Executieve functies en onderwijs. Mail:

Transcriptie

1 Executieve functies en onderwijs Mail:

2 Ken je dit kind? Maakt taken niet af Heeft huiswerk vrijwel nooit af Stelt alles uit Is vaak snel boos Is chaotisch Lijkt onder zijn niveau te werken (slim maar produceert niets) 2

3 Executieve functies Nodig voor sociaal en doelgericht gedrag Kortom je hele dagelijks leven Vooral in nieuwe situaties 3

4 De hersenen 4

5 Voor alle executieve functies geldt Bij jongens meer problemen dan bij meisjes Sterke samenhang tussen zwakke EF s en probleemgedrag 5

6 Executieve Functies Zorgen dat we de zaken op een rijtje houden Ze hebben niets van doen met intelligentie Aansturend en controlerend Ze besturen grotendeels onbewust 6

7 Executieve functies Aandacht richten Emotie regulatie Inhibitie doelgericht gedrag Organiseren Plannen Taakinitiatie Volgehouden aandacht Werk- Geheugen Cognitieve flexibiliteit T 7

8 Zwakke executieve functies Lijken in clusters voor te komen Iedereen heeft bepaalde zwakke EF s 8

9 Executieve functies bepalen schoolsucces 9

10 Toenemende moeilijkheden op school

11 Executieve Functies kun je trainen Brein is plastisch Verbindingen nemen toe of af bij gebruik 11

12 Bij zwakke executieve functies Aanpassen taak/omgeving Ingrijpen op niveau kind (coaching)

13 Volgens deze weg: Trainen executieve functies Voordoen en nadoen of navertellen Controle op uitvoering (snel) Aanmoedigen (brein gevoelig voor erkenning) Geheugensteuntjes Geleidelijk verminderen van dit alles* *Dawson en Guare (2010,2012,2013) 13

14 Instructie Aanpassen! Doel vertellen (helpt focussen) Specifiek: wat wordt verwacht Deelopdrachten (De Bruin, 2010) Controle, aanmoedigen (jongens zeker!) en herinneren Ontsnappingsplan: wat als het niet lukt? 14

15 Inslijpen routines Gebruik een checklist!* Ik heb de datum gezet Blok, week, les, te maken sommen staan in de kantlijn Thema, bladzijde les(sen) staan in de kantlijn Elke som of elke les is ook apart genummerd Er staat een potloodstreep onder de les Ik heb nagekeken Ik heb verbeterd (met berekening erbij) Ik heb wéér nagekeken Ik heb mijn schrift ingeleverd Ik heb alles gesnapt. Twijfel je? Vraag extra hulp. V V * Idee: Dawson en Guare 15

16 Structureringsvormen: Vaste dagindeling/ lesindeling Gewone dingen als rustig werken Kijken wat je nodig hebt EF s ontwikkelen zich door oefenen! Inzetten op relatie 16

17 Activering Organiseren, prioriteiten stellen en opstarten (taakinitiatie) Ik weet heus wel dat ik moet beginnen Brown,

18 Taakinitiatie Als je 4 bent: meteen kunnen starten In bovenbouw: aan huiswerk/werkstuk kunnen beginnen In het vo: aan huiswerk/profielwerkstuk beginnen 18

19 Plannen Plannen is doelgericht gedrag: doel bepalen weg ernaar toe overzien Ontwikkelt zich tot ver in de volwassenheid 19

20 Plannen Vanaf 12 jaar strategieën. Plannen leer je relatief langzaam! Jongens later dan meisjes Leerling met ADHD/ASS later 20

21 Wat kun je doen in de klas? Wat kun je doen als begeleider? Voor plannen is doel nodig. Praat erover Huiswerk planner ( Deelopdrachten (les 1 klaar, les 2 klaar)* Huiswerk inleveren: vraag ernaar * Ook hier vooral ter ondersteuning jongens 21

22 Aandacht richten Aandacht richten en wisselen Brown,

23 Aandacht: een complex proces Waar let ik op? Moeilijker focussen/aandacht richten Context gestuurde aandacht (Barkley) Extreme aandacht: hyperfocus 23

24 Volgehouden aandacht Aandacht reguleren, volhouden en verwerkingssnelheid informatie Brown,

25 Volgehouden aandacht Blijvend inspannen voor een (saaie) taak is moeilijk Volgehouden aandacht ontwikkelt zich vanaf eind basisschool (11/12 jaar) 25

26 Dit moet kunnen, maar Groep 1/2: werkje van 5 minuten Groep 3: 10 minuten werken Groep 8: 40 minuten werken VO: minuten (huis)werk Breinontwikkeling jongens gemiddeld 1,5 jaar achter Geef jongens meer afwisseling Activerende werkvormen 26

27 Emotieregulatie Omgaan met frustratie Uitstel van behoeften Brown,

28 3 soorten problemen Zeer lage frustratiedrempel Niet kunnen omgaan met uitstel Problemen met emotieregulatie (in puberteit nog meer) Geldt voor alle emoties voortgezet onderwijs

29 Emoties en brein in de puberteit Afname dopamine: stemmingswisselingen, heftiger emoties Afname serotonine: toename impulsief gedrag Amygdala/limbisch systeem niet onder controle fr. cortex

30 Wat kun je doen in je klas? Wat kun je doen als begeleider? Emoties uitleggen Leren herkennen en Ernaar handelen (tel tot ) Evalueer Kennis emoties 30

31 Werkgeheugen Aanwenden werkgeheugen Toegang Lange termijn geheugen Brown,

32 Werkgeheugen Verbaal(talig) Central executive* *Baddely, hoogleraar psychologie Universiteit NY Non-verbaal (visuospatieel) 32

