Schoolportret SBO De Michaëlschool in Amersfoort De Michaëlschool 1
1. Korte schets van de school De Michaëlschool is een katholieke school voor speciaal basisonderwijs die open staat voor ieders culturele en levensbeschouwelijke achtergrond. De school telt 131 leerlingen in 10 groepen. De Michaëlschool ligt in de onmiddellijke nabijheid van het centrum en maakt deel uit van een groot regionaal samenwerkingsverband. De ontwikkeling en het welbevinden van elke leerling staat centraal. In 2006 kreeg de Michaëlschool een zwakke beoordeling van de Inspectie van het Onderwijs. De kwaliteit van het onderwijs schoot tekort. Volgens Eva Naaijkens, directeur van de school, stond de school er op dat moment niet goed voor. Het team zat niet lekker in zijn vel, het management was niet adequaat, er werd voornamelijk klassikaal les gegeven, het planmatig werken was onvoldoende en er waren geen doorgaande leerlijnen. De bijzondere expertise van het speciaal basisonderwijs was eigenlijk niet meer zichtbaar binnen de Michaëlschool. Niettemin beschouwde Eva Naaijkens de zwakke beoordeling van de Onderwijsinspectie als een cadeautje. Je kon je nu helemaal heroriënteren op een nieuwe start, een nieuwe visie en fundamentele keuzes maken. De zwakke beoordeling door de Inspectie van het Onderwijs en de heroriëntatie die daarop in het team volgde, was aanleiding om in 2007 de 1-zorgroute in te gaan voeren met als doel handelingsgericht werken planmatig vorm te geven, meer doelgericht te gaan werken en hierbij aan te sluiten op het ontwikkelingsperspectief van de leerlingen. De school wil haar onderwijs passend afstemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. Tijdens de invoering van 1-zorgroute heeft KPC Groep op school onderzoek verricht naar de implementatie en de resultaten van 1-zorgroute. Het gaf de school input om processen te blijven verbeteren. 2. De 1-zorgroute op de Michaëlschool De Michaëlschool ziet de 1-zorgroute als een goede basis om het handelingsgericht werken (HGW) cyclisch vorm te geven. In de cyclus HGW worden op groepsniveau telkens de volgende stappen gezet: 1. het systematisch evalueren van de vorderingen en de ontwikkeling van de leerlingen (in een groepsoverzicht) 2. het signaleren van leerlingen die extra aandacht nodig hebben 3. het benoemen van de onderwijsbehoeften van de leerlingen 4. het afstemmen van het onderwijs op verschillen in onderwijsbehoeften door leerlingen te clusteren met vergelijkbare onderwijsbehoeften 5. het doelgericht opstellen van een groepsplan op basis van de onderwijsbehoeften en gekozen clustering 6. het uitvoeren en evalueren van het groepsplan De Michaëlschool voert deze cyclus tweemaal per schooljaar uit. Halverwege de cyclus vindt altijd een tussentijdse evaluatie plaats die tot bijstelling van het groepsplan kan leiden. Op basis van het groepsplan maakt elke leerkracht een weekplanning. De school streeft ernaar dat het groepsplan een echt werkdocument wordt dat daadwerkelijk wordt gebruikt door de leerkracht om lessen voor te bereiden en doelgericht activiteiten te kiezen. De Michaëlschool heeft 1-zorgroute eerst voor lezen ingevoerd en vervolgens voor rekenen. In 2009-2010 is met betrekking tot gedrag (pedagogisch domein) gestart met het maken van groepsoverzichten en groepsplannen. In de groepsoverzichten staan de toetsresultaten en de uitkomsten van observaties en gesprekken weergegeven. De leerkracht voert gesprekken met kinderen over een specifiek vakgebied of een eventueel probleem. In elk gesprek wordt aandacht besteed aan welk doel het kind voor zichzelf stelt om zo de leerling actief te betrekken en te motiveren. Ook het ontwikkelingsperspectief van de leerlingen is in het groepsoverzicht verwerkt. Met behulp van het groepsoverzicht stelt de leerkracht het groepsplan op. Er zijn twee verschillende soorten groepsplannen in school, groepsplannen voor lezen en voor rekenen en een groepsplan voor het sociaal-emotioneel functioneren en de werkhouding van leerlingen (zie bijlage I: Groepsoverzicht, bijlage II: Groepsplan). 2.1 Pedagogisch domein De school wil handelingsgericht werken ook toepassen op het gedrag van leerlingen om zo een pedagogisch eenduidige en transparante aanpak met betrekking tot gedrag in school te realiseren. De Michaëlschool is daartoe het afgelopen jaar gestart met de invoering van ZIEN, een digitaal expertsysteem (dat ook ondergebracht is in ParnasSys) waarmee de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen van groep 1 t/m 8 systematisch in kaart gebracht kan worden en dat goed bij de stappen in de cyclus HGW gebruikt kan worden. ZIEN! maakt een gedragsanalyse op individueel niveau en op groepsniveau. De school wil twee keer per jaar een pedagogisch groepsoverzicht en groepsplan maken en hierbij gebruik maken van de resultaten van ZIEN! en daarbij de methode Leefstijl inzetten. Kleine, op korte termijn haalbare doelen hebben de grootste kans van slagen en ondersteunen het competentiegevoel van de leerling. Bovendien geeft het leerkrachten houvast bij het geven van feedback. Ria van Aarle (intern begeleider en adjunct directeur): Om pedagogische groepsoverzichten en groepsplannen op te stellen is veel kennis nodig van ZIEN!. Dit vergt aardig wat tijd en nascholing. 2.2 Groepsbesprekingen Elke cyclus HGW wordt afgesloten met een groepsbespreking, waarbij een lid van het zorgteam of een coördinator en de leerkracht aanwezig zijn. Tegelijkertijd wordt een nieuwe cyclus gestart. De groepsbesprekingen zijn in de jaarplanner opgenomen. In deze besprekingen staat de reflectie van de leerkracht op het eigen handelen in relatie tot het groepsplan centraal. Doel van de bespreking is dat de leerkracht in staat is het groepsplan uit te voeren en hier gemotiveerd voor is. De groepsbespreking vraagt een grondige voorbereiding. 