Over&intelligen0e,&brein&en&ontplooiing:& intelligen0e&in&dagelijks&leven &

Transcriptie

1 Overintelligen0e,breinenontplooiing: intelligen0eindagelijksleven JelleJolles CentrumBreinLerenAmsterdam Verantwoording Achtergrond.,Dezehandoutbevatdekernvanmijnpresenta0evoor Dedagvande intelligen0e,georganiseerddoorpearsonacademyop28september2018innieuwegein.de handoutisgemaaktvoorpersoonlijkgebruik.veelvanmijnvisieszijnnaderbesprokeninmijn recenteboek Het'7enerbrein.'' Boek:JelleJolles,Het'7enerbrein.'Over'de'adolescent'tussen'biologie'en'omgeving. AmsterdamUniversityPress2016,2017ISBN (midpriceedi0e 14,99)' ' Website: kind,0ener,onderwijs,opvoeding,ontplooiing,neuropsychologieenhetbrein. 1

2 Wat is Intelligentie ook weer? Individuenverschillenvanelkaarinhetvermogenomcomplexeideeëntebegrijpen, omzicheffecaefaantepassenaaneenveranderendeomgeving,omvanervaringte leren,omtekunnenanalyseren,redenerenenargumenteren,enomproblemenopte lossendoordenken. Hoewelergroteindividueleverschillenbestaan,zijndezenooitconsistent:het intellectueelfuncaonerenvaneenpersoonzalvariërenvancontexttotcontext, anderszijninverschillendedomeinenenookvariërenopgrondvandecriteriadie wordentoegepast. ConcepAesvan intelligenaezijnpogingenomdezecomplexesetvanfenomenente ordenenenteduiden.hoeweleraleenaanzienlijkehelderheidbestaatinsommige gebiedenisernognieteenheldereconceptualisaaeenantwoordopallebelangrijke vragen.enerisergeenwaariederedeskundige(theoreasch#ofprakajk#)hetmee eensis. 24'prominente'Intelligen1e2deskundigen'werd'gevraagd'naar'de'defini1e'van' Intelligen1e.' 'Er'kwamen'24'antwoorden:'op'kern2onderwerpen'significant'verschillend.'' Enkele definities van significant persons Oxford'Dic+onary: Hetvermogenomkennisenvaardighedenteverwerven entoetepassen Binet:Hetvermogenomjezelfaantepassenaandeomstandigheden(en goodsense, pracacalsense,iniaaave,auto#criaque) Wechsler:desamengestelde,ofglobalevermogenvandepersoonom doelgerichttehandelen,omraaoneeltedenken,eneffecaefintespelenop deomgeving Gardner: probleemoplossenenleggenvandebasisvoorhetverwervenvan nieuwekennis Sternberg:doelgerichtenadapAefgedrag Feuerstein:hetuniekevermogenomdecogniAeve/denk#structuurteaante passenzódatdepersoonzichaangewijzigdeomstandighedenkanaanpassen' Kortom Handboek'X,'Y,'Z: leren,conceptvorming,begrijpen,logischredeneren, patroonherkenning,probleemoplossen,besluiten, informaaeverwerking,communicaae,ervaren,belevenen denken enmoavaaeenzelf#bewustzijn' Allen. doelgericht,probleemoplossendeneffecaefinspelend en daarmeezichaanpassend/invoegendineenveranderende omgeving 1

3 Er is grote spraakverwarring over het begrip intelligentie en over de vraag wat meet een intelligentietest eigenlijk? 6 Een goed recent boek over de neuroscience van intelligentie 1. Over ontwikkeling en ontplooiing 2

4 De kern: nieuwsgierigheid, nieuwigheid, prikkels die de persoon helpen om zich aan- en in te passen aan een veranderende omgeving Prikkels van buiten sturen de ontplooiing 10 Jongeren zijn werk in uitvoering Dehersenenrijpennogdoor totca25jaar Weinigervaringengehad ZeheeZnogweinigkennis KindenAener oefent neuropsychologische vaardigheden 11 3

