Verslag Onderwerp: Verslag bijeenkomst Transitieatlas Detailhandel Hoekse Waard Datum: 3-6-2015 Aanwezig: Zie presentielijst SOHW 1. OPENING De avondvoorzitter Jan Verhage (Rabobank Het Haringvliet) opent de bijeenkomst. Hij legt het doel van de Transitieatlas Detailhandel voor de Hoeksche Waard uit en presenteert de agenda die voor deze bijeenkomst gevolgd zal worden. Jo Kolf (Voorzitter Pact van de Waard) introduceert kort het concept Anticipeerregio waarbij demografische veranderingen een impact zullen hebben op o.a. de lokale detailhandel. De mismatch tussen vraag en aanbod zal een direct gevolg hebben voor de detailhandel. Het doel van deze bijeenkomst is om bewust te worden van deze veranderingen zodat de Hoeksche Waard hier adequaat op kan anticiperen. 2. ACTUELE TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Manish Dixit (Senior Adviseur Public Result) benadrukt dat de koude data die in de afgelopen periode is verzameld gecombineerd zal worden met informatie en ervaringen uit de regio. Na een korte introductie van de Transitieatlas, presentatie van beschikbare relevante data en trends, wordt er gestart met de stemronde. Vragen bij de opening: Is er ook iets te zeggen over veranderingen in winkelmomenten? Er is een algemene verschuiving naar de avonduren en de weekenden. Hoe kun je conclusies trekken uit de cijfers 2004 (hoogconjunctuur) in relatie tot 2011 (crisis)? De gepresenteerde cijfers geven feitelijk inzicht in de veranderingen binnen de detailhandel en worden versterkt door de gepresenteerde trends als online winkelen. De crisis is inderdaad van invloed op o.a. de omzetontwikkeling, maar toch geven de cijfers een duidelijke trend aan (zoals de verschuiving naar internet, toenemende bestedingen in dagelijkse detailhandel en schaalvergroting). Public Result B.V., Postbus 11649, 2502 AP, Den Haag, tel. 070-34 68 816, fax: 070-36 44 151 e-mail: info@publicresult.nl, www.publicresult.nl, K.v.K.: 27271850, ABN AMRO: 54.42.99.833, BTW: NL8142.03.097.B01
3. STEMRONDE Manish Dixit introduceert de stemronde: wij stellen u vragen om inzicht te krijgen in wat er in de regio speelt en dialoog op gang te brengen. Met deze informatie kunnen we meningen vergelijken van burgers en professionals. De stemresultaten worden anoniem (op geaggregeerd niveau) gebruikt voor het vervolg. Reacties uit de zaal n.a.v. de vragen: Hoe is het winkelaanbod in de Hoeksche Waard? Deze vraag gaat in op de diversiteit van het winkelaanbod binnen de Hoeksche Waard Een aantal mensen gaf aan dat het winkelaanbod in de Hoeksche Waard teveel van hetzelfde biedt. Echter, gezien de vergrijzing en wellicht afnemende mobiliteit van ouderen heb je per plaats steeds dezelfde winkels nodig om in de dagelijkse behoefte te kunnen voorzien. Stelling: Voor de levensvatbaarheid van de detailhandel is het aan te raden om dagelijkse/nietdagelijkse detailhandel te spreiden/concentreren. Met deze vraag wordt ingegaan op mogelijke strategieën om de bestaanskracht van de detailhandel te vergroten. De uitslag van deze vraag sluit goed aan bij de reactie op de vorige vraag omdat tijdens de discussieronde van de vorige vraag al werd ingegaan op het verschil in dagelijkse en niet-dagelijkse consumptiegoederen. In de vraagstelling wordt ervanuit gegaan dat de overheid detailhandel kan spreiden/concentreren, maar is dat wel zo? Deze vraag gaat over wie dit soort processen initieert en wat de rollen van de verschillende partijen zijn. Men dient er niet vanuit te gaan dat de rol van de gemeenten leidend is. Het is een goed punt om de dagelijkse en niet-dagelijkse detailhandel te concentreren. Hierdoor krijg je per locatie een onderscheidend vermogen en kun je het parkeerprobleem deels aanpakken. Uitgaande van vergrijzing en afnemende mobiliteit, hoe krijg je mensen dan op de plekken waar detailhandel is geconcentreerd? Het is belangrijk om de kwaliteit van leven niet uit het oog te verliezen (leefbaarheid). Het winkelpubliek voor niet-dagelijkse producten (funshoppen) is anders dan het winkelpubliek voor dagelijkse producten (noodzaak). Als je funshoppen kunt combineren met het doen van dagelijkse boodschappen ontstaan er mogelijkheden voor winkeliers om een hogere omzet te genereren. Het is dus belangrijk om niet te concentreren. Het concentreren van detailhandel in de periferie is een bedreiging voor de kernen.