2.3 Leerlingenbesprekingen Twee maal per jaar (enkele weken na aanvang van het schooljaar en halverwege het jaar) hebben de orthopedagoog en de intern begeleider een bespreking over de groep en daarbij dus ook over de leerlingen in de groep. Een leerlingenbespreking kan ook tussentijds op verzoek van de intern begeleider of leerkracht plaatsvinden. De leerlingenbesprekingen bestaan (na een goede voorbereiding) uit zes stappen: 1. Overzicht: wat gaat goed en wat moeilijk? 2. Inzicht: hoe zou het kunnen komen dat de situatie nu zo is? 3. Weten we al genoeg om de vragen te beantwoorden? 4. Uitzicht: wat betekent de analyse voor de aanpak? 5. Wat zijn de ondersteuningsbehoeften van de leerkracht? 6. Afspraken en planning: wie doet wat, waarom, hoe en wanneer? Ook het ontwikkelingsperspectief van de leerlingen is een belangrijk aandachtspunt van de leerlingenbespreking. De intern begeleider vertelt: Wij kijken samen kritisch naar wat er gedaan wordt en of daarbij de juiste keuzes zijn gemaakt voor de leerling en de leerkracht. Tevens worden er dan acties ondernomen, voor het inzetten van extra ondersteuning voor leerlingen. De leerlingenbesprekingen lopen erg goed en zijn handelingsgericht. 2.4 Het ontwikkelingsperspectief van leerlingen Het werken vanuit een ontwikkelingsperspectief op de Michaëlschool is nog in ontwikkeling. De school geeft aan dat het geformuleerde ontwikkelingsperspectief (OPP) leidend is voor het stellen van doelen en voor het leerstofaanbod. Het OPP wordt bepaald door de intern begeleider in samenspraak met de orthopedagoog. Bij de start op school wordt een voorlopig OPP vastgesteld, dat op het startformulier vermeld wordt. Er worden een algemeen OPP (uitstroombestemming) en een leerrendementsverwachting per vakgebied (technisch lezen, begrijpend lezen, spelling en rekenen) bepaald. Het definitieve OPP wordt vastgesteld voor leerlingen vanaf een didactische leeftijd van 25 maanden. Het OPP wordt verwerkt op het overdrachtsformulier naar de nieuwe leerkracht en in het groepsoverzicht en is hiermee leidend voor het groepsplan. In januari en in juni controleren de leerkracht, intern begeleider en orthopedagoog of de leerlingen zich conform het OPP ontwikkelen. Het OPP wordt alleen bijgesteld indien sprake is van een beredeneerde afwijking. Het OPP wordt vanaf groep 6 met alle ouders besproken. Bij het vaststellen van het OPP gaat de school uit van het IQ van de leerling, van factoren die de ontwikkeling en het leren van de leerling stimuleren en belemmeren en van de didactische leeftijdsequivalent (DLE) voor het technisch lezen, begrijpend lezen, spelling en rekenen in relatie tot de didactische leeftijd (DL) van de leerling. 2 De Michaëlschool De Michaëlschool 3
Het OPP wordt gevolgd door middel van toetsen, met behulp van ParnasSys wordt het OPP goed en overzichtelijk in kaart gebracht. De intern begeleider vertelt: Je kijkt hoe ver een leerling kan komen volgens het ontwikkelingsperspectief. Je stelt op basis daarvan de doelen vast en daar werk je met de leerkracht naartoe. Je stelt hoge doelen en je hebt hoge verwachtingen van de leerlingen. Als blijkt dat de doelen niet zijn behaald, wordt er gekeken waarom de doelen niet behaald zijn. Als de doelen wel zijn behaald, dan wordt de lat weer wat hoger gelegd. 2.5 Instructie en klassenmanagement Op de Michaëlschool wordt in de groep op maximaal drie niveaus gewerkt. De leerlingen worden op diverse manieren geclusterd, zoals op vergelijkbare doelen, vergelijkbare leerstijlen en vergelijkbare interesses en talenten. Leerlingen kunnen in meerder subgroepen zitten, afhankelijk van wat zij nodig hebben. De ambitie van de leerkrachten voor de komende 4 jaren is het aanbieden van gedifferentieerde instructie op drie niveaus. Dit doet een groot beroep op het klassenmanagement en de instructievaardigheden. Voor het versterken van het klassenmanagement en de instructie van de leerkrachten wordt momenteel op de Michaëlschool het directe instructiemodel geïmplementeerd voor lezen, taal en rekenen. Het is een rode draad voor alle leerkrachten in school. In de onderbouw wordt gewerkt met het circuitmodel. Binnen het circuitmodel krijgen alle subgroepjes instructie via het directe instructiemodel. Ook wordt gebruik gemaakt van elementen uit Connect en uit RALFI lezen. Een leerkracht uit de onderbouw vertelt: Het is belangrijk dat je de verschillende niveaus van leerlingen goed in kaart brengt. Vervolgens moet je in het groepsplan de organisatie hierop aanpassen. Belangrijk hierbij is dat leerlingen zelfstandig leren werken. Daarnaast vinden klassenbezoeken plaats door de intern begeleider, (bouw)coördinator, orthopedagoog of schoolleider. Een goede afstemming tussen deze professionals is nodig. Deze bezoeken zijn essentieel om de instructie en het klassenmanagement te versterken. Een klassenbezoek wordt altijd goed voorbereid: wat is voor de leerkracht het doel van het bezoek, welke vragen heeft hij/zij en hoe vindt de nabespreking plaats. Voor leerlingen op de Michaëlschool is zelfstandig werken lastig. Hier wordt dan ook extra aandacht aan besteed. Met het GIP-model oefenen leerlingen met het zelfstandig werken door middel van kleurenblokjes. De leerling en/of de leerkracht geeft met de kleuren aan of een leerling zelfstandig moet/ wil werken. Er is in school een