5 Het DOEL van de kinder en tienertijd is dus: Heel veel ervaringen opdoen Leren om zelfstandig te worden Kennis en inzichten krijgen Sociale en emotionele vaardigheden krijgen Zelfinzicht krijgen Kunnen omgaan met de sociale spelregels Presterenopschool LichamelijkfuncAoneren, Psycho#sociaalfuncAoneren Persoonlijkegroei 12 Wat motiveert het gedrag van de jongere? Ervaringen Nieuwe dingen Nieuwe kennis Nieuwe belevingen Nieuw gedrag Nieuwe relaties Oefenen Uitproberen Wat is dat? Wat bedoelt zij? Hoe doet hij dat? Waarom is dat zo? Hoe werkt dat? Hoe vindt zij/hij mij? Hoe pak ik dat aan? Wat zijn hier de regels? De hersenen 4

6 Het gaat niet zozeer om de hersenen als wel om banen in de hersenen; netwerken en netwerken van netwerken WillDrinkerGregDunn2016 De omgeving vult de kluisjes in het brein met kennis ervaringen. De kluisjes zijn een metafoor voor circa 200 hersenstructuren. Die zijn bij de geboorte aanwezig maar nog grotendeels a-functioneel Dit is je brein Omgeving (ouder, leraar, vrienden) zorgt voor functioneel bruikbare hersen-paden Snoeienvanverbindingennetzoalseenrozenstruikofappelboomgesnoeidwordt 5

7 Zandweggetjes in het brein worden snelwegen 18 Hersennetwerken veranderen Strategieën veranderen 19 Hersennetwerkenrijpentotna25jaar 20 6

8 Executieve functies 1 Planning: Watishetplan?Watzoueendoelkunnenzijn?Zijner meerderedeleninhetplan? Prioriterenvancomplexerehandelingen Watzijndebelangrijksteonderdelenvanhetplan?Zijner dingendieeerstmoetenofjuistlater? EvaluaAe Watwasdebedoelingookweer?Hoehebikhetgedaan?Kanik mijnaanpaknogverbeteren?hoeishetopanderen overgekomen? 21 Executieve functies 2 Zelfinzicht Watwilik,waarbenik,watishetplan,waarwilikheen?Waarbenik echtgoedin?enwaarinkanikmezelfverbeteren?hoezouikdat kunnendoen? ZelfregulaAe Watzoudebesteaanpakzijn?Hebikhetgoedgedaan?Watzoude bestemanierzijnomdatandersaantepakken?watleidtmeaf? Empathie,inleven,normenenwaarden Watbedoelenze?Watzijnhierderegels? 22 Talenten ontwikkelen via de executieve functies door steun, sturing en inspiratie uit de sociale omgeving 23 7

9 De kinder- en tienertijd is de periode van Kansen Mogelijkheden Mitssteun Mitssturingenstructuur MitsinspiraAe Mitserroutesgewezenworden MitsdezelfregulaAewordtontwikkeld Metcrucialerolvanleraarenopvoeder 24 De tiener heeft veel meer denk-inhoud dan je denkt. Maar kan die niet onder woorden brengen Wat bepaalt de individuele verschillen in ontwikkeling van intellectuele (en cognitieve) vaardigheden? 8

10 Vele biologische invloeden De ontwikkeling vindt plaats op 4 domeinen: fysiek, cognitief, emotioneel én sociaal Armoede remt de hersenontwikkeling 9

11 30 Jongensbrein rijpt in sommige regio s (veel) trager dan meisjesbrein Blauw:Jongens' ' ' Rood:Meisjes Meisjeshersenen zijn op zijn grootst op 10.5 jaar, jongens op 14.5 jaar 31 Bepalend voor de cognitieve ontwikkeling; waarnemen, handelen, bewegen, leren 10

12 Bouwen, construeren, MAKEN Emotie, fantasie, rollen, identificatie ervaring met ver-woorden, mentalizeren 35 11

13 Muziek Puzzels, redeneren en strategiespel Ervaring met ver-beelden Logica'brengt'je'van'A'naar'Z.'De'verbeelding'brengt'je'OVERAL'(Albert'Einstein)'' 12