33 Werkgeheugen Vasthouden, beoordelen en bewerken informatie Ophalen informatie uit LTG, combineren met nieuwe informatie WG kinderen AD(H)D, Dyslexie minder goed 33

34 WG: wat doe je daar mee? Rekenen/wiskunde: deel bewerkingen Begrijpend lezen: draad van het verhaal Gepast reageren op anderen Huiswerk maken/activiteit voorbereiden WG: volgroeid voor moeilijke taken op 16 jarige leeftijd 34

35 Problemen bij gebrekkig WG Spullen kwijt raken Instructie meteen vergeten Vastlopen bij samengestelde opdracht Hulp nodig, ook bij bekende taken Als je 3 dingen vraagt er één vergeten

36 Overbelasting werkgeheugen door: Cognitieve overbelasting Emotionele overbelasting Teveel nadruk op presteren (zorgt voor blokkades)* *Paul Leseman, hoogleraar UvU en voortgezet onderwijs

37 Zwak WG: Wat kun je doen in de klas Zorg voor rustige omgeving Korte, eenduidige opdrachten Herhaalde instructie (individueel of in groepje) Visuele geheugensteuntjes (lijstjes, schema s) Gebruik verschillende informatiekanalen (woord, gebaar, beeld) Controleren of kind nog met taak bezig is Terugdringen belastende factoren (ventilatie verbeteren, meer individueel werken, meer stil werken -tijd) 37

38 Hoe verhoog je capaciteit werkgeheugen? Informatie anders ordenen: Onthoud KI91G86B20C0A1 Pas chunking toe (anders ordenen) KGB1986CIA2001 We onthouden gemiddeld 7 á 8 items bij volledige aandacht 38

39 Werkgeheugen trainen/actief gebruiken Leren leren: Overlezen meest gebruikt. Onbenut blijven: Vragen maken Schema s en mindmaps Visualiseren Bewegingen erbij verzinnen Benutten voorkennis Ezelsbruggetjes en clusteren/anders ordenen 39

40 40

41 Werkgeheugen training buiten de klas Cogmed Braingame Brian Jungle Memory

42 Zelfregulatie Inhibitie en inzicht eigen gedrag Brown,

43 Inhibitie: Je gedrag inhouden Je gedrag stoppen Je niet laten afleiden door andere prikkels Bij jongens slechter dan bij meisjes Testosteron toename verergert dit Vooral als er publiek is, neemt context afhankelijk gedrag toe! 43

44 Wanneer is inhibitie-gebrek een probleem? Als de leerling daardoor vastloopt Weinig vrienden heeft Slechte resultaten haalt Moeilijkheden met anderen krijgt 44

45 Wat kun je doen bij gebrekkige inhibitie Spreek regels van te voren door Teken om gedrag te stoppen Rust in je groep Grens bewaken met humor Zorgen voor beweging Korte taken Kom lekker vooraan zitten 45

46 Zelfinzicht 46

47 (Probleem) gedrag bij weinig zelfinzicht Werk niet controleren Vastlopen en niet snappen waarom Zich niet afvragen wat fout ging Niet merken dat anderen niet geïnteresseerd zijn Aandeel in ruzies niet zien

48 Cognitieve flexibiliteit Vermogen om te gaan met veranderende situaties Grote of kleine verandering maakt uit Belangrijk in sociale leven en bij leren (plus en min sommen door elkaar, dictee met verschillende spellingregels waar je tussen moet schakelen) 48

49 Set shifting Veranderde regel bekend. Toch oude regel volgen (kleuters) Groep 3 grote sprong voorwaarts. Volgroeid als je 15 bent 49

50 Consequenties voor in je klas: Basisschoolkind: nog niet cognitief flexibel Dus: niet boos worden Uitleggen (en weer, en wéér, en.) Laat merken dat niet alles in één keer hoeft te lukken Evalueer en zoek alternatieve handelingen 50

51 Cognitieve flexibiliteit: wanneer spreek je van een probleem? Kind loopt vast in taak (weet geen andere aanpak) Snel van slag bij kleine gebeurtenissen 51

52 Wat kun je doen? Routines aanhouden Zichtbare regels Niet teveel tegelijk veranderen en aangeven! Samen zoeken naar oplossingen 52

53 Tot slot: onderzoeksinstrumenten Behaviour Rating Inventory of Executive Function (Smidt & Huizinga, 2012). Working Memory Rating Scale for Children (Alloway et al., 2008). Observaties door ouders, leerkracht, kind zelf Gesprek met leerkracht, ouders en kind 53

54 Literatuur Cooper-Kahn, J. & Foster, M. (2015). Executieve functies versterken op school. Amsterdam: Hogrefe Dawson, P. en Guare, R. (2012). Executieve functies bij kinderen en adolescenten. Een praktische gids voor diagnostiek en interventie. Amsterdam: Hogrefe. Dawson, P. en Guare, R. (2012). Coachen van kinderen en adolescenten met zwakke executieve functies. Praktische strategieën voor thuis en op school. Amsterdam. Hogrefe. Dawson, P. en Guare, R. (2011). Slim maar Help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: Hogrefe. Dawson, P., Guare, R. en Guare, C. (2013). Slim maar Puber editie. Help adolescenten hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: Hogrefe Horeweg, A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het. Houten: Lannoocampus. Horeweg, A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Houten: Lannoocampus. Smidts, D. en Huizinga, M.(2013). Gedrag in uitvoering. Over executieve functies bij kinderen en pubers. Amsterdam: Nieuwezijds. Cooper-Kahn, J. & Dietzel, L. (2013).Vergeten, kwijt en afgeleid. Opvoedwijzer om executieve functies bij kinderen te versterken. Amsterdam: Hogrefe.

55 Vragen?