Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 03 oktober 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/79565 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Extra: Terpen Vooraf Stap1 Stap2 Over dit lesmateriaal Pagina 1
Extra: Terpen Vooraf Leerdoelen Langs de Waddenkust van Nederland en Duitsland en in andere kuststreken in West-Europa liggen talloze kleine heuvels, terpen. Deze terpen zijn niet door natuurkrachten ontstaan maar aangelegd door de bewoners van deze kustgebieden. Hoe en waarom? Daarover gaat deze opdracht. Aan het eind van deze opdracht kun je beschrijven wat een terp is. uitleggen waar terpen zijn aangelegd en in welke periode. uitleggen hoe terpen werden aangelegd. uitleggen welke functies terpen hadden voor de mensen die ze hebben aangelegd. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 45 minuten nodig. Stap1 Het ontstaan van terpen In de Oudheid liep langs de Noordzeekusten van West-Europa tweemaal per dag, telkens als het vloed was, zeewater ver het land op. Dat water voerde zeeklei aan. Als het waterpeil de hoogste stand had bereikt en het water korte tijd stil stond, zakte een beetje zeeklei naar de bodem en bleef er liggen. Zo werd de bodem telkens een klein beetje hoger. Op de lange duur werden wat plekken zo hoog door de afgezette zeeklei dat ze niet meer bij elke vloed onder water liepen, maar slechts zo af en toe. Die plekken lagen onder meer in Groningen en Friesland. Daar worden ze kwelders genoemd. Hoe die kwelders door boeren gebruikt werden lees je hieronder. Pagina 2
In het begin van de IJzertijd, ongeveer 700 voor Christus, trokken boeren vanuit Drenthe naar het noorden om hun vee te laten grazen. Daar lagen kwelders, uitstekende weidegronden, die nog maar af en toe door de zee werden overstroomd. Steeds meer boeren bleven wonen in dit weidegebied. Ze bouwden hun boerderijen op de hoogste plekken in de kwelder. Later hoogden ze die plekken zelf nog wat op. Dit waren de eerste terpen in Groningen (waar ze wierden worden genoemd) en Friesland. Tot er in de Middeleeuwen dijken werden gebouwd om de zee buiten te houden, bleven de bewoners van dit gebied op terpen wonen. Zie afbeelding: veel terpen zijn cirkelvormig, wat vanuit de lucht goed is te zien. (Foto: Paul Paris) Maar ook op plekken waar de zee nog steeds tweemaal daags het land op kwam, woonden mensen. In 47 na Chr. bezocht de Romeinse wijsgeer en wetenschapper Plinius de Oudere (23-79 na Chr.) zo n gebied en beschreef het als volgt: 'Tweemaal per dag overstroomt de oceaan een groot deel van hun gebied, zodat het niet goed uit te maken is of dit land tot de zee of tot het land gerekend moet worden. Daar probeert een armzalig volk in leven te blijven door huizen te bouwen op steile heuveltjes. Die heuveltjes zijn met handkracht opgeworpen tot een hoogte die net boven de hoogste vloed uitsteekt. Bij vloed lijken zij schipbreukelingen. Zij leven van vis die zij met netten in het slijk vangen. Zij verwarmen hun verkleumde leden door modder te verbranden, die zij meer door de wind dan door de zon hebben laten drogen. Zij drinken niets dan regenwater, dat zij in een kuil voor hun woning bewaren.' Bron: www.geschiedenisdc.nl Bekijk de video Terpen gevonden in Noord-Drenthe Terpen waar een enkele boerderij op staat worden huisterpen genoemd. Omdat huisterpen telkens opgehoogd en breder gemaakt werden, groeiden ze soms aaneen tot een grote terp waar een dorp op staat (bekijk dit op de volgende afbeelding). Pagina 3
Vragen: 1. Hoe kwamen de bewoners van de kuststreken waar Plinius de Oudere over schreef aan de kost? 2. Weet je welke brandstof Plinius de Oudere bedoelde? 3. Waar werden terpen voor gebruikt? Stap2 Pagina 4
Terpen als erfgoed Rond 1000 begon men in Nederland dijken aan te leggen om laaggelegen gebieden aan de kust te beschermen tegen overstromingen vanuit zee. Steeds meer gebieden werden op die manier beschermd. Om die reden kwam er in Friesland, Groningen en Drenthe rond 1200 een einde aan de bouw van terpen. Ook gingen bewoners in die gebieden niet langer op terpen wonen. Toen waren er bij elkaar 1,190 terpen gebouwd. Van deze terpen is in de 19e en de 20e eeuw een groot aantal helemaal of voor een deel afgegraven omdat de grond waaruit ze zijn gemaakt bestond uit vruchtbare aarde. Die aarde werd uitgestrooid over akkers in de buurt of elders in Nederland om de opbrengst van die akkers op te voeren. Andere terpen zijn bewaard gebleven zoals die van Hogebeintum (zie afbeelding) of hersteld, zoals die van Wierum en Krassum. Deze terpen herinneren nu aan een tijd waarin Nederland nog niet door dijken tegen overstromingen vanuit zee werd beschermd. Sommige terpen hebben inmiddels de status van rijksmonument gekregen. De bouw en het gebruik van terpen heeft ook sporen nagelaten in: Plaatsnamen. Sommige namen van steden en dorpen in Friesland eindigen op -um of werd want sommige van die steden en dorpen zijn ontstaan uit een dorp op een terp. Voorbeelden hiervan zijn Dokkum en Sauwerd. Achternamen. In de Nederlandse Familienamenbank van het Meertens Instituut vind je de volgende achternamen: Hogeterp, Hoogeterp, Hoogterp, Kleiterp, Outersterp, Westerterp, Wijnjeterp, Wijnterp, Wynjeterp en van der Terp. Eén van hen is bekend geworden als minister van Verkeer en Waterstaat in het kabinet-den Uyl (1973-1977): Tjerk Westerterp. Vraag: Wat was de reden dat inwoners van Groningen en Friesland zich na pakweg 1200 niet langer uitsluitend op terpen vestigden? Pagina 5
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 03 oktober 2016 om 09:37 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VWO 2; HAVO 1; VWO 1; HAVO 3; VWO 3; HAVO 2; Leerinhoud en doelen Geschiedenis; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 0 uur en 45 minuten Trefwoorden leerlijn, rearrangeerbare Pagina 6