Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 November 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/82668 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Kustverdediging Vooraf Kennisbank Stap1 Stap2 - Deel 1 Stap2 - Deel 2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Stap7 Over dit lesmateriaal Pagina 1
Kustverdediging Vooraf Leerdoelen De Nederlandse kust is ruim 500 kilometer lang. Zij bestaat uit stranden, duinen, waterkeringen en dijken. In deze les leer je wat er allemaal nodig is om onze kust tegen het water te beschermen. En met welke bedreigingen de Nederlandse kust in de toekomst te maken krijgt. Aan het eind van deze opdracht: Kun je met behulp van een voorbeeld omschrijven wat Nederland doet om zijn kust te beschermen tegen het water Kun je twee bedreigingen noemen waarmee de Nederlandse kust in de toekomst te maken krijgt. Kun je uitleggen dat er veel verschillende belangen spelen bij grote kustverdedigingsprojecten. Eindproduct Als eindproduct van deze opdracht schrijf je een ingezonden brief (Max1/2 A4) voor in de krant. Je verplaatst je in daarbij iemand met een duidelijke mening over de aanpak van de kustverdediging bij de Hondsbossche en Pettemer zeewering. Je kunt kiezen uit twee rollen: directeur van een bedrijf dat de kust op die plek versterkt door zandopspuiting of de directeur van een natuurorganisatie milieubeweging. Beide personen willen de lezers van de krant overtuigen van hun visie. Uit de ingezonden brief blijkt dat je de leerdoelen hebt behaald. Beoordeling De ingezonden brief laten jullie beoordelen door jullie docent. Bij de beoordeling let jullie docent op: de inhoud: blijkt uit de ingezonden brief duidelijk wat je mening is over de kustverdediging bij de Hondsbossche en Pettemer zeewering. de vorm: is de brief met zorg opgesteld. taalfouten: bevat de brief niet te veel taalfouten. Pagina 2
Werkwijze Groepsgrootte: Stap 1 tot en met stap 5 doe je alleen. Het eindproduct (stap 6) maak je samen met een klasgenoot. Benodigdheden: Geen bijzonderheden Tijd: Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig. Kennisbank Bestudeer de laatste twee pagina's van het volgende item uit de Kennisbank. KB: Nederland en het water Pagina 3
Kijk of je antwoord kunt geven op de volgende vragen: 1. In welk jaar voor in Nederland de watersnoodramp plaats? 2. Hoe wordt het verdedigingssysteem genoemd dat m.n. de provincie Zeeland moet beschermen tegen de zee? 3. Noem twee maatregelen om de overstromingskans van rivieren terug te brengen. Bespreek de antwoorden met een klasgenoot. Stap1 De Nederlandse kust Buitenlanders kijken meestal raar op als je ze vertelt dat een groot deel van Nederland onder zeeniveau ligt. Je kunt ze dan uitleggen dat dat alleen maar kan doordat duinen, dijken en andere waterkeringen ons land tegen het water beschermen. Je kunt ze dan ook uitleggen dat dagelijks duizenden mensen werken aan het hoog en sterk houden van onze kustverdediging. De Nederlandse kustlijn ziet er niet overal hetzelfde uit. De Zeeuwse kust, de Noord- en ZuidHollandse duinenkust en de waddenkust veranderen steeds. Je moet daarbij denken aan veranderingen ten gevolge van wind, getijden, zeestroming en golfwerking. Door deze factoren verandert de kustlijn voortdurend. Soms vindt er afbraak plaats doordat stukken duin worden weggeslagen. Soms wordt er juist zand afgezet en is er sprake van kustopbouw. De omstandigheden ter plaatse bepalen hoe het land het beste tegen het water beschermd kan worden. Niet overal zijn er natuurlijke hoge, brede duinen zoals aan de Noord- en Zuid-Hollandse kust. In Zeeland bijvoorbeeld zijn er grote dammen en waterkeringen aangelegd. Friesland en Groningen worden door dijken beschermd. Kijk ook naar dit filmpje over de Nederlandse kustverdediging: Pagina 4
