22"04"16 Het+enerbrein,risicogedragen ontplooiing JelleJolles CentrumBrein&Leren,VrijeUniversiteitAmsterdam Toelichting Dezehandouthoortbijdelezingdieikop21april2016gafinDeRode HoedinAmsterdam.Hetgingomeenavond,georganiseerdvanuit StadsdeelZuidinsamenwerkingmetJellinekenGGD.Doelvandelezing wasom(vooral)ouderswathandvatentegevenover hoeomtegaanmet de+ener,envooralmetdiensrisicogedrag,alcoholenmiddelengebruik. Vanwegecopyrightkwes+esgeefikhiertekstenzonderhet beeldmateriaaldatikindelezinghebgebruikt. Nadereinforma+etevindenisopdewebsiteswww.jellejolles.nlen www.hersenenenleren.nl.optwiwerplaatsikdagelijksnieuweinforma+e dietemakenheexmetkind,+ener,onderwijs,opvoedingenhetbrein. TwiWer:@jellejolles 1
22"04"16 Het menu voor vanavond Waar gaat het de tiener om? 1. Borrelhap:De3eneren3energedrag( hetprobleem ) 2. Voorgerecht:Watiedereenoverhet3enerbreinmoet weten 3. Hoofdgerecht:De gebruiksaanwijzing vande3ener 4. Toetje:Gesprek,vragen,discussie Ervaringen Nieuwedingen Nieuwebelevingen Nieuwgedrag Nieuwerela3es Oefenen Uitproberen Watisdat? Watbedoeltzij? Hoedoethijdat? Waaromisdatzo? Hoewerktdat? Hoevindtzij/hijmij? Hoepakikdataan? 2 Mijn dochter Laura is super slim en weet al zo veel Ouders en andere volwassenen kijken naar tieners vanuit de kennis en ervaringen die zij al hebben opgedaan maar waarom doet ze dan soms van die ongelooflijk stomme dingen? tieners kijken naar de wereld vanuit de nog zeer beperkte kennis en ervaringen die zij op dat moment hebben verworven! 3 4 1
22"04"16 2. Het gaat om biologie en om prikkels De hersenrijping loopt tot na 25 e jaar! Ontplooiing 5 6 Informatieverwerking: aanpassing veranderende omgeving Waarnemen, inschatten, handelen, acties 7 8 2
22"04"16 Creativiteit, nieuwsgierigheid, ondernemendheid Spiegelen,Rolmodellen,Imita3e,Peergroup 9 10 Individuele verschillen in rijpingssnelheid Hersenen en lichaam zorgen voor interactie met de omgeving 12 3
22"04"16 Omgevingsprikkels zorgen voor aanpassing microstructuur (wegen-net) hersenen Ouders geven Steun, Sturing, Inspiratie Voor Kennis & Ervaringen Leerkracht en ouder zijn als een tuinman. Ze verwijderen ongebruikte hersenconnecties. Actieve verbindingen worden versterkt. 13 14 De hersenen als kluisjes in het brein Vul ze met kennis, ervaring, oefenen De overgrote meerderheid van tieners heeft niet de ervaring of kennis om een goede keuze en planning te maken. Omgeving is daarvoor nodig! U! 16 4
22"04"16 TakeHomevoordeouder Verschafdevoorwaardenvoorpersoonlijkegroei Laatjekindervaringenopdoen. Coach.Speel.Geeffeedback. Ac3efduwenofzachtsturen Inspira3egeven,routeswijzen Gesprek,dialoog,interesse,vragenstellen 17 3. Essentieel: de non-cognitieve functies, executieve functies 18 Hogere functies rijpen door in de tienertijd Tienerhersenen zetten taal niet automatisch om in doen zoals volwassene 19 Impulscontrole Consequen3esoverzien Invoelen,empathie Perspec3efname Kiezenenbeslissen Verantwoordelijkheid Zelfinzichtenzelfregula3e 20 5
22"04"16 De belangrijkste non-cognitieve functies Planning and prioriteren (complexe handelingen) Ga je mee met haaien zwemmen? Zelf-evaluatie ( wat wil ik, waar ben ik, wat is het plan) Zelfregulatie ( wat zou de beste aanpak zijn? Doe ik het goed? ) Perspectief-name ( wat denkt de ander?, wat wil die man?, wat voelt mama? ) en empathie Keuzegedrag: overzien van de directe consequenties ook in de emotionele betekenis Overzien van lange termijn consequences van keuzen en gedrag 21 Source:JelleJolles, Ellisenhetverbreinen 2012 22 Risicovol gedrag bij adolescent wordt bepaald door sociale omgeving. Voorbeeld: risico nemen in verkeers-game. Wat doe je er aan als ouder? Enkele vroeg-rijpe tieners kunnen regie voeren over hun eigen leerproces. Maar velen kunnen het nog lang niet!!! Láát hun on-volwassen zijn! 23 24 6
22"04"16 Drama, rollen spelen, invoelen, lol, plezier, empathie en begrijpen van intenties Nodig:kennis,steun,structuur,inspira3e 25 26 Puzzels, muziek spelen & strategiespel is goed voor het brein Presteren en motivatie verbetert door bewegen en motorische vaardigheden 7
22"04"16 Lezen, ver-beelden, verwonderen, inleven Train mentale organisatie, abstract denken, plannen. Door steun, sturing, inspiratie Mentaalschema,nieuwsgierigheid,inleven, watgebeurtals 30 Laat ervaring opdoen met emoties (angst, moe, vreugde, lol, nieuwigheid) 4. De gebruiksaanwijzing 31 32 8
22"04"16 De tiener als een zwitsers zakmes 8 vaardigheden die IEDERE tiener moet hebben op zijn/haar 18 e jaar 1. Metvreemdenkunnenpraten 2. Zijnwegkunnenvindeninvreemdeomgeving 3. Takenenopdrachtenzonderhulpuitvoeren 4. Bijdragenaanhethuishouden 5. Kunnenomgaanmetproblementussenmensen 6. Kunnenomgaanmetupsendowns 7. Kunnenomgaanmetgeld 8. Instaatzijnomopverantwoordemanieromtegaan metrisico s 33 34 De ouder verandert: Van manager Via coach Tot consulent Geduldmet redeneren Respect!! Niet vangen opwoorden Kri3ekisniet persoonlijk Drama is nieterg 35 36 9
22"04"16 Openvragen Nietvernederen Leerdenken Leeremo3eher" kennen Herkensterktes 37 38 Take Home Jerolverandertinde3ener3jd: Ouderismanager,éncoach,énconsulent De3enerverbreint!Helpdaarbij Laatveelervaren,laatoefenen,geefbrede vorming,leerdénken S3muleerzelfinzichtenpersoonlijkegroei Geefdussteun,sturingeninspira3e Vuldelegekluisjesindehersenen Dankvoordeaandacht twitter: @jellejolles 39 www.jellejolles.nl www.hersenenenleren.nl 40 10