doorlopende leerlijn voor zelfstandig werken aanwezig waarmee de opbouw zichtbaar wordt. De time timer biedt houvast ten aanzien van de nog beschikbare tijd. Voorbeeld leerlijn zelfstandig werken Kleurenblokjes: Groep 2/3 Groep 4 Groep 5a Groep 5b Groep 6 Kleurenblokjes: Vanaf januari werken met een stoplicht in plaats van blokjes. De leerlingen leren dat je elkaar (en de leerkracht) niet mag storen als het stoplicht op rood staat. Kleurenblokjes: werken met een stoplicht in plaats van blokjes. Vanaf januari worden de blokjes geïntroduceerd. Kleurenblokjes: werken met de blokjes, met name het vraagteken en rood. Kleurenblokjes: werken met de blokjes, met name het vraagteken en rood. Introductie groen. Kleurenblokjes: werken met de blokjes, het vraagteken en de kleuren. Karel (leerkracht) vertelt: De leerlingen werken nu langere tijd zelfstandig en leerkrachten hebben minder woorden nodig om leerlingen aan het werk te krijgen en te houden. Het geeft de leerkracht meer tijd om op verschillende niveaus te werken. Het GIP-model is een goede basis en wordt gebruikt voor bijvoorbeeld de kieskast en het circuitmodel. 2.6 Visie Bij het afstemmen van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de leerlingen wordt op de Michaëlschool gewerkt vanuit het hart, het hoofd en de handen van de leerlingen. Voor leerlingen die extra hulp nodig hebben, wordt nauw samengewerkt met de oefentherapeut, de logopedist en speltherapeut. Ook heeft de Michaëlschool vakleerkrachten (voor dramalessen), gymnastiek en (weerbaarheidstraining) sociale vaardigheidstraining. De directeur van school geeft een toelichting op het werken vanuit Hart, Hoofd en Handen : Wij proberen op de Michaëlschool tegelijk te werken aan deze drie onderdelen. Niet alleen het Hoofd is belangrijk voor de basisvaardigheden lezen, taal en rekenen. De leerlingen van de Michaëlschool zijn geen boekenwurmen en daarom zijn ook de Handen ( kinderen leren door doen en ervaren ) essentieel voor onze leerlingen. Door deze twee gebieden te combineren krijg je gemotiveerde en betrokken leerlingen. De leerlingen zitten goed in hun vel en gaan graag naar school (Hart). Het werken vanuit Hoofd, Handen, Hart zie je terug in enkele voorbeelden van een rijke leeromgeving in school: - De kieskast met leer-, spel- en ontdekkingsmaterialen - De computers van de digitale wereld - Een ochtend meewerken met de conciërge in de schooltuin - De lessen in creatieve vakken en dramalessen - Judolessen. Elke groep krijgt weerbaarheidstraining (8 lessen per groep) (zie foto: judolessen). - Het schoolplein met zijn speelmogelijkheden. Op het schoolplein worden spelenderwijs de vijf basiscompetenties van het kinderbrein ontwikkeld. De buitenruimte ondersteunt de creatieve, emotionele, fysieke, sociale en cognitieve ontwikkeling. In 2010 heeft de Michaëlschool de 1e speelbrein Award gewonnen (zie foto: speelplein). 3. De implementatie van 1-zorgroute Eva: Eigenlijk vielen in 2006 automatisch alle puzzelstukjes op zijn plaats. Ons samenwerkingsverband (het NIS) begon met het traject Afstemming van NTO-Effekt. Dat traject duurde 2 jaar, in dat 2e jaar (2007) is 1-zorgroute ingevoerd. Het team is begonnen met een inspirerende bijeenkomst georganiseerd door Frosien Wielink. Iedereen (inclusief de voltallige directie) participeerde in de stuurgroep. Met de implementatie van het groepsplan lezen waren er snel successen te vieren. 1-zorgroute gaf het team richting, ruimte en resultaat. De collega s hebben zoveel mogelijk tijdens lestijd ruimte gekregen voor het bespreken van de groepsoverzichten en groepsplannen uit 1-zorgroute. Eerst werd dit door een aantal collega s gezien als een onnodige papieren tijger. Na verloop van tijd is 1-zorgroute echter op alle niveaus het hart vormt van onze organisatie gaan vormen. De Michaëlschool heeft 1-zorgroute eerst voor het vakgebied lezen ingevoerd en daarna voor rekenen. In 2011-2012 is met betrekking tot gedrag (pedagogisch domein) gestart met het maken van groepsoverzichten en het opstellen en uitvoeren van groepsplannen. De invoering van 1-zorgroute op de Michaëlschool bleek erg arbeidsintensief te zijn. De directie heeft dan ook de volgende maatregelen genomen: het koppelen van studiedagen aan 1-zorgroute, het vrijroosteren van coördinatoren een dag per week om leerkrachten gericht te ondersteunen, coachingstrajecten voor leerkrachten, werkbijeenkomsten waarin leerkrachten (samen) een groepsoverzicht en groepsplan kunnen opstellen en het op de agenda zetten van HGW iedere teamvergadering. De Michaëlschool werkt met ambitiekaarten. Het doel van deze kaarten is de kwaliteit van het onderwijs en de zorg te verbeteren en de leerkrachten hier actief bij te betrekken. De school heeft ambitiekaarten opgesteld voor handelingsgericht werken, 1-zorgroute, doorgaande leerlijnen, ontwikkelingsperspectief, toetsen, directie instructie, ambitiekaarten op het gebied van elementaire vaardigheden et cetera (zie: bijlage III: Ambitiekaart Lezen). Op deze kaarten staat de ambitie en het resultaat dat de school wil bereiken en de activiteiten die plaatsvinden om deze ambitie te bereiken. In een tijdpad staan per schooljaar de concrete doelen aangegeven die de school wil realiseren. Elk jaar wordt geëvalueerd hoe ver de school gekomen is en wordt de ambitiekaart bijgesteld. Wanneer de doelen bereikt zijn, wordt de lat het volgend jaar weer wat hoger gelegd. Eva (directeur van school) vertelt: Een hoger leerrendement betekent niet automatisch dat we tevreden zijn. Als team waren we van mening dat het niveau van lezen op de Michaëlschool voldoende was. Door doelgericht te werken in 1-zorgroute zagen we dat het niveau nog hoger kon en door de instructie en het klassenmanagement te verbeteren bleek het mogelijk het niveau van lezen nog meer te verhogen. We willen ons blijven verbeteren. Zo is de school op dit ogenblik bezig met het verhogen van de leertijd: De aanvangsgroep gaat nu ook op woensdagmorgen naar school, de rekentijd is de afgelopen jaren verhoogd van 4 naar 5 keer per week en de taallessen uit de methode Taaltrapeze worden 7 tot 9 keer per week gegeven. 4 De Michaëlschool De Michaëlschool 5
