Wat'iedere'leraar'zou'moeten'weten' van'de'execu9eve'func9es'(en' waarom)'

Transcriptie

1 Watiedereleraarzoumoetenweten vandeexecu9evefunc9es(en waarom) JelleJolles CentrumBrein&Leren Verantwoording Deze(handout(is(gemaakt(naar(aanleiding(van(mijn(presentaAe(voor(het(landelijke(congres( ResearchED(op(20(januari(2018(in(Amstelveen.((! AchtergrondIkgeefveelpresenta9esoverlerenenontplooiingvankinden9enerenover deontwikkelingvanneuropsychologischevaardigheden.voordergelijkepresenta9esheb ikdezehandoutgemaakt.veelvanmijnvisieszijnnaderbesprokeninmijnrecenteboek Het(Aenerbrein.(( Ikbeschouwdeadolescen9ealseenperiodevankansen(en(mogelijkheden((ennietalleen vankommerenkwel).alssamenlevingenvooralalsleraren,coachesoudersenschool kunnenwedevoorwaardenverbeterenwaaronderonzekinderenopgroeienenzich ontplooien.datisgoedvoorzowelhetschoolspresteren,alsvoordepersoonlijkegroei.ik pleitvoor steun,sturingeninspira9e dooropvoeders,lerarenencoaches;dezezijnnodig vooreenop9maleontplooiingvande9ener. Boek:JelleJolles,Het(Aenerbrein.(Over(de(adolescent(tussen(biologie(en(omgeving. AmsterdamUniversityPress2016,2017ISBN (midpriceedi9e 14,99)( Website: metkind,9ener,onderwijs,opvoeding,ontplooiing,neuropsychologieenhetbrein. 1

2 Copyright Dehandoutisgemaaktvoorprivégebruik. Verwijzingnaardetekstenistoegestaanmits verwijzingnaardebron Eenaantalvisualsisnietopgenomeninde handoutvanwegecopyrightkwesdes Hetvaltonderdecopyrightbescherming beschrevenin Het$%enerbrein.$Over$de$adolescent$ tussen$biologie$en$omgeving,amsterdamuniv Press2016.ISBN Sturen? Vrijlaten? Inspireren? 4 Om te leren zijn nodig: Kiezen Beslissen Oordelen Vooruitzien Leertaakplanning OpDesoverwegen Evalueren goedgedaan? Controlerenvandeimpulsiviteit etcetera 5 1

3 1. Over Executieve Functies en educatie in afgelopen decennium Harvard Ontwikkeling&EducaDe EF: wat en waarom? 2

4 Onze taak: voorwaarden scheppen voor ontwikkeling van de EF Je wordt NIET geboren met EF Je wordt geboren met de POTENTIE om ze te ontwikkelen 3

5 2. EF en educatie een hype? Nee In de VS veel gebruikte boeken over EF en het onderwijs Nog meer goed bruikbare boeken over EF en het onderwijs 4

6 En nog meer over EF en het onderwijs 5

7 Een goed wetenschappelijk artikel over de praktijk van EF in Open Access journal uit 2017 Een goed oordeel over interventies op basis van EF door de top expert Adele Diamond in 2016 De laatste jaren is er een snel toenemend aantal artikelen over EF en de schoolse praktijk EengoedDjdschri\(OpenAccess)isFronDersinEducaDonalPsychology 6

8 3. EF: wat zie je ervan in de klas? Zijn er drie EF? Of vijf? Of 33? Planningenzo? Werkgeheugen Mentaleflexibiliteit? Zelfcontrole? Erzijnruim30ExecuDeveFuncDes,enniet3of5!) InformaDeverwerkingis werkenaan EF doorfeedbackvanuitomgeving 7

9 Afleidingvan buitenaf Afleidingvan binnenuit Het door ons ontwikkelde instrument voor meten van self-perceived EF in de klas: AEFI KernfuncDesdiezichindeadolescenDe ontwikkelen Prioriteiten stellen binnen complexe handelingen in de tijd Zelf-evaluatie Perspectief-name ( wat denkt die ander ervan?, wat is de bedoeling? ) Overzien van keuzen in hun emotionele betekenis en in hun sociale perspectief Overzien van de lange termijn consequenties ImplicaDe:dezichontwikkelendevaardighedenstellende laat#adolescentnognietinstaatom regietevoeren overheteigenleerproces 26 8