Vragen 1. a. Kijk in je atlas (Grote Bosatlas 54e editie, kaart 20A). Daar kun je zien hoe Nederland er uit zou zien zonder duinen en dijken. Hoe groot is het deel van Nederland dat zonder kustverdediging onder water zou liggen? Is dat minder of meer dan de helft van Nederland? b. Waarom hanteert de kaartenmaker een lijn van 1 meter en niet 0 meter NAP? 2. Bij extreem hoogwater kan de zee de rivieren instromen en delen van Nederland onder water lopen. Om dat te voorkomen sluiten we enkele grote keringen. Hoeveel en welke keringen worden in het YouTube-filmpje genoemd? 3. a. We werken nog steeds aan de versterking van de kust. Dan doen we op drie manieren. Wat zijn de eerste twee die in het filmpje genoemd worden? b. De derde manier is de zandmotor. Leg in je eigen woorden uit wat daarmee wordt bedoeld. Stap2 - Deel 1 De watersnoodramp van 1953 Dat het belangrijk is om je kust goed te verdedigen tegen de zee heeft ons land in 1953 hardhandig geleerd. In de nacht van 31 januari op 1 februari van dat jaar zorgde een combinatie van storm en springvloed voor een van de grootste rampen in onze geschiedenis. Door de stormwind werd het zeewater voor de kust van Zeeland opgestuwd tot een hoger peil dan normaal. Dit effect werd nog eens versterkt doordat het op dat moment springtij was. Om te begrijpen wat dat betekent leggen we hier kort iets uit over getijden en waterstanden. Getijden en waterstanden Pagina 5
Het getij is de dagelijkse op- en neergaande beweging van de zee. Deze beweging wordt vooral veroorzaakt door de aantrekkingskracht van de maan. In de Noordzee is het ongeveer twee keer per dag hoogwater en twee keer laagwater. De periode tussen hoogwater en laagwater heet eb. Vloed is de periode tussen laagwater en hoogwater. Het tijdstip van hoog en laagwater is in elke kustplaats anders. Het getij is een kosmisch verschijnsel. De maan heeft de grootste invloed op het getij op aarde. Door de aantrekkingskracht van de maan ontstaat een hoge waterstand aan de kant van de aarde waar de maan staat (zie bovenstaande figuur). De maan trekt ook, maar iets minder sterk, aan de aarde zelf, en nog iets minder sterk aan het water aan de andere kant van de aarde. Daardoor ontstaat ook een hoge waterstand, of eigenlijk een lage aardestand, aan de kant waar de maan niet staat. Omdat de aarde ondertussen ronddraait, verplaatst de hoge waterstand zich over de aarde. De aarde draait eigenlijk onder de hoge waterstand door. Dat ervaren we als de getijdengolf. Op een vaste plek langs de kust kun je dus twee keer per dag hoogwater en twee keer laagwater op een vaste tijd verwachten. Door de draaiing van de maan om de aarde schuift het moment van hoog- en laagwater elke dag ongeveer 50 minuten op. Naast de maan heeft ook de zon een grote invloed op het getij. Als de zon en de maan op één lijn met de aarde staan, dus met volle maan en nieuwe maan, wordt er extra hard aan het water getrokken. Hierdoor ontstaat extra hoog hoogwater en extra laag laagwater. Dit heet springtij. Als de zon en de maan elkaar tegenwerken, doordat de zon haaks op de aarde en maan staat, is het hoogwater minder hoog en het laagwater minder laag. Dit heet doodtij. bron:ecomare.nl Door de combinatie van stormvloed en springtij stroomde het water in de rampnacht met vernietigende kracht landinwaarts. Dat kon gebeuren omdat in die tijd een aantal grote zeearmen volledig vrij het land in liep. Als je de kaart van Zeeland van voor de aanleg van de Deltawerken bekijkt, wordt de situatie meteen duidelijk. Stap2 - Deel 2 Pagina 6
Tijdens de ramp bleken de dijken op veel plaatsen te laag en te zwak. Met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. De watersnoodramp kostte aan ruim 1800 landgenoten het leven. Waarom heten de Deltawerken eigenlijk Deltawerken? Daarvoor moet je weten wat in dit geval met het woord Delta bedoeld wordt. Dat is een stelsel van aftakkingen van een rivier voordat deze in zee uitmondt. Vaak heeft zo n gebied ongeveer de vorm van een driehoek. De eerste die dit verschijnsel beschreef was de Griekse historicus Herodotus. Hij vond dat het gebied rond de monding van de Egyptische rivier de Nijl op de Griekse hoofdletter delta (driehoek) leek. In feite is ons land een grote Delta. Door ons land loopt een groot aantal rivieren die allemaal uitmonden in de Noordzee. De provincie Zeeland omvat het zuidwestelijk deel van de Rijn-MaasScheldedelta. De Deltawerken zorgen ervoor dat onze delta van Zeeland tot Groningen beschermd wordt tegen de krachten van de zee. Vragen naar aanleiding van het filmpje 1. Waarom werd begonnen met de aanleg van de Deltawerken? 2. Welk belangrijk onderdeel van de Deltawerken wordt in het filmpje genoemd? 3. Hoe noem je de afwisseling van eb en vloed? Pagina 7