14 Take Home: Cognitie en gedrag worden geleid door biologie, psychologische, sociale en culturele factoren 1. Biologie Slaap, voeding, seksualiteit, rijping 2. Psychologie Persoonlijke groei, ervaring, motivatie, attitude 3. Acties en hoger cognitieve vaardigheden Impulsiviteit, planningsvaardigheden, prioritering 4. Emotioneel functioneren Controle, perspectiefname, empathie, emoties 5. Keuzegedrag Anticipatie, strategiegebruik, overzien van consequenties 6. Psychosociaal functioneren Weerstand tegen groepsdruk, peer pressure 7. Zelf-evaluatie en zelfregulatie Zelfreflectie, socialel evaluatie, controle 8. Factoren in de omgeving Familie, buurt, school, culturele sociaal economische factoren Zelfregulatie en de executieve functies EF: wat en waarom? ExecuAevefuncAesenvaardighedeninzelf#regulaAezijndementaleprocessen dieonsinstaatstellenomteplannen,ofaandachagbezigtezijn,ominstrucaes (endebedoelingdaarvan)teonthouden,enomtakenefficiëntenindegoede volgordeuittevoeren. Netalseenvluchtcontrolesysteemopeendrukvliegvelddekomendeen vertrekkendevliegtuigenopmeerderestartbanengoedkanmanagenzoheez hetbreindezevaardigheidnodigomweerstandtebiedentegenafleiding,omte prioriteren,omdoelentestellen(endietebereiken)enomimpulsente controleren. DeEFzijnvangrootbelangvoorhetleren. EssenAeelomzicheenplektevindeninonzecomplexesamenleving.Cruciaal voorkind,ouders,schoolensamenleving 13

15 Afleidingvan buitenaf Afleidingvan binnenuit ErzijnvijfgroepenExecuAeveFuncAes: Eennieuwevisie Jelle'Jolles,' Executieve functies 1. Vaardigheden Planning: Watishetplan?Watzoueendoelkunnenzijn?Zijner meerderedeleninhetplan? Prioriterenvancomplexerehandelingen: Watzijndebelangrijksteonderdelenvanhetplan?Zijner dingendieeerstmoetenofjuistlater? EvaluaAe: Watwasdebedoelingookweer?Hoehebikhetgedaan?Kanik mijnaanpaknogverbeteren?hoeishetopanderen overgekomen? 44 14

16 Executieve functies 2. Ik Zelfinzicht: Watwilik,waarbenik,watishetplan,waarwilikheen?Waarbenik echtgoedin?enwaarinkanikmezelfverbeteren?hoezouikdat kunnendoen? ZelfregulaAe: Watzoudebesteaanpakzijn?Hebikhetgoedgedaan?Watzoude bestemanierzijnomdatandersaantepakken?watleidtmeaf? 45 Executieve functies 3. De ander PerspecAef#name: Watdenktdeanderervan?Watisdebedoeling,watwildie leraar?watwillenmijnklasgenoten? Empathie: HoeishetmetJesse?Trekthijalleenmaaraandacht,ofheeZhij ergewoongeenzinmeerin? Watzouikdoenalsikhemwas? 46 Executieve functies 4. Later Kiezenenoverzienvankeuzes: WatzouergebeurtenalsikprofielXkies?Nu,binnenkort,eventueel laterenoplangeretermijn?watvoorinvloedheezdezekeuzevoor mijnvriendenayoubenomar?watgaatmijnvaderdoenalsikzegdat ikdezekeuzemaak? OverzienvanlangetermijnconsequenAes: Watkanergebeurenalsiknietmeermeedoemetmijnvriendengroep enmeergastuderen?alsikmezoopstelwordikdanuitdeklasgezet? 47 15