10 4. EF: de kernfuncties Executieve functies 1. VAARDIGHEDEN Planning: Watishetplan?Watzoueendoelkunnenzijn?Zijner meerderedeleninhetplan? Prioriterenvancomplexerehandelingen: Watzijndebelangrijksteonderdelenvanhetplan?Zijner dingendieeerstmoetenofjuistlater? EvaluaDe: Watwasdebedoelingookweer?Hoehebikhetgedaan? Kanikmijnaanpaknogverbeteren?Hoeishetopanderen overgekomen? 28 Executieve functies 2: IK Zelfinzicht: Watwilik,waarbenik,watishetplan,waarwilikheen?Waar benikechtgoedin?enwaarinkanikmezelfverbeteren?hoe zouikdatkunnendoen? ZelfregulaDe: Watzoudebesteaanpakzijn?Hebikhetgoedgedaan?Wat zoudebestemanierzijnomdatandersaantepakken?watleidt meaf? 29 9

11 Executieve functies 3: DE ANDER PerspecDef#name: Watdenktdeanderervan?Watisdebedoeling,watwildie leraar?watwillenmijnklasgenoten? Empathie: HoeishetmetJesse?Trekthijalleenmaaraandacht,ofhee\hij ergewoongeenzinmeerin? Watzouikdoenalsikhemwas? 30 Executieve functies 4: LATER Kiezenenoverzienvankeuzes: WatzouergebeurtenalsikprofielXkies?Nu,binnenkort, eventueellaterenoplangeretermijn?watvoorinvloedhee\ dezekeuzevoormijnvriendenayoubenomar?watgaatmijn vaderdoenalsikzegdatikdezekeuzemaak? OverzienvanlangetermijnconsequenDes: Watkanergebeurenalsiknietmeermeedoemetmijn vriendengroepenmeergastuderen?alsikmezoopstelwordik danuitdeklasgezet? 31 Executieve functies 5: NORMEN EN REGELS Socialmonitoring: Wieiseigenlijkdeleidervanditel\al?Hoegaanzemetdie coachom?waaromgaanzenadewedstrijdaldjdopdiehouten bankenzimen?isdeleraarnueigenlijkboosofspeelthijdat maar? HoepaktDaanheteigenlijkaanmetEva? Regels,normenenwaarden: Watvoorregelshebbenzehier,endoenzeergmoeilijkalsjehet anderswilt?hoegaanzehiermetelkaaromenwatverwachten zevanje? 32 10

12 Risico s nemen is sociaal gedrag Watzouhijwelnietdenken :veelbelangrijker danwathetvriendjewerkelijkdenkt! 33 Sociaalleren! EmoDonele consequendes Lerenprioriteiten stellen De executieve functies uitgewerkt Filteren. Organiserenvandeaandacht. Impulsremming NieuwsgierigheideniniDaDefnemen. Werkgeheugen. Doelgerichtheid Gedragsflexibiliteit,motorischeflexibiliteitencogniDeveflexibiliteit. PlanmaDghandelen. Kiezenenbeslissen. Zelfinzicht ZelfregulaDe MetacogniDe Monitoring EmpathieenperspecDefname. MoDvaDe

13 5. Ontwikkeling van de EF Diejeugdvangisteren Dejeugdiszoverdorven,zobandeloos,datwedehoopmoetenopgevendat hetooitnoggoedmetonskomt. Kleitablet$Na%onale$Bibliotheek$Bagdad$(±$2000$v.Chr.) Dejeugdvannuhoudtvanluxe.Zehee\slechtemanieren,geeneerbiedvoor ouderenenzekletstinplaatsvandatzewerkt,zeschroktbijmaaldjdenhet etennaarbinnen,legtdebenenoverelkaarendranniseertdeouders. Eenveelgebruikt$citaat,$toegeschreven$aan$Socrates,$470O399$v.Chr. EenkleinejongenvanderDenpleegtnumeerbedrog,meerkwalijkeprakDjken dandenrobuustekerelsindedjdvanonzeouders.zoookmeisjes watisde oorzaakdaarvan?dekinderenzijnnuvroegdjdigrijp. N.$Borbonius,$Parijs,$1503O Kind en tiener zijn werk in uitvoering Weinigervaringengehad Zehee\nogweinigkennis Dehersenenrijpennog doortotca25jaar KindenDener oefent de neuropsychologische vaardigheden 38 12

14 Sommigeniet#EFbeginnenterijpeninde DenerDjd Ervaringinhethandelen Impulscontrole ConsequenDesoverzien Invoelen,empathie EvaluaDevansocialeomgeving PerspecDefname Kiezenenbeslissen Verantwoordelijkheidnemen ZelfinzichtenzelfregulaDe Let op het grote verschil tussen vroege, midden en late adolescentie 39 De adolescentie (10 tot >22) in drie fasen Ca10totca14jaar Ca14totca16#17jaar Ca16#17totca22#25jaar 40 OntwikkelinginadolescenDe Prioriteitenstellenbinnencomplexehandelingen Zelf#evaluaDe PerspecDef#name( wat$denkt$die$ander$ervan?,$ wat$is$de$ bedoeling? ) Overzienvankeuzeninhunemo%onele$betekenisenin sociaal$perspecdef OverzienvandelangetermijnconsequenDes Dus:deadolescentisNIETinstaatomzijnlevenenlerenteplannen 41 13