De eerste beelden van de ramp in een journaaluitzending uit 1953: In 2010 waren de Deltawerken officieel afgerond Vraag naar aanleiding van het filmpje: 1. In het filmpje wordt gesproken over het oudste, beroemdste en nieuwste onderdeel van de Deltawerken. Kun je ze alle drie noemen? Stap3 Nieuwe bedreigingen voor de kust Tussen 1955 en 2010 is er met man en macht gewerkt aan de Deltawerken en de versterking van de Nederlandse kust. Na meer dan 50 jaar was het eindelijk klaar. Met de aanleg van de Deltawerken dachten we het gevaar van het water definitief te hebben bezworen. Mis! We zijn er nog steeds niet. Er zijn nieuwe bedreigingen die het noodzakelijk maken om de kustverdediging opnieuw ter hand te nemen. We noemen de twee belangrijkste redenen. De eerste reden is een oude bekende. In de Middeleeuwen woonden veel mensen op terpen (kunstmatige heuvels) om ons te beschermen tegen het water. Maar dan begint men met het ontwateren van de bodem om het voor landbouw geschikt te maken. Een groot deel van Nederland bevat klei en veen. Als je het grondwater verlaagt, gaan deze grondsoorten inklinken en daalt de bodem. Dat proces van inklinken en het dalen van de bodem gaat nog steeds door. Een andere factor om bij de kustverdediging rekening mee te houden, is de klimaatverandering. De aarde warmt op en een gevolg daarvan is ondermeer dat de zeespiegel stijgt. Dat komt omdat water uitzet bij verwarming en omdat landijs smelt en het smeltwater in de oceanen terechtkomt. Sinds 1990 kunnen we de zeespiegel, en dus ook de stijging ervan, exact meten met behulp van satellieten. Volgens de nieuwste KNMI 14- scenario s stijgt de zeespiegel aan de Nederlandse kust tot 2085 met 25 tot 80 centimeter. De Nederlandse kust vertoont een aantal zwakke plekken die bij een stijging van de zeespiegel verstevigd moeten worden om het achterliggende land veilig te stellen. Pagina 8
Vragen: 1. Wat kun je doen om de bodemdaling tegen te gaan? Waarom is een makkelijke oplossing niet zo gewenst? 2. Wat kun je doen om de zeespiegelstijging tegen te gaan? Waarom is de oplossing niet zo makkelijk? 3. a. Welke waterkeringen worden er naast duinen en dijken nog meer in het filmpje genoemd? b. Hoeveel zwakke schakels telt de Nederlandse kust? c. Wanneer zijn volgens planning alle zwakke schakels aangepakt? d. Met het aanpakken van een van de laatste zwakke schakels, de Hondsbossche en Pettemer Zeewering, slaan we drie vliegen tegelijk. Welke drie zijn dat? e. Wat is uniek aan het Kustwerk Katwijk? Stap4 Wat doen we eraan? Als we als niets zouden doen om onze kust te beschermen tegen alle gevaren zou het westen van het land vanzelf overstromen. Daarom moeten er maatregelen worden genomen. Tegenwoordig wordt vooral ingezet op dynamisch kustbeheer. Dat wil zegen dat de natuur zijn gang mag gaan waar dat kan. Op plekken waar het nodig is, wordt harder ingegrepen. Op veel plekken langs de Nederlandse kust spoelt meer zand weg dan er aanspoelt. De zandbanken voor de kust worden kleiner, de oever steiler en het strand smaller. Bij storm kan de zee gemakkelijker zand van de buitenste duinenrij wegslaan. De oplossing is eenvoudig maar ook bewerkelijk: meer zand in het kustgebied brengen. Sinds 1979 bestrijdt Rijkswaterstaat kustafslag met het opspuiten van zand op of voor het Nederlandse strand (met een moeilijk woord noemen we dat: zandsuppletie). Sinds 1990 is dit de voornaamste vorm van kustverdediging. Het doel is om de kustlijn op de plek te houden waar hij in 1990 lag. Pagina 9
In de Hondsbossche en Pettemer Zeewering zit een gat van meer dan vijf kilometer tussen de duinen. Dat gat is ontstaan ten gevolge van de Sint Elisabethsvloed in 1421 (zie afbeelding). Dat gat is opgevuld met een dijk, maar door de klimaatverandering dreigt de dijk te laag te worden. Je zou de dijk kunnen verhogen, maar Rijkswaterstaat kiest voor een andere oplossing. Welke kun je zien in het filmpje Versterking Hondsbossche en Pettemer Zeewering. Vragen: 1. In het eerste filmpje worden twee vormen van zandspuiten getoond. Welke twee zijn dat? 2. Welke oplossing kiest Rijkswaterstaat in plaats van het verhogen van de dijk in het tweede filmpje? Stap5 Verschillende belangen bij kustverdediging Het geval Hondsbossche en Pettemer zeewering Bij kustverdedigingprojecten zijn een heleboel partijen betrokken. En die hebben allemaal verschillende verantwoordelijkheden en belangen. In het geval van de kustversterking bij de Hondsbossche en Pettemer zeewering is dat niet anders. Je moet dan denken aan de overheid, de provincie en de gemeente. Maar ook aannemers die het werk willen gaan uitvoeren, de milieubeweging, bewoners en ondernemers in het gebied allerlei andere belangengroepen. We kijken hier kort naar de opvattingen van de zandopspuiter en van de natuurorganisatie. Pagina 10
