Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 November 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/82672 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave MO waterschaarste Vooraf Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Over dit lesmateriaal Pagina 1
MO waterschaarste Vooraf Leerdoelen In Nederland is er schoon drinkwater in overvloed, maar in de meeste delen van het Midden-Oosten heerst hieraan een ernstig tekort vanwege het drogere klimaat. Omdat de behoefte aan (drinkbaar) zoet water groeit en tegelijkertijd de droogte in deze regio heftiger wordt, is de waterschaarste een groeiend probleem. Deze waterschaarste kan leiden tot conflicten tussen verschillende gebieden of bevolkingsgroepen in het Midden-Oosten. Aan het eind van deze opdracht: Kun je de situatie in het Midden-Oosten wat betreft de beschikbaarheid en winning van zoet water met de situatie in Nederland vergelijken. Kun je omschrijven waarom het Midden-Oosten kampt met waterschaarste en kun je uitleggen waarom deze waterschaarste waarschijnlijk steeds groter zal worden. Kun je verklaren hoe waterschaarste kan leiden tot conflicten tussen gebieden of bevolkingsgroepen in het Midden-Oosten. Eindproduct Als eindproduct van deze opdracht ga je samen met een klasgenoot actie ondernemen tegen de ongelijke waterverdeling tussen de Israëliërs en de Palestijnen door middel van het schrijven van een brief aan de regering van Israël. In het eindproduct laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald. Beoordeling Het eindproduct laten jullie beoordelen door jullie docent. Bij de beoordeling let jullie docent op: de werkwijze: hebben jullie goed samengewerkt? Hebben jullie allebei argumenten en oplossingen aangedragen? de inhoud: laat het eindproduct zien dat je hebt geleerd hoe waterschaarste kan leiden tot Pagina 2
conflict? Kun je op een - voor de Palestijnen én de Israëliërs - rechtvaardige manier beargumenteren hoe de waterverdeling tussen hen verbeterd kan worden? de vorm: is het eindproduct met zorg gemaakt? taalfouten: bevat het eindproduct niet te veel taal- en spelfouten? Werkwijze Groepsgrootte: Stap 1 tot en met stap 3 doe je alleen. Het eindproduct (stap 4) maak je samen met een klasgenoot. Benodigdheden: De Grote Bosatlas, 53ste of 54ste editie Tijd: Voor deze opdracht zijn heb je 3 á 4 lesuren nodig. Stap1 Pagina 3
Droog, droger en nog droger In Nederland zijn we gewend dat het gedurende het hele jaar af en toe regent. Er is geen uitgesproken droge en natte periode. In het klimaatdiagram van weerstation De Bilt kun je dit duidelijk zien. Ook voeren rivieren als de Maas en de Rijn voortdurend zoet water naar Nederland aan. Maar hoe is het gesteld in het Midden-Oosten? Is daar voldoende zoet water om te drinken, de landbouwgronden te bevloeien en de industrie draaiende te houden? Welke rivieren leveren zoet water aan? Hoeveel neerslag valt er? Bestaan er nog alternatieve manieren waarop de regio aan zoet water komt? Stroomgebieden Bekijk kaart 140 van de 53ste editie (of kaart 144 van de 54ste editie) van de Grote Bosatlas. 1. In de buurt van welke berg en welke landsgrens ontspringt de rivier de Jordaan en waar mondt de rivier uit? Zoek in de 53ste of 54ste editie van de Grote Bosatlas de rivieren Eufraat en Tigris op. 2. Door welke landen stromen deze twee rivieren achtereenvolgens en waar monden de rivieren uit? Neerslag Bekijk nu kaart 143A van de 53ste editie (of kaart 147A van de 54ste editie) van de Grote Bosatlas. 3. Behoren de plekken waar deze drie rivieren ontspringen tot de natte of droge streken van het Midden-Oosten? 4. Krijgt de Jordaan in Israël veel water uit neerslag? Waarom? 5. Krijgen de Eufraat in Irak en Syrië en de Tigris in Irak veel water uit neerslag? Waarom? Waterwinning Vergelijk de manieren van zoetwaterwinning in Nederland en in het Midden-Oosten. Zoek daartoe via het trefwoordenregister in de Grote Bosatlas informatie op onder het trefwoord watervoorziening. 6. Noteer de nummers van de kaarten in de Grote Bosatlas die je gebruikt om de vergelijking te maken. Welke manieren van drinkwaterwinning bestaan er in Nederland en welke manieren worden in het Midden-Oosten gehanteerd om de bevolking en de landbouw van water te voorzien? Pagina 4