Vergrijzing betekent niet persé een afnemende mobiliteit. We moeten de mobiliteit van de 65+ers niet onderschatten. Wat is er aan te raden voor de leefbaarheid van kleine kernen? Waar de vorige vraag inging op mogelijke strategieën om de bestaanskracht van de detailhandel te vergroten, gaat deze vraag in op de mogelijke impact van het concentreren/spreiden van winkels op de leefbaarheid van kleine kernen. Je moet overal je boodschappen kunnen doen, maar de niet-dagelijkse consumptie kun je concentreren. De ouderen in 2025 (babyboomers) is een groep mensen die kritisch is, geld heeft en comfort wil. Meer ouderen in de regio is dus niet perse negatief voor de detailhandel. Waarbij zijn ondernemers in de detailhandel het meest gebaat? Deze vraag richt zich op externe factoren (minder regels, lagere huur, parkeerbeleid, e.d) die een positieve invloed kunnen hebben op de detailhandel. Reactie uit de zaal: In Oud-Beijerland is de huur voor een pand behoorlijk hoog waardoor een behoorlijke omzet noodzakelijk is. Hierdoor gaan winkels failliet. Passende woningbouw is cruciaal voor de langere termijn vanwege de potentie om jonge gezinnen naar de regio te trekken. Hiermee kun je de demografische veranderingen misschien afzwakken. Hoe wordt er gedacht over leegstand? Met deze vraag wordt gepeild hoe er over leegstand wordt gedacht (bedreiging of juist een kans?) Landelijk gezien is er een structurele leegstand van winkelpanden, leegstand is geen bevordering voor de uitstraling van winkelgebieden. De avondvoorzitter concludeert dat leegstand wordt gezien als een bedreiging, maar dat er ook kansen zijn. Wat is de meest kansrijke manier om vrijkomende winkelpanden in te vullen? Om dieper op het leegstandsprobleem in te gaan wordt met deze vraag ingezoomd op de kansen van leegstand.
Van oudsher waren een aantal kernen in Hoeksche Waard woonkern. Ook was het vroeger heel normaal om als bakker boven je eigen winkel te wonen. Woningen in een winkelstraat zijn is dus heel normaal in deze regio. Wel moet er worden gezorgd dat winkels/wonen goed worden gecombineerd. Er is m.b.t. het ombuigen van winkels naar woningen, veel weerstand bij de pandeigenaren vanwege (ver)bouwkosten en lagere opbrengsten. Echter, een bewoond pand zorgt voor een betere uitstaling dan een leeg pand. Door panden om te bouwen kun je een passend woningaanbod realiseren voor bijvoorbeeld jongeren die dagelijks verse boodschappen komen doen. In Oud-Beijerland is de transitie van winkel naar woning al aan de gang. De gemeente heeft een woonvergunning afgegeven voor de bovenverdieping van een winkelpand. Hoe is de organisatiegraad van de detaillisten? Ruim de helft van de stemmer geeft aan dat de organisatiegraad van de detaillisten onvoldoende is. Nuancering op de uitslag: Als het gaat om de manier waarop we ons als regio willen profileren kan nog wat extra organisatie gebruiken. In Strijen is een BIZ georganiseerd en je bent verplicht om hieraan deel te nemen. Hierdoor ben je een sterke partner richting de overheid en heb je een hogere participatie. Het centrum management in Oud-Beijerland is een goed voorbeeld waarin detaillisten zijn georganiseerd. Wat zou de rol van de vastgoedeigenaren moeten zijn? Een meerderheid van de stemmers geeft aan de vastgoedeigenaren flexibelere contracten moeten hanteren. Een andere belangrijke uitkomst is dat vastgoedeigenaren zich moeten aanpassen aan maatschappelijke trends. Het aanpassen aan maatschappelijke trends betekent dat je met de vastgoedpartner zou moeten gaan onderhandelen om aanpassingen a.g.v. de trends te realiseren. Een diepteinvestering in onroerend goed kan dus resulteren in een verhoogde waarde van het pand en een verhoogde omzet van de detaillist. Wat is de beste manier om te zorgen voor toekomstbestendige winkelgebieden in de Hoeksche Waard? Een brede afsluitende vraag waarbij inzichtelijk wordt wat volgens de stemmers het belangrijkste ingrediënt is voor succes.