De (taal) leescoördinator en de rekencoördinator ondersteunen de leerkrachten, zij evalueren en bespreken de groepsoverzichten en de groepsplannen met de leerkrachten. Ieder groepsplan wordt door hen begeleid. Ook wordt collegiale consultatie gestimuleerd. Soms is individuele coaching door externe deskundigen nodig, waarbij leerkrachten hun eigen leertraject volgen. Doorgaande leerlijnen zijn de rode draad in de school en bieden leerkrachten veel houvast bij het doelgericht plannen van het aanbod en het maken van keuzes in de leerstof. In 2012 wil de school op het gebied van technisch en begrijpend lezen, taal/spelling en rekenen de leerlijnen (met cruciale leermomenten) afgerond hebben. In 2015 wil de school dat er ook voor de zaakvakken en creatieve vakken doorgaande leerlijnen geformuleerd zijn. Hoewel de school veel oog heeft voor de behaalde leerresultaten, is volgens Eva het opbrengstgericht werken nog een verbeterpunt. De school heeft behoefte aan handvatten om de resultaten en opbrengsten systematisch te analyseren en te evalueren. Opbrengstgericht werken, zowel op leerling-, groeps- als schoolniveau, is de verantwoordelijkheid van het hele team. Aanbevelingen bij de implementatie van 1-zorgroute Blijf de afspraken met elkaar nakomen en blijf elkaar hier ook vragen over stellen: zijn mijn en jouw doelen behaald? kun je alles op tijd aanleveren? Geloof als directie in 1-zorgroute. Als je er niet in gelooft, heeft het geen nut om eraan te beginnen Blijf de leerrendementen evalueren. Hier werkt de school nog volop aan. Vier je successen. Zijn de leerrendementen gestegen, vier dit dan met je hele team. Het team neemt bijvoorbeeld gebak mee om successen te vieren. Houd oog voor de menselijke maat en houd rekening met onderlinge verschillen tussen leerkrachten. Sommige leerkrachten hebben bijvoorbeeld veel moeite met het benoemen van onderwijsbehoeften, coach deze leerkrachten. Ook blijkt dat veel leerkrachten moeite hebben met het vastleggen van een bepaald doel voor een half jaar. Ze vinden het lastig om te zeggen of te bepalen wat ze bereikt willen hebben met een groep of met een leerling. Het stellen van hoge doelen en hier verantwoording voor nemen blijkt voor sommige leerkrachten spannend te zijn. Leerkrachten hebben hier meer tijd voor nodig. Kijk goed naar de sterke en minder sterke eigenschappen van leerkrachten tijdens het indelen van de leerlingen op niveau. Let ook op chemie tussen leerling en leerkracht. Welke leerkracht past het beste bij een bepaalde leerling? Je voorkomt al problemen voor leerling en leerkracht door hiermee rekening te houden. Bewaak bij invoering van 1-zorgroute goed het proces en de kwaliteit. Iedereen in het team houdt elkaar scherp. De coördinatoren spelen een belangrijke rol hierin. Monitor altijd de doelen: zijn de doelen nog steeds haalbaar en realistisch? Pas de doelen op tijd aan. Een groot risico is dat er geen tijd en aandacht is voor mensen die het niet kunnen bijbenen of die plotseling uitvallen.dit kan leiden tot gaten in het systeem. Bekijk het proces schoolbreed en grijp op tijd in. Voor het voeren van gesprekken met kinderen maken de leerkrachten gebruik van de kennis die ze opgedaan hebben met de cursus DGM (Denkstimulerende Gespreksmethodiek, 2010) zodat zij goede vragen kunnen stellen en in staat zijn samen met de kinderen heldere doelen te bepalen. Zorg ervoor dat 1-zorgroute niet alleen een plan op papier is. Je moet het blijven doen, je moet niet gaan opschrijven omdat je moet opschrijven. Het groepsplan moet een werk document zijn en niet een map die een half jaar in de kast ligt. Succesfactoren bij de implementatie van 1-zorgroute Een team met gemotiveerde collega s. Een gedreven directie die motiveert, stimuleert en de kwaliteit bewaakt. Het planmatig en stapsgewijs invoeren van 1-zorgroute Het is erg belangrijk om voor taal en rekenen een coördinator te hebben met veel kennis op dat vakgebied. Door hen kan veel ondersteuning aan de leerkracht geboden worden bij het opstellen, uitvoeren en evalueren van het groepsplan. Ouders hebben een belangrijke rol op de school. Het team vindt de inbreng van de ouders erg waardevol. De ouders en het team moeten elkaar als partner zien. Iedereen wil het beste uit de leerlingen halen. In het team is sprake van een grote samenhorigheid en gedrevenheid. Je bent geen leerkracht op een eilandje, je werkt nauw samen met iedereen. Continue evalueren en reflecteren op jezelf, je collega s en op de leerlingen gebeurt dagelijks. Het systematisch uitvoeren van klassenbezoeken. 