17 Executieve functies 5. Normen en regels Socialmonitoring: WieiseigenlijkdeleidervanditelZal?Hoegaanzemetdiecoachom? WaaromgaanzenadewedstrijdalAjdopdiehoutenbankenzioen?Is deleraarnueigenlijkboosofspeelthijdatmaar? HoepaktDaanhet eigenlijkaanmeteva? Regels,normenenwaarden: Watvoorregelshebbenzehier,endoenzeergmoeilijkalsjehet anderswilt?hoegaanzehiermetelkaaromenwatverwachtenzevan je? 48 Kortom: vijf executieve functies om aan te werken 1. Vaardigheden 2. ZelfinzichtenzelfregulaAe 3. Inzichtin deander enomgaanmetdeander 4. ConsequenAesoverzien;nuenintoekomst 5. Regelsvandesocialegroep Ommeenaarhuistenemen! Emotionele Intelligentie (Coleman e.a.) Self#awareness EmoAonalinsight Self#management Self#moAvaAon Empathy RelaAonshipskills.. 16

18 IQ is veranderbaar IQscoresbijdemeestemensenminofmeerstabiel maarsommigemensenhebbensterkeiqveranderingen Dezezijnvaakgezienals meeuout MaarsterkeevidenAedatdezeIQveranderingsamenhangtmetlocaaldunnerworden vandecortex SommigeIQveranderingenzijnduséchtenhebbenhersen#basis 53 17

19 Intelligentie en embodied cognition IQ en hersenschors 18

20 6. Wat te doen? De omgeving faciliteert verwerven van: Kennis,KENNIS,kennis,'kennis Ervaringen Zelfinzicht SocialeenemoAonelevaardigheden Kunnenomgaanmet desocialespelregels Weerstandtegenpeergroup Zelfstandigheid 58 Dus onze taak is: voorwaarden scheppen voor ontwikkeling van de EF en daarmee van intellectueel functioneren Vaardighedenoefenen RouAnesaanleren SocialecogniAes ZorgenvoorstabielerelaAes Lerendenken CreaAeveoplossingenvinden Omgaanmetstress FysiekeencogniAeveskills EmoAoneleensocialeskills Zelfstandigworden 19

21 60 Vijf handvatten 1. Veranderjeawtude:kijkposiAevernaarjeclient Zie'hem'als'werk'in'uitvoering 2. Werkaanbredeleer#leef#enontwikkelomgeving. Spelen,'leermogelijkheden,'ervaringen,'oefenen 3. Werkaandevaardighedenvanjeclient Leren'denken,'redeneren,'interessen 4. Werkaanjezelf'' Leer'meerdere'rollen'spelen 5. Werkaanhoejeclientmetanderenomgaat Weerbaarheid'naar'anderen'(peergroup,'medewerkers'etc) Ommeenaarhuistenemen! Vergroot zelfinzicht, zelfregulatie Wátdoeje? Waarómdoejehet? Hoewerkthet? HeeZheteennaam? Watbereikjeermee? Watzougebeurenals? 62 20

22 20. Tot slot 63 Werk aan vaardigheden die CITO niet toetst CreaAviteit KriAschdenken Veerkracht Inlevingsvermogen MoAvaAe Behoedzaamheid Zelfstandigheid Verantwoordelijkheid Doorzewngsvermogen Nieuwsgierigheid Humor Discipline Daadkracht Leiderschap Mededogen Moed Verbazing Bescheidenheid Geduld Verdraagzaamheid Samenwerking Flexibiliteit Accuratesse Betrouwbaarheid 64 Eentraagroeiendeboomkanookde hoogsteworden 65 21

23 Werk aan brede ontplooiing 1. Cognitief: Kennis, schools presteren 2. Psychologisch: Persoonlijke groei, beleving, attitude 3. Biopsychologisch: Slaap, eten, seksualiteit, 4. Handelen: Impulsremming, planmatigheid 5. Emotioneel: Geborgenheid, perspectiefname 6. Kiezen: Consequenties overzien, kiezen, beslissen 7. Psychosociaal: Omgaan met anderen, groepsdruk 8. Zelfreflectie: Social monitoring, controle Werkaandeclientindienscontext:school,thuis,hobby,werk Dank ' Web: ' Boek:' HetTienerbrein 22