Waterbalans De verhouding tussen de mate van neerslag en de mate van verdamping door de zon wordt in de Grote Bosatlas waterbalans genoemd. De waterbalans beïnvloedt de beschikbare hoeveelheid zoet water (in de bodem) van een gebied. Vergelijk nu de situatie wat betreft de verhouding tussen neerslag en verdamping in het Midden-Oosten met de situatie van neerslag en verdamping in Nederland. Zoek het diagram 47M op en kaart 143C van de 53ste editie (of diagram 41I en 147C van de 54ste editie) van de Grote Bosatlas. 7. Wat is je conclusie wat betreft (het verschil in) waterbalans in Nederland en het MiddenOosten? Wereldwijde verdeling van zoet water Je hebt nu met behulp van de Grote Bosatlas de situatie met betrekking tot zoet water in het MiddenOosten onderzocht. Ook heb je een vergelijking gemaakt met de situatie in Nederland. Je hebt gezien dat beide gebieden een verschillende hoeveelheid zoet water tot hun beschikking hebben. Kijk eens naar dit schema waarin de beschikbare hoeveelheid zoet water uit oppervlakte- en (diep) grondwater van verschillende landen wordt aangegeven: Beschikbare hoeveelheid zoet water Land/gebied Beschikbare hoeveelheid zoet water in kubieke meter (m³) per persoon per jaar Koeweit 10 Gazastrook 52 Verenigde Arabische Emiraten 58 Qatar 94 Libië 113 Saoedi-Arabië 118 Nederland 5.700 Nieuw-Zeeland 86.554 Canada 94.353 Suriname 292.566 Pagina 5
IJsland 609.319 Per hoofd van de wereldbevolking is er gemiddeld 7800 kubieke meter zoet water beschikbaar. Maar je kunt zien in het schema, dat een persoon in Canada over veel meer zoet water beschikt dan een persoon uit de Gazastrook. Wanneer het jaarlijks aanbod zoet water minder dan 1700 kubieke meter is, spreken we van waterstress. Er wordt gesproken van waterschaarste wanneer het jaarlijks aanbod zoet water minder dan 1000 kubieke meter is. 8. Wat zou je nu globaal kunnen concluderen over de geografische verdeling van zoet water op de wereld? Stap2 Meer mensen en meer welvaart Tekst 1 - Wereldwijd watertekort grootst in het Midden-Oosten Tekorten aan water zijn het grootst in Afrika en het Midden-Oosten. Vooral in landen in de Golf, zoals Bahrein, Qatar, Koeweit en Saudi-Arabië is een groot watertekort. Ook in China en India heersen in toenemende mate tekorten. Dat blijkt uit een studie die vandaag werd gepubliceerd. Het Britse bedrijf Maplecroft vergeleek de hoeveelheden water in een land met de vraag naar water in dat land. In de landbouw wordt veel water verbruikt, waardoor een direct verband ontstaat tussen de behoefte aan water en het veiligstellen van de voedselproductie ( ). Uit de index die Maplecroft heeft opgesteld blijkt dat de vijftien landen waar de waterschaarste het grootst is, allemaal in Afrika en het Midden-Oosten liggen. De schaarste in landen als Jemen en gebieden in de Westelijke Sahara kan verklaard worden door de droogte en grote armoede in die landen. De schaarste in de Golfstaten is het gevolg van forse economische groei en een groeiende bevolking. Bron: www.volkskrant.nl Lees het bovenstaande krantenartikel. 9. Wat zijn oorzaken van (zoet) watertekort of waterschaarste? Benoem er vier. Pagina 6
Tekst 2 - Meer mensen Bevolkingsgroei heeft logischerwijs tot gevolg dat de vraag naar drinkbaar zoet water groeit. Niet alleen voor direct en huishoudelijk gebruik door mensen. Er moet ook een grotere hoeveelheid voedsel geproduceerd worden, waardoor de boeren meer water nodig hebben voor irrigatie van de gewassen. In bovenstaande grafiek wordt (in blauw) weergegeven hoe groot de populatie van verschillende landen in 2010 was. Ook wordt de verwachte populatie in 2050 weergegeven. Er wordt een flinke toename van het aantal inwoners in de landen van het Midden-Oosten verwacht. 10. Leg nu in je eigen woorden het verband uit tussen bevolkingsgroei en de toename van waterschaarste. Gebruik één van de landen in de grafiek als voorbeeld. Pagina 7
