen over hoe het gaat. - Hij gaat bij zichzelf na of hij nog betrokken is en stelt zichzelf hierin bij.

4 Strategie: Evalueren en reflecteren Naam: Hoeso Hoeso weet hoe hij het gedaan heeft. - Hij controleert zijn antwoorden voor hij deze inlevert. - Hij kan na een toets inschatten hoe hij het heeft gedaan. - Hij denkt na over wat al goed is gegaan en wat de volgende keer nog beter kan. - Hij kan vertellen hoe het samenwerken is gegaan en weet wat zijn rol daarin was.

5 Leerstrategieën voor cognitieve kennis De blauwe monsters helpen je bij de vragen: Hoe vind ik goede informatie, begrijp ik die informatie en sluit deze informatie aan bij wat ik al weet? Strategie: Herhalen Executieve Functie: Werkgeheugen en Metacognitie Naam: Zaza Zaza onthoudt door te herhalen. - Ze weet welke manieren er zijn om te herhalen. - Ze weet welke manieren van herhalen het beste bij haar passen. - Ze gebruikt verschillende manieren van herhalen om beter te leren en te onthouden. - Ze herhaalt de stof tot ze deze goed kent. Strategie: (Dieper) verwerken Executieve Functie: Werkgeheugen en Metacognitie Naam: Plop Plop gebruikt wat hij heeft geleerd en denkt actief na over de leerstof. - De kennis plopt vanzelf in zijn hoofd, omdat hij betrokken meedoet met de les. - Hij maakt plaatjes in zijn hoofd, waardoor hij het werk beter begrijpt. - Hij stelt zichzelf inhoudelijke vragen over de stof. - Hij legt verband tussen de stof en wat hij eerder heeft geleerd.

6 Strategie: Informatie interpreteren en gebruiken Executieve Functie: Organisatie Naam: Lurn Lurn weet de juiste informatie te vinden en te gebruiken. - Hij zoekt gericht naar de informatie die hij nodig heeft. - Hij vraagt zich af wat de bron is van de informatie. - Hij gebruikt de gevonden informatie als bron voor zijn eigen werk. - Hij kan de gevonden informatie naar zijn eigen taal omzetten.

7 Leerstrategieën voor sociale en communicatieve vaardigheden De groene monsters helpen je bij de vraag: Hoe kan ik goed (samen)werken in een fijne omgeving? Strategie: Organiseren eigen werkomgeving Executieve Functie: Organisatie Naam: Nettie Nettie regelt haar eigen spullen en werkplek. - Ze weet op welke plek ze het beste werkt. - Ze weet welke spullen ze nodig heeft voor een taak. - Ze heeft alles bij de hand en zorgt ervoor dat ze niet mis grijpt. - Als ze klaar is met een taak bergt ze zelf de spullen weer op een vaste plek op. Strategie: Assertiviteit Executieve functie: Metacognitie en Emotieregulatie Naam: Asse Asse vraagt en zegt wat nodig is om zichzelf prettig te voelen. - Ze zegt wat ze leuk vindt en wat niet. - Ze vraagt hulp als dat nodig is. - Ze zegt wat ze belangrijk vindt. - Ze komt voor zichzelf op als ze iets onprettig vindt.

8 Strategie: Empathie & luistervaardigheid Executieve Functie: respons inhibitie, emotieregulatie, metacognitie Naam: Empa en Thie Empa en Thie kunnen erg goed luisteren en leven mee. - Zij luisteren aandachtig en vragen door als ze het niet begrijpen. - Zij laten de ander uitpraten. - Zij kunnen zich verplaatsen in de situatie van een ander. - Zij vatten samen wat de ander zegt en vragen of dit zo klopt. Strategie: Samenwerken Executieve Functie: Doelgericht gedrag Naam: Sam en Sterk Sam en Sterk helpen elkaar en leren van elkaar. - Zij bepalen samen wat het doel is van het spel of de taak. - Zij overleggen welke stappen nodig zijn om een doel te bereiken. - Zij verdelen de taken en vinden het belangrijk dat iedereen een rol heeft. - Zij vragen aan de ander hoe het gaat en of hij/zij hulp nodig heeft.

9 Leerstrategieën voor motivatie De roze monsters helpen je bij de vragen: Hoe kan ik leren doorzetten en hoe leer ik het nut inzien van wat ik leer? Strategie: Doorzettingsvermogen Executieve Functie: Volgehouden aandacht, flexibiliteit Naam: GoGo GoGo zet door en maakt af waar ze aan begint. - Ze geeft niet op als het moeilijk wordt. - Ze probeert het nog eens als het niet lukt. - Ook al is het moeilijk of niet leuk, ze gaat toch door. - Ze heeft vertrouwen dat wat ze niet kan, ze nog kan leren. Strategie: Effectief gebruiken van zelfkennis Naam: Spielo Spielo gebruikt haar kwaliteiten. - Ze weet wat ze wel en niet goed kan. - Ze gebruikt haar kwaliteiten om een taak goed te maken. - Ze zet haar kwaliteiten in tijdens het samenwerken met anderen. - Ze heeft zin in de taak, omdat ze haar kwaliteiten in mag zetten.

10 Strategie: Taakwaarde kennen Naam: Drom Beschrijving: Drom weet waarom hij iets leert. - Hij weet waarom een taak belangrijk is. - Hij kan uitleggen wat hij van een taak leert. - Hij vindt het resultaat belangrijk, omdat hij weet waar hij het voor nodig heeft. - Hij wil graag zijn doel behalen, omdat hij weet waar hij het voor nodig heeft. Strategie: Eigen prestatiebeoordeling Naam: Zieme Beschrijving: Zieme weet wanneer ze goed gewerkt heeft. - Ze kan haar eigen werk en inzet beoordelen. - Ze vergelijkt haar werk met eerder gemaakt werk of met dat van anderen. - Ze weet wat ze de volgende keer anders zou kunnen doen. - Ze is trots op wat ze heeft bereikt.