4. Ervaringen en resultaten Ervaringen van de schoolleiding Door het werken met 1-zorgroute zijn de leerkrachten veel planmatiger gaan werken en sluiten zij beter aan op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. De hoge doelen die hierbij worden gesteld en de aandacht voor het handelingsgericht werken hebben geleid tot een gedragsverandering bij leerkrachten, zorgteamleden en de directie. Zo vertelt Eva: Wij hebben samen de behoefte om ons onderwijs steeds te willen verbeteren en te optimaliseren. Leerlingen en ouders zijn partners van de Michaëlschool en op het gebied van gedrag kunnen wij veel aan. Ervaringen van de leerkracht Natasha en Monique (rekencoördinator & taalcoördinator en tevens groepsleerkrachten) geven aan dat 1-zorgroute een positieve bijdrage heeft geleverd aan de Michaëlschool. Wanneer ouders op school alles kunnen inkijken, krijg je altijd enthousiaste reacties. Vooral het feit dat er doelen van leerkrachten, maar ook van de kinderen zelf instaan. Dit vinden ouders een sterk punt, wat ze zelf ook wel hadden gewild toen ze zelf op school zaten. Ervaringen van de leerlingen Ook de leerlingen op de Michaëlschool zijn enthousiast. Een leerling (groep 8) vertelt dat zij het regelmatig praten met de leerkracht prettig vindt. Je loopt niet een jaar met een probleem, legt zij uit. Een andere leerling (groep 7) geeft aan dat de gesprekken met de leerkracht iets positiefs opleveren. Het is alsof de juf je coach is, geeft hij aan. Hij vertelt hierbij dat de leerkracht niet alleen aanmoedigt maar ook vaak genoeg aangeeft dat het ook iets beter kan. Dat vindt hij prettig. Resultaten De resultaten zijn sinds de invoering van 1-zorgroute sterk gegroeid op de Michaëlschool. Meer leerlingen stromen door naar LWOO en leerlingen met een cluster 3 indicatie kunnen langer begeleid worden of stromen door naar praktijkonderwijs (zie bijlage IV: doorstroom leerlingen Michaëlschool). De afgelopen jaren ziet de school een steeds grotere groep leerlingen met een hoger AVI niveau uitstromen. Deze groep (met een hoger AVI uitstroom niveau) zal de komende jaren blijven stijgen omdat de school door HGW in het groepsplan lezen steeds hogere doelen stelt op leesgebied. Ook volgt de school risicolezers nauwlettend. Doordat het voor de kinderen ook inzichtelijker is geworden waar ze aan werken (leerkrachtdoel en eigen doel) zijn ze gerichter en gemotiveerder aan het werk. Een haalbaar doel werkt voor kinderen motiverend en leidt tot een betere werkhouding. Ook het meepraten van een kind over zijn of haar doelen, het trots zijn op zijn of haar resultaten en het voelen dat er voldaan wordt aan zijn of haar basisbehoeften (relatie, competentie en autonomie) heeft tot slot een positief effect op de sociaalemotionele ontwikkeling. Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Groepsoverzicht Groepsplan Ambitiekaart Lezen Doorstroom leerlingen Michaëlschool 6 De Michaëlschool De Michaëlschool 7
SBO Michaelschool Groepsoverzicht lezen, Groep 6A Rachid, januari 2011 SBO Michaëlschool Evaluatie Namen Lft DL S Oe Evaluatie Waarom doel wel/niet behaald? Onderwijsbehoeften Jan. doel behaald? Observaties/ gesprekken met kinderen Ontwikkelingsperspectief algemeen en lezen 2011 M M 9.06 35 9 Ja M7 Je vindt het leuk om te lezen. Het leukst vind je het om voor jezelf op de bank of met een klasgenoot te lezen. Je vindt dat het heel goed gaat. Wat je nog wel een beetje moeilijk vindt is om alles te begrijpen met Nieuwsbegrip. Dat wil je ook graag nog oefenen. Aan het einde van dit schooljaar wil je alle AVI s gehaald hebben. Dle= 22 Niveau hoger. S: leest graag en netjes. Pikt de instructies snel op. B: leest te gehaast,hierdoor snapt hij niet goed wat hij leest. Moet meer concentratie opbrengen tijdens het lezen. Begrip blijft zwak. S 9.09 35 X 5 Ja E4 Je vindt het leuk dat je door het oefenen steeds beter wordt in lezen. Je kan zo steeds sneller, en steeds meer dingen lezen. Begrijpend lezen is soms nog een beetje moeilijk, vooral als er moeilijke woorden is staan. De vragen zijn dan het lastigst. Je wil heel graag oefenen met woorden met een C er in. Want wanneer spreek je die nou als een S, en wanneer als een K uit? Je leerdoel is realistisch: Aan het eind van het jaar wil je graag in AVI 7 oefenen. Dle= 12 S: doet goed mee tijdens de instructies. Is gemotiveerd om een volgend niveau te halen. Heeft een ontzettend goede werkhouding. Begrip heel sterk. B: Maakt veel onnodige/ slordige fouten. Is gespannen tijdens het afnemen van de leestoets. P-L Heeft instructie nodig die verkort is. Heeft groepsgenoten nodig die hem niet uitdagen. L-P Aandacht besteden naar het juist lezen van een tekst. Begrijpend lezen is goed. Heeft extra leestijd nodig. Is er mogelijk sprake van dyslexie? Extra onderzoek. 8 De Michaëlschool De Michaëlschool 9
Namen Lft DL S Oe Evaluatie Waarom doel wel/niet behaald? Onderwijsbehoeften Jan. doel behaald? Observaties/ gesprekken met kinderen Ontwikkelingsperspectief algemeen en lezen 2011 M B 10.09 35 7 Ja E5 C 9.11 35 X 5 Ja M4 O 9.08 35 6 Ja E4 Gesprekje Je vindt lezen heel erg leuk. Vooral om verhalen te lezen of nieuwe dingen te leren uit een boek. Je houdt er van als een verhaal leuk en spannend is. Je vond het erg leuk toen we met nieuwsbegrip over Moerdijk lazen, omdat je toen veel leerde over gevaarlijke stoffen die je kan krijgen bij brand. Zelfs het maken van toetsen vind je leuk! Thuis lees je graag voor aan je zusje, net als voor de klas trouwens. Van moeilijke woorden raak je tong soms een beetje door de war. Je wil graag nog oefenen met moeilijke woorden uitspreken en de woorden en zinnen mooi zeggen. Je wil aan het eind van het jaar in AVI 9 oefenen. Dle=17 S: wil heel graag vooruit gaan. Is een harde werker, is gemotiveerd om vooruit te gaan. Heeft de cito-toetsen goed gemaakt, was erg gemotiveerd om goed te scoren. B: monotone lezer. Je vindt het leuk om te lezen. Begrijpend lezen, niveau lezen, eigenlijk alles wel een beetje. Soms vind je het nog wel