Tekst 3 - Meer welvaart Een aantal landen in het Midden-Oosten heeft een sterk groeiende economie, bijvoorbeeld Israël en de Verenigde Arabische Emiraten. De welvaart die dit oplevert is ook een oorzaak van de toenemende waterschaarste. Door de grotere welvaart kunnen mensen meer consumeren. Dat gaat niet enkel om meer en andere voedingsmiddelen, maar ook om producten. Rijke(re) mensen kopen over het algemeen meer en sneller nieuwe producten zoals huishoudelijke apparaten en kleding. Voor de productie van een katoenen T-shirt is erg veel water nodig. Ook gaan mensen in plaats van plantaardig voedsel meer eiwitrijk voedsel eten, zoals vlees. De productie van een biefstukje kost veel meer water dan de productie van een bord aardappels. Rundvlees en andere dierlijke producten kosten per kilocalorie 20 keer meer water dan aardappels of graan. Er is bijvoorbeeld veel water nodig om de gewassen te besproeien die dienen als voedsel voor de dieren. Een kwart van het totale waterverbruik (zowel direct uit de kraan, als indirect zoals irrigatie van gewassen die de mens geconsumeerd) van een persoon is gerelateerd aan dierlijke producten als vlees en zuivel. Door een groeiende bevolking en groeiende economieën wordt de vraag naar drinkwater steeds groter, terwijl de hoeveelheid beschikbaar water gelijk blijft of zelfs afneemt. Door de groter wordende behoefte aan water raken de vernieuwbare bronnen langzaam uitgeput. Vernieuwbare waterbronnen zijn de waterbronnen die door de natuur (via onder andere regen en verdamping) vanzelf weer aangevuld worden zoals grondwater en oppervlaktewater. Een duidelijk voorbeeld van een steeds verder uitgeputte waterbron is de rivier de Jordaan die steeds minder water bevat. Aquifers, de ondergrondse waterreservoirs, vormen ook een belangrijke waterbron in de regio. Een aquifer is echter een niet-vernieuwbare waterbron. Het water in de aquifers wordt dus niet aangevuld door de natuur. Deze bron van zoet water raakt simpelweg een keer op. 11. Maak van bovenstaande tekst over de relatie tussen groeiende economieën en een toenemende waterschaarste een stroomschema van oorzaak en gevolg. Het uiteindelijke gevolg, een toenemende waterschaarste, is reeds ingevuld. Vul het schema hieronder aan met de bijbehorende begrippen. Schema oorzaak en gevolg Stap3 Pagina 8
Conflict om water Lees de onderstaande tekst nauwkeurig. De informatie uit deze tekst ga je gebruiken in je eindproduct. Eventueel kun je, ter verduidelijking, de kaarten 140 tot en met 140C van de 53ste editie (of 144A tot en met 144D van de 54ste editie) van de Grote Bosatlas tijdens het lezen erbij houden. In de voorgaande stappen heb je geleerd dat de waterschaarste groter wordt door (onder andere) de bevolkingsgroei en de stijgende welvaart. Wereldwijd gezien is er per persoon steeds minder water beschikbaar. In 1989 was er ongeveer 9000 kubieke meter zoet water per persoon beschikbaar voor menselijk gebruik. In 2000 was deze hoeveelheid afgenomen tot 7800 kubieke meter water en de verwachting is dat deze hoeveelheid blijft zakken tot 5100 kubieke meter per persoon in 2025. Daar komt bij dat er ook nog andere problemen met zoet water spelen, zoals: In sommige gebieden is het zoet water ernstig vervuild In sommige gebieden is de afstand tot zoet water (te) groot Ook heb je geleerd dat de verdeling van zoet water over de wereld niet gelijkmatig is. Daardoor heeft bijvoorbeeld een Nederlander veel meer zoet water tot zijn beschikking dan een Koeweiti. En een IJslander nóg veel meer. Veel waterbronnen, zoals rivieren, meren en aquifers, zijn grensoverschrijdend (zie afbeelding). Ze bevinden zich op het territorium van twee of meer landen. De aanleg van dammen en irrigatiesystemen, het oppompen en gebruiken van het water uit de aquifer en het voorkomen van watervervuiling zijn dan internationale aangelegenheden. Hierover moeten landen gezamenlijk debatteren en beslissen. Wanneer ze het niet met elkaar eens worden kan een conflict ontstaan over bijvoorbeeld de (oneerlijke) verdeling van het water: een waterconflict. Zo is er bijvoorbeeld het conflict tussen Turkije, Syrië en Irak om de zeggenschap over de rivieren de Eufraat en de Tigris. Ook in het conflict tussen India en Pakistan speelt water een rol. En in Egypte is er ruzie over een stuwdam in de Nijl. In deze stap zullen we het waterconflict tussen Israel en de Palestijnse gebieden bespreken. Grensoverschrijdende stroming Pagina 9