Kanttekening vraagstelling: de vragen zijn gesteld over de hele breedte van Hoeksche Waard. In Oud-Beijerland gaat het bijvoorbeeld beter dan in omringende kernen. Een grotere diversiteit aan winkels in kernen kan ertoe leiden dat er meer mensen gaan winkelen. Reactie goede samenwerking door diverse partijen: cultuur als partij. Er moet een natuurlijke relatie zijn tussen winkelaanbod en cultuur. De Kerkstraat in Strijen is een voorbeeld waar winkels en het streekmuseum een mooie combinatie vormen. De beleving in Strijen wordt verzwakt door leegstand, maar de verbinding met cultuur zorgt voor een goede impuls. Een andere impuls voor ondernemers is het organiseren van periodieke markten. Daarnaast is omnichannel een mooi toekomstperspectief als je dit regionaal aanpakt. Denk aan het oprichten van een regionale website waar niet alleen verkoop plaatsvindt, maar ook service wordt gebodene informatie uitgewisseld (lokale service, regionale aankoop). Zorg voor een goede organisatie zodat je een sterke partner bent tegen grotere partijen in processen zoals projectontwikkelaars. Daarnaast speelt een aantal omgevingsfactoren een rol: wordt de A4 aangelegd? En hoe spelen andere keuzes die gemeenten maken er op in? De winkelier heeft geen invloed op deze processen, maar hebben wel invloed op de toekomst van de winkels. 4. KANSEN VOOR DE TOEKOMST Na de pauze geeft Manish Dixit aan dat uit de stemresultaten en de discussie bij de vragen een zestal kernpunten naar boven zijn gekomen: 1. Inzetten op een grotere diversiteit in het winkelaanbod om een groter winkelpubliek aan te spreken. 2. Inzetten op een betere organisatie van de detaillisten. 3. Aanpakken van leegstand d.m.v. herbestemming. De vraag is echter voor wie is leegstand problematisch en voor wie is herbestemming een opgave? 4. Inzetten op een belevingseconomie waarin niet zozeer een product of dienst centraal staat, maar juist de met een product of dienst geassocieerde beleving of ervaring. 5. Inzetten op de marketing van de Hoeksche Waard. 6. Het vergroten van de leefbaarheid van kernen en de levensvatbaarheid van detailhandel, door dagelijkse detailhandel te spreiden en niet-dagelijkse detailhandel te concentreren. Dit betekent dat uiteindelijk ook keuzes zullen worden gemaakt. Inzetten op een grotere diversiteit in het winkelaanbod om een groter winkelpubliek aan te spreken. In de discussieronde over kansen voor de toekomst ligt de nadruk op leefbaarheid, marketing en belevingseconomie.
Levensvatbaarheid en leefbaarheid: de nabijheid van dagelijkse producten en het concentreren van niet dagelijkse producten. Kunnen kernen ook levensvatbaar zijn zonder dat er winkels zijn. Hebben we winkels nodig om klanten te bereiken? De grootste zorg is het rendabel houden van winkels en schaalgrootte is hierin erg belangrijk. In Noord-Brabant zijn voorbeelden waar het aanbod van dagelijkse boodschappen is verdwenen uit het straatbeeld. Om dit verlies te compenseren is er de mogelijkheid gecreëerd om online dagelijkse boodschappen te doen in een ander dorp, waarna het wordt thuisbezorgd. Zo is er toch een nabijheid van dagelijkse producten. Een aanwezige oppert juist het aanbod van dagelijkse boodschappen samen te voegen en openingstijden flexibiliseren. Echter, samenvoeging betekent dan wel meer leegstand en een probleem is dat een winkelpand voor veel kleine ondernemers ook hun pensioenvoorziening is. Een andere deelnemer geeft aan dat de markt dit probleem vanzelf zal oplossen: want wat kan een gemeente hier nu actief aan doen? Moet de gemeente hier iets aan doen? Wiens opgave is het vooral? Voor deze oplossende kracht van de markt zal een vermindering van de regellast nodig zijn. Minder regels hebben op langere termijn een oplossend vermogen Verbeteren van het openbaar vervoer is nodig wanneer deze concentratie plaatsvindt. Het OV is bijvoorbeeld wel goed naar Dordrecht of Rotterdam, maar onderlinge verbindingen tussen de kernen zijn er nauwelijks. Maar draagt een verbetering van het OV bij aan een oplossing voor het kwijnende vooruitzicht van de detailhandel? Verdeling van de niet-dagelijkse detailhandel zal volgens een aanwezige misschien wel gepaard moeten gaan met het verdelen van de openingstijden. Coöperaties op eilandniveau van gelijksoortige ondernemers kan een goede kans zijn. Inzetten op marketing van Hoeksche Waard met als doel het aantrekken van een groter publiek. Het is van groot belang om een gezamenlijke en inhoudelijke visie te ontwikkelen. Probeer te voorkomen dat er een collectie aan deelvisies komt: 1 gebied, 1 visie. Dit doe je door een agenda op te stellen en kernwoorden (zoals beleving, gastvrijheid, Korendijk veilige gemeente) regionaal te definiëren. Hierin dienen alle partijen een bijdrage aan te leveren en op eigen initiatief mee aan de slag. Maak woningbouw attractief voor jongeren en jonge gezinnen. Vergroot bijvoorbeeld het aantal starterswoningen. Er zijn genoeg lokale jongeren die het liefst in de regio willen blijven, maar er is een gebrek aan passende woningen volgens een van de deelnemers. Toerisme is een sterk regionaal punt. Denk aan recreatie aan de Binnenmaas. Organisatorisch gezien is de buurtgemeente Goeree-Overflakkee verder. Daar heeft men 1 gemeentelijke organisatie gerealiseerd. In Hoeksche Waard is er nog steeds te veel versnippering doordat er 5 gemeenten zijn wordt in de zaal gezegd.