moeilijk om alle moeilijke woorden te begrijpen. Maar je wil ook graag met lezen oefenen, zodat je aan het eind van het jaar in AVI 8 zit of zelfs nog hoger! Dle= 12 S: Zit op dit moment aardig in de lift. Daardoor is hij ook enthousiaster geworden. Hij heeft een goede werkhouding. B: Als het tegenzit, kan hij al snel het bijltje erbij neergooien. Maakt veel slordige fouten, maar verbeterd zichzelf regelmatig. Je zegt dat je het leuk vindt om nieuwe woorden te leren met lezen. Je wil graag nieuwe dingen leren zodat je naar een hogere AVI kan. Thuis lees je ook graag, uit boeken van de bibliotheek bijvoorbeeld. Je vindt de betekenis van sommige woorden soms nog wel een beetje moeilijk. En soms weet je niet goed hoe je de letter C uit moet spreken. Je wil graag oefenen in een hogere AVI. Je oefent thuis ook door je broertje voor te lezen. Je leerdoel is realistisch: aan het einde van het jaar wil je graag in AVI 8 lezen. Dle= 12 S: wil heel graag goed leren lezen. Doet tijdens instructie goed mee. Meet zich graag met anderen. hij is heel beloning en compliment gevoelig. B: kan niet goed samenwerken met kinderen waarvanhij vindt dat ze niet snel genoeg lezen. Begrip is erg zwak. P-P Kijkdoosboeken aanbieden; hij is geïnteresseerd in wereldoriëntatie en het vergroot zijn woordenschat. Veel aandacht blijven besteden aan begrijpend lezen. P-P Heeft extra leestijd nodig. P-P Duidelijke afspraken maken als het gaat om lezen, waarbij hij moet samenwerken met iemand die minder snel leest. Heeft extra leestijd nodig. 10 De Michaëlschool De Michaëlschool 11
Namen Namen Lft Lft DL DL S S Oe Oe Evaluatie Evaluatie Waarom Waarom doel wel/niet doel wel/niet behaald? behaald? Onderwijsbehoeften Jan. Jan. doel behaald? doel behaald? Observaties/ Observaties/ gesprekken gesprekken met kinderen met kinderen Ontwikkelingsperspectief algemeen en en lezen lezen 2011 2011 M M N 10.01 35 X 6 E4 Ja De verhalen die we in de klas lezen met niveau lezen vind je erg leuk. Thuis lees je uit boeken van Spongebob of Boris. Voetbalboeken vindt je leuk om uit te zoeken als we naar de bibliotheek gaan. Dingen die je nog een beetje moeilijk vindt zijn snel lezen en het uitspreken van moeilijke woorden. Vooral met sneller lezen wil je nog oefenen, dan kan je hopelijk naar een hogere AVI. Aan het einde van het jaar wil je graag in AVI 9 of hoger lezen. Dle= 12 S: doet altijd goed mee tijdens de instructies, kan goed zelfstandig werken en ook goed samenwerken. Kortom: ideaal. Nicky heeft een grote sprong gemaakt met lezen. Kwam in avi 2 en leest nu al avi 4. Dat motiveert hem nog meer. Grote sprong gemaakt, erg gemotiveerd. Begrip ook erg goed. Scoort goed op cito-toets B: trage lezer, maar leest wel heel nauwkeurig. P-P Positieve aandacht stimuleert. Veel aandacht blijven besteden aan begrijpend lezen. Heeft extra leestijd nodig E 10.02 35 8 M6 Gedeeltelijk Je vind lezen leuk zeg je, je kan dan nieuwe dingen te weten komen. In de bibliotheek zoek je graag een autoboek uit. Soms vindt je het nog lastig om moeilijke woorden goed uit te spreken. Je wil graag nog oefenen met niveaulezen. Aan het eind van het jaar wil je graag in AVI 9 lezen. Dle= 17 S: is heel enthousiast en heeft goede vorderingen gemaakt. Is erg gemotiveerd, heeft een grote sprong gemaakt. B: begrip blijft erg zwak. Spreekt sommige woorden heel raar uit. Leest heel zachtjes. Scoort laag op cito. P-P Feedback geven die consequent en direct op het gewenste gedrag volgt. Y 9.09 35 7 E5 Ja Je vindt het leuk om beter te leren lezen. Dat is belangrijk voor later, als je een huis wil kopen enzo. Soms is goed lezen van de lidwoordjes de, het en een nog lastig, want die haal je vaak door elkaar. Die ga je dan zelf een beetje verzinnen als je snel probeert te lezen. Je wil graag oefenen om daar minder foutjes mee te maken. Dan wil je dit jaar naar AVI 9. Je hoopt dat je net als afgelopen keer weer een AVI kan overslaan. Dle= 15 S: doet goed mee tijdens de instructie en leescircuit. Na vorige keer heeft hij een mooie sprong gemaakt. Is goed vooruit gegaan B: is een slordige lezer. Maakt veel fouten en heeft extra tijd nodig. L-L Heeft extra leestijd nodig. 12 De Michaëlschool De Michaëlschool 13
Namen Lft DL S Oe Evaluatie Waarom doel wel/niet behaald? Onderwijsbehoeften Jan. doel behaald? Observaties/ gesprekken met kinderen Ontwikkelingsperspectief algemeen en lezen 2011 M Ni 10 35 8 Gedeelte= M6 lijk Gesprekje; Je vindt het leuk aan lezen als je naar een hogere AVI gaat. Je vindt het ook leuk om zelf te lezen. Concentreren is soms nog wel een beetje moeilijk, als anderen aan het praten zijn. Je wil nog veel dingen uit het leerboek leren. En je wil straks helemaal AVI uit zijn. Dle= 22 S: Nisrine kan heel hard werken, maar laat dit te onregelmatig zien. B: is teveel bezig met andere kinderen, in plaats van gericht lezen. Werken aan leestempo. Vindt het moeilijk om bij een andere juf/ meester zich goed te gedragen. L-P Feedback geven die consequent en direct op het gewenste gedrag volgt. Heeft groepsgenoten nodig die haar niet uitdagen. Werken aan leestempo. J 10.04 35 Uit Ja E7 M 9.08 35 7 Ja M5 Lezen vind je leuk, vooral omdat je er goed in bent. Je leest graag over auto s. Tijdens een toets vindt je het wel lastig om je aandacht bij lange stukken te houden. Een van je grootste dromen is leren om helemaal goed Engels te kunnen lezen en schrijven. Daar wil je ook graag mee oefenen. Als er een AVI 11 bestond, zou je die graag willen halen. Dle= 37 S: heeft een goede werkhouding. Kan het niveau goed aan. DMT van 88. Is met 16 woorden vooruit