Het zandopspuitbedrijf Wij zorgen voor een eenvoudige en flexibele oplossing voor het probleem van de kustversterking. Met onze moderne sleephopperzuigers versterken wij de kust met uiteindelijk 40 miljoen kubieke meter zand uit zee. Bovendien zijn wij 20 jaar lang verantwoordelijk voor het onderhoud. De nieuwe kust die ontstaat biedt in de toekomst volop kansen voor recreatie. Ook zal er nieuwe natuur ontstaan. De natuurorganisatie Door de kustversterking door middel van het opspuiten van grote hoeveelheden zand verdwijnen ook de strekdammen onder het zand. Op deze dammen vinden veel vogels hun voedsel. Wij vinden deze oplossing dan ook niet wenselijk. De natuur moet worden behouden voor het nageslacht. En als je regelmatig aan zandopspuiting doet, heeft het zeeleven geen tijd meer om zich te herstellen. Op plekken waar zand is gestort is duurt het vier tot zes jaar voordat het leven op de zeebodem zich heeft hersteld. Bovendien wordt de kust er steiler van. Dat betekent dat er minder ondiepe leefgebieden voor bepaalde zeedieren beschikbaars zijn. Stap6 Voor je aan de afsluiting van deze opdracht begint, maak je eerst de volgende toets. Vergelijk, na het beantwoorden van de vragen, jouw antwoorden met de goede antwoorden. Heb je vragen fout, zorg dan dat je begrijpt waarom je antwoord niet goed is. Pagina 11
Kustverdediging kn.nu/8ybcw 1 van 4 Wat gebeurde er bij de watersnoodramp in 1953? a. Door een harde storm werden de dijken vernietigd en kon het water met grote kracht het land in stromen. b. Door een harde storm werd het water opgestuwd tot een hoger niveau dan normaal. Dit werd extra versterkt doordat het op dat moment springtij was. c. Doordat in die tijd een paar grote zeearmen vrij het land in liepen, kon het water vrij het land in worden geblazen waardoor alles werd vernietigd. 2 van 4 Na de watersnoodramp van 1953 werden er ingrijpende maatregelen genomen om ons land tegen hoogwater van de zee te beschermen: de Deltawerken. De Deltawerken zijn afgerond in 2010. Waar of niet waar? Als je het hebt over de Deltawerken heb je het alleen over het verdedigingssysteem in Zeeland. a. waar b. niet waar 3 van 4 Een van de redenen dat er in Nederland een kustverdediging moet zijn, is dat Nederland voor een belangrijk deel onder de zeespiegel ligt. Zonder kustverdediging zou dus een groot deel van Nederland onder water liggen. Pagina 12
En doordat we nog steeds te maken hebben met het dalen van de bodem blijft de kustverdediging ook in de toekomst belangrijk. Er is nog een tweede factor waar bij de kustverdediging rekening mee gehouden moet worden: klimaatverandering. Geef aan hoe het klimaat verandert en leg uit waarom er bij de kustverdediging rekening gehouden moet worden met de klimaatverandering. 4 van 4 Bij kustverdedigingsprojecten zijn vaak meerdere partijen betrokken. Lees onderstaande tekst. De kustversterking door het opspuiten van zand heeft tot gevolg het verdwijnen van de strekdammen. Op deze dammen vinden veel vogels hun voedsel. Daarom vinden wij deze manier van kustversterking niet wenselijk. Van welke organisatie wordt het belang beschreven? a. de overheid b. het bedrijf dat het werk uitvoert c. een natuurorganisatie Stap7 Pagina 13
Eindproduct Jullie schrijven een ingezonden brief naar een krant (max. 1A4). Hierin maak je je standpunt duidelijk over de aanpak van de kustverdediging bij de Hondsbossche en Pettemer zeewering. Uit de brief blijkt duidelijk welk belang je vertegenwoordigt. Je kunt kiezen tussen de rol van directeur van een zandopspuitbedrijf en die van directeur van een natuurorganisatie. Laat de ingezonden brief beoordelen door jullie docent. Pagina 14
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 November 2016 om 16:16 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO theoretische leerweg, 4; VMBO theoretische leerweg, 3; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 4; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Waterproblematiek; Water; Nederland waterland; Aardrijkskunde; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Gebruikte Wikiwijs Arrangementen content, VO. (z.d.). Extra opgaven vmbo-kgt34. http://maken.wikiwijs.nl/90910/extra_opgaven_vmbo_kgt34 Pagina 15