15 8 dingen die een 18-jarige moet kunnen Metonbekendencommuniceren Z nwegvindenineennieuweomgeving Doelenkunnenstellenendeaanpakevalueren Kunnenbijdragenaaneenhuishouden Bijdragenaanoplossenvanandermansproblemen Kunnenomgaanmetupsendowns Geldkunnenverdienenenverstandiguitgeven Opverantwoordemanierrisico skunnennemen De rol van leraar, school, onderwijs Enkele vroeg-rijpe tieners kunnen regie voeren over hun eigen leerproces. Maar velen kunnen het nog lang niet!!! Láát hun on-volwassen zijn! 44 14

16 Wat tieners (eigenlijk) graag willen 46 De leraar krijgt/neemt een bredere rol ondersteuntdezelfevaluade coachtenstuurt laatoefenenmetrisico s isverhalenverteller leertver#beelden wijstroutes 47 15

17 De tiener heeft recht op steun in de ontplooiing Kennis,KENNIS,kennis,$kennis Ervaringen Zelfinzicht SocialeenemoDonelevaardigheden Kunnenomgaanmet desocialespelregels Weerstandtegenpeergroup Zelfstandigheid Feedback en sturing op de EF Vergroot zelfinzicht Wátdoeje? Waarómdoejehet? Hoewerkthet? Hee\heteennaam? Watbereikjeermee? Watzougebeurenals? 50 16

18 Kiezen Beslissen Oordelen OpDesoverwegen Vooruitzien Evalueren 51 Leer ver-woorden, mentalizeren 52 Leer ver-beelden 17

19 DenksDmulerendevragen Watziejeopdefoto? Watbetekenthet? Waarspeeltditzichaf? Watiser5minuteneerdergebeurd? Watgebeurtover5minuten? Hoenoemjedat? Watvindjeervan? 54 Denkplaten: Huh? Wat is het, wat betekent het? 18

20 Feedback FEEDBACK Feedback Feedback$ $ FeedOback$ $ Feedback 8. Consequenties voor het onderwijs Sturen of vrij laten? Geenopenopdrachtgeven. HelpdeconsequenDestebeoordelen Demidden#adolescentkannognietzelfstandigoordelen HungedragsplanningisrelaDef simpel VooreengoedestudieplanningiszelfinzichtessenDeel. Zonderzelfinzichtgeenzelfstandigleren Studieplanning isietsandersdan plannenvanjeeigen leven Delaat#adolescentkansteedsbeterweerstandtebiedenaan groepsdruk Maarisnognietklaarvoorvolledigezelfstandigheid DusNIET wachtentotdehersenenklaarzijn WELeerdertrainenensDmuleren 59 19

21 Werk aan brede ontplooiing 1. Cognitief: Kennis, schools presteren 2. Psychologisch: Persoonlijke groei, beleving, attitude 3. Biopsychologisch: Slaap, eten, seksualiteit, 4. Handelen: Impulsremming, planmatigheid 5. Emotioneel: Geborgenheid, perspectiefname 6. Kiezen: Consequenties overzien, kiezen, beslissen 7. Psychosociaal: Omgaan met anderen, groepsdruk 8. Zelfreflectie: Social monitoring, controle Werkaanhetkindindienscontext:school,thuis,hobby Leraren en ouders kijken naar tieners vanuit de kennis en ervaringen die zij al hebben opgedaan maar tieners kijken naar de wereld vanuit de nog zeer beperkte kennis en ervaringen die zij op dat moment hebben verworven! 61 De overgrote meerderheid van tieners heeft niet de ervaring of kennis om een goede keuze en planning te maken. Omgeving is daarvoor nodig! De leraar, U! 62 20

22 Let wel: IQ is veranderbaar (binnen grenzen) Toewerken naar Leren 2.0: Vooral een attitudeverandering Groei mindset versus fixed mindset Carol Dweck,

23 De tienertijd is de periode van Kansen & Mogelijkheden 66 Een traagroeiende boom kan ook de hoogste worden 67 Werk aan vaardigheden die CITO niet toetst CreaDviteit KriDschdenken Veerkracht Inlevingsvermogen MoDvaDe Behoedzaamheid Zelfstandigheid Verantwoordelijkheid Doorzerngsvermogen Nieuwsgierigheid Humor Discipline Daadkracht Leiderschap Mededogen Moed Verbazing Bescheidenheid Geduld Verdraagzaamheid Samenwerking Flexibiliteit Accuratesse Betrouwbaarheid 68 22

24 Dank $ Web: $ Boek:$ HetTienerbrein, AUP2016,