gegaan. Lezen in avi plus B: Zijn gedrag zit hem soms in de weg. Trekt zich teveel aan van wat anderen zeggen. Lezen vind je leuk. Je houdt er van om nieuwe dingen te leren. Eigenlijk vind je alles wel interessant! Op school vind je het leuk om een boek van Garfield te lezen, en ook het boek Graven maar! over graafmachines vind je erg leuk. Snel mee lezen met anderen vind je soms nog een beetje moeilijk. Dan raak je wel eens kwijt waar ze ook al weer zijn. Je wil graag in AVI 8 boeken oefenen. Aan het eind van dit jaar wil je graag AVI uit zijn. Dle= 17 S;Marco toont zich zeer gemotiveerd en is van zeer goede wil. Zijn werkhouding is voldoende taakgericht en hij toont zich gemotiveerd. B: Heeft minder goed gescoord bij cito- begrijpend lezen. Heeft een dle van 11. P-L Heeft groepsgenoten nodig die hem niet uitdagen. Heeft opdrachten nodig die net boven zijn niveau liggen. Heeft redelijk gescoord met cito begrijpend lezen. Belangrijk is dat hij de teksten helemaal leest. L-L Veel aandacht besteden aan begrijpend lezen, oefenen in tempo. Is gevoelig voor complimenten, daar werkt hij graag voor. 14 De Michaëlschool De Michaëlschool 15
Namen Lft DL S Oe Evaluatie Waarom doel wel/niet behaald? Onderwijsbehoeften Jan. doel behaald? Observaties/ gesprekken met kinderen Ontwikkelingsperspectief algemeen en lezen 2011 M J 9.10 35 7 E5 Ja Jamie wil graag goed leren lezen, dat vindt hij leuk. Boekjes vindt hij grappig om te lezen, vooral van Donald Duck of de Simpsons. Thuis leest hij vooral voor het slapen gaan of s middags na school. Snel lezen vindt hij nog een beetje moeilijk. Hij wil veel oefenen met lezen zodat hij dit jaar misschien AVI uit kan halen. Dle= 15 S: Jamie heeft een enorme sprong gemaakt. Hij leest ontzettend goed, is prima vooruit gegaan. De belemmerende factoren zijn veel minder geworden. Hij kan zich veel beter concentreren tijdens het lezen, vertoont minder clowneske gedrag. cito begrijpend lezen goed gemaakt, heeft een dle van 22, M4 B: Laat zich snel afleiden. Zijn clowneske gedrag stoort hem en andere kinderen. heeft veel aansturing nodig in zijn gedrag. P-P Is gevoelig voor complimenten, daar werkt hij graag voor. Mi 10.01 35 7 Ja E5 D 10.01 35 9 Ja M6 Je vindt het leuk om Garfieldboeken te lezen omdat je dat grappig vindt. Kijkboeken met dieren er in vind je ook leuk. Met de toetsen vond je het lastig dat de stukken tekst zo lang waren. Lange woorden vind je ook nog wel moeilijk. Maar dat wil je ook nog graag oefenen. Dit jaar wil je minimaal naar AVI-9, maar het liefst AVI uit. Dle= 17 S: is mooi vooruit gegaan. Lijkt goed te weten waar een tekst over gaat. Heeft een grotere algemene kennis dan zijn groepsgenoten. Is erg talig. B; heeft niet altijd een goede leeshouding, is snel afgeleid. Je leest graag. Dat komt vooral omdat je het goed kan. Thuis lees je vaak uit boeken over Amika. Op tempo lezen vindt je soms nog wel een beetje moeilijk. Je wil graag nog een beetje oefenen met moeilijke woorden, zoals biologie. Aan het einde van dit schooljaar wil je graag AVI uit zijn. Dle= 27 S: zeer gemotiveerd en wil graag thuis oefenen. Ze houdt ook vast waar verhaaltjes over gaan. Ze kan ook echt genieten van leesboeken. Heeft goed gescoord met cito begrijpend lezen, heeft een dle van 21 op M4 toets. B: L-P Is gevoelig voor complimenten, daar werkt hij graag voor. Veel aandacht blijven besteden aan begrijpend lezen. Feedback geven die consequent en direct op het gewenste gedrag volgt. L-L Begrijpend lezen begeleiden. 16 De Michaëlschool De Michaëlschool 17
Namen Lft DL S Oe Evaluatie Waarom doel wel/niet behaald? Onderwijsbehoeften Jan. doel behaald? Observaties/ gesprekken met kinderen Ontwikkelingsperspectief algemeen en lezen 2011 M A 10.02 35 5 E4 Lezen vind je leuk. Niet alle boeken vind je leuk, maar vooral echte meidenboeken. Je leest graag uit boeken van Floortje of Essie. Samen lezen vind je wat minder leuk. Iets wat je moeilijk vindt is het lezen van moeilijke woorden. Als voorbeeld gaf je autobandventieltje. Je wil nog graag verder met het oefenen is AVI 6. Ook wil je nog graag werken aan je tempo, je wil iets sneller kunnen lezen. S; leest nauwkeurig, kan goed vertellen waar het verhaal over gaat. Scoorde niet zo hoog met cito begrijpend lezen. B: snel afgeleid, korte concentratieboog, trage lezer L-P Sinds twee weken op SBO, zit in gewenningsperiode. 18 De Michaëlschool De Michaëlschool 19
SBO Michaelschool GROEPSPLAN Groep: 6 A Leerkracht: Rachid Datum: januari 2011 Periode: januari-juni 2011 Materialen: leerboeken, leesweg boeken, flitskaarten, laptops, materiaal leescircuit, werkbladen begrijpend lezen (leeslijn), klassenbiebboeken en echte biebboeken. Groep/Namen Wat wil ik bereiken? Doel Inhoud (wat) Aanpak/methodiek (hoe) Organisatie Evaluatie Subgroep Avi 5 C / S / A Avi 6 O / N -Hoger leesniveau -Leestempo verbeteren -Leesbegrip verbeteren Leerboeken en wegwijzers. Boekverslagen maken -Niveau lezen in leerboek avi 4 en 5: instructie: leerkracht gaat van subgroep naar subgroep. -veel leeskilometers maken -Veel complimenten geven. -2x per week avi lezen. -iedere dag een kwartier extra lezen, met begeleiding. Na de rekenles. Zie hele groep Avi toetsen Kindgesprek Subgroep Avi 7 B / Mi J / Y / M -Beheersing avi 7 -Leesbegrip verbeteren -Leestempo verbeteren -Yassine: netter lezen, minder gehaast lezen. Leerboeken en wegwijzers. Boekverslagen maken -Niveau lezen in leerboek avi 7: instructie: leerkracht gaat van subgroep naar subgroep. -veel leeskilometers maken -Veel complimenten geven 2x per week avi lezen. Zie hele groep Avi toetsen