Waterschaarste in Israel en de Palestijnse gebieden Pagina 10
Het langlopende conflict tussen Israël en de Palestijnse gebieden (de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook) wordt aangescherpt door de ongelijke verdeling van zoet water. In Israël stroomt maar één rivier, de Jordaan. Deze stroomt ook door het meer van Tiberias. Het water in het meer wordt door de Israëliërs afgetapt en daarna gezuiverd in een installatie. Via een systeem van pijpleidingen, het Nationale Water Transport, krijgen de Israëlische dorpen en steden voldoende water voor het huishouden en de landbouw. De Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever zijn niet aangesloten op het Nationale Water Transport. Zij zijn aangewezen op waterputten om water te onttrekken aan de bergaquifer van de Westelijke Jordaanoever en op opvang van regenwater. Helaas mogen zij niet zomaar putten slaan en regent het niet vaak. De Palestijnen kunnen ook water kopen van de Israëlische waterleidingmaatschappij Mekorot. Op deze manier beperkt Israël de toegang tot water voor de Palestijnen. Naar schatting 80 tot 90% van het opgepompte water op de Westelijke Jordaanoever wordt door de Israëliërs verbruikt. Israël houdt voor haar eigen bevolking een dagelijks waterverbruik aan van 300 m³ per persoon, voor de Palestijnen maar 40 m³. In de Gazastrook is er door Israëliërs, Palestijnen en Joodse kolonisten decennialang systematisch meer water opgepompt dan de natuurlijke aanvoer verzekeren kon. Nu zijn de Israëliërs en kolonisten vertrokken en bestaat er een overbevolking in de Gazastrook, veroorzaakt door de vele Palestijnse vluchtelingen. Er is een groot tekort aan (drink)water. Het grondwater is inmiddels sterk vervuild door onder andere slechte riolering, chemicaliën en verzilting door het insijpelen van zeewater in de grond. Het water in de kustaquifer, een belangrijke waterbron voor Gaza, is naar schatting voor 90 tot 95% vervuild. Volgens de VN zijn ongeveer 4 van de 5 Palestijnen in Gaza afhankelijk van gebotteld water, wat ontzettend duur is. Soms geven huishoudens een derde van hun inkomen uit aan water. Bovendien moet dit via de grens met Israël komen, die met enige regelmaat gesloten is voor de import van goederen. Door al deze problemen rondom de waterschaarste is de Palestijnse Water Autoriteit, met financiële ondersteuning van onder andere de VN, al een aantal jaren bezig met het bouwen van ontziltingsinstallaties, om van zout zeewater zoet water te kunnen maken. Deze installaties zijn echter zeer kleinschalig en leveren nog lang niet genoeg water op voor alle Palestijnen in de Gazastrook. Stap4 Voor je aan de afsluiting van deze opdracht begint, maak je eerst de volgende toets. Vergelijk, na het beantwoorden van de vragen, jouw antwoorden met de goede antwoorden. Heb je vragen fout, zorg dan dat je begrijpt waarom je antwoord niet goed is. Pagina 11