Als de groep 65+ers de dominante groep wordt in de toekomst dan dient de vraag van deze groep inzichtelijk te worden gemaakt. Door goed op deze vraag in te spelen maak je de regio onderscheidend. Verlies echter de jongere generatie niet uit het oog. Flexibele openingstijden. Op momenten dat de winkels in de Hoeksche Waard dicht zijn, gaan mensen naar Rotterdam. Probeer bijvoorbeeld de zaterdagen langer open te zijn voor jonge gezinnen. Een onderzoek naar de klantbehoefte is wellicht nodig. Belangrijk is in dit onderwerp een onderscheid te maken tussen promotie voor het gebied en marketing van de eigen onderneming, dat zijn twee verschillende zaken. Inspelen op de toekomstige bewoners (er zijn veel meer 65+ ers straks), is van belang. Ondernemers moeten daar ook op individueel niveau wat mee doen. Combinaties met horeca kunnen ook kansrijk zijn, en bv. ook slim zijn om de winkels langer open te houden (minder personeelslasten). Een aanwezige oppert dat om de regio te marketen een extreme oplossing zou zijn alle winkels op één plek te organiseren. De kernwaarden van de Hoeksche Waardse detailhandel zijn gastvrijheid en dienstverlening. Inzetten op belevingseconomie aantrekkelijkheid Nuance: niet alleen het winkelaanbod dient aantrekkelijker te worden, maar ook de omgeving. Winkelen is steeds meer ook recreëren Bij beleving en aantrekkelijkheid hoort ook zichtbaarheid. Hoeksche Waard is niet zichtbaar op de ANWB borden bij de Van Brienenoordbrug. Een goed voorbeeld van beleving is de Foodfactory in Rotterdam. Hoeksche Waard straalt Ambachtelijkheid, authenticiteit en originaliteit uit. Een goede markt voor de Hoeksche Waard zijn nabijgelegen plaatsen die qua beleving onder doen voor de Hoeksche Waard, zoals bijvoorbeeld Spijkenisse. Door in te zetten op beleving en aantrekkelijkheid kan er een groter winkelpubliek worden aangetrokken. Algemene opmerkingen: Er is vanavond een grote groep aanwezig, maar alsnog gaat het maar om 2-3% van de retailondernemers in de Hoeksche Waard. Hoe worden de andere ondernemers in de discussie betrokken?
5. AFSLUITING Jo Kolf sluit af en geeft aan dat SOHW en Pact van de Waard wil kijken of de betrokken aanwezigen bereid zijn de ingeslagen weg voort te zetten en een perspectief te geven aan de detailhandel binnen Hoeksche Waard. Ondernemers en andere partijen die hierover mee willen denken kunnen zich opgeven bij Gerard van Halderen. Een twaalftal ondernemers heeft dit tijdens de avond reeds gedaan. Overige geïnteresseerden kunnen zich per mail opgeven via Gerard van Halderen en Martin Roobol (gvanhalderen@sohw.org en mroobol@sohw.org). In het vervolg zal er een verdere discussie komen over de conclusies van deze avond; voorlopig staat daarom een tweede bijeenkomst voor na de zomer in de planning. Jan Verhage bedankt alle aanwezigen.