Kindgesprek Subgroep Avi 8 E / N Subgroep Avi 9 D / M -Leesstrategie voor lange/ moeilijke woorden. - Leestempo verbeteren -Leesbegrip verbeteren -Begrijpend lezen meer aan bod laten komen. - Boekverslagen maken -Leerboeken en wegwijzers. -Niveau lezen in leerboek avi 8 en 9: instructie: leerkracht gaat van subgroep naar subgroep. -veel leeskilometers maken -Veel complimenten geven 2x per week avi lezen. Zie hele groep Avi toetsen Kindgesprek Subgroep Avi UIT J -Langere tijd zelfstandig werken. -Leesbegrip verbeteren. Is prioriteit. -Boekverslagen maken -Leerboeken en wegwijzers. -Niveau lezen in leerboek: instructie: leerkracht gaat van subgroep naar subgroep. -veel leeskilometers maken -Veel complimenten geven 2x per week avi lezen. Zie hele groep Avi toetsen Kindgesprek Hele groep Extra instructie Extra oefenen -Extra aandacht besteden aan leerboeken Leesbeleving Leescircuit Lezen in leerwegboek- en leesboeken Woordbouwboekjes Leesspelletjes Extra schrijfbladen Biebboeken lezen groepsbibliotheek Circuitmodel: 45 minuten. Samenstelling (zie subgroepen). -subgroepen werken zelfstandig aan een activiteit, leerkracht werkt met ieder groepje gedurende 10-15 minuten en dan rouleren. -leesboeken voor het niveaulezen worden hiervoor gebruikt. voorlezen : individueel of duo kiest boekje uit de klassenbibliotheek+ verwerking -Niveau lezen: 2x per week. -in niveaugroepen leerboeken lezen. 4x per week (15min) -Leescircuit: 2x per week Tijdens het eten 20 De Michaëlschool De Michaëlschool 21
ambitiekaart van ambitie naar concrete doelen SBO Michaelschool Resultaatgebied Ambitie X Lezen o taal o rekenen o begrijpend lezen o spelling o woordenschat Het team wil zich ontwikkelen op het gebied van technisch lezen. Door het invoeren van het directe instructiemodel, de inzet van leescircuit en voldoende (zelfstandige) leestijd, verwachten we beter te voldoen aan de streefdoelen. Doelstelling SMART Streefdoelen juni 2011-2014 100% van de kinderen haalt dit niveau. Zijn er aanwijzingen dat dit niet gaat lukken, dan vindt vroegtijdige interventie plaats binnen of buiten de groep door leerkracht en/of ondersteuner, met een hulpplan in Parnassys. Rood=2011 Groen=2014 Groep 3: 22 klank- tekenkoppelingen op lees- en schrijfniveau (17 medeklinkers, 5 korte klanken), auditieve synthese mkm 34 klank- tekenkoppelingen op beheersingsniveau. Groep 4 start/m3- E3 Groep 5 E3/M4- E4 Groep 6 E4/M5- E5/M6 Groep 7 M6/E6 - M7/E7 Groep 8 E7/plus- plus Kernresultaat Indicator- streefcijfer- meetinstrument In de onderbouw wordt veelal gewerkt met het circuitmodel, in de bovenbouw wordt gewerkt met directe instructie door middel van het convergerende instructiemodel. Er wordt gelet op effectieve leertijd. Toetsing: Systematisch de ontwikkeling volgen; Benutten van diagnostische informatie; Gegevens leren interpreteren; Instructie daarop aanpassen; Vooruitgang systematisch evalueren; Gerichte feedback geven. 22 De Michaëlschool De Michaëlschool 23
AMBITIEkAART van ambitie naar concrete doelen Activiteiten Het borgen van handelingsgericht werken door middel van de 1-zorgroute; Het ontwikkelen van herkenbare modellen voor leerlingen en leerkrachten; Met ingang van het schooljaar 2011-2012 gaan alle leerkrachten werken volgens de vernieuwde handleiding Leesweg; Invoeren AVI-CITO per januari 2011. Proceseigenaar (eindverantwoordelijke) IB-er, coördinator 1-zorgroute lezen/ leesspecialist en bouwcoördinatoren. financiering Reguliere middelen. tijd 2011-2014 Uitvoering door derden n.v.t. Strategisch doel: Streefdoelen juni 2011-2014 100% van de kinderen haalt dit niveau. Zijn er aanwijzingen dat dit niet gaat lukken, dan vindt vroegtijdige interventie plaats binnen of buiten de groep door leerkracht en/of ondersteuner, met een hulpplan in Parnassys. Rood=2011 / Groen=2014 Groep 3: 22 klank- tekenkoppelingen op lees- en schrijfniveau (17 medeklinkers, 5 korte klanken), auditieve synthese mkm 34 klank- tekenkoppelingen op beheersingsniveau: Groep 4 start/m3- E3 Groep 5 E3/M4- E4 Groep 6 E4/M5- E5/M6 Groep 7 M6/E6 - M7/E7 Groep 8 E7/plus- plus 2011-2012 Tactisch doel Met ingang van het schooljaar 2011-2012 gaan alle leerkrachten werken volgens de vernieuwde handleiding Leesweg. Het borgen van handelingsgericht werken door middel van de 1-zorgroute; Het ontwikkelen van herkenbare modellen voor leerlingen en leerkrachten. 2012-2013 Tactisch doel Doelen 2011 worden gehaald door 100% van de kinderen. Zijn er aanwijzingen dat dit niet gaat lukken, dan vindt vroegtijdige interventie plaats binnen of buiten de groep door leerkracht en/of ondersteuner, met een hulpplan in Parnassys. Doelen van 2014 worden gehaald door 100% van de kinderen. Zijn er aanwijzingen dat dit niet gaat lukken, dan vindt vroegtijdige interventie plaats binnen of buiten de groep door leerkracht en/of ondersteuner, met een hulpplan in Parnassys. 2014-2015 Tactisch doel Borgen van bovenstaande. 24 De Michaëlschool De Michaëlschool 25
SBO Michaelschool Doorstroom leerlingen Michaëlschool schooljaar Praktijkonderwijs LWOO Mondriaan LWOO regulier Subtotaal VSO-ZML REC 3 REC 4 Verhuizingen Totaal 2000-2001 24 80% 5 16% 1 4% 30 1 6 37 2001-2002 21 77% 6 23% 27 1 1 5 33 2002-2003 21 72% 7 24,5% 1 3,5% 29 3 1 1 34 2003-2004 28 70% 10 25% 2 5% 40 1 3 44 2004-2005 17 80% 4 20% 21 1 3 25 2005-2006 18 75% 6 25% 24 2 1 27 2006-2007 15 64% 7 28% 2 8% 25 2 1 6 33 2007-2008 18 75% 6 25% 24 1 L 1 LG 1 3 30 2008-2009 21 68% 10 32% 31 4 1 4 40 2009-2010 14 70% 5 25% 1 5% 20 2 LW OO 2 24 2010-2011 22 70% 10 30% 32 2 1 35 26 De Michaëlschool De Michaëlschool 27