Midden Oosten - Waterschaarste kn.nu/gobya 1 van 5 De waterbalans is de verhouding tussen de mate van neerslag en de mate van verdamping door de zon. Je spreekt van een positieve waterbalans als er meer neerslag valt dan dat er water verdampt door de zon. Waar of niet waar? I De waterbalans is een maat voor de beschikbare hoeveelheid zoet water in de bodem. II De waterbalans in Nederland is positiever dan de waterbalans in het Midden-Oosten. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. 2 van 5 Welke woorden moeten worden ingevuld? Per hoofd van de bevolking is er gemiddeld 7800 m³ zoet water beschikbaar. Maar de beschikbaarheid is niet in alle gebieden gelijk. In sommige gebieden is er minder dan 1700 m³ water per persoon beschikbaar, je spreekt dan van 1. Is er nog minder water per persoon beschikbaar (minder dan 1000 m³) dan spreek je van 2. a. 1 = waterstress, 2 = waterschaarste b. 1 = waterschaarste, 2 = waterstress 3 van 5 Over de hele wereld wordt er veel zoet water verbruikt. Waar wordt wereldwijd het meeste water voor gebruikt? a. huishoudens b. industrie c. landbouw 4 van 5 Waterbronnen die door de natuur vanzelf weer worden aangevuld, worden wel vernieuwbare waterbronnen genoemd. Waar of niet waar? Pagina 12
Een aquifer is een vernieuwbare waterbron. a. waar b. niet waar 5 van 5 In veel landen in het Midden-Oosten is sprake van waterschaarste en er zijn verschillende redenen waarom de waterschaarste in de toekomst alleen maar groter zal worden. Kruis die redenen hieronder aan. a. Sterke bevolkingsgroei in een deel van de landen in het Midden-Oosten. b. Toename van het geweld in een deel van de landen in het Midden-Oosten. c. Toename van de welvaart in een deel van de landen in het Midden-Oosten. Stap5 Eindproduct In dit eindproduct ga je samen met een klasgenoot actie ondernemen tegen de oneerlijke verdeling van zoet water tussen de Palestijnen en Israël. Jullie gaan een brief schrijven aan de regering van Israël waarin jullie stellen dat de huidige waterverdeling tussen Israëliërs en Palestijnen oneerlijk is. Om de stelling te onderbouwen geef je minstens drie duidelijke bewijzen van deze oneerlijke verdeling. Vervolgens dragen jullie een oplossing aan voor een eerlijke(re) verdeling. Leg dan uit wat de Israëlische regering zou moeten doen om jullie oplossing in praktijk te brengen: wat zou de regering moeten veranderen aan de huidige situatie? Let op de volgende zaken: 1. De brief bevat dus op zijn minst de volgende onderdelen: Jullie stelling Drie argumenten die bewijzen dat jullie stelling waar is Jullie oplossing Pagina 13
Manieren om jullie oplossing in de praktijk te brengen 2. Jullie kunnen de volgende bronnen gebruiken voor de argumenten en de oplossing: De Grote Bosatlas: 140 tot en met 140C van de 53ste editie (144A tot en met D van de 54ste editie) De tekst in Stap 3 van deze opdracht Eventuele andere (betrouwbare) bronnen Dit schema waarin de hoeveelheid kubieke meter water (m³) per jaar in Israël en de Palestijnse gebieden aangegeven wordt: Waterbron Hoeveelheid water in miljoenen m³ per jaar Meer van Kinneret (ook wel: Meer van Tiberias) 700 Bergaquifers (noordelijk, westelijk en oostelijk) 370 Kustaquifer 320 Andere bronnen 410 3. En een schema met de aantallen inwoners (let op: dit zijn grove schattingen!): Gebied Israëliërs Palestijnen Gazastrook - 1.800.000 Israël 8.900.000 - Westelijke Jordaanoever 500.000 2.300.000 4. Zorg dat je oplossing een rechtvaardige verdeling is: wanneer je Israël in je oplossing benadeelt, zal de Israëlische regering je idee niet snel overnemen. 5. De brief is netjes geformuleerd met een nette aanhef en afsluiting. Je wilt het conflict tussen Israël en de Palestijnen uiteraard niet verergeren. 6. De brief is minimaal 400 woorden en maximaal 700 woorden lang. 7. De brief bevat geen taal- en spelfouten. Klaar? Laat het eindproduct beoordelen door jullie docent. De docent nodigt drie tweetallen uit om hun brief voor te lezen aan de klas. Er mag dan natuurlijk gediscussieerd worden! Pagina 14
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 November 2016 om 16:24 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO theoretische leerweg, 4; VMBO theoretische leerweg, 3; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 4; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Waterproblematiek; Water; Aardrijkskunde; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 3 uur en 30 minuten Gebruikte Wikiwijs Arrangementen content, VO. (z.d.). Extra opgaven vmbo-kgt34. http://maken.wikiwijs.nl/90910/extra_opgaven_vmbo_kgt34 Pagina 15